Czy banki zagraniczne transferują zyski?

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 778. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Aleksandra Jurkowska Katedra Finansów. Czy banki zagraniczne transferują zyski? Celem artykułu (stanowiącego głos w dyskusji nt. roli kapitału zagranicznego w sektorze bankowym) jest wykazanie, że skoro wyniki badań prowadzonych w ośrodkach zagranicznych sugerują powszechność procederu nielegalnego transferu zysków przez banki międzynarodowe, należy przypuszczać, że ze zjawiskiem takim mamy do czynienia również w Polsce, gdzie inwestorami strategicznymi banków są podmioty działające w wielkich multinarodowych holdingach finansowych. Transfer taki nie zagraża jednak stabilności banków w Polsce, gdyż inwestorzy zagraniczni, angażujący znaczne kwoty w lokalne przedsięwzięcia, dążą do wzrostu wartości rynkowej posiadanych aktywów i utrzymują wskaźniki bezpieczeństwa przejętych instytucji na odpowiednim poziomie. Przeciwnicy przejmowania banków krajowych przez kapitał zagraniczny bardzo często podkreślają negatywne konsekwencje stosowania przez banki zagraniczne takich praktyk, jak transferowanie oszczędności obywateli i zysków banków realizowanych dzięki inwestowaniu tych oszczędności do krajów o niższej stopie podatkowej lub rajów podatkowych1. Należy zwrócić uwagę, że obawy dotyczące transferu oszczędności przez banki krajowe o tyle pozbawione są merytorycznego uzasadnienia, o ile nie bierze się w nich pod uwagę funkcjonowania na rynku międzybankowym praktyk mających na celu przeciwdziałanie zbyt dużej ekspozycji na ryzyko walutowe. Legalny odpływ środków pozyskanych z depozytów podmiotów niefinansowych, może bowiem odbywać się wyłącznie poprzez udzielanie Zob. m.in. W.L. Jaworski, Bankowość w regionie, „Bank” 2000, nr 05; W.L. Jaworski, Polskie banki wobec wejścia do europejskiego systemu bankowego [w:] Polskie banki w drodze do Unii Europejskiej, red. W.L. Jaworski, Poltext, Warszawa, 1997, s. 68–69 oraz W.L. Jaworski, Szanse przetrwania banków o polskim kapitale [w:] Finanse i bankowość a wejście Polski do Unii Europejskiej, Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Katedr Finansów i Bankowości, Pułtusk, 9–11 września 1999, s. 147. 1.

(2) Aleksandra Jurkowska. 86. podmiotom zagranicznym kredytów w walutach obcych, co grozi przekroczeniem systematycznie monitorowanych przez nadzór bankowy limitów otwartych pozycji walutowych2 (należałoby przyjąć, że akcja kredytowa banków krajowych nie trafiła wcześniej na barierę popytu zgłaszanego przez zagranicznych kredytobiorców, obsługiwanych przez lepiej im znane banki rodzime)3. W takich okolicznościach bank przejmuje na siebie dodatkowe ryzyko, które może zostać zamortyzowane jedynie poprzez zwiększenie funduszy własnych4. Podobne działania nie zawsze są jednak uzasadnione, prowadzą bowiem do znacznego obniżenia wskaźników efektywności. W sporze o transfer kapitału, cyklicznie wznawianym w naszym kraju na fali obietnic przedwyborczych, rzadko jednak padają argumenty merytoryczne, jeszcze rzadziej przywoływane są wyniki konkretnych badań empirycznych, publikowanych od lat w literaturze światowej. Badania te dowodzą, że obecność banków międzynarodowych na danym rynku może wręcz ułatwić dostęp do zagranicznych źródeł finansowania. Do takich wniosków doszedł m.in. C.A. Pigott analizując zachowanie się w latach 1972–1983 zagranicznych i macierzystych instytucji finansowych w krajach rejonu Pacyfiku5. Autor zauważył, że w krajach charakteryzujących się wzrostem udziału banków zagranicznych6 w sektorze bankowym7 (Japonia, Korea, Tajwan, Chiny i Filipiny), banki te aktywniej niż banki krajowe angażowały się w udzielanie kredytów walutowych, w znacznym stopniu finansowanych zobowiązaniami zagranicznymi. Ponadto kredyty udzielane w walutach lokalnych przekraczały zgromadzone przez banki zagraniczne depozyty w tych. 2 Por. Rekomendacja I dotycząca zarządzania ryzykiem walutowym w bankach oraz zasad dokonywania przez banki operacji obciążonych ryzykiem walutowym, tekst aktualizowany, GINB, Warszawa 2002.. 3 Por. R. Szewczyk, Banki polskie czy banki w Polsce? Implikacje dla polityki [w:] Nauki finansowe wobec współczesnych problemów gospodarki polskiej, red. R. Szewczyk, t. III: Bankowość, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2004, s. 13.. 4 Por. Załącznik nr 4 do Uchwały nr 4/2004 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 8 września 2004 r., Dz.Urz. NBP 2004, nr 15/, poz. 25.. C.A. Pigott, Financial Reform and the Role of Foreign Banks in Pacific-Basin Nations [w:] Financial Policy and Reform in Pacific-Basin Countries, ed. H.S. Cheng, Lexington Books, D.C. Heath and Company/Lexington, Massachusetts/Toronto 1986. 5. Używane w niniejszym opracowaniu określenie bank zagraniczny obejmuje oddziały banków, których siedziba znajduje się poza terytorium danego kraju oraz te banki, w których co najmniej 50% kapitału należy do instytucji zagranicznych. 6. Mierzonego liczbą banków zagranicznych i ich oddziałów oraz udziałem w krajowym rynku kredytówi depozytów. 7.

