Jerzy Knyba (1932–2010) – nauczyciel historii, etnograf i społecznik kaszubski

Józef Borzyszkowski

Jerzy Knyba (1932–2010) – nauczyciel

historii, etnograf i społecznik

kaszubski

Acta Cassubiana 13, 504-509

Jerzy Knyba (1932-2010)

- nauczyciel historii, etnograf

i społecznik kaszubski

Profesor L iceum O góln ok ształcącego im . Józefa W yb ick iego w K ościerzy­ nie, dr Jerzy K nyba, to w yjątkow a postać w śród nau czycieli szk ół średnich, jak sądzę, nie tylko na K aszubach. Jego w yjątk ow ość jako n au czyciela historii i d y ­ rektora szk oły p olegała m ięd zy innym i na szczeg ó ln y m um iłow aniu pracy za w o ­ dow ej, u czn iów i regionu. Już w latach sześćd ziesiątych m in ion ego w ieku, gdy edukacja regionalna b yła niby niem ożliw a, potrafił on w spaniale g o d zić w na­ uczaniu przekazyw anie w ied zy o dziejach tak m ałej, jak i w ielkiej ojczyzn y - Kaszub i Polski. K ościerskie LO dzięki niem u w yróżniało się d ziałaln ością S zk ol­ n ego K oła R egion ozn aw czego, a w sz y sc y u czn iow ie prow adzili zeszy ty w ied zy 0 regionie, obejm ujące dziedzinę zarów no historii, jak też geografii i literatury kaszubskiej. D zięk i zaangażow aniu - pasji zbierackiej Profesora i członków S zk ol­ nego K oła R egion ozn aw czego pow stały w kościerskim LO Izba R egionalna i Izba P am ięci N a rod ow ej. N a b azie c z ę ś c i sw o ic h i szk o ln y ch zb io ró w J. K nyba w 1965 r. utw orzył Izbę R egion aln ą w P ow iatow ym D om u Kultury - p ierw szą teg o rodzaju placów kę w w ojew ód ztw ie gdańskim . Stąd też niem ałe grono ab sol­ w en tów LO w K ościerzynie zasiliło w latach siedem dziesiątych szeregi członków Klubu Studenckiego „Pomorania”, wzmacniając karno kościerzaków, absolwentów L iceum P ed agogiczn ego, które w latach sześćd ziesiątych doprow adziło do prze­ kształcenia Klubu M łodej Inteligencji „Pom orania” w Klub Studencki o tejże na­ zw ie, niejednokrotnie w terenie utożsam iony w ów czas ze Zrzeszeniem K aszubsko- -Pom orskim , co było efektem m ięd zy innym i klu b ow ych w an óg po K aszubach.

Prof. Jerzego Knybę poznałem będąc uczniem Liceum Pedagogicznego w la­ tach 1 9 5 9 -1 9 6 4 , dokąd przychodził on j ako kaw aler na nasze obiady w internato­ wej jadalni i gd zie poznał sw o ją żonę H alinę z dom u Skw ierow ską, pracującą w sekretariacie n aszego Liceum . Jej ojciec, podobnie jak ojco w ie Jerzego K nyby 1 m ój, poch od ził z b lisk iego m i Radunia w parafii D ziem iany, stąd szczeg ó ln ie serdeczne nasze spotkania i w spom nienia w później szych latach, kiedy to połączyło nas m .in. Z rzeszenie K aszubsko-Pom orskie. W K ościerzynie b ow iem J. K nyba

J

K

-

,

...

505

należał do grona najaktywniejszych działaczy, obok dziś także już śp. Kazimierza

Machewicza i Jana Machuta, których pracy miasto i powiat, społeczność zrzeszo­

na i Kaszuby, bardzo wiele zawdzięczają.

Jerzy Knyba urodził się 10 września 1932 r. w Królewskiej Nowej Wsi pow.

Wąbrzeźno, jako drugi syn nauczyciela Bronisława i Wandy z domu Wilczyń­

skiej, córki tamtejszego gospodarza, pielęgnującego tradycje szlacheckie. Ojciec

pracował wówczas w Rzucewie, gdzie rok wcześniej urodził się jego brat Roman.

Po śmierci żony ożenił się ponownie z jej siostrą Martą, która urodziła dalszych

czworo rodzeństwa Jerzego i Romana. Kolejne miejsca pracy - zamieszkania

Knybów, to Mieroszyno i Strzelno w pow. puckim. Do Strzelna trafili w czasie

wojny wysiedleni z Mieroszyna przez Niemców, osadzeni w domu Żaczków, któ­

rych wkrótce wywieziono do Generalnej Guberni. Ojciec Jerzego jako inwalida

wojenny z 1916 r. otrzymał pracę w charakterze woźnego w Urzędzie Gminy

w Strzelnie, gdzie przetrwali do końca wojny.

