Ochrona gruntów rolnych i leśnych w Polsce

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 693. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Artur Ho∏uj Katedra Gospodarki Regionalnej. Ochrona gruntów rolnych i leÊnych w Polsce 1. Wst´p W okresie powojennym do cz´stych zjawisk nale˝a∏a nieracjonalna lokalizacja zak∏adów produkcyjnych, inwestycji liniowych i punktowych o znaczeniu lokalnym oraz regionalnym, a tak˝e nieuporzàdkowany rozwój oÊrodków miejskich, co zasadniczo, skutkowa∏o degradacjà oraz zmniejszaniem si´ area∏u leÊnego i rolniczego. Miejsce pobudowania obiektów wytwórczych z regu∏y uwzgl´dnia∏o tylko niezb´dne i podstawowe czynniki, tj.: osiàgalnoÊç infrastruktury technicznej, zapewnienie energii niezb´dnej w procesach produkcyjnych, zasobów surowcowych (g∏ównie kopalin) i wodnych, a w planowaniu gospodarczym i inwestycyjnym cz´sto nie ujmowano m.in. klasy bonitacyjnej gleb, gruntów zalesionych czy szeroko pojmowanych obszarów chronionych. W dodatku obowiàzujàce podstawy prawne do 1971 r. zezwala∏y na przekszta∏canie ekosystemu1 bez jakichkolwiek konsekwencji. W 1980 r. wy∏àczono grunty rolne i leÊne na cele nierolnicze i nieleÊne o ∏àcznej powierzchni 16,3 tys. ha, a w 1985 r. 7,7 tys. ha, w tym odpowiednio: na tereny przemys∏owe 2,1 tys. ha i 1,0 tys. ha oraz tereny osiedlowe 3,8 tys. ha i 2,1 tys. ha. Radykalne zmiany systemowe w Polsce ju˝ na poczàtku lat 90. konstruktywnie i znaczàco rzutowa∏y na popraw´ stanu Êrodowiska naturalnego. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeƒ, w nast´pstwie spadku produkcji przemys∏owej oraz dynamicznych przedsi´wzi´ç ochronnych ÊciÊle zwiàzanych z nowà politykà ekologicznà kraju wywar∏o wp∏yw na zachowanie i odtwarzanie zdegradowanych gruntów rolnych i leÊnych. Od poczàtku lat 90. zauwa˝alna 1 Ekosystem – uk∏ad ekologiczny utworzony przez wspó∏˝yjàce ze sobà organizmy roÊlinne i zwierzće (biocenoz´) ∏àcznie z ich siedliskiem (biotopem), w którym wszystkie cz´Êci sk∏adowe sà ze sobà powiàzane licznymi zale˝noÊciami, warunkujà si´ wzajemnie i funkcjonujà kompleksowo. Z. Prusinkiewicz, Leksykon ekologiczno-gleboznawczy, PWN, Warszawa 1994, s. 59 (Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leÊnych, Dz.U. 1995, nr 16, poz. 78)..

(2) 158. Artur Ho∏uj. jest tendencja zmniejszania si´ powierzchni zdewastowanych i zdegradowanych, tj.: w 1990 r. – 93,7 tys. ha, 1992 r. – 91 tys. ha, 1994 r. – 89,1 tys. ha, 1996 r. – 75 tys. ha, a w 2002 r. ju˝ tylko 71 tys. ha gruntów wymaga∏o rekultywacji. Nale˝y równie˝ zwróciç uwag´ na malejàcy area∏ gruntów wy∏àczonych na cele nierolnicze i nieleÊne. W latach 1990–1993 wy∏àczono grunty rolne i leÊne o ∏àcznej powierzchni 27,6 tys. ha, 1994–1997 ju˝ tylko 12,8 tys. ha, a w okresie 1998–2001 11,1 tys. ha, co wskazuje jednoznacznie na popraw´ w obszarze zachowania gruntów rolnych i leÊnych oraz na zmiany w pojmowaniu szeroko rozumianych wartoÊci przyrodniczych. Celem artyku∏u jest przedstawienie i ocena dzia∏alnoÊci Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych oraz Funduszu LeÊnego, a tak˝e analiza ustawodawstwa stanowiàcego ramy prawne z zakresu ochrony gruntów rolnych i leÊnych w Polsce.. 2. Przes∏anki prawne ochrony gruntów rolnych i leÊnych Podstawy rzetelnej ochrony gruntów usankcjonowano dopiero dnia 26 paêdziernika 1971 r., tj. w momencie wejÊcia w ˝ycie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leÊnych oraz rekultywacji gruntów (Dz.U. nr 27, poz. 249), która wnios∏a do polskiego systemu legislacyjnego unormowania z zakresu ograniczenia przeznaczenia gruntów rolnych i leÊnych na cele nierolnicze i nieleÊne, ochrony gruntów przed erozjà oraz rekultywacji2 i zagospodarowania gruntów. Kolejna obowiàzujàca ustawa o ochronie gruntów rolnych i leÊnych z 26 marca 1982 r. (Dz.U. nr 11, poz. 79), b´dàca rozszerzeniem i uzupe∏nieniem ustawy z 26 paêdziernika 1971 r., sankcjonuje nast´pujàce wytyczne odnowy gruntów (art. 3): 1. Ochrona gruntów rolnych polega na ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze, nadawaniu nieu˝ytkom rolniczych wartoÊci u˝ytkowych oraz przywracaniu tych wartoÊci zdegradowanym gruntom rolnym, a tak˝e zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstajàcym w skutek dzia∏alnoÊci nierolniczej3, jak równie˝ rolniczym ich wykorzystywaniu, poprawianiu ich wartoÊci produkcyjnej oraz zapobieganiu spadkowi ich urodzajnoÊci. 2. Ochrona gruntów leÊnych polega na: ograniczaniu przeznaczenia ich na cele nieleÊne, poprawianiu ich wartoÊci u˝ytkowych, zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów leÊnych, obni˝ania ich produkcyjnoÊci oraz 2 Rekultywacja gruntów to nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartoÊci u˝ytkowych lub przyrodniczych przez w∏aÊciwe ukszta∏towanie rzeêby terenu, poprawienie w∏aÊciwoÊci fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezb´dnych dróg. 3 Grunty zdegradowane, to grunty, których rolnicza lub leÊna wartoÊç u˝ytkowa zmala∏a, w szczególnoÊci w wyniku pogorszenia si´ warunków przyrodniczych albo wskutek zmian Êrodowiska oraz dzia∏alnoÊci przemys∏owej, a tak˝e wadliwej dzia∏alnoÊci rolniczej. Grunty zdewastowane to grunty, które utraci∏y ca∏kowicie wartoÊç u˝ytkowà..

