"La rinascitta dell'etica. Ethos, valori e doveri nel contesto della cultura contemporanea", Mario Bizzotto, Leumann-Torino 1987 : [recenzja]

Andrzej F. Dziuba

"La rinascitta dell’etica. Ethos, valori

e doveri nel contesto della cultura

contemporanea", Mario Bizzotto,

Leumann-Torino 1987 : [recenzja]

Collectanea Theologica 62/1, 188-189

M a r io B IZ Z O T T O , h a r i n a s c i t a d e lV e tic a . E t h o s , v a l o r i e d o v e r i n e l c o n - t e s t o d é l i a c u l t u r a c o n t e m p o r a n e a , E d itr ic e E lle D i C i, L e u m a n n - T o r in o 1987, s. 227. M o że w y d a w a ć się c z y m ś d z iw n y m p o d e jm o w a n ie w e w sp ó łc z e sn e j r z e ­ c z y w isto śc i te m a ty k i z a r y s o w a n e j w ty t u le r o z p r a w y . F a k t y c z n ie , m im o z e w ­ n ę tr z n y c h p o sta w , c z a se m p o z o ro w a n y c h , is tn ie je w c z ło w ie k u i lu d z k o śc i ja k o w sp ó ln o c ie ró ż n e g o s to p n ia z a in te r e so w a n ie , w ię c e j z a p o trz e b o w a n ie , n a e to s, w a r to ś c i c z y o b o w ią z k i. T e e le m e n ty lu d z k ie j e g z y s t e n c ji d o t y k a ją c e s f e r ty p o w y c h ty lk o d la c z ło w ie k a s t a w i a ją m u z a r a z e m o k r e ślo n e n o w e p ła sz c z y z n y w ła s n e j r e a liz a c ji. K r ó t k o m ó w ią c , is t n ie je s e n s z a jm o w a n ia się t y m i z a g a d n ie n ia m i, ta k ż e z p u n k tu ich p r a k ty c z n y c h p r z e z n a c z e ń ży cio w y ch .

P r a c a M . B i z z o t t o u k a z a ł a się w z n a n e j ju ż s e r ii S a g g i d i t e o l o g i a

i a d r e s o w a n a je s t p r z e d e w sz y st k im d o w y k ła d o w c ó w i stu d e n tó w (p o r. s. 7). W c z ę śc i w st ę p n e j z a w ie r a w y k a z s k r ó tó w (s. 5), p r z e d m o w ę (s. 7) o r a z w p r o ­