W sierpniu 1945 r. Knybowie przeprowadzili się do Łebcza, gdzie ojciec

został kierownikiem szkoły. Stąd Jerzy wraz ze starszym bratem poszli do Pań­

stwowego Gimnazjum i Liceum w Pucku - dochodząc początkowo pieszo 10 km

do szkoły, zanim uruchomiono kolej Krokowa-Puck. Tam do „małej matury” był

z nim w jednej klasie Roman Klebba z Kłanina, który potem przeniósł się do

„Conradinum” w Gdańsku.

Po zdaniu matury w 1951 r. Jerzy udał się na studia do Krakowa, co wówczas

i dziś na kaszubskiej Nordzie było i jest rzadkością. Przed studiami objęła go

jeszcze wakacyjna Służba Polsce, do której skierowano go z Wejherowa na Śląsk,

gdzie pracował m.in. w Kopalni „Wanda-Lech”, a następnie w Hucie „Pokój”

w Nowym Bytomiu.

Studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim to po puckiej „Gamaji”

najważniejszy okres młodości Jerzego Knyby, jedynego wówczas Kaszuby na

całym Wydziale Historyczno-Filologicznym krakowskiej Alma Mater. Pracę ma­

gisterską na temat buntu Gdańska przeciw Stefanowi Batoremu w latach 1576­

-1578 napisał na seminarium prof. Kazimierza Lepszego. Korzystał wówczas

ze zbiorów głównie Biblioteki Gdańskiej PAN, dzięki życzliwości prof. Mariana

Pelczara, zaprzyjaźnionego z prof. К. Lepszym. Promotor zaproponował mu po

studiach asystenturę, lecz Jerzy Knyba na inaugurację nowego roku akademickiego

1955/56, po odbiór dyplomu najlepszego studenta roku - absolwenta, pojechał

już jako nauczyciel historii Liceum Ogólnokształcącego w Kościerzynie, z którym

związał się do końca życia.

W kościerskim LO Jerzy Knyba pracował 40 lat - do 1995 roku. W tym

okresie przez 18 lat był zastępcą, a 12 dyrektorem szkoły, uzyskując najwyższy

stopień specjalizacji zawodowej - tytuł Profesora Szkoły Średniej. W latach 1972­

-1977 odbył studia doktoranckie na UMK w Toruniu, gdzie na seminarium prof.

Jadwigi Klimaszewskiej przygotował rozprawę pt. „Procesy rozwojowe trady­

cyjnego budownictwa na środkowych i południowych Kaszubach od XVIII do

początku X X w iek u ” . W 1987 r. w yd ało j ą gdańskie W ydaw nictw o M orskie pt.

Budownictwo ludowe na Kaszubach

Zajmując stanow isko n au czyciela i dyrektora L iceum , J. K nyba, tak w okre­ sie PRL, jak i III RP, b ył bow iem także działaczem sp ołeczn ym i sam orządow ym . Przez 27 lat b ył człon k iem kolejnych rad pow iatow ych i m iejskich, a w latach 1 9 8 1 -1 9 8 8 p rzew od n iczącym Rady N arodow ej M iasta i G m iny K ościerzyna. N ależał do współinicjatorów budow y pom nika Józefa W ybickiego w Kościerzynie. Jest autorem publikacji

Jó zef Wybicki - życie i działalność patriotyczna

Jerzy K nyba, będąc członkiem PZPR i „Solidarności” w 1980 r., w latach następnych b ył tym , który łą czy ł ludzi w pracy na rzecz m iasta i regionu. N a leża ł rów nież do tych, którzy budow ali n o w ą rzeczyw istość społeczno-sam orządow ą po 1990 r. B y ł w ó w cza s m .in. w sp ółtw órcą w zn o w io n eg o tygodnika „G ryf K oś- cierski”, z którego w y co fa ł się dw a lata p ó źn iej. W 1993 r. został z w y c ię z c ą k on ­ kursu organizow anego przez „N asz Tygodnik-K ościerzyna” na najpopularniejsze­ go m ieszk ań ca K ościerzyny.

Jerzy K nyba, zajmując krytyczne stanow isko w o b ec „różności” pierw szego okresu odbudow y sam orządności lokalnej, został w 1994 r. radnym m iasta K o ś­ cierzyny. Skupił się m .in. na renow acji starego ratusza i organizacji w nim - w ramach programu 6 0 0 -lecia m iasta (1 9 9 8 ) - kilku w ystaw historycznych i u tw o­ rzeniu M uzeum R egion aln ego w K ościerzynie, otw artego 17 lip ca 2 0 0 0 r.