(3) Ochrona gruntów rolnych i leÊnych w Polsce. 159. szkodom w drzewostanach i produkcji leÊnej, a tak˝e przywracaniu wartoÊci u˝ytkowych gruntom, które utraci∏y charakter gruntów leÊnych, powstajàcym wskutek dzia∏alnoÊci nieleÊnej. Zmiany polityczne oraz rozwój gospodarczy w latach 90. odegra∏ istotnà rol´ dla unormowaƒ w tej dziedzinie. Nowa ustawa z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leÊnych (Dz.U. 1995, nr 16, poz. 78) znaczàco zmieni∏a postrzeganie dzia∏aƒ z zakresu ochrony gruntów rolnych i leÊnych. W nowych warunkach ustrojowych ochrona gruntów zosta∏a okreÊlona nast´pujàco: – ograniczanie przeznaczania gruntów na cele nierolnicze lub nieleÊne, – zapobieganie procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leÊnych, szkodom w produkcji rolniczej lub leÊnej oraz w drzewostanach, powstajàcym wskutek dzia∏alnoÊci nierolniczej lub nieleÊnej, – rekultywacja i zagospodarowanie gruntów na cele rolnicze, – zachowanie torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych, – przywracanie i poprawianie wartoÊci u˝ytkowej gruntom, które utraci∏y charakter gruntów leÊnych wskutek dzia∏alnoÊci nieleÊnej oraz zapobieganiu obni˝ania produkcyjnoÊci gruntów leÊnych. Zapisy tej ustawy zezwalajà m.in. na przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleÊne wszystkich gruntów oznaczonych w ewidencji gruntów jako nieu˝ytki, a w razie ich braku, grunty o najni˝szej przydatnoÊci produkcyjnej. W wypadku gruntów rolnych zaliczonych do klas I–III (gdy zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha), gruntów rolnych klas IV (gdy zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1,0 ha), V i VI wytworzonych z gleb organicznych, a tak˝e torfowisk i oczek wodnych, je˝eli majà zostaç przeznaczone na cele budowy zbiorników wodnych, eksploatacji z∏ó˝ kopalin, budowy dróg publicznych, linii kolejowych i pozosta∏ych gruntów leÊnych stanowiàcych w∏asnoÊç Skarbu Paƒstwa wymaga si´ od Ministra Ârodowiska, Zasobów Naturalnych i LeÊnictwa lub upowa˝nionej przez niego osoby wydania zgody na przekwalifikowanie przedmiotowego gruntu. Rada gminy mo˝e podjàç uchwa∏´ o objćiu na jej obszarze ochronà równie˝ gruntów rolnych zaliczonych do klas IV, IVa i IVb, wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego. Osoba, która uzyska∏a zezwolenie na wy∏àczenie gruntów z produkcji, jest obowiàzana uiÊciç nale˝noÊç i op∏aty roczne, a w odniesieniu do gruntów leÊnych – tak˝e jednorazowe odszkodowanie w razie dokonania przedwczesnego wyr´bu drzewostanu. Nale˝y zwróciç uwag´, ˝e w porównaniu z ustawà z 26 marca 1982 r. zmieniono sposób delimitacji obszarów gruntów przeznaczonych na cele nierolnicze i nieleÊne. Nie dà˝y si´ ju˝ „za wszelkà cen´” do rekultywacji i odtworzenia. Z jednej strony wp∏yw na t´ sytuacj´ ma intensyfikacja rolnictwa polskiego, a z drugiej problemy z rynkami zbytu dla krajowej produkcji rolnej. Inwazyjne wykorzystanie gleb, a tak˝e nadmierne zastosowanie nawozów sztucznych, Êrodków ochrony roÊlin, uprawy monokulturowe, u˝ytkowanie.

(4) 160. Artur Ho∏uj. mocno zamortyzowanych maszyn rolniczych mo˝e negatywnie wp∏ynàç na równowag´ ekologicznà. Zgodnie z politykà ekologicznà paƒstwa na lata 2003–2006 wa˝nà rol´ w zachowaniu i rekultywacji gleb odgrywajà: sposób i miejsce sk∏adowania odpadów, emisja zanieczyszczeƒ powietrza, gospodarka wodno-Êciekowa oraz zachowanie ∏adu przestrzennego, wynikajàce m.in. z mocno krytykowanej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r.4 Do najwa˝niejszych dzia∏aƒ przewidzianych na lata 2004–2005 w zakresie ochrony gleb zaliczono: opracowanie i realizacj´ powiatowych programów rekultywacji i zalesienia zdegradowanych gleb na obszarach u˝ytkowanych rolniczo, opracowanie polskiego dokumentu referencyjnego dotyczàcego najlepszych dost´pnych technik w zakresie rekultywacji starych sk∏adowisk, przygotowanie wytycznych dotyczàcych zasad gospodarowania na glebach ska˝onych rtćià i kadmem, opracowanie i wdro˝enie systemu przywracania walorów u˝ytkowych terenom poprzemys∏owym, ocena realizacji programu monitoringu gleb i jego weryfikacja ukierunkowana na rejestrowanie zmian powodowanych przez ró˝norodne u˝ytkowanie gleb, w tym przez nadmiernà ich eksploatacj´. Realizacja zadaƒ szczegó∏owych i krótkookresowych jest podstawà do wyznaczenia i wdro˝enia Êredniookresowych celów polityki ekologicznej paƒstwa z zakresu ochrony gleb do 2010 r.5, takich jak: podnoszenie poziomu wiedzy u˝ytkowników gleb i gruntów w zakresie mo˝liwoÊci jej eksploatacji ze wskazaniem na nieodwracalnoÊç degradacji zasobów glebowych; doskonalenie struktur organizacyjnych zajmujàcych si´ problematykà ochrony i racjonalnego u˝ytkowania gleb; wprowadzenie w rolnictwie sposobu produkcji zgodnego z ustawà o rolnictwie ekologicznym; objćie monitoringiem gleb; wprowadzenie uregulowaƒ prawnych ustalajàcych zasady i procedury ograniczajàce nadmiernà eksploatacj´ gleb; identyfikacja zagro˝eƒ i rozszerzenie prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych; maksymalne zagospodarowanie terenów poprzemys∏owych. Wdro˝enie i wykonanie wyró˝nionych zadaƒ i celów sprowadza si´ do zaanga˝owania du˝ych Êrodków kapita∏owych, co w obecnej kondycji finansów publicznych nie rokuje ich ca∏kowitej i sprawnej realizacji.. 3. Funkcjonowanie Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych (FOGR) (dawniej Fundusz Ochrony i Rekultywacji Gruntów Rolnych), powsta∏ w 1982 r. FOGR tworzony jest na podstawie wp∏ywów z tytu∏u wy∏àczenia z produkcji gruntów rolnych i niektórych leÊnych, tj: nale˝noÊci, op∏at rocznych, op∏at z tytu∏u niewykonania obo4 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r., o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. nr 80, poz. 717. 5 Polityka ekologiczna paƒstwa na lata 2003–2004 z uwzgl´dnieniem perspektywy na lata 2007–2010, Rada Ministrów, Warszawa 2002..