(3) Czy banki zagraniczne transferują zyski?. 87. walutach8, co wymagało dokonania odpowiedniej konwersji9. Istotną rolę banków zagranicznych w finansowaniu projektów krajowych potwierdził także J. Bhattacharaya10, analizując funkcjonowanie tych instytucji w Pakistanie, Turcji i Korei. W przeciwieństwie do transferu oszczędności, wymykający się jurysdykcji miejscowych organów podatkowych transfer nieopodatkowanych zysków może odbywać się jedynie nielegalnie poprzez m.in.: – zapłatę wysokich odsetek od pożyczek podporządkowanych, udzielanych przez spółki-matki, – wysokie opłaty za usługi niefinansowe świadczone przez spółki-matki na rzecz spółek-córek, – zaniżanie wyniku finansowego dzięki operacjom księgowym polegającym na wykazywaniu wysokiego udziału kredytów straconych w portfelu, zmuszającym do tworzenia wysokich odpisów na rezerwy celowe. Istnieje wiele empirycznych dowodów podejmowania podobnych działań przez banki międzynarodowe. Zdaniem Musalema i in., gdy w kraju goszczącym wzrastają ryzyko niestabilności politycznej i prawnej oraz stopy podatkowe, wzmaga się tendencja do ukrywania faktycznych zysków i poszukiwania lepszych okazji inwestycyjnych11. H. Grubert i J. Mutti, badając dochodowość filii banków amerykańskich w różnych krajach, doszli do wniosku, że filie te są bardziej dochodowe w krajach o niższej stopie podatkowej12. Podobnie D. Harris i in. dostrzegli, że zobowiązania podatkowe amerykańskich firm, posiadających spółki-córki w krajach o niższej niż obowiązująca w USA stopie podatkowej są względnie niskie13. Z kolei R. Hines i E.M. Rice14 wykazali, że stopa dochodu przed opodatkowaniem realizowana przez firmy międzynarodowe, jest negatywnie skorelowana z wysokością przeciętnej stopy opodatkowania w kraju gosz8 Depozyty nie przekraczały 10% aktywów, podczas gdy kredyty stanowiły ok. 30–50% aktywów omawianych banków.. Zgodnie z wynikami opisywanych badań, podobne konwersje stanowiły najbardziej znaczące źródło finansowania działalności banków zagranicznych w Japonii i Korei. 9. J. Bhattacharaya, The Role of Foreign Banks in Developing Countries: A Survey of the Evidence, Cornell University, mimeo 1993. 10. 11 Zob. A. Musalem, D. Vittas, A. Demirguc-Kunt, North American Free Trade Agreement: Issues on Trade in Financial Services for Mexico, World Bank Working Paper WPS 1153, 1993.. 12 Zob. H. Grubert, J. Mutti, Taxes, Tarrifs and Transfer Pricing in Multinational Corporate Decision Making, „Review of Economics and Statistics” 1991, nr 73, s. 285–293.. Zob. D. Harris, R. Morck, J. Slemrod, B. Yeung, Income Shifting in U.S. Multinational Corporations [w:] Studies in International Taxation, eds A. Giovannini, R.G. Hubbard, J. Slemrod, University of Chicago Press, Chicago 1993. 13. Zob. J.R. Hines (Jr), E.M. Rice, Fiscal Paradise: Foreign Tax Havens and American Business, „Quarterly Economic Review” 1996, nr 109, s. 149–182. 14.

