Stosunek Polaków do koncepcji powszechnego uwłaszczenia

Pełen tekst

(1)Akademii Ekonomicznel w Krakowie. Joanna Dzwoliczyk Katedra Nauk. Pollłyun,m. Stosunek Polaków do koncepcji powszechnego uwłaszczenia l. Wprowadzenie Koncepcja powszec hnego uwła szczenia s formu łowana zos tała po raz pi erw· szy jeszcze w latach osie md zies i ątyc h , a więc w okres ie realnego socjalizmu. Jej twórcy - J. Lewandowski i J. Szomburg z gdall skiego Kongresu Li bera ł ów - postulowa li przekazanie. wych ' . Po przemianach. s połecze ń s twu. drogq d arowizny bonów majątk o w ł9 89 r. idea powszechnego. zapoczątkowanych. uwła szcze ni a s tał a s ię. jednym z "poli tycznych przebojów" lan sowan ych przy okazji kampanii wyborczych i wiele wskazuje na to, że mimo formalnego za koń cze nia problemu po zawe towaniu przez prezydenta ustawy uw ł a szcze ni owej i przyjęciu weta przez sejm będzie ono nadal wyk orzysty· wane jako instrumen t gry polit ycznej. zwłaszcza. 2 . Idea powszechnego. uwłaszczenia. w latach 1990-1996. W pierwszej fa zie przebudowy gospodark i za jeden z pod stawowych celów uzn:ulO z mian ę struktury wła s ności . Służy ć tem u miala przede wszystkim pry -. watyzacj a m ają tku pań s twow ego. Z prze prowadzonych przez C BOS w p o ł o wie 1990 r. badań 2 wy nika, że proces prywatyzacji popie ralo bli sko 2/3 badanych - 64,2%, a sprzeciwialo s ię jej zaledwie 8%. Popa rcie prywat yzacj i I Podstawowym cclcm lego projektu. jak Iwicrdz<j obecnie jego autorly, byla de mokratyzacja kapiIitIu wedlug wzorów M. Thatcher J R. Reagana. Jednak w obliclU braku śroó ków finanso wych spo ł eczcństwa. II ponadto nicmożności sprlcdania majijtku państ wowego po najniiszych nawet ccnach. zaproponowano darmowe rozdawnictwo bonów wlasnoScio wych (zob. Poeci IIwlill"lczeII;" (rozmowa W. Gadomskiego z J. Lewandowskim), "Gazela Wyborcza" , 16-17 wrlcśni a 2000: B .l .W .. M .D.Z .. POPrllwiclll ie lis/mil)', "Rzeczpospolita", 2 sierpnia 20(0) . l jak prywf//y:,oIl"Clc polskq gos/Joe/a rkr ? Spofl'clelis/wo (j IIWf(lszcZlmi!. obywatelskim. Serwis Informacyjny C BOS. 1990. nr 7..

(2) JOGl/l/lI. w drodze s przeda ży majątku pań s t wowego wy ra zi ł o wówczas 26 ,5% respon dent ów, za uwła szcze niem z a ś s po łecze llstwa poprzez rozdanie przez pań s t wo be z płatn yc h bonów kapit a ł o wy c h . które n as t ęp n ie mo ż na by za mi enić na akcje prywatyzowan yc h przedsiębiorstw. o powiedziało s ię 36% badanych. Nal eży przy tym podkres li ć, że o ile wsród samych badanyc h idea ni eodplatnego rozdawni ctwa bo nów s p o tkała s ię z dużą przychy ł no śc ią (pozy tyw ni e oce niło ją niemal 2/3 badanych). 