W czasie głów nych uroczystości 600-lecia K ościerzyny 17 maja 1998 r. nadano tytuł H on orow ego O byw atela M iasta znakom item u k ościerzakow i, ks. abp. H en ­ rykow i M uszyńskiem u. (W 2001 r. tenże tytuł otrzym ał b. u czeń J. Knyby, am ba­ sador RP w R FN , Janusz Reiter). Jerzego K nybę - g łó w n eg o pom ysłod aw cę o b ­ ch od ów M inister Kultury i Sztuki uhonorow ał odznaką „Z asłużonego D ziałacza K ultury”.

Później J. K nyba skupił się na roli kronikarza m iejsk iego. O w ocem je g o pracy je st zakończona w 2003 r. kronika K ościerzyny, obejm ująca lata 1945­ - 2 0 0 3 . Jednakże głó w n y m je g o dziełem pozostaje M uzeum - spełnione m arzenie

J

K

-

,

...

507

życia. W ratuszu kościerskim w m uzealnych salach u lokow ano m .in. bezcenne pam iątki po Franciszku Sędzickim i innych postaciach z d ziejów m iasta oraz ta­ blicę „E kspozycja m uzealna pow stała dzięki osobistem u zaangażow aniu i w ie lo ­ letnim staraniom dr. Jerzego K n yb y!”. D ziś M uzeum to n osi je g o imię!

N ie mniej w ażnym dziełem Jerzego K nyby są je g o

Wspomnienia wpisane

w historii małej ojczyzny - Kaszub,

P rof. Jerzy K nyba b y ł w iele razy w sp ółgospodarzem , a jako em eryt w ielce honorow ym g o ściem kolejnych zjazdów ab solw en tów LO w K ościerzynie. Stąd w naszym dom u znajdują się dw a egzem plarze je g o w spom nień. W pierw szym c ie sz y m .in. dedykacja:

Pani Annie Borzyszkowskiej, ongiś mojej przemiłej uczennicy Wspomnienie

to dedykuje autor J. Knyba

Kościerzyna 03.08.07.

W drugim czytam y nadto honorujące słowa:

Panu Profesorowi dr hab. Józefowi Borzyszkowskiemu - wybitnemu bada­

czowi i znawcy historii i kultury Kaszubów i Pomorza Wspomnienia te dedykuje

autor J. Knyba

Kościerzyna 12.10.2007.

D o drugiego egzem plarza d ołączon y został list:

Kościerzyna 14.10.07.

Szanowny Panie Profesorze,

Stokrotne dzięki za przysłaną mi książkę „Edmund Jonas ”. Czytam ją powoli

i z uwagą. Cenna edycja. Chwała Panu za to!

W skromnym rewanżu pragnę Panu of i arować moje „ Wspomnienia ”, ale

z pewnością Pan zauważy, że pojawiły się nowe treści w stosunku do pierwszego

wydania. Nie je st to drugie wydanie, jedynie pierwsze nieco uzupełnione takimi

treściami, które ująłbym, gdyby nastąpiło drugie wydanie. Wydawca zrobił mi

tylko prezent, drukując zaledwie kilka egzemplarzy. W związku z tym mam prośbę

do Pana. Proszę o ocenę, która edycja jest lepsza i tę ocenę, byłbym bardzo wdzięcz­

ny, mi przekazać!

Z góry dziękuję!

Łączę wyrazy szacunku i serdeczne pozdrowienia z „ Serca Kaszub ” dla Pana

i „Familii”.

Jerzy Knyba

O czy w iście, iż teg o sam ego dnia (1 4 .1 0 .0 7 .), kiedy tę p iękną przesyłkę otrzy­ m ałem - pod zięk ow ałem i gratulow ałem autorowi, w yrażając m oją w d zięczn o ść,

zw ła szcza za to dzieło - w spaniałą dokum entację ży cia Profesora i K ościerzyny, w której sp ędziłem 5 lat i gd zie w yrosła m oja żona. Jej i m oi nau czyciele tw orzyli grono bliskich przyjaciół Jerzego Knyby. N a kartach sw oich w sp om n ień utrwalił m ięd zy innym i postać w y ch o w a w cy mojej klasy, prof. Tadeusza Pakiesera, na­ u czy ciela geografii i PW, m ęża naszej starszej, pięknej koleżanki - M arysi Lor- k ów n y z w ie la , a także n aszego dyrektora, prof. E dw ina sto s ik a - nau czyciela fizyk i, którego żon a rów nież poch od ziła z W iela - z zacnej rodziny Jarząbków. N a kartach je g o w spom nień ob ecn y je st rów nież nasz profesor języ k a p olsk iego - Henryk K aczorow ski, żyjący do dziś w C iechanow ie, niezm iennie aktyw ny i tw ór­ czy, do n iedaw na częsty g o ść w G dańsku. W śród je g o najb liższych k o leg ó w i przyjaciół w LO byli B ronisław a N ied zielsk a i dyr. - M ieczy sła w Charszla. o b o je są autorami rów nie ciek aw ych w spom nień.