w a d z e n ie (s. 9— 20). C a ło ść k s ią ż k i p o d z ie lo n a z o s t a ła n a d w ie c z ę śc i, a p ie r w ­ s z a z n ic h p o s ia d a t y t u ł: A k t u a l n o ś ć z a i n t e r e s o w a n i a e t y k ą : o d r o d z e n ie e t y k i i e t h o s u , i n s t a n c j e i n t e r d y s c y p l i n a r n e i p r o p o z y c je m o r a l n e (s. 23— 125). A u to r n a p r z y k ła d z ie G a d a m e r a , H a b e r m a s a i S p a e m a n n a u k a ­ z u je o d ro d z e n ie e ty k i w m y śli w sp ó łc z e s n e j. N a t o m ia s t e t h o s w z w y c z a ja c h , in s t y tu c ja c h i n o rm a c h z n a la z ł p e w n e te o re ty c z n e u ję c ia w d o k tr y n a c h H e b l a i S c h i l l e r a . M a ją c ś w ia d o m o ść w id o c z n e g o o d r o d z e n ia z a u w a ż a s ię je d n o ­ c z e śn ie b a r d z ie j w y r a ź n e r e la c je e ty k i d o p sy c h o lo g ii, e k o lo g ii czy p o lity k i. O b o k te g o tr z e b a w id z ie ć a u to n o m ię p o sz c z e g ó ln y c h d y sc y p lin . A u to r w y r a ź n ie w s k a z u je n a z n a c z e n ie m . in . ta k ic h e le m e n tó w j a k o d p o w ie d z ia ln o ść c z ło ­ w ie k a z a ś w ia t, p r o b le m in te g r a c ji, c n o ty c y w iln e czy w y c h o w a n ie p o lity c z ­ ne. R o z d z ia ł trz e c i o m a w ia n e j c z ę śc i p t. P r o p o z y c je e t y c z n e w k u l t u r z e w s p ó ł ­ c z e s n e j z w r a c a n a jp ie r w u w a g ę n a d w ie p r o p o z y c je p o c h o d z ą c e ze sz k o ły w e F r a n k f u r c ie : H o r k h e i m e r i A d o r n o . P ie r w s z y z n ich z n a n y je s t z k r y ty k i m o r a ln o śc i m ie s z c z a ń sk ie j, a z w ła sz c z a K a n t a . I n t e r e s u ją c e s ą u w a ­ g i o r e l a c j i m ię d z y ro d z in ą a a u to r y te te m . A u to r r o z w ija z n a n e p o w ie d z e n ie A d o r n o : „ N ie m a p r a w d z iw e g o ż y c ia w f a ł s z u ” i w s k a z u je n a p o d n ie sio n e p r z e z n ie g o p r z y c z y n y z a g u b ie n ia m o r a ln o śc i. E t y k a n e o p o z y ty w isty c z n a u k a ­ z a n a z o s t a ła p r z e z p r z y b liż e n ie d o k tr y n y A y e r a , W i t t g e n s t e i n a i R . M. H a r e g o. N a t o m ia s t e ty k a w k u ltu r z e r a d y k a ln e j k o ja r z y s ię M . B i z z o t t o z N i e t z s c h e m , M a r c u s e m i S t i r n e r e m . C ie k a w e s ą , w y r a s t a ją c e n a ty m tle , u w a g i o e ty c e sy m p a tii. C z ę ść d r u g a : W a r t o ś c i i o b o w ią z k i, p o d z ie lo n a z o st a ła n a d w a o b sz e rn e r o z d z ia ły (s. 127— 223). P ie r w sz y z n ic h d o ty cz y w a r to śc i. A u to r z w r a c a u w a g ę m . in . n a p r o b le m sp r a w ie d liw o ś c i i m iło śc i, r e la c je m ię d z y o b ie k ty w n o śc ią a k s jo lo g ic z n ą i r e a ln o ś c ią e m p ir y c z n ą c z y ró ż n o ro d n y c h a r a k t e r o b ie k ty w ­ n o śc i p o sz c z e g ó ln y c h w a r to ś c i m o r a ln y c h . S z e r o k i p r o b le m p o z n a n ia w a r to ś c i j e s t z w ią z a n y z d o św ia d c z e n ie m i o c z y w isto śc ią a k s jo lo g ic z n ą . W h isto r y c z ­ n o śc i w a r to ś c i n a s u w a s ię n a jp ie r w p y ta n ie , c z y m a ją on e w a lo r u n iw e r sa ln y c z y r e la t y w n y ? N a s t ę p n ie z a ś o ich z m ie n n o ść czy sta ło ść . A b so lu tn o ść w a r ­ t o ś c i m a o d n ie sie n ie t a k do e w o lu c ji h isto r y c z n e j, j a k i do ich o so b o w e g o c h a r a k t e r u p o sz c z e g ó ln e j je d n o stk i.

O b o w ią z e k i f u n d a m e n t y o b o w ią z k u to t e m a t o sta tn ie g o ro z d z ia łu s t u ­ d iu m M . B i z z o t t o . T r u d n o r o z p a tr y w a ć k w e s tie o b o w ią z k ó w b e z ich o d ­ n ie s ie n ia d o w a r to ś c i. O c z y w iśc ie i s t n ie je t u m o ż liw a p o s t a w a p e w n e g o r y ­ g o r y z m u m o r a ln e g o c z y w ła ś c iw ie r o z u m ia n e g o p r y m a tu w a r to śc i. C ie k a w e s ą u w a g i a u t o r a s tu d iu m p r z y b liż a ją c e sta n o w is k o w t e j k w e s tii z a ję t e p r z e z G u y a u, k t ó r y w sk a z y w a ł m . in . n a s w o is t e z n ie sie n ie o b o w ią z k ó w . M ó w ią c z a ś o fu n d a m e n t a c h o b o w ią z k ó w tr z e b a p r z e d e w sz y st k im w id z ie ć j e w k o n ­ t e k ś c ie o so b y , j e j a u to n o m ii i h e te ro n o m ii. O c z y w iście w io d ą c e s ą t a k ż e k w e s ­ t ie n o r m y i p o z n a n ia , k tó r e s ą ze s o b ą ś c iś le z w ią z a n e . W iele m ie js c a p o ś w ię ­ c a w ło s k i b a d a c z u w a g o m o w o ln o śc i, k t ó r ą w id z i z a ró w n o w s e n sie d o ś w ia d ­