(5) 19 580,0 4 027,3 8 015,3 1 311,1 4 868,4 5 237,7 11 799,0 6 985,2 3 816,7 783,6 1 727,1 6 646,6 697,7 987,8 19 747,0 2 540,3. DolnoÊlàskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie ¸ódzkie Ma∏opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Âlàskie Âwi´tokrzyskie Warmiƒsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie. 2 548,3 477,4 2 814,2 26,7 581,2 443,8 1 666,9 2 379,5 206,4 29,5 23,7 198,2 64,5 105,3 918,7 159,0. 12 643,5. jednorazowe nale˝noÊci. 14 297,2 3 359,0 4 880,1 1 176,4 3 848,5 4 462,9 8 087,2 3 835,2 3 384,5 674,9 1 470,2 6 317,5 587,0 858,6 17 494,2 1 671,6. 76 405,0. roczne. 2 734,8 190,8 321,0 107,9 438,7 331,0 2 044,4 770,4 225,8 79,2 233,2 130,9 46,2 23,9 1 333,7 709,7. 9 721,8. inne. 13,0 11,9 35,1 2,0 11,9 8,5 14,1 34,1 5,4 3,8 1,4 3,0 9,2 10,7 4,7 6,3. 12,8. jednorazowe nale˝noÊci. 73,0 83,4 60,9 89,7 79,1 85,2 68,5 54,9 88,7 86,1 85,1 95,1 84,1 86,9 88,6 65,8. 77,4. roczne. 14,0 4,7 4,0 8,2 9,0 6,3 17,3 11,0 5,9 10,1 13,5 2,0 6,6 2,4 6,8 27,9. 9,8. inne. Struktura wp∏ywów (w %). èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie materia∏ów GUS, Ochrona Êrodowiska, Warszawa 2003, s. 448.. 98 770,0. Ogó∏em. Polska. Wyszczególnienie. Rodzaje op∏at. Tabela 1. Gromadzenie Êrodków finansowych przez FOGR wed∏ug województw w 2002 r. (w tys. z∏). 19,8 4,1 8,1 1,3 4,9 5,3 11,9 7,1 3,9 0,8 1,7 6,7 0,7 1,0 20,0 2,6. 100,0. ogó∏em wed∏ug województw. Ochrona gruntów rolnych i leÊnych w Polsce 161.

(6) 162. Artur Ho∏uj. wiàzku zdjćia i wykorzystania próchnicznej warstwy gleby, op∏at, nale˝noÊci oraz op∏at rocznych podwy˝szonych, odszkodowaƒ z tytu∏u przedwczesnego wyr´bu drzewostanu, a tak˝e darowizn i innych dochodów. Regulamin funkcjonowania Funduszu ustala Minister Rolnictwa i Gospodarki ˚ywnoÊciowej, w porozumieniu z Ministrem Ochrony Ârodowiska, Zasobów Naturalnych i LeÊnictwa, po zasi´gnićiu opinii w∏aÊciwych komisji sejmowych. Niepokojàcym zjawiskiem jest nieregularnoÊç i s∏aba ÊciàgalnoÊç wymierzonych kar i op∏at (tabela 1 ujmuje rzeczywiste wp∏ywy w województwach na rzecz FOGR). Z tytu∏u jednorazowych nale˝noÊci w 2002 r. nie wp∏yn´∏o ponad 5,1 mln z∏, a z tytu∏u op∏at rocznych i „pozosta∏ych” prawie 13,8 mln z∏. Województwa wielkopolskie (19,7 mln), dolnoÊlàskie (19,6 mln) i mazowieckie (11,8 mln) otrzyma∏y w porównaniu z województwami Êwi´tokrzyskim, podlaskim czy warmiƒsko-mazurskim relatywnie najwi´kszà iloÊç Êrodków do dyspozycji. Op∏aty roczne stanowià najwi´kszy procentowy udzia∏ w nale˝noÊciach funduszy we wszystkich jednostkach wojewódzkich (77,4%). Zgodnie z art. 24. ust.1 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leÊnych Fundusz dzieli si´ na jednostki terenowe podleg∏e samorzàdom wojewódzkim, które przekazujà w ka˝dym kwartale po 20% zgromadzonych dochodów na rachunek funduszu centralnego. Ârodki Funduszu terenowego powinny byç w pierwszej kolejnoÊci przeznaczane na wykonywanie prac okreÊlonych w ustawie na obszarze tych gmin, w których powstajà dochody Funduszu oraz istniejà warunki uzyskania wzrostu produkcji rolniczej, rekompensujàcej straty poniesione w wyniku zmniejszenia obszaru gruntów rolnych. Dzi´ki Êrodkom FOGR (tabela 2) w ciàgu 8 lat zbudowano i zmodernizowano ok. 25 tys. km dróg rolnych (za kwot´ prawie 428 mln z∏). Jest to jedyne zadanie, w którym wzrost wartoÊci inwestycji jest prawie ciàg∏y. W tym okresie zagospodarowano ponad 232 tys. ha gruntów zdegradowanych i nieu˝ytków za kwot´ ok. 533 mln z∏. Omawiany fundusz celowy pozyskane Êrodki wydatkuje na: ochron´, rekultywacj´, popraw´ jakoÊci gruntów rolnych, a tak˝e wyp∏at´ odszkodowaƒ. W ujćiu rzeczowym nale˝y wymieniç nast´pujàcy zakres dzia∏ania (tabela 3): – rekultywacja na cele rolnicze gruntów, które utraci∏y lub zmniejszy∏y wartoÊç u˝ytkowà wskutek dzia∏alnoÊci nie ustalonych osób (∏àcznie w siedmiu województwach przeznaczono 390 tys. z∏), – rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych (wy∏àcznie w województwie wielkopolskim wydatkowano na ten cel 116 tys. z∏), – u˝yênianie gleb o niskiej wartoÊci produkcyjnej, ulepszanie rzeêby terenu i struktury przestrzennej gleb, usuwanie kamieni i odkrzaczanie (woj. dolnoÊlàskie przekaza∏o prawie 1,5 mln z∏), – przeciwdzia∏anie erozji gleb na gruntach rolnych, w tym zwrot kosztów zakupu nasion i sadzonek, utrzymania w stanie sprawnoÊci technicznej urzàdzeƒ przeciwerozyjnych, oraz odszkodowania (jedyne Êrodki wydano w woj. wielkopolskim – 11,1 tys. z∏), – budow´ i renowacj´ zbiorników wodnych s∏u˝àcych ma∏ej retencji (∏àcznie zainwestowano 3,1 mln z∏),.