10 za rzecz p ożąda ną z punktu widzenia gos podarki u z n a ło ją zaledwie 28%. J eś li chodzi o przewidywani a co do spo łecznyc h reakcj i na darm owe przekazanie bonów kapita ł owyc h , to zdaniem co piątego z bada nych , spotka s ię ono z a probatą, a wed lug niema l 1/3 ze zrozumi eni em' . Wyniki te są interes ujące. gdyż wskazują, że już 10 lat te mu w s po ł ec zn y m odczuciu powszec hne uwlaszczenie odbierane by ło jako kwestia m og ąc a wzb u dzać kontrowersje. co zresz t ą zna l azło pot wierdzeni e w badaniach przeprowadzonych w 2000 r. W kampanii prezydenck iej w 1990 r. L. Wałę sa z apreze n t owa ł haslo ., 100 mi lionów dla ka żdego", nawiązujące w swej wymow ie do idei powszechnego uwlaszczenia. W dwa lata póż ni ej przedstawion y zastal projekt, zgodn ie z kt órym pań s t wo powinno udzie l ić każdemu do r os łemu Polakowi kredy tu o wa rl ośc i 10 tys. do l. na okres 20 lal. Za otrzymane pie niąd ze obywate le mie li by kupować przc d ~ię bior stwa pańs t wowe. mi eszkania kwaterunkowe. zak ł adowe i s pó łd z i elcze. Proj ek t te n wp l y nąl do rządu. ni e zastal jednak przez Ili ego u wzg l ę dni o n y w programi e przekształce ll w ł as n ościowyc h. co zw i,!zane I CŻ by ł o z przygotowaniem przez rząd J.K. Bie leck iego Programu Powszec hnej Prywatyzacji (PPP). kt óry zak l adał ju ż nie darmowe rozdawni ctwo bonów kapitałow yc h . a lc zakup po przys t ępnej dla ka żd ego Polaka cenie św iad ec t w udziałowych. Ostatecznie Program ten przyj ę t y zostal 30 kwietnia 1993 r. jako ustawa o Narodowyc h Fundu szach In westycyj nych (N FI ) i ich prywatyzacji 4 • W tym samym rok u tzw. Sieć 5 • naw i qzując do projektu L. Wałę sy. zaproponowała uwł aszcze ni e w rormie kredytu po 300 mln dla ka żdego. Ówczesny pre zyde nt popa rł po rn ys l .. Siec i" i z pomoC<! ekonom istów, m.in . A. Olechowskiego i J . Eysy rnontta. powstał prog ram uwłaszczen i owy ,,300 mili onów dl a ka żd ego". R ów ni eż w 1993 r. z inicjatywy sze ra do ln oś l ąsk i ej , .S o lidarno śc i· ' T . Wójc ika poj awi la si<; propozycja przeprowadzeni a ogó lnonarodowego rererend um w sprawi e powszechnego uw ła szcze n ia. W 1994 r. zjazd NSZZ ,.So lidarno ść" uznał uwła szczc ni c za jedno z rundamentalnych zad ań zaw iązku . Z nala z ł o 10 wyraz m.in. w przygotowanym w tym sa mym roku przy udzial e Komi sji Kraj owej NSZZ .,So li darność", Obywatelskim Projekc ie Konstytucj i. który pomyślany by ł jako projekt alternatywny dla projektu ustawy z.1sadniczej. 3 /bidl'lII . ~ Dz.U. 1993, nr44. poz . 202 . 3 Sieć Organizacji Zak ł adowych NSZZ .. SolidamoSć" Wiodących Zakł adów Pracy ( Huta im. Lenina. Stocznia Gdańska i Szczecińska ...Cegielski" ...Pafawag". " MarchIewski" i KWK .. Wujek")..

(3) Stosunek Polaków do. I/ wlas::.c::.enia. przygotowywanej przez Zgromadzeni e Narodowe 6 . Wart. 16 1 projektu przewidziano ustanowi enie w termi nie dwóch lat od dn ia wej ści a w życ i e ustawy zasadni czej .. przepisów wprowad zając yc h powszechne uwła szczeni e w ramach prywat yzacj i mienia pań s t wo wego "7 . W 1995 r. przedstawiono dokument opracowany pod ki erowni ctwem prof. A. Bi eli pl. Glówl1e fezy i zarys koncepcji projek/1I IIJ/alVy o /lwla szczeniu obywateli majqtkiem l/arodolVym 8 . W tym sam ym roku ru szy ł program sprzeda ży św iad ec tw udz i a ł o w yc h w ramach reali zacji programu NF I9. P a trz ąc z pe rspektywy czasu na PPP , wydaje s ię . że s pe łnił on przede wszystkim funk cj ę eduka cyjną . p o l eg ając ą na zaznajomieni u szerszych