Fryderyk Skarbek - twórca polskiej szkoły narodowej w ekonomii

Pełen tekst

(1)AkademII Ekonomlcznel w Krakowie. Aleksandra Lity/iska K.t.dr. HI.t.rU. Myśli. Ek.n .... lon.J. Fryderyk Skarbek - twórca polskiej szkoły narodowej wekonomii G lówną cechą twó rczośc i naukowej Fryderyka Skarbka (1792- 1866), proresora ekonomii i fi nansów na Uni wersytecie Warszawskim. by lo dążenie do nadania nauce ekonom ii charakteru narodowego. F. Skarbek odszedł od uniwersali zmu szkol Y klasycznej, ajego prace z n amio nuj ą początek polskiej sz k oły narodowej w ekonomii. Wiek XIX w Polsce był okresem rozbiorów i utraty ni epod l eg łośc i . Brak niezaw i s ł ego bytu panstwowego s t a ł s ię pod ł ożem walk zbrojnych. prLyczyni l się do wzrostu znaczenia my ś li narodowej i popularyzacji idei pracy organicznej. Powstania listopadowe i styczniowe um ocni ł y w i ęzi ogólnonarodowe, pod niosł y św iadomość narodową wbrew podziałowi ziem polskich i antypolskiej poli tyce zaborców. Idea pracy organ icznej , pracy u podstaw, likwidacja pozosta łośc i re udalizmu , postęp gospodarczy, szerzenie ośw i aty i św i adomości narodowej, rozwój kultury miały umoż l iwić w przyszłości odzyskanie niepodleglego bytu . W procesie k szta łtowa ni a św i ado mości narodowej poważ n ą rolę odgrywały placówki naukowe, m.in. Towarzystwo Przyjaciół Nauk działające w latach 1800- 1832 w Warszaw ie, Towarzystwo Naukowe Krakowskie powstałe w 18 16 L, Towarzystwo Przyjació ł Nauk dz i ałaj ące w Poznaniu od 1857 L oraz uniwersytety w Krakowie i we Lwowie. Uniwersytet Warszawski, zamknięty po powstaniu li stopadowym, wznowi I swoją d z iał a lność w 1862 r. jako Szkota G ł ów n a Warszawska, lecz jedynie na okres siedmiu lat. W t 872 r. został a powo ł ana Akademia U miej ęt nośc i w Krakowie. Do ważniejszyc h czasop ism ekonomicznych nal eżały: warszawski "Ekonomista", krakowskie "Czasopismo Prawnicze, Ekonomiczne i Socjologiczne" , lwowski "Ekonomi sta Pol ski". D z iałaln ość naukowa F. Skarbka przypada na okres g ł ębok i c h przemian spo ł ecz n yc h i gospodarczych zw i ązanych z przejśc i em od reudali zmu do kap i-.

(2) Aleksandra ustrojowe wywarly in s pirujący wpływ na kierunek teoretycznych Skarbka. W 1808 r. Skarbek ukon czy ł Liceum War~ szawskie . Do jego mistrzów i nauczycieli należal Samuel Bog umił Linde , który zatrudnił go m.in. przy pracach pomocniczych zw ią zanych z przygotowaniem s łownika . W latach 1809- 1811 odbywał w Pary żu dwuletni kurs nauk ekono ~ micznych. Nauczycielam i paryskimi Skarbka by li m.in. Piotr Maleszewski i C . Saint Aubin - zwolen ni cy pos tępowych reform s połecznych. W łatac h 1818- 1830 byl profesorem ekonomii i finansów na Uniwersytecie Warszawskim i kierownikiem katedry ekonomii politycznej, któ rą obją l po śmierci Dominika Krysinsk iego. W tym okres ie opu blikowa l dwutomowy podręcznik pl. Gospodarstwo narodowe (Warszawa 1820- 1821 ). Pierwsza część pl. Elementarne zasady gospodarstwa narodowego ma charakter teoretyczny, druga pl. Gospodarstwo narodowe stosowane czyli nauka administrac.ji zaw iera rozważania na temat polilyki gospodarczej. Rozważania Skarbka wykazują wpływ pog l ądów A . Smitha, J.B . Saya, J.C. Sismonde'a de Sismondiego i S. Staszica. Skarbek. podobni e jak A. Smith , rozwija koncepcje liberalizmu ekonomicznego, jednak nie