(7) efekt rzeczowy (w ha). U˝yênianie gleba. efekt rzeczowy (w ha). wydatkowana kwota. wydatkowana kwota. 5,2 93,9 14,3. 123,7 1 640,0 193,0 517,0 191,9 91,0 497,8 1 257,0 242,3 95,0 169,5 3,0 301,0 605,0 220,9 475,0 116,1 235,0 744,1. 251,3 852,1 1 043,3 2 510,3 3 528,6 2 927,2 3 067,3 3 484,0 1 870,0 157,7 102,8. 12 278,0 10,8 13 187,0 38,8 12 695,0 41,6 26 095,0 89,6 31 733,0 178,4 27 031,0 12,0 31 763,0 399,0 39 272,0 2,0 19 367,0 11,1. ∏àcznie z odkamienianiem gleb i odkrzaczaniem gruntów rolnych. 78,7. 497,7 2 218,0 927,5 871,0 1 031,0 834,0 1 858,3 1 787,0 4 957,7 18 051,0 2 950,0 1 590,0 727,3 311,0 451,6 200,0 391,5 116,0. Budowa i renowacja zbiorników wodnych s∏u˝àcych ma∏ej retencji wodnej Budowa i modernizacja dróg dla potrzeb rolnictwa Inne. wydatkowana kwota. efekt rzeczowy (w ha). wydatkowana kwota. efekt rzeczowy (w ha). Razem (w z∏). Razem (w ha). 1,5. 521,0 2,0 2,0 26,0 0,0 0,0 0,0 1,0 8,0 651,1. 473,0 1 068,0 1 481,4 2 231,1 5 096,0 2 343,2 4 039,7 4 935,7 3 079,6. 92,5. 855,0 503,0 356,0 451,0 660,0 453,0 391,0 606,0 791,0. 1 615,0 3 028,0 3 304,0 3 571,0 4 337,0 2 951,0 3 088,0 2 135,0 2 507,0 155,2. 2 198,9 23 838,4 32 656,6 47 800,1 67 748,0 53 141,9 63 906,5 58 238,7 80 868,6 3 677,7. 2 109,5. 435,6 1 272,2 2 474,8 4 261,1 6 236,7 6 905,2 8 370,0 6 045,5 9 188,9. 2 393,5. 3 991,0 28 190,0 38 920,6 59 248,3 87 987,7 68 449,0 80 810,8 73 378,4 95 525,8. 117,2. 17 512,0 15 080,0 13 978,0 29 616,0 50 539,0 29 077,0 33 070,0 40 554,0 20 517,0. 560,0 24 747,7 5 066,0 430 397,7 26 536,0 45 190,0 536 501,6 249 943,0. wydatkowana kwota. Przeciwdzia∏anie erozji gleb. wydatkowana kwota. 13 792,6 25 978,0 2 056,2 4 918,0 19 534,1 213 421,0 783,3. wydatkowana kwota. èród∏o: jak do tabeli 1, s. 446.. a. 1990 = 100. 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2002. Razem. Przystosowanie nieu˝ytków do potrzeb produkcji rolniczej oraz rekultywacja efekt rzeczowy (w ha). Lata. Rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych efekt rzeczowy (w ha). Tabela 2. Cele zrealizowane na podstawie Êrodków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych w latach 1990–2002 (w tys. z∏). Ochrona gruntów rolnych i leÊnych w Polsce 163.

(8) èród∏o: jak do tabeli 1, s. 448.. 135 683,6. 20 027,4 5 905,3 8 012,5 3 072,5 8 259,6 7 124,9 12 778,4 14 989,5 4 544,6 3 376,6 3 835,1 6 832,8 2 052,0 1 902,5 29 816,1 3 153,8. DolnoÊlàskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie ¸ódzkie Ma∏opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Âlàskie Âwi´tokrzyskie Warmiƒsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie. Razem. Ârodki dyspozycyjne (w tys. z∏). Wyszczególnienie. 95 525,8. 18 051,9 2 512,1 7 664,4 1 854,4 5 430,7 6 275,3 9 765,4 5 129,9 2 867,3 2 188,8 3 158,2 6 153,7 1 989,7 1 474,1 18 073,8 2 936,1. Wydatki ogó∏em (w tys. z∏). –. 0,3 1,5 – – – – – – 1,1 – 0,1 – 2,4 – 0,8 2,5. rekultywacj´ gruntów na cele rolnicze. –. 8,3 0,1 – 4,8 3,5 – – – – 4,1 – – – – – – –. 5,0 0,6 – 9,4 2,3 0,4 – – – 2,0 – 6,7 – 10,0 6,7 0,9 –. 57,9 93,6 99,8 81,5 90,8 87,9 83,4 97,3 97,6 80,4 97,6 85,1 94,1 84,5 91,3 96,3 –. – – – 0,8 – – – – – 10,5 – 3,7 2,0 – 0,4 –. wdra˝anie budow´ budow´ i upou˝yênianie i renowacj´ i moderniwszechi ulepszanie zbiorników zacj´ nianie gleb, usuwodnych dróg dojaz- wyników wanie kas∏u˝àcych dowych do prac mieni, odma∏ej gruntów naukowokrzaczanie retencji rolnych -badawczych. Wydatki (w %) na:. Tabela 3. Wydatki Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych wed∏ug województw w 2002 r.. –. 23,7 1,0 – – 1,8 – – 0,8 0,7 – – – – – – –. badanie p∏odów rolnych w strefach ochronnych. –. 4,0 2,7 0,1 3,4 1,5 2,0 0,5 1,8 – 2,9 2,0 4,5 1,3 5,1 – –. zakup sprz´tu pomiarowego informatycznego do ewidencji i ochrony gruntów rolnych. –. 0,7 0,6 0,2 0,1 – 9,7 16,1 – 0,5 0,1 0,3 0,1 0,2 0,4 0,8 0,2. inne. 40 157,8. 1 975,5 3 393,2 348,1 1 218,1 2 828,9 849,6 3 013,1 9 859,6 1 677,3 1 187,8 676,9 679,1 62,3 428,4 11 742,3 217,6. Stan Êrodków na koƒcu roku. 164. Artur Ho∏uj.