kręg ów s połe cze ń s t wa z poj ęc i a m i. takimi jak: papiery wart ości owe . akcje czy g i e łda . natomiast nie s pra w d z ił s i ę z ekonomi cznego punktu widzenia . jak s i ę wydaje przede wszystkim z powodu .. selekcji neg atywnej" pr ze d s i ę bi o rs tw zakwalifikowanych do progmmu . jak l eż i dlatego że zabrak ło tu do minującego nad drobnymi rozproszonymi ud z iał o wc ami w ła śc i c i e l a, co poz wa l a łoby sprawni ej zarząd zać przeds iębiorst wami .. Zwolennicy prl eprowadzenia referendum w sprawie powszechnego u w ł a sz czenia . których po pa rł prezydent L. Wał ęs a , zdołali p rze fo rsować swój po m ys ł i na 18 lut ego 1996 r. zapowi edzian o ogó łn o kraj owe referendum, w kt órym s po ł eczeń s tw o mialo ud zi eli ć odpowiedzi na pytania d o t yczące uwła szcze ni a i dalszego przebiegu proces u prywatyzacji. Z formalnego punktu wid ze nia odbyly s i ę dwa referenda . Pi erwsze lzw. prezyde ncki e (bo z ini cjatywy prezydenta Wał ęsy) dotyczy lo opow iedzenia s ię za lub przeciw powszec hne mu uw laszczeniu . W drugim referendum , tzw. sej mowym , zadano cztery pytania dOlycz'lce: przeznacze nia częśc i prywatyzowanego maj ątk u p;:lń s t wowcgo na l> Si ł y prawicowe prl.cciwne były temu. by projekt ustawy zasadniczcj przygOlOwany zo~tał przez Komisję K onstytucyjną Zgromadzenia Narodowcgo w sylll:leji. gdy parlame nt wyłoniony w wyniku wyborów w 1993 r. zdominowany był prl.ez siły postkomunistyczne - SLD i PSL. 7 Ko/wywcja R:l'C:y/)(}spolitej Polskiej. /'rojckl Oby\\'ml'lski wydany prLCz Ruch Odbudowy Polski. Warszawll 1996 . ~ W dokumencie tym niejuko w nuwiązan i u do Obywatelskiego projektu Komtytuejl znalazły się m.in . zapisy prl.cwiduj:jce wprowadzenie bonów u wł aszczeniowych. powolanie instytUCji Skarbu Palhtwa i Prokuratorii Generalnej zajmujl)Ccj ~i .. inwentaryzacją i wyeen'l maj.)tk u. prl.cde wszystkim pod kątcm uw ł aszcze n iu. Wcdlug au torów po ustaleniu prl.ybliżone) wartości majątku pańs t wa. polowa prywillyzowancgo majątku narodowego powinna zostać przeznaczona na uw lasz· c~.en i e obywateli przy pomocy bonów uwłaszczeniowych. k1óre przys ł ug i wałyby każdcmu obywatelowi urodzonemu prl.cd lub w dniu wejścia w życic ustawy uw ł aszczen i owej, drugą 7a~ część naleialoby prl.eznaczyc na fundusze celowe. w tym prt.ede wszystkim dofinansowanie reromly sys, temu ubezpieczeń społecznych i cmerytalnych oraz przeprowadzenie reprywatyzacji. li także SIWO, nenic runduszy: badali i rozwoju. edukacyjnego. kredytowo-in wcstycyjnego oraz ochrony rodziny i zdro ..... ia. Zgodnie z 7.llłożeniami projektu. uw ł aszczeniu powirllcn podlegnć równlcż maj!!tek nieprodukCYjny (mieszkania. działki budowlane i rolne. mienie komunalne). Nad realizOlcJij tak pomyś lanego uw ł aszczenia ezuwalaby specjalnie w tym celu powołana Centralna Komisja UWI OlSZCZCniowa. której "dclcgaturami"' lokalnymi bylyby Rejonowe Alokacje Kapi t ał u Uwłaszcleniowego. ą POCZ:jWSly od 221istopada 1995 r. każdy pełnoletni obywat\'! móg ł nabyć powszcchne ~wia dł.:ct wo udzlalowe, plaqc la nic 200 000 SI. zl..