prLenosi ich bezkrytycznie na grunt polski. Wskazuje na specyfikę warunków pol skich i potrzebę dostosowania teorii do rzeczywis t ośc i s połe cz no -gospodarczej kraju . Nawią zując do prac S. Stasz ica rozwija ideę narodu jako "istności mora lnej" i podmiOIU gospodllrowan ia oraz wysuwa program rozwoju średniej własności, zarówno w mie śc ie. jak i na wsi. W 1824 r. publikuje pracę Rys ogólny nauki ji"ansow, a pi ęć lat póżniej w języku francuskim książkę pl. Tlleorie des richesses soc[(lles (Teoria bogacllVa spotecVlego, Pary ż 1830). W j~zyku polskim praca ta ukazała się dopiero w trzydzie śc i lat póżniej i nosi tytul Ogóllle zasady mwki gospodar:mva narodowego. Praca sk łada s ię z dwóch części: pierwsza część - Ogólne zasady nllllki gospodarstwa narodowego, wydana w 1859 r., druga część - Gospodarstwo narodowe stosowane czyli zasady "auki gospodarstwa narodowego zastm;owane do praktyki , opublikowana w 1860 r. Skarbek poddaje krytyce metodę abstrakcji i dedukacyjnych rozwa ża !'.. Podważa koncepcję cz ło wieka ekonom icznego, kierującego się w swej działalności gospodarczej wylącznie egoizmem. W odróżnieniu od fi zjokratów i klasyków ujmuje jednostkę gospoda rująca jako jednostkę spoleczną, która dąży nie tylko do zaspokojenia potrzeb materialnych , ale także do dos konalośc i duchowej i fizycznej, żyjąc w ramach społeczeństwa. Działa l ność jednostek insp irowana dziedzictwem kulturowym ma charak tenpo ł eczny i stanowi właściwy punkt wyjścia badań ekonomicznych. Pisze m.in.: "ten stan czlow ieka tak bliski tego, w którym s ię wszystkie zwierzęta znajdują, mało nas zajmować może ; r... ] lecz nie możemy z niego wyprowadzać żadnych wn iosków, które by do odkrycia zasad porządku towarzyskiego doprowadz i ć i z nich ważne nauki o narodach wynieść dozwalały. Człow i ek żyjący w stosunkach towarzyskich jest dop iero przed miotem badań dla tego, kto s ię tą na u ką zajmuje f ... ] Po ł ączona bowiem usil n ość wielu ludzi spo łeczność pewną kształcących , zapewniając wszystkim tal izmu.. Prz ekształcen ia. rozważan.

(3) twórca możliwo ść utrzymania bytu, ocudzi w każdym wrodzoną chęć polepszenia , a z nią razem ową nieu stan ną dążność do udoskonalenia, które jest g łównym znamien iem odróżniającym człowieka od innych istot żyjącychl". Skarbek rozwija i deę w ł asnego narodu, która tworzy podstawy teoretyczne dla powiąza ni a w jed n ą całość zjaw isk gospodarstwa narodowego. Podkreśla odręb n ość zasad i zadań kułturowych, pojęć i id ea ł ów każdego narodu, a więc tych wartości, których wpływu na jed n ostkę nie uwzględniała ekonom ia klasyczna. Zjawiska gos podarcze Skarbek wyjaśn i a poprzez pryzmat interesu narodowego. Ekonomia polityczna w jego ujęciu jest nauką o bogactw ie spo łecznym. Posługuje się terminem nauka gos podarstwa narodowego dla podkreś l en ia narodowego charakteru nauki ekonomii. Zadania nauki ekonomii sprowadza się do "odk rycia zasad i praw i deł, według których naród każdy byt swój fizyczny ulrzymać i coraz bardziej ul e p szać może"2. Bogactwo narodowe utożsamia Skarbek nie tylko z bogactwem obywateli, ale równ i eż z własnością ogól n o n arodową. Determinuje ono istniejącą strukt u rę k lasową, stosunki podziału i wymiany. Szeroko analizuje zasady bogactwa indyw idualnego, ujmując je w ramach czterech teori i: produkcji, wymiany, podziału