(4) Aleksandra Jurkowska. 88. czącym, a H. Grubert i J. Slemrod15 zwrócili uwagę na szczególną skłonność międzynarodowych firm amerykańskich do lokowania funduszy w atrakcyjnym dla inwestorów Puerto Rico. Dość przekonujących dowodów na istnienie zjawiska transferu zysków dostarczyli w 2001 r. A. Demirguc-Kunt i H. Huizinga w opracowaniu na temat różnic w opodatkowaniu banków krajowych i zagranicznych16. Swe dociekania rozpoczęli oni od zwrócenia uwagi na możliwość „przerzucania” przez banki rosnących obciążeń podatkowych na klientów. Autorzy dokonali przy tym podziału banków działających na terytorium danego kraju na trzy grupy: – krajowe pozbawione możliwości transferu zysków, w których wzrost krajowej stopy podatkowej musi doprowadzić do wzrostu dochodów przed opodatkowaniem, jeśli banki te chcą utrzymać określone wskaźniki dochodowości, – zagraniczne, korzystające z ulg podatkowych w kraju pochodzenia, w których reakcje dochodu przed opodatkowaniem na wzrost stopy podatku w kraju goszczącym powinny być tym słabsze, w im większym stopniu stopa zwolnień przekracza stopę podatku obowiązującą w kraju pochodzenia (przy braku zwolnień i eliminacji zjawiska transferu, banki zagraniczne płaciłyby bowiem podwójny podatek: w kraju goszczącym i w kraju pochodzenia), – banki zagraniczne dokonujące transferu, w których wzrost stopy podatkowej, na skutek wzrostu skłonności do ukrywania zysków, może negatywnie oddziaływać na ujawnione dochody przed opodatkowaniem. Streszczone powyżej zależności teoretyczne zostały poddane w omawianym opracowaniu weryfikacji na gruncie empirycznym, przy wykorzystaniu narzędzi ekonometrycznych oraz bazy BankScope (IBCA), zawierającej dane dla ok. 90% aktywów sektorów bankowych w 80 krajach, w latach 1988–1995 (liczba obserwacji wynosiła 7900, a próbę badawczą dobrano w taki sposób, by obejmowała kraje OECD, rozwijające się i kraje w okresie transformacji). Bank zagraniczny zdefiniowano przy tym jako taki, który w co najmniej 50% jest zarządzany przez podmioty z zagranicy. Jako mierniki dochodu wykorzystano dochody przed opodatkowaniem i dochody odsetkowe netto; za stopy podatku przyjęto stawki podatku korporacyjnego obowiązujące w poszczególnych krajach. Wszystkie zmienne, odniesiono do aktywów netto badanych banków, co miało na celu wyeliminowanie tych zniekształceń, które mogły być spowodowane różnicami w skali działania określonych podmiotów (stąd dochód przed opodatkowaniem zastąpił wskaźnik dochodowości, a dochód odsetkowy netto – wskaźnik marży odsetkowej netto; stopa podatkowa obowiązująca w danym kraju, odniesiona do aktywów 15 Zob. H. Grubert, J. Slemrod, The Effects of Taxes on Investment and Income Shifting to Puerto Rico, „Review of Economics and Statistics” 1998, nr 80, s. 365–373.. A. Demirguc-Kunt, H. Huizinga, The Taxation of Domestic and Foreign Banking, „Journal of Public Economics” 2001, nr 79, s. 429–453. 16.

(5) Czy banki zagraniczne transferują zyski?. 89. netto danego banku, miała określać rozmiary realnych zobowiązań banku z tytułu obciążeń podatkowych). Badania ekonometryczne przebiegały w dwóch etapach. W pierwszym autorzy podjęli próbę określenia ogólnego związku pomiędzy dochodowością (zmienna zależna) a zobowiązaniami podatkowymi (zmienna niezależna) banków, posługując się dwoma miernikami zobowiązań podatkowych: podatkiem średnim, wyznaczonym jako średnia ze stóp podatkowych płaconych od dochodów przed opodatkowaniem, realizowanych przez banki w danym okresie (tego typu konstrukcja miała na celu wyeliminowanie zniekształceń wynikających z funkcjonowania podatków progresywnych) oraz podatkiem ustawowym, rozumianym jako najwyższy podatek korporacyjny obowiązujący w danym roku w określonym systemie. Analiza funkcji regresji potwierdziła istnienie sugerowanego w rozważaniach teoretycznych pozytywnego związku pomiędzy dochodowością a zobowiązaniami podatkowymi, mierzonymi zarówno stopą podatku średniego, jak i ustawowego, w całej próbie badawczej, uwzględniającej banki krajowe i zagraniczne. Jednak po uwzględnieniu przy zmiennej zależnej i niezależnej współczynników własności zagranicznej17, estymator zmienił znak. Podobne relacje zaobserwowano uzależniając marżę odsetkową od podatku średniego. Na marżę odsetkową wszystkich banków, także i banków zagranicznych18, w minimalnym stopniu wpływał natomiast podatek ustawowy (wartość odpowiedniego estymatora była bliska zeru), co zdaniem autorów mogło wynikać z powszechnej skłonności do niedoszacowywania dochodów odsetkowych przez banki, na skutek wzrostu obciążeń podatkowych (banki ukrywały faktyczne zyski odsetkowe, więc zyski ujawnione reagowały w znikomym stopniu)19. Opisane związki dowiodły, że koszty wzrostu obciążeń podatkowych, nakładanych w danym systemie na banki, rzeczywiście ponoszą ich klienci, przy czym w bankach zagranicznych zależność pomiędzy dochodami Zmienna zero-jedynkowa. Opisany zabieg pozwolił na wyodrębnienie tendencji występujących wyłącznie w grupie banków zagranicznych. 17. Rozpatrywanych jako osobna grupa, przez włączenie współczynnika własności zagranicznej przy zmiennej zależnej i niezależnej. 18. 19 Podobna argumentacja wydaje się jednak być niespójna z zaprezentowanymi we wstępie opracowania rozważaniami teoretycznymi. Zgodnie z tokiem rozumowania autorów, nieoszacowanie jest możliwe jedynie w przypadku banków transferujących zyski, natomiast nie mogą się nim posłużyć banki krajowe. Jak więc wytłumaczyć znikome reakcje marży odsetkowej na wzrost ustawowej stopy opodatkowania wśród wszystkich banków, także krajowych? Prawdopodobnie uzasadnieniem są związki bieżącego oprocentowania produktów bankowych z rynkową stopą procentową: to ona, a nie ustawowa stopa opodatkowania w krótkim okresie determinuje przychody odsetkowe banków. Jeśli jednak w skali całego roku obciążenia podatkowe rosną, może to zmusić bank do podniesienia marży odsetkowej, co tłumaczyłoby pozytywne związki pomiędzy średnią marżą i średnim podatkiem..