(4) JOl/IIIW DZlVoriczyk realizację zobowiąza ń. wobec emerytów, rencistów i pracowników sfery budże towej wynikaj,}cych z orzeczenia Trybu nału Konstytucyjnego oraz na zasi leni e pow szechnyc h funduszy emeryta lnych, objęcia programem NFI większej liczby przed s i ęb i orstw pań s twowych oraz u względnienia w program ie uwłasz czenia bonów prywatyzacyjnych. Bio rący udział w referendum w zdecydowanej w i ększości (ponad 80%) opow iedzieli się za przeprowadzeniem powszec hnego uwłaszczenia obywateli i udzielili pozytywnych odpow iedzi na pozos tałe pytania. z wyjątkiem tego, które dotyczyło poszerzenia programu NFI. Wyniki referendum nie mia ly jednak mocy wiążącej ze względu na zbyt niską fre kwencję. By rozstrzygnięcie podjęte w drodze refere ndum miało skutki prawne. musi wziąć w nim udział przynajmniej 50% uprawnionych do glosowania, w pierwszym zaś w III RP referendum wzięlo udział 32.4% uprawnionych do glosowania 10. Z badaJ1 przeprowadzonych po referendum I I wynika, że główną przyczyną jego niepowodzenia był bmk orien tacji społeczeństwa w kwestiach, których ono dotyczy ł o (42% wskazań), a także niedostatek informacji (27% wskaziU1), których zdaniem badanych by lo za mało, a te, które się pojawiały, nie tyle wyjaśnia ł y probl em, co raczej go gmatwały. W ś ród powodów niskiej frekwen cj i wymieniano te ż niefortunny termin jego przeprowadzenia (okres zimowych ferii szkolnych) oraz zbyt późne rozpoczęcie kampanii informacyjnej na temat s:lmcgo rererendum. Na uwagę zaslugujc t eż to, że co szósty badany jako powód fiaska referendum wskazał brak wiary w ce l owość tego przedsięwz i ęcia I! . Z tyc h sa mych badań wynika, że referendum nie s pelniło również funkcji edukacyjnej. Po jego przeprowadzeniu nie wzrosla bowiem w istotny sposób orientacja s połec zeJls twa w kwestiach powszechnego uwlaszczenia, prywatyzowania majątku narodowego czy sposobów wykorzystania uzyskanych z niego ś rodków lJ . Niepowodzenie referend um nie s powodowało jednak zamknięcia problemu uw ł aszczenia i prywatyzacji. Choć spo łeczeń stwo nadal nie mogło zori entować się, o co tak naprawd ę w tym wszystkim chodzi. wśród polityków ście ra l y się. zaskoczeniem w świetle badań dotycz:jcych dcklaracji udziału w rcreglosowania wyrażało mniej niż 50% ankictowanych. prLy czym połow~ badanych s:]dziła. że wyniki refcrcndum b\:d:j miDly niewielki lub żaden wpływ na to. czy j ewentualnie jak prlcprowadzone zostanie uwł~szczenie . \Varto tei zwrócić uwagI,: na to. ze aż 2/3 respondentów uznało. że nie ma wystarczaj:)cej orientacji w kwestiach. których dotyczy refe rendum. Zob.: Refercl1dll IIII'/lIJzc;:el1iowe - dekIlIracje IId;:ia/lI. Zllinleresmwwie i slosunek (/OIJOs:c:egd/nych kwestii. Serwis Informacyjny CBOS, 1996. nr 3. I I Przyczyn)' lIieIJOII'Ol/:enill referem/um !/1t'/lIs;:culliolt'l!go i jego efekty. Serwis InformaCYJny CBOS. 1996. nr4 . I~ \Varto podkre~li ć. że argument o braku wiary w sensowność udzialu w gtosowaniu pojawił sil; w odpowiedziach na pytanie otwarte. a wil;C takie. gdy badani sami form ułuj:) odpowiedzi. a nic wybicraj.] je spośród kilku im prledstawionych. IJ Zob.: Przyczyn)' niepowodzenia .. lO. Nie powinno to. być. rend~ch uwłaszczeniowych. Gotowość.