i konsumpcji. Wyraźniej niż uczyni I to A. Smith pisze o konieczności zapewn ien ia sprawid liwego podz i ału wytworzonych bogactw, podważa tezę o ce l owości rozwoju produkcj i dla samej produkcji . Pi sze m.i n.: "W i e l kość masy produktów [ ... J nie może stanow i ć sama przez się dobrego bytu ludzi i wie lk ośc i z u życia narodowego nie tak da ł ece wielka masa wartośc i , jak raczej dobre ich rozdzielenie między mieszkańców stanowi dobry byt kraju"). Nie uto żsam i a wzrostu bogactwa jed nostek ze wzrostem bogactwa narod u i wuoS(U bogactwa narodowego z poprawą bytu ca łego spo łecze ń stwa. Dlalego uzupe łn ia badania dot yczące problematyki wzrostu produkcji zagadn ieniami d otyczącymi poprawy stosunków podziału . Skarbek , w odróżnieniu od P. Maleszewskiego, odchodzi od teorii wartości opartej na pracy. Nawiązuje do teorii kosztów produkcji A. Smitha i teorii u s łu g l .B. Say'a. l ego zdaniem trzy "pierw iastki produkcji", tj . kapitał , ziemia i praca biorą ud zia l w produkcji i są źródłem powstania lub pomnożenia wartości. "S iły produkcyjne - pisze - są zatem dla cz ł owieka środ kami przysposobieni a wartości, któryc h posiadanie zapewnia mu moż n ość utrzymania i polepszenia bytu swego'''. Cena jest 10 pienięż n e wyrażenie wa rtośc i towaru. O jej poziomie - pisze Skarbek - decydują koszty prod ukcji i warunki rynkowe, czy li wahan ia popytu i podaży. Jest rzeczni kiem wolnej konkurencji . Mechanizm rynkowy zapewnia optyma l ną a l okację si ł i ś rodków pomiędzy poszczegól ne ga ł ęzie produkcji. r... ],. I F. Skarbek . Ogó/fle zasady nauki gospoda rstwa narodowego. czyli czysta teoria ekonomii politycznej, t. I, Kraków 1955. s. 22. 2 Tamże. t. I. s. 14. l Tamże. t. 2, 5. 162. 4 Tamże. t. 1. s. 58..

(4) Aleksandra. i rozwój produkcji zgodnie z pOlrL.ebam i społeczeństwa. Au tomatyczne działanie rynku wolnokonkurencyjnego przywraca zachwia n ą rów n owagę ekonom i czną·. Skarbek odróż n ia majątek od kap i tał u: "Pierwszy dostarcza prod uccnlow i sposobów utrzymania się, a zatem krzepienia zd o ln ości do pracy; drugi wspiera działanie produkcyjne pracy i s i ł przyrodzenia"s. M ajątek jest s umą wartośc i , natomiast kapitał jest źródłem pomnaża n ia dochodów. Skarbek , podobnie jak klasycy my ś li zachodniej, dzieli kapitał na trwały i obrotowy u żywając lenn inów "s tały " i "cyrkulujący". Wskazuje , że wysokość stopy zysku za l eży od lokaty kapitału. stopnia ryzyka oraz szybkości obrotu kapitału. Wła s noŚĆ prywatna i wolna konkurencja powinny s tanowić podstawę ustroj u spo ł ecz no-gos podarczego. Rozważania Skarbka zbliżone są do tez ekonomii liberalnej. Rozwija on jako jedyny z ówczes nych ekonom istów ogó l ną t eo rię rozwoju. Wy łożył ją w swyc h opracowaniach podręcz nikowy c h , zwłaszcza w Ogólllych zasadach fIalIki gospodarstwa narodowego. Pod wpływem teori i Smi tha formułuje. podobnie jak D. Kry si ń s ki i w pewnym zakresie P. Ma leszewsk i, teo ri ę samoczynnego wzrostu gospodarczego. Rozwój gospodarczy jest następstwem d z iałaln ośc i poszczególnych jednostek gospodarujących, kieruj,}cych się bodźcem osobistego zainteresowan ia. Zadaniem pallstwa jest stworzenie warunków dla nieograniczonego rozwoju własności prywatnej . Skarbek krytykuje rozwój etatyzmu dowodząc. że dzia l a l ność przed s ięb i orstw