c z e n ia h isto ry c z n e g o j a k i tr a n sc e n d e n tn e g o . O c z y w iśc ie w o ln o ść m o ż e d o p ro ­ w a d z ić i do j e j w y p a c z e n ia , c h o ć b y w p o s t a c i fo r m a liz m u .

W k o ń co w y c h u w a g a c h p o d n ie sio n o je sz c z e r a n g ę d o s t r z e g a n ia r a p o r t u m ię d z y z a s a d a m i p r y n c y p ia ln y m i a s y t u a c ją h isto ry c z n ą . T a k ż e i d o w a r to śc io ­ w a n ie p r a w a w o d n ie sie n iu do m iło śc i n ie j e s t o b o ję tn e w e w ła ś c iw y m w i­ d z e n iu p o d st a w o b o w ią z k ó w .

Z a p r e z e n to w a n e d z ieło w to k u p o c z y n io n y c h a n a liz w s p a r t e z o sta ło p r z e d k a ż d y m p u n k te m w r a m a c h p o sz c z e g ó ln y c h ro z d z ia łó w sk r ó to w y m z e sta w e m ź r ó d e ł i lite r a tu r y . J e s t to z n a c z ą c e u z u p e łn ie n ie , ch o ć o g ra n ic z o n e w z n a c z ­ n y m s to p n iu d o lit e r a t u r y w ję z y k u w ło sk im , z a w ie r a je d n a k lic z n e p r z e ­ k ła d y .

W ło sk i b a d a c z z w r a c a ją c u w a g ę n a o d ro d z e n ie e ty k i w s k a z u je n a p e w ­ n e p r o c e sy , k tó r e n a d a l w w ie lu p r z y p a d k a c h s ą n a e t a p ie r e a liz a c ji, u ś ­ c iśle ń czy w y ja ś n ie ń . W id ać z a te m , iż j e s t to z ja w is k o ży w e, d y n a m ic z n e i n a d a l o t w a r te n a n o w e n u r t y czy o sią g n ię c ia b a d a w c z e . D y n a m iz m te n je s t sp e c y fic z n y . Z a u w a ż y ć m o ż n a, iż a u to r p r a w ie n ie d o str z e g a E u r o p y W sch o d ­ n ie j. P r a w d ą je s t , iż m o ż e tru d n o w sk a z a ć p o d o b n e a u to r y te ty , o k tó r y c h m ó w i, a le n ie m o ż n a z a p o m n ie ć o sz e ro k ic h p r o c e sa c h , o ich w ie lk im z n a ­ c z e n iu p r z e r a s t a ją c y m o g r a n ic z e n ia g e o g r a fic z n e , p o lity c z n e czy k u ltu r o w e . W id a ć u a u t o r a p o d z ia ł E u r o p y , d w u b ie g u n o w y j e j ro z w ó j.