(5) Stol'lIl1ek Polaków do. IIwIcUz.Cz.ellia. trzy koncepcje powszechnego uwłaszczenia 14 • P i erwszą z ni ch okre ś li ć mo ż n a jako ,,fundu sz ową ", tzn . t ę, która rea li zowana jest nadal - bez wię k szego zresztą powodzenia - w ramach programu NFI. Druga to koncepcja oparta na darm owym rozdawnictwie bonów = udzia łów w majątku paJlstwowym , popierana przez "Solidarno ść"'5. Wreszcie trzecia, "bonowo- kapitałowa" proponowa na przez Unię Wo l n ośc i , z inicjatywy której w re rerendum sej mowym znalaz ł o s ię pytanie d o t yczące u wzglę dni e nia w pow szechnym uwła szcze niu bonów prywatyzacyjnyc h. Zdanie m Unii uwła szcze ni e powin no i ść w parze z prywat yzacj ą kapitałową. Pos t u l owa ł a ona wpu szczenie do największyc h polskich przeds i ębiors t w inwestorów strategicznych, do których d o ł ączyć powinni za poś rednictwem bonów prywatyzacyjnych rozdanyc h przez panstwo obywatele , których udział y zast ą pi ć by m i ały udzia ł y skarbu paJlstwa. Wymi enione konce pcje zna ne jed nak były (s ą ?) przede wszys tkim samym ich propagatorom, którzy niewiele zrobi li. by zaz naj omić z nimi s połeczeńs tw o, d ł at eg o do c hwili obec nej uwła szcze n i e kojarzone jest wła ściw i e w y ł ącznie z darmowy m rozdawn ictwem majątku . Niewątpliw i e w istotny m stopniu prl.yczy ni ł o s i ę do lego uczynienie z programu uwł aszczenia jednego z g ł ów n ych punktów programu wyborczego pows tałej w lipcu 1996 r. Akcji Wyborczej Solidarn ość.. 3. Powszechne uwłaszczenie lako priorytet AWS w latach 1997-2000 Projekt powszechnego uwła szcze n i a w wersji przygotowanej przez zes pól pod ki erownictwem pror. A . Bie li wp isany zos tał do programu wyborczego AWS I6 . Mim o przegranego rererend um uwła szcze ni owego i nie powodzeni a 14 Niejako na marginesie wano zaznaczyć, że pojęcie powszechnego uwłaszezcnia stalo się. podobnie jak has ło .,społeczncj gospodarki rynkowej". słowem-kluczem. a raczej wytrychem uży wanym prlel. różne sil Y polityczne. Pojęcic to sta nowiło bowiem często oś wiciu wypowiedzi I programów poliTycznych, jcdnak dopiero pny bliższej ich analizie okazywało się, że pod poję· ciem .. s połec zncj gospodarki rynkowej"" zupełnie inne tre ści kryły się dla np. Unii DemokralYcz· nej i SdR P czy Unii Pracy i Unii polityki Realnej, bo i w jej programie pojawi ł o s ię 10 hasło . Sze· rzej zob.: J . Sobczak. Wi;;ie ladu gf}$,J/Jdarczego. Wydawnictwo Uniwersytetu h gielloriskiego. Kraków t 996. I~ Należy podkrdlić. że zwolennikiem lak rozumianego uw ł aszczenia jest również RO P J. Olszcwskiego, co jest zreszt ą o tyle zrozumiałe. że to właś nie on sta ł na czelc Zespołu USlroju Polio Iycznego 1 Społeczno.Gospodarczego Społecznej Komisji Konstytucyjnej, k16ra na zlecenie i przy współ pracy KK NSZZ "SolidamoSć·· i Sekretariatu Ugrupowań Centroprawicowych i Niepodlegio· Seiowych opracowała Obywatelski Projekl Konstytucji, O znaczeniu powszechnego uw ł aszczcnia dla ugrupowania J. Olszewskiego ś wiadczy leż to, że stanowi ono jeden z punktów dokumentów programowych ROP Umowa Z Polskq i KlIrty Niepodleglości (oba wydane w 1996 r.). a także istotny elemem programu wyborczego RO P w wyborach parlamentarnych w t997 r. (ZlIlożelJill Prugm· lIJ()we S!,ole(.·ZJJo·Gospodarc:.e Odbllllowy KrajJ/ . Krajowy Sztab Wyborczy Ruchu Odbudowy Pol· ski. Warszawa 1997). 16 .. Zapewnimy upowszechnienie własności prywatnej pnez uwłaszczenie spo łeczeństwa z zachowaniem hierarchii potrzeb 1... 1. Podstawowym instrumentem prywatyzacyjnym będą imienne.