(9) Ochrona gruntów rolnych i leÊnych w Polsce. 165. – budow´ i modernizacj´ dróg dojazdowych do gruntów rolnych (niespe∏na 81 mln z∏, to Êrodki ∏àcznie przekazane we wszystkich województwach; w woj. lubelskim ca∏y Fundusz przeznaczono na ten cel), – wdra˝anie i upowszechnianie wyników prac naukowo-badawczych zwiàzanych z ochronà gruntów rolnych (wydano 586 tys. z∏), – wykonywanie badaƒ p∏odów rolnych uzyskiwanych na obszarach ograniczonego u˝ytkowania oraz niezb´dnych dokumentacji i ekspertyz z zakresu ochrony gruntów rolnych, dominuje dolnoÊlàskie z ponad 23-procentowym udzia∏em w swoich wydatkach (4,3 mln), – wykonywanie zast´pcze obowiàzków okreÊlonych w ustawie, – rekultywacj´ nieu˝ytków i u˝yênianie gleb na potrzeby nowo zak∏adanych pracowniczych ogrodów dzia∏kowych (w 2002 r. nie przed∏o˝ono ˝adnych zadaƒ do zrealizowania), – zakup sprz´tu pomiarowego i informatycznego oraz oprogramowania niezb´dnego do zak∏adania i aktualizowania operatów ewidencji gruntów oraz prowadzenia spraw ochrony gruntów rolnych (do wysokoÊci 5% rocznych dochodów Funduszu – 1,7 mln). Na koniec roku wszystkie terenowe fundusze ochrony gruntów rolnych odnotowa∏y korzystny bilans i ∏àcznie na kolejny rok dzia∏alnoÊci pozosta∏o do dyspozycji ponad 40 mln z∏. Przydzielajàc Êrodki funduszu terenowego w∏aÊcicielom gruntów, nale˝y uwzgl´dniaç udzia∏ w∏asny tych w∏aÊcicieli w kosztach robót (wielkoÊç partycypacji mo˝e odegraç du˝e znaczenie dla wysokoÊci przyznanych funduszy) oraz efektywnoÊç projektowanych przedsi´wzi´ç.. 4. Ochrona i u˝ytkowanie lasu Zgodnie z regu∏à Hotellinga6 las jest zasobem, którego wartoÊç roÊnie. Z ekonomicznego punktu widzenia dopiero po wielu latach mo˝na spodziewaç si´ zwrotu poniesionych nak∏adów w leÊnictwie. Mo˝na zatem wnioskowaç, ˝e polskie spo∏eczeƒstwo przed laty traktowa∏o las jako dobro powszechne, tanie (samoregeneracja substancji leÊnej). W skutek zwi´kszania obszarów przeznaczonych do zagospodarowania rolniczego lesistoÊç w Polsce zmniejszy∏a si´ (do ok. 20% w 1938 r.). Nieracjonalne czerpanie po˝ytków z zasobów odnawialnych z naruszeniem równowagi biologicznej, bez ich w∏aÊciwej ochrony i regeneracji, mo˝e doprowadziç do kl´ski ekologicznej regionu. Las, jak wi´kszoÊç zasobów naturalnych wraz z ich mo˝liwoÊcià odnowy biologicznej, ma charakter odtworzeniowy, wymagajàcy czasu, a obecnie równie˝ nak∏adów finansowych. Nadmierna wycinka drzewostanu to nie jedyne zagro˝enie dla lasów. Produkcja przemys∏owa, górnictwo, transport, ruch turystyczny czy te˝ niekorzystne warunki atmosferyczne, po˝ary, szkodniki itp. równie˝ majà wp∏yw na jakoÊç i zalesienie kraju. 6. T. ˚ylicz, Ekonomia Êrodowiska i zasobów naturalnych, PWE, Warszawa 2004, s. 89..