(6) Aleksandra Jurkowska. 90. a podatkami może być negatywna, w następstwie korzystania z ulg podatkowych w kraju pochodzenia lub transferu zysków. Bardziej sugestywnych dowodów dostarczył drugi etap badań, w którym zagregowane dane dotyczące podatków rzeczywiście zapłaconych przez banki we wszystkich krajach (zmienna zależna), zaczerpnięte ze sprawozdań finansowych poszczególnych banków, uzależniono od współczynnika własności zagranicznej, stopy podatku ustawowego oraz stopy podatku ustawowego powiązanego ze współczynnikiem własności zagranicznej (zmienne niezależne)20. Wyniki tych badań były następujące: – zależność między faktycznie płaconymi podatkami a współczynnikiem własności oraz pomiędzy podatkami zapłaconymi a ustawową stopą podatkową była dodatnia, co wskazuje, że obecność banków zagranicznych może generować wyższe dochody do budżetu (choć w tym drugim przypadku zależność okazała się nieistotna), – zależność pomiędzy podatkami zapłaconymi a ustawową stopą opodatkowania powiązaną ze współczynnikiem własności zagranicznej była ujemna, znacząca dla modelu, co bezpośrednio potwierdziło hipotezę o występowaniu transferu zysków. Warto wspomnieć, że formułując powyższe wnioski ostateczne, autorzy posiłkowali się wieloma analizami pośrednimi, na podstawie których stwierdzili m.in., że: – w okresie objętym badaniem, w większości krajów rozwiniętych (Australia, Austria, Belgia, Kanada, Włochy, Holandia, Hiszpania, Wielka Brytania i USA) banki zagraniczne dokonywały transferu zysków (zaobserwowano negatywne związki pomiędzy średnimi podatkami zapłaconymi przez banki zagraniczne, odniesionymi do ich aktywów netto, a współczynnikiem własności zagranicznej – wielkości występujące odpowiednio w roli zmiennej zależnej i niezależnej); – w krajach rozwijających się silne ekonometryczne zależności potwierdzające transfer zysków można było zaobserwować jedynie w Chile i Korei, – beneficjentami transferowanych zysków mogły być banki w takich krajach, jak: Kostaryka, Hongkong i Norwegia (dodatnie wartości estymatorów opisanych w punkcie pierwszym, świadczące o akceptowaniu wzrostu obciążeń podatkowych Podobnie jak w poprzednich rozważaniach, wszystkie zmienne, za wyjątkiem współczynnika własności zagranicznej, odniesiono do aktywów netto poszczególnych banków. Zbudowany model był modelem wielowymiarowym, w którym w roli pozostałych zmiennych niezależnych wystąpiły, zaczerpnięte z bilansów (i odniesione do aktywów netto) m.in. wartości kapitałów własnych, udzielonych kredytów, aktywów trwałych i zobowiązań generujących koszty odsetkowe. Włączenie danych bilansowych, które nie są zniekształcane przez transfer zysków w takim stopniu jak dane z rachunku wyników miało na celu wprowadzenie informacji na temat rzeczywistych możliwości generowania dochodów przez badane instytucje (czyli ich faktycznego „potencjału zarobkowego”). 20.