(6) Joal1l1a. w referendu m konstytucyjnym. które za t wierdziło u s tawę zasad ni czą w wersji przygotowanej prze z Zgro madzenie Narodowe. a więc wersji , w której brakowalo ustawowego umocowania idei powszechnego uwła szc ze nia , pomy s ł ten nadal s Ian owi ł jeden z centralnych punktów programu politycznego AWS I7. Po zwycięstwie odni es ionym w wyborach parlamentarnych powszechne uwła sz czenie wp isane zosla ł o do umowy koalicyjnej AWS - UW IB. Wio s ną 1998 r. w Sejmie z ł ożo n y został posel ski projekt ustawy o powszechnym uwła szcze niu. Podpi s a ło s i ę pod nim 11 3 po s ł ów A WS. w tym lider ugrupowania M. Knaklewski. Projekt ten wywołał krytykę ze strony zarówno koali cyj nej UW , jak i opozycyjnego SLD. Glosy krytyczne wobec niego pojaw ił y s i ę t eż w samej Akcji, glównie ze strony SK L. W projekc ie podkreś l o n o, że przeprowad zenie powszec hnego uw ł as zcze nia oznaczać będ z i e rea li zację zasad ..de mokracji gospodarczej" . że bę dzie ak tem s pra wiedl iw ości dziejowej s tanowiący m zad ośćuczy ni enie wobec wszystk ich Polaków . z których ka żd y powini en otrzymać część majątku pozos tającego "w spadku" po PRL. majątku. do wypracowania którego s ię przyczyni ł , nie będą c za 10 nal eżyc i e wy nagradzanym. Uw ła szczenie obywateli miał o być rea lizowane w dwóc h etapach. Uw ła szcze ni e bezpoś rednie za kładało nieodpłatn e przekaza nie pe lnego prawa w łas n ości do posiadanych budynków , mi esz kań, lokali, gruntów czy og ródków działkowy c h. Drugi etap - dot yczący tych . którzy nie uwłaszczy l i się bezpośred nio - to uwła szcze nie poś redni e, kt óre powinno odbyć s i ę nu zasadzie nieodplatnego przekazania imien nych bonów uwła szcze ni ow yc h o wa rt ości dwunastu średni c h wynagrodzell w gospodarce narodowej . Podstawil e k onomiczną programu uwła szcze ni a miał być kapitał uwła szcze ni owy stworzony z mie ni a skarbu pań s twa oraz przekazanego do programu na podstawie uchwa ł y rady gminy mie nia komunalnego. Projek t zak ł adał utworzeni e krajowych funduszy: nauki i technologii. oc hrony rodz iny i zdrowia. ed ukacji i restru kturyzacyjnego. Zgodnie z projektem powszechne uw ł a szcze ni e S Iać s i ę t eż miał o in stru mentem polityki prorodzinnej. g dyż obywate lom uczestni czqcy m w nim pr zys łu g iwałb y bon na trzecie i k ażde na s t ę pn e małol e tni e uwłaszczeniowe oony inwestycyjne. Za gospodarowanie majątkiem p.1ństwowym będ:j odpowiad<lć mstytucje Skarbu Pań stwa I Prokuratorii Generalnej". Zob.: Program ogo/I/opo/ski A WS. Program AWS Regionu Krakowskiego. Krakow ska lista kandydatów . KrJków 1997. s. 8. n Warto zaznaczyć. że t 997 r. by ł o krescm bujnego rozwOJu tzw . Towarzystw Uwł a szcze nio wych (do połowy roku zarcjestrowało się ich ponad 60) dzia łaj<}cych pod palronalem Radia M<lryja. kt óre dążyły do w ywłas zczenia gmin i uw ła szczenia ich mieniem micszkańców . Prób().wały one w skali gminy wprowadzić w życie projekt prof. A. Bieli . Działały pod h3s łcm "nomenklalUrajuz S ię uwłaszczył3 - leraz kotej na nas" . D omagały się. by władze gminne nieodp iamie prlckazały mieszkancom całe mienie komunalne. łącznic z mająt ki em nicprodu kcyjnym (uw ł asz czeniu poddanc zost3Ć miały np. kina. szkoły. biblialeki. oczyszczalnie ścieków itp .). uwzględ niaJ,jc prly tym kryte rium wicku na zasadzie: im kto starszy. tym więcej mu się należy (J. Solska. M. Balicka . KOIlIII 111orze . komll gory. "Polityka" 1997, nr 23). II \V części urnowy dotycz<}cej gospodark i znalazł się zapis zakładajilcy " Przekazanie bonów uwłaszczeniowyc h obywatelom. klórly dOląd nie uczestniczyli w należyty sposób w owocach prywalywcji (dOlyc zy 10 zwłaszcza pracowników sfery budżetowej oraz osób powyżej 50 roku 7ycia)"..