państwo wych. w większości prLypadków nierentowna, jest przyczyną wzrostu obciążeri podatkowych , które hamują akumulację wewnętrzną. Postuluje zmniej sze nie cięźaru fiskalnego, ograniczenie wydatków budźetowy c h i długu publicznego. Wolność działania jednostki zabezpiecza jej korzy śc i płyną ce z osobistej działalności gospodarczej . Wojna konkurencja wyzwa la prywatną ini cjatywę i przeds i ębiorczość. Skarbek s tojąc na pozycji indywidualizmu metodologicznego, uwzględnia szeroko problemy racjonalnego gospodarowania w ramach gospodarki kapitalistycznej. Skarbek poddaje krytyce feudalizm. Podkreśla negatywny wpływ stosunków pańszczyźnianych na rozwój gospodarczy. System feudalny hamuje postęp techniczny i wzrost wydaj n ości pracy. Zacofane rol nictwo opóźnia i u n iemoź l i wia rozwój in nych gałęzi produkcji. Problemy te Skarbek przedstawił szeroko w pracy pl. Elementarne z.asady gospodarstwa "arodowego. Skarbek postuluje zniesienie podda ń stwa i stworzenie warunków um oźl i wiającyc h ch ł opom naby· wanie prawa własności uprawianej przez nich ziemi. Opow iada się za popularyzacją wiedzy roln iczej oraz rozszerzen iem tanich kredytów dla rolnictwa. Kraj zacofany wymaga prreobraień spo łecznych ini cj uj ących proces wzrostu. Skarbek idąc nurtem rozwaźari ekonomii klasycznej, przedstawia bl i żej warunki rozwoju przemy s ł u i handl u i powiąza ni a pom i ędzy rozwojem produkcji prze· my siowej i ro lnej. Zwraca u wagę na decydującą ro l ę przemys łu w rozwoj u gospodarczym. Waru nkiem rozwoju przemysłowego w kraj u zacofanym jest ~. Tamie. t . I, s. 54..

(5) Fryderyk Skarbek - twórca. zapew ni eni e wolności gospodarowani a. Skarbek podkreś l a, że rozwój miast pozytywnie na rozwój wsi, rozszerza bowiem ry nek zbytu na artyku ł y rolne, zwiększa areał uprawy, prze pływ kapitałów z miast na wieś i połe p sza sy tu ację społ eczną c hłops twa ograniczając ich za l eżność od panów. Pisze: "Naj ważniej szy m skutkiem przemysłu miejskiego na dźwiganie i polepszanie rolnictwa było zaprowadzenie porządniejszego i lepszego układu towarzyskiego, którego on s tał się powodem. Mieszkańcy wsi doszli bowiem za jego pomocą do pewnego stopnia oswobodzenia spod prLemocy i dowolności panów i większe go zabezpieczenia nabyli osób i majątków swoich"6. W analizie czy nni ków wzrostu gospodarczego Skarbek zasad nicze znaczenie przypisuje wzrostowi wydaj n ośc i pracy, który realizowany jest drogą pog łę bian ia spo łecz n ego podział u pracy i wprowadzan ia nowych metod produkcji. W ś lad za A. Sm ithem podkreśla, że pos t ęp gospodarczy dokonuje s ię dzięki akumulacj i kap itału, której źród ł em są indywidualne oszc zędnośc i . "Kapi l a ł pi sze - jest w i ęc s iłą produkcyjną lak ważną i ni ezbędną, i ż wszelkie rodzaje przemys łu o ty le tylko między ludźm i narastać i utrzymać s i ę mogą, o ile pos ialtl dają kapitały do prowadzenia ich koniecznie potrzebne • F. Skarbek pośw i ęca d u żo uwag i problemow i oszczędnośc i . W"lrost społ ecznyc h oszczędności umożliwia rozwój produkcj i społecz n ej. Wychodząc z tych założeń negatywn ie ocenia rozwój ko nsu mpcj i artykułów luk susowych, która zm ni ejsza rozmiary oszczędności i ak umulacji. Konsumpcja ni eprodukcyjna i zbytek h a mują wzrost bogactwa spo łecznego i pogłęb iają oddz i a łuj e. sprzeczności spo