(7) Czy banki zagraniczne transferują zyski?. 91. przez banki zagraniczne; autorzy byli jednak raczej skłonni powiązać sytuację banków zagranicznych w Norwegii z ich stosunkowo bierną polityką kredytową w czasie boomu naftowego, co w późniejszych okresach wyeliminowało konieczność obciążenia przez nie wyniku finansowego kosztami rezerw z tytułu należności straconych), – banki w krajach należących do grupy „rajów podatkowych”, takich jak: Wyspy Bahama, Kajmany czy Antyle Holenderskie, zdecydowanie importowały zyski (najsilniejsze dodatnie relacje ekonometryczne). Należy wziąć jednak pod uwagę, że na wyniki analizy w przekroju geograficznym mogły mieć wpływ takie zjawiska, jak dyskryminacja podatkowa lub ulgi podatkowe przyznawane bankom zagranicznym w kraju goszczącym. Po uzyskaniu twierdzącej odpowiedzi na pytanie postawione w tytule, dla reprezentatywnej próby 80 krajów, należałoby przyjąć, że ze względu na wysokość stawek podatkowych, nieprzejrzyste regulacje i dość liczne luki prawne, zyski transferowane są również z polskich banków. Komentarza wymagają jednak konsekwencje opisywanego procederu dla kraju goszczącego, takie jak zmniejszenie wpływów podatkowych do lokalnych budżetów oraz potencjalna upadłość instytucji potraktowanej jako „wydmuszka”. Po pierwsze, kapitał zagraniczny, napływając zwykle z krajów wysoko do mniej rozwiniętych, przyczynia się w tych ostatnich do stworzenia podlegającej legalnemu opodatkowaniu znacznej wartości dodanej w skali całej gospodarki. Prócz tego budżet zasilają zwykle znaczne kwoty pochodzące z prywatyzowanego majątku państwowego i wątpliwe, by rachunek netto podobnych przepływów był dla kraju goszczącego ujemny. O tym, czy skala potencjalnego legalnego i nielegalnego transferu zysków zagraża rozwojowi i bezpieczeństwu polskiego sektora bankowego, można przekonać się, analizując zamieszczone w tabeli 1 zestawienie. Zawierają one wyniki analiz podziału zysku oraz wskaźników bezpieczeństwa w polskich bankach w okresie dominacji kapitału krajowego i zagranicznego. W celu określenia, czy proporcje pomiędzy zyskiem zatrzymanym a wypłaconą dywidendą zmieniały się w miarę ewolucji struktury własności, dla każdego z badanych podmiotów wyznaczono procentowy udział zysku zatrzymanego i dywidendy w sumie zysków wypracowanych w okresach dominacji poszczególnych form własności (w okresie dominacji kapitału polskiego i zagranicznego oraz w okresach dominacji struktur od 1 do 4)21. Jak ilustruje zestawienie w tabeli 1, po przejęciu kontroli przez kapitał zagraniczny zaobserwowano spadek stopy reinwestowanych zysków i wzrost stopy wypłacanej dywidendy (por. sytuacja w Banku PeKaO, BHW, Banku BPH, PBK, BRE Banku i Kredyt Banku). Ana21. Objaśnienia pod tabelą 1..

(8) Aleksandra Jurkowska. 92. liza sytuacji dla struktur od 1 do 4, świadczy o narastaniu skali zjawiska wraz z ewolucją form własności w większości banków, które w efekcie znalazły się pod kontrolą zagranicznych inwestorów. W przypadku podmiotów kontrolowanych przez Skarb Państwa, takich jak: PKO, BGŻ i BGK, z uwagi na nikłe możliwości pozyskania funduszy zewnętrznych (jak wykazano wyżej, fundusze własne tych banków rosły głównie dzięki reinwestowanym zyskom), w ogóle nie doszło do wypłaty dywidendy. Wyjątek stanowił BOŚ – bank pośrednio kontrolowany przez państwo, który jednak był bankiem notowanym na WGPW. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w 6 bankach na 11 (spośród analizowanych 15), które w chwili zakończenia badań znajdowały się pod kontrolą kapitału zagranicznego (Bank PeKaO, BZ, WBK, Bank Millennium, ING BSK, Fortis Bank), ponad 70% zysku, a w 10 (wszystkie znajdujące się pod kontrolą kapitału zagranicznego prócz BHW) ponad 50% zysku podlegało reinwestowaniu (por. tabela 1). Wzrost stopy wypłacanej dywidendy w miarę ewolucji struktury własności można powiązać nie tylko z chęcią maksymalizacji stopy zwrotu, zgłaszaną przez inwestorów strategicznych (choć trudno oczekiwać, by inwestorzy ci, angażując się w dokapitalizowanie polskich banków, robili to z pobudek altruistycznych), ale również z dbałością zarządów poszczególnych banków o interesy akcjonariatu rozproszonego, który w pewnych okolicznościach może wpłynąć na ceny giełdowe akcji. Choć w bankach państwowych zasadniczo nie wypłacano dywidendy, znaczne części zysku służyły w pewnych okresach pokrywaniu strat (w PKO stratę z 1998 r. amortyzowano przez 3 lata, w BGŻ stratę z 1994 r. – przez 5 lat), których wartości istotnie przekraczały poziomy strat obserwowanych wśród pozostałych banków objętych badaniem. Tabela 1. Podział zysku netto w badanych bankach w okresach dominacji kolejnych struktur własności w latach 1995–2004 (dane w %) Wyszczególnienie. k.z.. 1. 2. 3. 4. 80,03. 52,15. 80,03. –. –. 52,15. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). 11,44. 0,03. 11,44. –. –. 0,03. Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur. 100,00 100,00 100,00. –. –. 100,00. 55,86. 66,51. 28,26. Stopa zysku zatrzymanego. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku zatrzymanego. Stopa wypłaconej dywidendy. k.p.. Dominująca struktura własności. Bank PeKaO 8,53. BHWa 54,17 31,12. 47,82. 35,20. 63,54. 8,53. 51,31. 14,32. –. 41,02. –. 30,84. 47,82. 70,78.