(10) 166. Artur Ho∏uj. Zasady zachowania, a tak˝e ochrony, powi´kszania zasobów leÊnych oraz zasady gospodarki leÊnej, w powiàzaniu z innymi elementami Êrodowiska, a przede wszystkim z gospodarkà narodowà, zawarto w ustawie o lasach z dnia z dnia 28 wrzeÊnia 1991 r. (Dz.U. nr 101, poz. 444 z póên. zm.)7. Ustaw´ t´ stosuje si´ do wszystkich lasów bez uwzgl´dnienia formy ich w∏asnoÊci. Lasem, w Êwietle ustawy, jest grunt o zwartej powierzchni, co najmniej 0,10 ha, pokryty roÊlinnoÊcià leÊnà (uprawami leÊnymi), drzewami i krzewami oraz runem leÊnym lub przejÊciowo jej pozbawiony, ale przeznaczony do produkcji leÊnej. Jest to równie˝ obszar wpisany do rejestru zabytków, wchodzàcy w sk∏ad parku narodowego, albo teren stanowiàcy rezerwat przyrody. Lasem jest tak˝e grunt zwiàzany z gospodarkà leÊnà8, zaj´ty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leÊnej: budynki i budowle, urzàdzenia melioracji wodnych, linie podzia∏u przestrzennego lasu, drogi leÊne, tereny pod liniami energetycznymi, szkó∏ki leÊne, miejsca sk∏adowania drewna, a tak˝e wykorzystywany na parkingi leÊne i urzàdzenia turystyczne. Lasami, które sà w∏asnoÊcià Skarbu Paƒstwa, dysponuje Paƒstwowe Gospodarstwo LeÊne,,Lasy Paƒstwowe”. Przedsi´wzićia ochronne wynikajàce z trwale zrównowa˝onej gospodarki leÊnej9 niezb´dne do zwi´kszania i zachowania produkcyjnoÊci lasów, zgodnie z planem urzàdzenia lasu10, muszà uwzgl´dniaç nast´pujàce cele: zachowanie lasów i korzystnego ich wp∏ywu na klimat, powietrze, wod´, gleb´, warunki ˝ycia i zdrowia cz∏owieka oraz na równowag´ przyrodniczà; ochrona lasów, zw∏aszcza lasów i ekosystemów leÊnych stanowiàcych naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze wzgl´du na: zachowanie ró˝norodnoÊci przyrodniczej oraz leÊnych zasobów genetycznych, walory krajobrazowe, a tak˝e potrzeby nauki; ochrony gleb i terenów szczególnie nara˝onych na zanieczyszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu spo∏ecznym; ochrony wód powierzchniowych i g∏´binowych, retencji zlewni, 7 Nale˝y równie˝ wskazaç na ustawy o paƒstwowym gospodarstwie leÊnym z 20 grudnia 1949 r. (Dz.U. nr 48, poz. 283) i o zagospodarowaniu lasów nie stanowiàcych w∏asnoÊci Paƒstwa z 22 listopada 1973 r. (Dz.U. nr 48, poz. 283), w myÊl których utrzymywanie gruntów leÊnych pod upraw´ leÊnà by∏o priorytetem z mo˝liwoÊcià wy∏àcznie w drodze decyzji administracyjnych tych gruntów na produkcj´ nieleÊnà. Zob. Ustawa o lasach z dnia 28 wrzeÊnia 1991 r., Dz.U. nr 101, poz. 444 z póên. zm. 8 Gospodarka leÊna jest to dzia∏alnoÊç leÊna w zakresie urzàdzania, ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymania i powi´kszania zasobów i upraw leÊnych, gospodarowania zwierzynà, pozyskiwania – z wyjàtkiem skupu – drewna, ˝ywicy, choinek, karpiny, kory, igliwia, zwierzyny oraz p∏odów runa leÊnego, a tak˝e sprzeda˝ tych produktów oraz realizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasu. 9 Trwale zrównowa˝ona gospodarka leÊna jest to dzia∏alnoÊç zmierzajàca do ukszta∏towania struktury lasów i ich wykorzystania w sposób i tempie zapewniajàcym trwa∏e zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjnoÊci oraz potencja∏u regeneracyjnego, ˝ywotnoÊci i zdolnoÊci do wype∏niania obecnie i w przysz∏oÊci wszystkich wa˝nych ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów. 10 Plan urzàdzenia lasu jest podstawowym dokumentem gospodarki leÊnej, opracowywanym dla okreÊlonego obiektu, zawierajàcym opis i ocen´ stanu lasu oraz cele, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki leÊnej..

(11) Ochrona gruntów rolnych i leÊnych w Polsce. 167. w szczególnoÊci na obszarach wododzia∏ów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych; produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewnem oraz surowcami i produktami ubocznego u˝ytkowania lasu. Gospodark´ leÊnà nale˝y prowadziç wed∏ug zasad powszechnej ochrony lasów, trwa∏oÊci utrzymania lasów, ciàg∏oÊci i zrównowa˝onego wykorzystania wszystkich funkcji lasów, powi´kszania zasobów leÊnych. Zastosowanie powy˝szych wytycznych wymaga jednoznacznego okreÊlenia czynnoÊci i dzia∏aƒ zabronionych oraz niedopuszczalnych do przeprowadzania na terenie lasu. Najwa˝niejsze reglamentacje obejmujà: zanieczyszczanie gleb i wód, zaÊmiecanie, rozkopywanie gruntu, zbieranie p∏odów runa leÊnego w oznakowanych miejscach zabronionych, rozgarnianie i zbieranie Êció∏ki, wypas zwierzàt gospodarskich, biwakowanie poza miejscami wyznaczonymi przez w∏aÊciciela lasu lub nadleÊniczego, wybieranie jaj i pisklàt, niszczenie l´gowisk i gniazd ptasich, a tak˝e niszczenie legowisk, nor i mrowisk, p∏oszenie, Êciganie, chwytanie i zabijanie dziko ˝yjàcych zwierzàt, puszczanie psów luzem, ha∏asowanie oraz u˝ywanie sygna∏ów dêwi´kowych, z wyjàtkiem przypadków wymagajàcych wszczćia alarmu, rozniecanie ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez w∏aÊciciela lasu lub nadleÊniczego, korzystanie z otwartego p∏omienia, wypalanie wierzchniej warstwy gleby i pozosta∏oÊci roÊlinnych, równie˝ niszczenie grzybów, grzybni, drzew, krzewów lub innych roÊlin oraz urzàdzeƒ i obiektów gospodarczych, turystycznych, technicznych, a tak˝e znaków i tablic. W wypadku spowodowania szkody w lesie na jednostce odpowiedzialnej, zgodnie z normami ustalonymi w kodeksie cywilnym, spoczywa obowiàzek jej usunićia. W pozosta∏ych okolicznoÊciach koszty zagospodarowania i ochrony zwiàzane z odtworzeniem, naprawà lub przebudowà drzewostanu pokrywane sà z bud˝etu paƒstwa. Zgodnie z Krajowym programem zwi´kszania lesistoÊci11 w latach 1946– 1970 Êredniorocznie zalesiano 37 tys. ha, a lesistoÊç w Polsce wzros∏a do 27%. O kolejne 0,8% zwi´kszono lesistoÊç w okresie 1971–1980 a˝ do 28,4% w 2002 r. Od 1991 r. rocznie przybywa∏o oko∏o 15,5 tys. ha m∏odych lasów. ¸àcznie w latach 1945–2000 zalesiono 1322,8 tys. ha, z tego 763,3 tys. ha w lasach Skarbu Paƒstwa, a lesistoÊç wzros∏a o 7,6%. Do zalesienia mo˝na przekazywaç grunty o nast´pujàcej klasie bonitacyjnej: VI poza gruntami z mo˝liwoÊcià ponownego u˝ytkowania i VIz do zalesienia w ca∏oÊci; V do zalesienia cz´Êciowo (b´dàce ÊródleÊnymi enklawami i pó∏enklawami); IVa i IVb do zalesienia w przypadkach sporadycznych, I–III mogà byç zalesiane jedynie wyjàtkowo (w przypadkach niewielkich pod∏u˝nych enklaw i pó∏enklaw). Nale˝y równie˝ wskazaç nieu˝ytki i grunty nadajàce si´ do zalesienia, tj: grunty ska˝one, zdegradowane i zagro˝one erozjà, po∏o˝one przy êródliskach rzek lub potoków, na wododzia∏ach, wzd∏u˝ brzegów rzek oraz na obrze˝ach jezior i zbiorników wodnych; po∏o˝one w odleg∏oÊci do 10 km od granic administracyjnych miast powy˝ej 100 tys. mieszkaƒców oraz lotne piaski i wydmy piasz11. Krajowy program zwi´kszania lesistoÊci, Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa 2003..