P ierw sza była B ronisław a N ied zielsk a, autorka książki

Kłaniamy Ci się, Koś­

cierzyno,

Kościerzyna, 20.07.2004.

Szanowny Panie Profesorze!

Listem tym pragną wyrazić Panu Profesorowi serdeczne podziąkowanie za

udzielone mi wskazówki, uwagi i rady przed zakończeniem mojej książki o Koś­

cierzynie. 1 lipca znalazła sią w głównej księgarni naszego miasta, a może i gdzie

indziej, nie jestem tego pewna. Jak słyszałam, rozchodzi sią dobrze, sądzą jednak,

że wiąkszość czytelników czeka na zapowiedziane na 9 sierpnia Targi Książki

Pomorskiej i Kaszubskiej, które odbądą sią na Rynku kościerskim. M ój wydawca

zgłosił też książką do konkursu podczas Targów, ja jednak nie liczą na żadną nagrodą,

a dlaczego, zaraz wytłumaczą. Książka je st bardzo kolorowa, szata zewnątrzna

bardzo sią podoba, również liczne kolorowe zdjącia robią dobre wrażenie.

Ja jednak zainteresowana byłam przede wszystkim tekstem, przeczytałam

całość dokładnie dwa razy, badając tekst - czy je st mój - czy zachowano mój styl

i składnią oraz poprawność gramatyczną. Niestety, p od każdym z wymienionych

wzglądów znalazłam sporo usterek i, co gorsza, cudze teksty. Byłam bezgranicz­

nie rozczarowana, nie wiem, ja k to nazwać, ja k to przyjąć. Rozmawiałam o tym

wszystkim z wydawcą, który pocieszał mnie, że wyjdzie „dodruk” poprawiony,

ale czy to je st uczciwe wobec czytelników pierwszego rzutu? Nie ma ju ż dziś za

grosz uczciwości! - O TEMPORA! O MORES !

Muszą też przyznać, że pominąłam w książce wiele wymienionych przez Pana

Profesora nazwisk dawnych Kościerzaków, bo ich po prostu nie znałam lub wie­

działam o nich zbyt mało.

J

K

-

,

...

509

Reasumując to wszystko, stwierdzam, że ta książka nie dała mi satysfakcji

i raczej nie powinnam była wyrazić zgody na napisanie jej.

Jedną jeszcze tylko mam prośbę. Proszę Pana Profesora o surową krytyczną

recenzję.

Jeszcze raz dziękuję za wszelką udzieloną mi pomoc i mam nadzieję, że więcej

nie narażę Pana Profesora na czytanie podobnych „dzieł”.

Najmocniej przepraszam i serdecznie pozdrawiam.

Bronisława Niedzielska

M im o tych braków, o których m o w a w liście, książka ta, podobnie jak p ó ź ­ niej w ydane w sp om n ien ia Jerzego K nyby, to fantastyczny dokum ent nie tylko dla historyka.

Z k olei w sp om n ien ia M ieczy sła w a Charszli (1 9 2 4 -2 0 0 6 ), który b ył dyr. LO za cza só w pracy B. N ied zielsk iej i J. K nyby, n o szą tytuł

Wspomnienia i refleksje

nauczyciela Liceum Ogólnokształcącego im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie

Wdzydzkie opowieści

W spom nienia Jerzego K nyby, podobnie jak B ronisław y N ied zielsk iej, w z b o ­ gacają nie tylko fotografie, ale także w iersze kaszubskich poetów . N a początku zam ieścił on bliski m i w iersz ks. L eona H eyki

Kaszëbsko

Mòje strónë

Mòje strónë,

Mòje strónë

Są nôlepszé z wszëstkich strón.

W mòjëch strónach,

w mòjëch strónach

chcôłbëm spòcząc, kiéj mdze zgón.

Jerzy K nyba zm arł 21 października 2 0 1 0 r. O sierocił żonę H alinę, d zieci A dam a i Lucynę-M arkę oraz w nuki... P ochow any został w

mòjëch strónach