łeczne.. Drugi m czy nnikiem wzrostu są warunki naturalne danego kraju. Korzystne waru nki naturalne z wiązane z źyz n ością gleby, bogactwem surowców naturalnyc h, położeniem geograficznym przyspieszają rozwój gos podarczy kraju . Skarbek nie przecenia jednak znaczen ia tego czynnika. Podkreś la , źe niekorzystne warunki naturalne może neutralizować rozwój przemysłu i handlu oraz wym iany międzynarodowej. Trzecim czyn ni kiem wzrostu bogactwa spo ł ecz n ego jest ludn ość. Praca ludzka i potrzeby spo ł ecz n e odg rywają ważną rołę w procesie k sz ta łt owan ia stosunków społeczno-gos podarczyc h . Ludzie podejmują działaln ość gospodarczą w celu zaspokojen ia swoich potrzeb, pomn aża nia wartośc i u ży tkowy c h. Wykorzys tują oni swoje s ił y fi zyczne i zdolności um ys łowe i przetwarzają zasoby przyrody. "Produkcja - pisze Skarbek - jest to więc połączo n e d z iałani e zdo lnośc i człowieka i s ił płodnych przyrodzenia w zamiarze wydania nowych płod ów wartość dla cz łowi eka mającyc h lub powiększe nia wartości płodów ju ż i stniejącyc h "I.. F. Skarbek podejmuje problem pracy produkcyjnej. Podobnie jak A. Smith nie łączy produkcyjnośc i. pracy z okre ś loną. gałęzią. produkcji, lecz z tym, co i w jaki. (o F. Skarbek, Elementarne zasady nauki gospodnrstwa rwrodowego, Warszawa 1931. 1. 2, s.45. 7 F. Skarbek. Ogólne zasady nauki gospodarstwa "arodowego. t. l , s. 55. 8 Tamże. t. l , s. 35..

(6) Aleksandra. sposób wytwarla. Za kryterium pracy produkcyjnej przyjmuje tworzenie nowej wartości lub pom n aża ni e już ist ni ejącej. W odróżnieniu od A. Smitha pojęc i em pracy produkcyjnej obej muje nie tylko pracę wydatkowana w sferze produkcji material nej, ale równ i eż w sferze usług. F. Skarbek, podobn ie jak A . Smith, podnosi znaczenie pod zia łu pracy w procesie wzrostu. Wyprowadza podz i ał pracy nie z wrodzonej czło w i ekow i s kł onnośc i do wymiany, lecz wiąże z powstaniem w ł asnośc i prywatnej. która przyspiesza rozwój stosunków lowarowo-p i eniężnych. "Gdyby bowiem - pi sze - pewna i l ość lud zi równym, to jest spólnym prawem wszystkie wartośc i do zaspokojeni a potrzeb swych posiadała, wtenczas ni e by ł oby za miany między nimi , gdyżby wszyscy równe prawo do u żytkowan i a ze spó lnych w ł asności posiada li "9. Skarbek idzie da lej w anali zie różnych typów podziału pracy. Odróżn i a spo ł ecz n y podz i ał pracy od technicznego, pierwszy okreś la term inem .,pierwotny". drugi terminem "wewnętrzny". Jako jeden z pierwszych w naszej literaturze ekonomicznej porusza problem alienacji pracy, zw iązany z produkcją masową i rozdrobnieniem zadań produkcyjnych między robotników. Skarbek przeciwstaw ia s ię opinii Malthusa, że przeludnienie i pauperyzacja są nas t ępstwem d zia łan i a obiektyw nego prawa natury, zgodni e z który m ludność przyrasta w pos tępie geometrycznym, a ś rodki utrzymania w po s tęp i e arytmetycznym. Jego zdaniem przyczyną prze ludnienia są określone stosunki s połec zne . uniemo ż liwiające pełne wykor.tystanie czynników produkcji. zarówno pracy. jak i kap it ału. Pi sze: . J eŻel i w niektórych okol icach ziemi skarżą s ię dzisiaj na przeludnienie w n osząc . że ubóstwo w i ększej części ludnoŚc i poc hodzi z niedostatku sposobów Ulrlymania życi a. my l ą s i ę zaiste w oznaczaniu prawdziwej przyczyny tego stanu niedoli . Nie wzrost bowiem l udn ości nad m i arę utrzy mania się na ziemi, nie brak powszechn y sposobów do życia. lecz okolic znośc i miejscowe i towarzyskie, h amujące odbyt na płody przemy s łu i nie dozwalając e ludziom pozbawionym zatrudnienia we w ł as n y m kraju udan ia s i ę tam. gdzie by z pr.lemy s łu swego wygodn ie żyć mogli. 