O d ro d z e n ie e ty k i to n ie ty lk o te o re ty c z n e a n a liz y , le c z to t a k ż e p o s ta w y ż y c io w e i p r a k ty c z n e r e a liz a c je e th o su , w a r to ś c i i o b o w ią z k ó w . Z w ła sz c z a e th o s p o z o sta n ie p e w n y m z n a k ie m p o s t a w lu d z k ic h , k tó r e w y m y k a ją się ze sc h e m a ty c z n y c h o p r a c o w a ń . J e g o p r z e ja w y w o ln o śc i m o g ły d o p ro w a d z ić d o p r z e m ia n k u lt u r y w sp ó łc z e sn e j. I n t e r e s u ją c e o p r a c o w a n ie M . B i z z o t t o j e s t p r z y k ła d e m a k a d e m ic k ie g o p o d e jś c ia do z a m ie rz o n e g o z a d a n ia . J e s t p r ó b ą p e w n y c h s y s t e m a t y z a c ji i s c h e ­ m a ty c z n y c h z a k la sy f ik o w a ń . J e s t to c en n e, p o trz e b n e i z n a c z ą c e . O tw a r to ść n a r e a l ia ż y c ia w y m a g a je sz c z e w ię c e j, k o n te k s t k u ltu r y w sp ó łc z e sn e j j e s t t a k b o g a ty , iż e th o s, w a r to ś c i i o b o w ią z k i c z e k a ją n a d a lsz e s tu d ia , o p r a c o w a n ia i b a d a n ia . k s . A n d r z e j F . D z iu b a , W a r s z a w a H a n s R O T T E R , D ie W ü r d e d e s L e b e n s , F r a g e n m e d iz in is c h e r E t h ik , In n sb r u c k -W ie n , T y r o lia - V e r la g 1987, ss. 118. Z a g a d n ie n ie ż y c ia lu d z k ie g o , c h o ro b y , c ie r p ie n ia i ś m ie r c i s ą d la c z ło ­ w ie k a p r o b le m a m i p o d sta w o w y m i. W o b licz u ty c h p r o b le m ó w c z ło w ie k m o ż e n a jb a r d z ie j z r o z u m ie ć s a m s ie b ie o r a z o k r e ś lić s w ó j s to su n e k do p r z y ję t e j i w y z n a w a n e j w ia r y . T o s tw ie rd z e n ie H a n sa R o t t e r a ze w st ę p u do k s ią ż k i

D ie W ü r d e d e s L e b e n s (G o d n o ść ż y c ia ) n ie ty lk o w y k a z u je z a s a d n o ś ć p o d e j­ m o w a n e j p r o b le m a ty k i, le cz i d o sk o n a le w e r y fik u je s ię w p o g lą d a c h i ży ciu w sp ó łc z e sn y c h lu d z i. P r z y k ła d e m n ie m a lż e k la sy c z n y m j e s t „ d y s k u s ja ” s p o ­ łe c z e ń stw a p o ls k ie g o n a d p r o je k te m u s ta w y o o c h ro n ie ż y c ia p o cz ę te g o . P o d ty t u ł k s ią ż k i w y ja ś n ia , że a u t o r p r ó b u je o d p o w ie d z ie ć n a s z e r e g d r ę ­ c z ą c y c h lu d z k o ść p y t a ń e ty c z n y c h z d z ie d z in y m e d y c z n e j (F r a g e n d e r m e d iz i­ n is c h e n E t h ik ) . C a ło ść r o z w a ż a ń H. R o t t e r d z ie li n a 11 ro z d z ia łó w . K a ż d y z n ich p o ś ­ w ię c o n y j e s t k o n k r e tn e m u p r o b le m o w i e ty c z n o -m e d y c z n e m u . R o z d z ia ł p ie r w ­ sz y n o si t y t u ł: K i r c h e u n d M o r a l (K o śc ió ł i m o ra ln o ść ). A u to r z a jm u je s ię r e l a c ją m ię d z y K o ś c io łe m a je g o n a u k ą m o r a ln ą . R o z w a ż a t a k ie z a g a d n ie n ia ja k : su m ie n ie a w sp ó ln o ta (G e w i s s e n u n d G e m e in s c h a f t), z a s ię g i z a k r e s n ie o ­ m y ln e j n a u k i K c ś c io ła ( G r e n z e n d e r U n f e h l b a r k e i t) o r a z w s k a z u je n a o s t a ­ te c z n ą i n ie o m y ln ą i n s t a n c ję U rz ę d u N a u c z y c ie lsk ie g o K o ś c io ła (D ie K o m ­ p e t e n z d e s k ir c h l i c h e n L e h r a m t s). T e m a te m w io d ą c y m ro z d z ia łu d r u g ie g o j e s t w a r to ś ć i g o d n o ść ż y c ia (D e r