(9) Czy banki zagraniczne transferują zyski?. 93. cd. tabeli 1 Wyszczególnienie. k.p.. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). 14,71. Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur Stopa zysku zatrzymanego. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur Stopa zysku zatrzymanego. BZ. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). 1. 2. 3. 4. 1,26. 34,37. 3,11. 2,65. 0,96. 12,69. 19,82. 12,69. 74,78. –. – –. 19,82. 12,53. 1,43. 12,53. –. –. 1,43. 100,00 100,00 100,00. –. –. 100,00. WBKb 73,45. Stopa wypłaconej dywidendy. k.z.. 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 74,78. Stopa wypłaconej dywidendy. Dominująca struktura własności. 78,75. –. 73,45. 77,37. 78,75. 24,84. 20,44. 78,33. –. –. 24,84. 21,40. 20,26. 78,51. 1,71. 1,23. –. 1,71. 1,23. 1,23. Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur. 100,00 100,00. Stopa zysku zatrzymanego. 72,06. –. 72,06. –. –. –. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). 6,07. –. 6,07. –. –. –. Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur. 100,00. –. 100,00. –. –. –. Stopa zysku zatrzymanego. 76,91. 94,79. – –. 76,91. 22,72. 88,22. 100,00. 0,37. 0,00. –. 0,37. 0,00. 0,00. Stopa wypłaconej dywidendy. 21,87. Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur Stopa zysku zatrzymanego. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). –. Bank Millennium. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). BOŚ. 22,72. 5,21. 100,00 100,00 Bank BPH. –. 21,87. 100,00 100,00 100,00. –. 0,00. 100,00 100,00 100,00 74,83. –. 60,35. –. 3,26. 60,35. –. –. 20,57. 4,59. 3,26. –. 4,59. 36,39. 11,78. –. –. 74,83. 20,57. –. –. 36,39.

(10) Aleksandra Jurkowska. 94. cd. tabeli 1 Wyszczególnienie Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur Stopa zysku zatrzymanego. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur Stopa zysku zatrzymanego. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur Stopa zysku zatrzymanego. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur Stopa zysku zatrzymanego. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur Stopa zysku zatrzymanego. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur. Dominująca struktura własności. k.p.. k.z.. 100,00 100,00 PBKb. 77,01. 66,78. 1. 2. 3. 4. –. 100,00. –. 100,00. 70,83. 80,43. 70,57 19,64. 63,22. 25,50. 8,68. 9,79. 11,27. 14,28. 22,66. 20,42. 8,71. 10,56. 8,75. 10,89. 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 BRE Bank 69,34 29,61. 61,69. 37,86. –. 69,34. 65,83 33,35. 38,53. 1,06. 0,46. –. 1,06. 0,82. 0,40. 100,00 100,00. –. 29,61. 61,07. –. 100,00 100,00 100,00. 22,02. 77,05. 20,26. –. –. 76,55. 22,02. –. –. 20,26. 1,43. 2,65. –. 1,43. –. 2,65. –. 100,00. –. 100,00. ING BSK 76,55. 100,00 100,00 Kredyt Bank 91,24. 77,05. 7,93. 20,51. 79,49. –. 91,24. 86,32 13,68. 27,26. 0,83. 0,00. –. 0,83. 0,00. 0,00. 100,00 100,00 Fortis Bank. –. –. 7,93. 72,74. 100,00 100,00 100,00. –. 82,59. –. –. –. 82,59. –. 17,41. –. –. –. 17,41. –. 100,00. –. –. –. 100,00. –. 0,00. –. –. –. 0,00.