0 10 s ą prawdziwe przyczyny ubóstwa wielkiej liczby ludzi w krajach w i ęcej niż inne zaludnionych"lo. W rozważaniach Skarbka na temat stadiów rozwoju spo łecz nego widać również wpływ A . Smitha. W hi storycznym procesie rozwoju spo łecz n ego podziału pracy wyróżnia okresy ludów pasterskich i rolniczych, następnie przemysiowych i handlowych. Tych stadiów rozwoju nie uwaiajednak za uni wersalną praw id ło wo ść ..• Różnajes l - pisze - kolej powstawan ia i pos t ępów przemy s łu narodowego. W naturalnej kolei zaczyna lud na urodzajnej ziemi os i ad ły od przemys łu rolniczego. Wzrost l udności i potrzeb daje początek podz i a łowi mi eszkań ców na rolników i r.lcmieś lników. Następn i e nastaje handel wew n ętnny, skoro tylko jest tyle pr.ledmiotów zami any, że z ich handlu osobni producenci utrz y m ać s i ę. 9 Tamie. I. 1. s. 61. I. 2. s. 35.. 10 Tamże,.

(7) Fryderyk Skarbek - twórca polskiej szkoly ... mogą. Więcej. produktów jak kraj potrzebuje i żąda ni e ich za g rani cą daje handlowi zagranicznemu"". F. Skarbek jest rzecznikiem równomiernego rozwoju wszystkich dziedzin gospodarki . Nadmierny rozwój niektórych gałę z i produkcj i oraz dążenie do osiągnięcia samowys tarczalno ści gospodarczej pozbawia kraj korzyści zwią zanych z istnieniem mjędzynarodowego podziału pracy. Pisze: "korzystniej jest dla kraju nabywać drogą handlu tań szyc h i le pszych towarów, jak zajmować s i ę ich produkcją, skoro ani tak dobrze, ani tak tanio w kraju dostarczać ich nie mogą"l l . Postuluje prowadzenie polityki wolnego handlu. Kraj wi ni en specjalizować się w produkcji tych towarów. które wytwarza prą ni ższy m n akładz i e kosztów ni ż inne kraje, a drogą wymiany uzyska większą masę wartości u żyt kowych. Większa ilość towarów umożliwi pe łniej sze zaspokojen ie potrzeb począ tek. s połeczeństwa .. W analizie czynn ików hamującyc h rozwój gos podarczy Skarbek porusza problem koncentracji własności. Koncentracja własności w rękach niewielkiej liczby osób jest przyczy ną pauperyzacji spo ł ecze ń stwa i kryzysów ekonom icznych. Tok rozumowania Skarbka idzie torem wyznaczonym przez Sismond iego i Malthusa. a który w latach trzydziestych XX w. rozwinął Keynes. Przyczy ną obn i że nia się stopy zysku , spadku rentowności krańcowych lokat inwestycyjnych jest brak dostatecznego popytu efektywnego. Wypowiedzi Skarbka , jeszcze nie w pełni sfonnu łowa n e. wskazuj'ł na drobnomieszczański aspekt jego teorii. Model wzrostu gospodarczego Skarbka oparty jest na ewolucyjnych przemianach. Samoczynne, żywio łow e przek ształcenia w sferze produkcji i podziału miały umożliwić rozwój warstwy średn i ej , którą Skarbek uwa ża ł za nośnik postępu gospodarczego i s połecznego. Rozwój warstwy średniej i rozszerzenie procesów akumulacji wewnątrznej w warunkach swobody działania s tanow i ą drogę przejścia do nowych kapi tali stycznych stosunków produkcji. Skarbek dostrzega ujemne następstwa wolnej konkurencj i, które jego zdaniem może złagodzić upowszechnienie