(12) 168. Artur Ho∏uj. czyste; strome stoki, zbocza urwiska i zapadliska; ha∏dy i tereny poeksploatacyjne piasku, ˝wiru, torfu i gliny. Polityka ekologiczna paƒstwa zak∏ada zalesienie do 2006 r. oko∏o 60 tys. ha gruntów wy∏àczonych z u˝ytkowania rolniczego oraz dalszà przebudow´ drzewostanów zniszczonych i zmienionych zgodnie z programem, a tak˝e intensyfikacj´ dzia∏aƒ z zakresu edukacji ekologicznej i komunikacji spo∏ecznej. Do 2010 r. przewiduje si´ dalsze zwi´kszanie, wraz z najlepszym czasowoprzestrzennym rozmieszczeniem, zalesienia kraju a˝ do 30% w 2020 r. i 33% w 2050 r., rozszerzenie zasi´gu denaturalizacji obszarów leÊnych, wdro˝enie zasad ochrony i powi´kszania ró˝norodnoÊci biologicznej w lasach w zakresie: gatunkowym, genetycznym i ekosystemowym wraz z ochronà leÊnych zasobów genowych, utrzymania wielofunkcyjnoÊci lasów, ochrony substancji organicznej gleb leÊnych, ekologizacji prac w szkó∏karstwie leÊnym, poprawy stanu i produkcyjnoÊci lasów prywatnych i in. Nale˝y równie˝ zwróciç uwag´ na uregulowania prawne problematyki leÊnej, które powinny wynikaç z innych przedmiotowych aktów prawnych. Jednym z takich dokumentów jest ju˝ wczeÊniej wskazana ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zgodnie z tà ustawà, w studium uwarunkowaƒ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy okreÊla si´ kierunki zmian w strukturze przestrzennej, a tak˝e w przeznaczeniu terenów oraz kierunki i zasady kszta∏towania rolniczej i leÊnej przestrzeni produkcyjnej, jak równie˝ obszary, dla których gmina zamierza sporzàdziç miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, a w tym obszary wymagajàce zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leÊnych na cele nierolnicze i nieleÊne. W nast´pstwie koniecznoÊci uwzgl´dnienia w studium planu zagospodarowania przestrzennego województwa, a poÊrednio polityki krajowej i regionalnej z zakresu planowania i rozwoju przestrzennego oraz innych programów, np. zalesienia, teoretycznie nie ma mo˝liwoÊci pominićia w planach miejscowych zagadnieƒ z zakresu „prewencji Êrodowiska leÊnego”12. Studium nie jest aktem prawa miejscowego, ale jego ustalenia sà wià˝àce dla organów gminy przy sporzàdzaniu planów miejscowych.. 4. Dzia∏alnoÊç Funduszu LeÊnego Utworzenie Funduszu LeÊnego (FL) w Lasach Paƒstwowych (LP) datuje si´ na 1975 r. Od 1 stycznia 1992 r. stanowiony jest on na mocy ustawy o lasach z 28 12 W ustawie o lasach [...], nale˝y zwróciç uwag´ na zapis w art. 14.3,,Grunty przeznaczone do zalesienia okreÊla miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu”, który bezpoÊrednio nawiàzuje do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Praktyka jednak cz´sto weryfikuje zapisy ustaw i w rzeczywistoÊci obecnie na obszarze Polski w wi´kszoÊci gmin nie ma wa˝nego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (w skutek nowelizacji prawa), a wprowadzane zmiany w studiach z zakresu gospodarki leÊnej majà cz´sto charakter uznaniowy, oparty o analizy wewn´trzne gmin oraz projekty rolników (zalesianie od∏ogów)..

(13) Ochrona gruntów rolnych i leÊnych w Polsce. 169. wrzeÊnia 1991 r. Ârodki FL pozostajà w dyspozycji dyrektora generalnego. Tworzy si´ je na podstawie odpisu podstawowego, liczonego od wartoÊci sprzeda˝y drewna, obcià˝ajàcego koszty dzia∏alnoÊci nadleÊnictw, dochody z udzia∏u w spó∏kach, nale˝noÊci, kary i op∏aty zwiàzane z wy∏àczeniem z produkcji gruntów leÊnych oraz dotacje bud˝etowe (z wy∏àczeniem dotacji celowych). Tabela 4. Wp∏ywy do Funduszu LeÊnego w latach 1998–2003 1998. Wyszczególnienie. Stan Êrodków na poczàtek roku Odpis podstawowy obcià˝ajàcy koszty nadleÊnictw. w mln z∏. 53,0. 389,8. 1999. w%. –. w mln z∏. 93,2. 2000. w%. –. w mln z∏. 59,1. 2001. w%. –. w mln z∏. 60,3. 2003. 2002. w%. –. w mln z∏. 21,6. w%. –. w mln z∏. w%. 95,5. –. 79,1 476,1. 83,9. 19,7. 72,6. 12,8. 83,7 426,5. 82,6 472,7. 74,1 432,1. 65,0. 14,0. 64,0. 12,4 111,4. 17,5. 58,6. Dochody z udzia∏u w spó∏kach. 1,6. 0,3. 1,5. 0,3. 0,1. –. 76,3. 12,6. 0,1. –. 0,3. 0,1. Pozosta∏e przychody. 9,3. 2,0. 24,5. 4,7. 53,6. 8,4. 38,7. 6,4. 6,9. 1,2. 18,7. 3,3. Dodatkowe dochody. Ârodki razem. 71,3 440,0 9,7 109,2. 518,7 100,0 609,7 100,0 696,9 100,0 666,0 100,0 577,8 100,0 663,2 100,0. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie materia∏ów Regionalnej Dyrekcji LP w Krakowie i BDR.. Nale˝y równie˝ wskazaç na nale˝noÊci wynikajàce z odszkodowaƒ cywilnoprawnych za szkody powsta∏e w wyniku po˝arów, prac górniczych i geologicznych oddzia∏ywania gazów i py∏ów przemys∏owych, a tak˝e z tytu∏u przedwczesnego wyr´bu drzewostanów na podstawie przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leÊnych. Ârodki z nadleÊnictw z tytu∏u odpisu podstawowego (Êredniorocznie, w badanym okresie 440 mln z∏) to wiodàce êród∏o dochodów FL. Na wniosek dyrektora generalnego wielkoÊç odpisu LP, którà równie˝ normuje si´ dla poszczególnych dyrekcji regionalnych, a w wypadku dyrektora regionalnej dyrekcji LP równie˝ dla poszczególnych nadleÊnictw, ustala corocznie minister Êrodowiska. Ârodki FL wykorzystywane sà do wyrównywania niedoborów powstajàcych przy realizacji zadaƒ gospodarki leÊnej przez nadleÊnictwa. Na podstawie zasobów finansowych Funduszu mogà byç realizowane nast´pujàce cele: budowa infrastruktury s∏u˝àcej gospodarce leÊnej, opracowanie planów urzàdzenia lasu, wspólne przedsi´wzićia jednostek organizacyjnych LP, w zakresie go-.