(11) Czy banki zagraniczne transferują zyski?. 95. cd. tabeli 1 Wyszczególnienie. k.p.. PKO. Dominująca struktura własności k.z.. 1. 2. 3. 4. Stopa zysku zatrzymanego. 91,00. –. 91,00. –. –. –. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). 9,00. –. 9,00. –. –. –. Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur. 100,00. –. 100,00. –. –. –. Stopa zysku zatrzymanego. 98,26. –. 98,26. –. –. –. 1,74. –. 1,74. –. –. –. 100,00. –. 100,00. –. –. –. 67,16. –. 67,16. –. –. –. 32,84. –. 32,84. –. –. –. 100,00. –. 100,00. –. –. –. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny). Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur Stopa zysku zatrzymanego. Stopa wypłaconej dywidendy. Stopa zysku przeznaczona na inne cele (np. fundusz socjalny) Suma zysków wypracowanych w okresie dominacji poszczególnych struktur. 0,00. BGŻc 0,00. BGKd 0,00. –. –. –. 0,00. 0,00. 0,00. –. –. –. –. –. –. –. –. –. 1 – okres dominacji kapitału państwowego, 2 – okres dominacji polskiego kapitału rozproszonego, 3 – okres dominacji zagranicznego kapitału rozproszonego, 4 – okres dominacji jednego inwestora strategicznego; k.p. – okres dominacji kapitału polskiego; k.z. – okres dominacji kapitału zagranicznego; ) dane od 1996 r., b) dane za okres 1995–2001, c) w BGŻ wyodrębniono jedynie okres 1, ponieważ bank został zaliczony do banków z przewagą kapitału prywatnego dopiero z dniem 2 grudnia 2004, d ) dane do 2002 r. a. Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych i raportów giełdowych poszczególnych banków.. Mimo wyodrębnienia opisanej tendencji, wzrost stopy wypłacanej dywidendy nie wpłynął na obniżenie wypłacalności instytucji, które znalazły się pod kontrolą kapitału zagranicznego (por. tabela 2). W niektórych bankach (takich jak Bank Pekao SA, BHW, PBK czy ING BSK) na skutek zwiększenia się możliwości odtworzenia bazy kapitałowej ze źródeł zewnętrznych, współczynniki adekwatności kapitałowej wzrosły. Spadek wskaźnika bezpieczeństwa bezpośrednio po.

(12) Aleksandra Jurkowska. 96. przejęciu kontroli przez kapitał zagraniczny miał miejsce w 1999 r.: w Kredyt Banku, jednak spowodowany był przejęciem PBI, charakteryzującego się dwukrotnie wyższą sumą bilansową i o połowę niższymi kapitałami (wartości wspomnianego wskaźnika powtórnie osiągnęły w Kredyt Banku bezpieczny poziom już w 1998 r.); do podobnego spadku doszło w 2001 r. również w Banku Millennium, co było konsekwencją przejęcia poddawanego sanacji BIG Banku. Tabela 2. Współczynnik wypłacalności (w %) Bank. 1995. 1996. Bank Pekao. 11,30. BZ. 15,80 13,50 12,25. BOŚ. BHW. WBK Bank Millennium Bank BPH PBK. 8,50. 1998. 2003. 2004. 11,61. 17,05. 13,14. 10,86. 11,77. 12,46. 31,60 26,80 18,20 22,59 24,50 22,18. 15,72. 14,47. 13,32 12,96. 13,90 12,90 12,80 14,20 19,50. 17,36. 15,01 12,82 14,02. 16,60 12,70 13,63. 14,82 15,64 21,22 18,53 16,04 19,29 16,63. 14,50 11,90 12,40 10,10. 13,40 10,20. 28,90 18,60 20,70. 16,70. 17,40. 21,30 14,20. 13,70. 9,20. 15,50 14,30. 14,20. 13,90 12,00 13,00 10,70 12,42 13,97. 20,30 21,60. PKO. 9,40. BGK. 2002. 17,92. Fortis Bank. BGŻ. 2001. 15,70. 16,40 12,00 15,60 12,10. Kredyt Bank. 2000. 15,36 16,58. Bank BRE. ING BSK. 1999. 10,09 12,36 13,61. 17,60. 10,10. 1997. 13,70. 13,70 12,20 –. 9,70 –. 17,70 6,10. 10,40. 17,70. 9,87 –. –. 9,87 –. 11,20. 11,20 12,05 10,01. 9,80. 12,60 19,29. 8,80. 1,00. 2,90. 5,60. 12,50 10,40 12,94 –. 13,71. –. 19,10. 10,40 14,80 11,00 6,30 9,10. 10,40 13,15. –. 11,05 –. 9,45. –. 17,35 –. 11,76. 14,41. 14,91. 8,83. 14,40. 12,78 12,30 16,51. 16,77. 10,50 11,30 10,50 16,60. 71,10 32,20 38,70 28,70 28,10 24,66 24,95 32,90 20,72 16,84. Białymi polami oznaczono okresy dominacji kapitału krajowego, szarymi – zagranicznego. Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych poszczególnych banków.. Powyższe zestawienia dowodzą, że inwestorzy zagraniczni, angażujący znaczne kwoty w lokalne przedsięwzięcia podejmują określone działania w nadziei podniesienia wartości swoich aktywów i długofalowych profitów. Trwały wzrost wartości rynkowej może zapewnić jednak tylko sprawne zarządzanie, polegające na stabilizacji strumienia zysków i utrzymywaniu na odpowiednim poziomie wskaźników bezpieczeństwa, stąd osłabianie pozycji rynkowej przejmowanych podmiotów nie leży w interesie instytucji dokonujących przejęcia..