(7) Stos !Inek Polaków do. uwlaszczenia. dziecko l9. Projekt ten po pierwszy m czytaniu skierowany został do dał szyc h prac w Komisji Skarbu Pań s twa, Uwła szczeń i Prywatyzacji. Niemal równocześnie do Sejmu wpłyną ł poselski projekt ustawy o Prokuratorii Generalnej. który zakładał powo łanie tej in stytucji i wyposażenie jej w daleko idące prerogatywy dotyczące nadzorowania, a - jesli Prokuratoria uzna to za konieczne nawet zahamowania prywatyzacji. Prokuratoria bowiem, zgod nie z projektem, s tan owić by mia ł a cos w rodzaju pol icj i prywatyzacyjnej, wyposażonej w uprawnienia ś l edcze. Projekt zawiera! też zapis o konieczności uzyskania zgody Prokuratorii w wypadku prywatyzacji mienia skarbu pallstwa o wartości powyżej 50 tys. eculO. Projekt ten został skrytykowany przez rząd. który przeds tawił własny proj ekt, ogra ni czający rolę Prokuratorii Generalnej do zastępstwa procesowego skarbu państwa przed sądami powszechnymi i polubown ymi , a także państwa przed sąd ami i innymi organami orzekającymi w stosun kach międzynarodowych. Głosami SLD i UW projekt rządowy został przyjęty we wr.lcśniu 1998 r. i ustawa skierowana zosta la do senatu. Ten jednak wprowadził do ni ej poprawki , zgodne z propozycjami zawartymi w projekcie poselsk im. przyw racając tym samym Prokuratorii prawo nadzorowania procesu prywatyzacji i zg ła szania sprzeciwu wobec sposobu rozporządzania mieniem skarbu państwa . W styczn iu 1999 r. sejm przyjął poprawki senatu !l. Ustawa zosta ła jednak zawetowana przez prezydenta . Zarzuci ł on ustawie niewłasciwe usytuowanie ustrojowe Prokuratorii Generalnej. której kompetencje pokrywał yby s i ę z nicktórymi uprawnieniami Ministerstwa Skarbu i innych organów konstytu cyjnyc h. w tym NIK. Prezydent podkreś l ił t eż, że nadane Prokuratorii przez u s tawę prawo wyrażania sprzec iwu wobec decyzji prywatyzacyjnych ministra skarbu może zahamować proces pr.leksztalcen własnośc iowych 22 . Sejm nie zdolał odr.lllcić prezydenckiego weta. Problem ustawy o powszechnym uwłaszczeniu powrócił na początku 1999 r.. kiedy to gmpa kilkudziesięciu posłów A WS swe poparcie dla budżetu uzależn i/ a od pr.lyjęcia przcz sejm ustawy uwlaszczeniowej. Dzięki mediacji M . Krzaklewsk iego zwo lennicy uw ł aszczenia nie s pełnili swej groźby , ale wymusili warunkowe poparcie dla ustawy ze strony rz:.}du , który u właszczenie bezpośred nie uznał za możl iw e do prLeprowadzenia , w odniesieniu zaś do uwłaszczenia pośredniego uznał. że jego przeprowadzenie m ożliwe będzie dopiero po przeprowadzeniu reprywatyzacji i reform y emerytalnej. Ostatecznie do g ł osowania nad us t awą uw ł aszczeniową w1999 r. nie doszło. W rok póź ni ej (styczeń 2000 r.) scenariu sz się powtarza. Tym razem stawką jest wycofanie się przez część pos łów AWS z g łosowania za odwołaniem mini 19 Szerzej zob.: Z. Semprich, Bezpośredl!ie i po.iredl!ie. "Rzeczpospolita". 24 czerwca 1998. 10 Szcrl.cj zob.: A. Grabowska, OchrOIUJ prow i il/teresow mujqlkowJch skt"bll pmiSIH'i/, •. Rzeczpospolita", 22 kwietnia 1998 . l i I. Lewandowska, Obok zoslępslll'U prl/cesowego kOl1lro!lI /lad prywatyzacjq, .. Rzeczpospolita" , ! 1 stycznia 1999 . II Szerl.ej zob.: Prel.Jdelll odmówi! potlp;su, .. Rzeczpospolita'", 28 stycznia 1999..