(14) Artur Ho∏uj. 170. Tabela 5. Wydatki Funduszu LeÊnego w latach 1998–2003 1998. Wyszczególnienie. Dop∏ata brutto do dzia∏alnoÊci nadleÊnictw. w mln z∏. 1999. w%. 308,1. w mln z∏. 72,4 369,8. 2000. w%. w mln z∏. 2001. w%. w mln z∏. 2003. 2002. w%. w mln z∏. w%. w mln z∏. w%. 67,0 429,1. 67,6 523,7. 11,9 103,4. 16,3. 22,6. 3,5. 5,0. 1,0. 27,7. 5,3. 81,3 388,1. 80,5 407,1. 77,8. Wspólne przedsi´wzićia inwestycyjne i nieinwestycyjne. 29,1. 6,8. 65,4. Badania naukowe. 14,8. 3,5. 20,3. 3,7. 25,9. 4,1. 27,2. 4,2. 20,0. 4,1. 19,2. 3,7. Urzàdzanie lasu. 50,4. 11,8. 50,5. 9,2. 48,4. 7,6. 40,3. 6,3. 42,4. 8,8. 44,0. 8,4. Pozosta∏e. 23,3. 5,5. 45,6. 8,3. 28,1. 4,4. 30,7. 4,8. 26,8. 5,6. 25,4. 4,9. Zmniejszenia razem Stan Êrodków na koniec roku. 425,7 100,0 551,6 100,0 634,9 100,0 644,5 100,0 482,3 100,0 523,4 100,0. 93,0. –. 58,1. –. 62,0. –. 21,5. –. 95,5. – 139,8. –. èród∏o: jak do tabeli 4.. spodarki leÊnej, badania naukowe, ocena i prognozowanie stanu lasów i zasobów leÊnych, inne zadania z zakresu gospodarki leÊnej. Struktur´ przedmiotowych wydatków, w rozbiciu na poszczególne zadania, w latach 1998–2003 przedstawiono w tabeli 5.. 5. Podsumowanie W latach 1946–2002 powierzchnia u˝ytków rolnych zmniejszy∏a si´ o 6,9%, a obszarów leÊnych i zadrzewionych zwi´kszy∏a si´ o prawie 7,3%. Grunty rolne i leÊne, jakie wy∏àczono w okresie od 1990 do 2002 r. na cele nierolnicze i nieleÊne, obejmujà oko∏o 55 tys. ha, z czego 43,6 to u˝ytki rolne, grunty leÊne 6,7 i inne grunty rolne 4,6. W tym samym okresie zrekultywowano tylko 22 tys. ha gruntów i zagospodarowano na cele rolnicze oraz leÊne 6,3 i 6,1 tys. ha. Ze Êrodków FOGR w samym 1980 r. przeprowadzono odkrzaczanie gruntów rolnych (6,5 tys. ha) i odkamienianie gleb na obszarze 158 tys. ha. Na ochron´ gleb oraz rekultywacj´ terenów zdegradowanych do 2006 r. przewiduje si´ wydatkowaç 131 mln z∏, a w latach 2007–2010 dalsze 174 mln z∏. Realizacja projektów i zadaƒ wynikajàcych ze wzbogacania i korzystania z zasobów leÊnych mo˝e poch∏onàç na przedsi´wzićia pozainwestycyjne oko∏o 94 mln do 2010 r., a na projekty inwestycyjne nawet 1,4 mld z∏. Ârodki finansowe przekazywane na ochron´ gruntów i lasu jednak nie wystarczà. Spodzie-.

(15) Ochrona gruntów rolnych i leÊnych w Polsce. 171. wany efekt rzeczowy mo˝e mieç miejsce tylko w sytuacji, w której ka˝dy cz∏owiek b´dzie w stanie zaistnia∏y problem zdefiniowaç. ÂwiadomoÊç ekologiczna, przede wszystkim rolników, jest bardzo ma∏a, co wynika z niskich kwalifikacji i braku potrzeby samokszta∏cenia. Funkcjonowanie przedstawionych Funduszy nie jest równowa˝ne z gwarancjà poprawy stanu omawianych zasobów. Wzrastajàcy koszt ˝ycia i niedochodowoÊç wielu gospodarstw rolnych mogà doprowadziç do dalszego powstawania nieu˝ytków i obszarów leÊnych karczowanych niezgodnie z obowiàzujàcym prawem. Protection of Farmland and Forested Areas in Poland In this article, the author discusses the legal basis for the operations of the Agricultural Land Protection Fund (FOGR) and the Forest Fund (FL). The author’s statistical analysis also enables the environmental effects of the Funds’ operations to be assessed. FOGR was created mainly on the basis of revenues arising from the exclusion of agricultural land and selected forest areas from production. The revenues obtained, in turn, are spent on: protection, land reclamation, improvement in the quality of arable land, as well as payment of compensation. The FL emerged as a result of a basic write-off, calculated on the value of timber sales, charged against the operating costs of forest inspectorates. It also generates profit from shares in companies, receivables, fines and fees related to the exclusion of forest areas from production as well as from budget subsidies. Its resources are allocated towards redressing the deficits that arise from the implementation of forest management tasks by forestry inspectorates. These funds, due to their character and relatively large disposable resources, play a significant role in the system of financing environmental protection in Poland..

(16)