(13) Czy banki zagraniczne transferują zyski?. 97. Literatura Bhattacharaya J., The Role of Foreign Banks in Developing Countries: A Survey of the Evidence, Cornell University, mimeo 1993. Demirguc-Kunt A., Huizinga H., The Taxation of Domestic and Foreign Banking, „Journal of Public Economics” 2001, nr 79. Grubert H., Mutti J., Taxes, Tarrifs and Transfer Pricing in Multinational Corporate Decision Making, „Review of Economics and Statistics” 1991, nr 73. Grubert H., Slemrod J., The Effects of Taxes on Investment And Income Shifting to Puerto Rico, „Review of Economics and Statistics” 1998, nr 80. Harris D., Morck R., Slemrod J., Yeung B., Income Shifting in U.S. Multinational Corporations [w:] Studies in International Taxation, eds A. Giovannini, R.G. Hubbard, J. Slemrod, University of Chicago Press, Chicago 1993. Hines J.R. (Jr), Rice E.M., Fiscal Paradise: Foreign Tax Havens and American Business, „Quarterly Economic Review” 1996, nr 109. Jaworski W.L., Bankowość w regionie, „Bank” 2000, nr 05. Jaworski W.L., Polskie banki wobec wejścia do europejskiego systemu bankowego [w:] Polskie banki w drodze do Unii Europejskiej, red. W.L. Jaworski, Poltext, Warszawa 1997. Jaworski W.L., Szanse przetrwania banków o polskim kapitale [w:] Finanse i bankowość a wejście Polski do Unii Europejskiej, Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Katedr Finansów i Bankowości, Pułtusk, 9–11 września 1999. Musalem A., Vittas D., Demirguc-Kunt A., North American Free Trade Agreement: Issues on Trade in Financial Services for Mexico, World Bank Working Paper WPS 1153, 1993. Pigott C.A., Financial Reform and the Role of Foreign Banks in Pacific-Basin Nations [w:] Financial Policy and Reform in Pacific-Basin Countries, ed. H.S. Cheng, Lexington Books, D.C. Heath and Company/Lexington, Massachusetts/Toronto 1986. Raporty roczne i raporty giełdowe Banku BPH, Banku BRE, Banku Millennium, BGK, BGŻ SA, BHW SA, BOŚ SA, Fortis Banku, ING BSK, Kredyt Banku, PBK SA, Pekao SA, PKO BP SA, WBK SA, BZ SA, za lata 1995–2004. Rekomendacja I dotycząca zarządzania ryzykiem walutowym w bankach oraz zasad dokonywania przez banki operacji obciążonych ryzykiem walutowym, tekst aktualizowany, GINB, Warszawa 2002. Szewczyk R., Banki polskie czy banki w Polsce? Implikacje dla polityki [w:] Nauki finansowe wobec współczesnych problemów gospodarki polskiej, red. R. Szewczyk, t. III, Bankowość, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2004. Załącznik nr 4 do Uchwały nr 4/2004 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 8 września 2004 r., Dz.Urz. NBP nr 15/2004, poz. 25. Do Foreign Banks Transfer Profits? Opponents of the take-over of domestic banks by foreign capital very often emphasize the negative consequences of practices applied by foreign banks such as the transfer of depositors’ savings and generated profits. Fears relating to the transfer of savings have no justified basis in that they do not take into account the practices on the interbank market.

(14) 98. Aleksandra Jurkowska. aimed at counteracting excessive exposure to currency risk (limits of open positions). Transfer of untaxed profits can, however, occur illegally, and in the world literature there is much evidence that this practice is widespread. It should be accepted that due to high tax rates, non-transparent regulations, and quite a few legal loopholes, the transfer of profits also takes place from Polish banks. Those banks among them that are controlled by foreign capital are not, however, threatened by an unlimited drain of funds; studies show that they are characterized by a safe levels of capital and stable profits. Weakening the market position of banks that have been taken over does not lie in the interests of the parent institutions..

(15)