własnośc i . Rozpowszec hnienie drobnych i śred ni ch gospodarstw c hłopskic h i warsztatów rzemieślniczych miało zmn iejszyć różnice w strukturze dochodów lu dności i rozszerzyć rynek wewnętrzny . W programie wa lki z nędzą i pauperyzacją Skarbek duż y nacisk kładzie na rozwój systemu dobroczyn no śc i publicznej, tworzenie dla bezrobotnych specjalnych kas zas iłku . Swój program starał s ię realizować w praktyce. Jako dzia łacz spo ł ecz n y przyczynił s ię do za łoże nia kas oszczęd n ości dla robotników. schroni sk dla że braków warszawskich oraz przeprowadzenia refonn szeregu zakładów karnych. Program przeo braże ń spo ł eczno-gospodarczych Skarbka zbliżony jest do programu S. Staszica, autora PismfilozoficVlych i społecznych. Obaj autorzy byli rzecznikami ś redniej własności i rozwoju rynku wewnętrznego. W odróż~ nieniu od Stasz ica, Skarbek po s tulował liberalizm ekonomiczny, krytykował 11. Tamże, I.. l! Tamże.. 2. s. 221. t. 2, s. 79..

(8) Aleksandra. Lityńska. politykę. interwencjonizm u patistwowego. Mo ż n a to wyja ś ni ć odmien n ośc ią waru nków s po ł eczno-gospodarczyc h , w których żyli. Działal n ość naukowa Staszica przypada na koniec XVrIl w., okres rozwoju mieszczań s t wa. Skarbek pisał czterdzieści lat póź niej , gdy mie s zczaństwo umoc ni ło s woją pozycję pod wzg l ędem gospodarczym i prawnym. Stąd też idee szko ł y klasycznej uzasadniające rozwój stosunków kapitalistycznych s tały s ię popularne na gnmcie polskim . Zb li żo n y program przemian gospodarczo-społecznych rozwijali w tym okresie W. Surowiecki i D. Krysiń s ki , których prace zawierają has ła liberalizmu gospodarczego ll . Poglądy Skarbka s tanowią nie ty lko trwał y dorobek ekonomii polskiej, ale odegra ł y również d ecyd ują c ą rolę w kształtowaniu narodowej św i adomości Polaków. Skarbek podkreślał znaczenie Iych wartośc i , które w hi storii każdego narodu pozwa l ają zac hować poczucie tożsamości narodowej. Tradycje narodowe w kulturze pol skiej. praco wito ść, oszczędność i dobroczy nno ść to wartości, które miał y wzmocnić ś wiadomo ść i odporność narodową , zwłaszcza wobec kultury niemieckiej i rosyjskiej. Pog lądy Skarbka s tały s ię punktem wyjścia dla rozwoju kierunku narodowego, nie tylko w ekonomi i polsk iej, ale i zachodnioeuropejskiej. Dorobek Skarbka wyprzedza idee F. Li sta, twórcy niemi ec ki ej szko ł y narodowej ". Fryderyk Skarbek - Creator of the PolIsh National School In Economics The anicie analyses the academic carcer of Fryderyk Skarbek , crealOr of the Polish national school in economics. Skarbek abandoned the uni versal ism of classical economics and gave economic teach ing a nalional character. Hi s methodological concepts had an imponant innuence on the systemie changes in Poland 1*"'Na dorobek F. Skarbka. ujęcie metodologiczne i funkcje społeczne miały donios ły wpływ przekszlalcenia ustrojowel . Hi s work is an expression of the desire for economic progress and the recovery o f Polish independence.. 13. Por. W. Surowiecki,. \.ł)·bór. pism , Warszawa 1957; D. Krysiliski. Wybór pism. Warszawa. 1956.. F. liSI, profesor ekonomii w TUbingen. wylożył swój system ekonomii narodowej w pracy Das ukazała s ię w 184 I f .• a więc II lat później od francuskiego wydania dzieła F. Skarbka. I.. lIU1ionale System der poliliscllell Oekollomie. która.

(9)