(8) 10allll(/. Slra skarbu E. Wą sacza, w za mian za co M. Krzaklew ski obiec uje przyspieszenie prac nad u s tawą. W marcu sej m glosami koali cji z nowe lizował u s t awę o komercjalizacji i prywatyzacj i pr zed s i ę bi o rs tw pań stwowyc h , przeznaczając na uw ł aszczenie poś re dnie 7% akcji prywatyzowanyc h s półek skarbu pa ń stwa 23 . Starania zwo le nników ustawy u w ła szcze niow ej ws pa rł t eż episkopat Polski, wydając oświadcze ni e , w którym z aapel owa ł o m oż liwi e naj szy bsze prze prowadzenie powszechnego u właszczen i a H . 141ipca 2000 r. sejm uchwalił ustaw ę o powszechnym uwła szcze niu , która przyjęta została g ł osami posłów A WS2.'i. PSL i k ó ł prawicowyc h. Przeciw opow i ed z iał y s ię kl uby UW i SL D. Ustawa o zasadac h rea li zacj i powszec hnego uwła szcze nia obywate li Rzeczypos politej Polskiej b y ł a pi e rw szą od wielu lat u s tawą opatrzoną preamb ułą , w której podkreślo n o. że sejm ki e r ując s ię wo l ą upowszechnienia w ł as ności prywatnej. sprywatyzowania m ajątk u skarbu pań stwa i mi enia komunal nego chce umożliwi ć wszystkim obywatelom RP naby-. ~) ~4. Dz.U. 2000. nr 31. poz. 383. Nie IWwi/1Jto byc referend/lm: EpiskoplII o tllI'taszc:;e/till i rt'prYW(lt)'zucji, "Gazeta Wyborcza" (na podstawie KAI) . 10 marca 2000. Warto przypomnieć postawę KoSciola w 1996 L. kiedy to księża namawiali do wzięcia udziału w referendum uw ł aszczcniowym. Nic przynioslo to jak wiadomo pożądanego efektu. gdyż frekwencja nie przekroczyła 33%. ale warto prn.lkreślić. i.e dla części tych. którlY uczestniczyli w rcfcrcndum, jednyl11z istotniejszych motywów wzięcia w nim udziału były apelc duchowieJistwa (zob.: Przyczyn)' niepowod:.c/tia re/erem/lilii ... ). 25 Warto podkreślić, że za prlyjęciem ustawy głosowa ł i również pos ł owie SKL . którly wczeSniej krytykowali jó:! . NiektoilY posłowie tego ugrupowania wydawali się zaskoczeni wynikiem g ł osowania i twierdzi li. że głosowali za ustawó:! dlatego. że byli prLekonani o tym. iż nie zostanie ona pilyjęta pilez Sejm. Z wypowiedzi lidera SKL wynikało. żc jednym z atutów pilyjętej ustawy jest lO, że jest ona praktycznie nicwy kon alna. By ć może prLyczyną takiej, a nic inncj postawy poslow SKL. by ła chęć utrlymaniajedności klubu A WS po rozpadzie koalicji A WS - UW. choć pojawiały sir; też opinie, że w zamian za poparcie przez SKL uwłaszczenia. częU posłów AWS krytycznie nastawiona do wprowadzenia 3% stawki VAT dla rolnictwa miała wycorać się ze swojego sprlCciwu (PW , WZ, ZAS, UIVLA WSZCZEN/E, "Gazela Wyborcza", IS-ł6lipca 2000). Od poczó:!tku też istniała świadomosć. że ustawa ta zawiera liczne bh;dy i .. niedorób k i"·legisłacyjne. których usunięciem zająć się miał scnat . M. Kilakłews ki okrdlił ustawę jako .. roboczą". mającą na cełu prlcde wszystkim stwOl7enie ewidencji osób uprawnionych do uwłaszczenia i wyjaśnie nie warunków jcgo prleprowadzenia (BJ .W .. J.T.P.. F.G .• Sprmvietlliwo~ć czy gra . .. Rzeczpospolita". IS- 161ipca 2000). Istolnej zmianie uleg ł o też stanowisko rządu. który poparł u stawę . mimo że we wileśniu 1999 r. sceptycznie odniósł sir; do projektu uSlawy uw ł aszczeniowej. wyrażaj:jc obawy. czy wplywy z prywatyzacji. a także zasoby skarbu paJistwa pozwol:j na rownon.csne zaspokojenie już istniej:jcych roszczeri z tytułu reprywatyzacji i rekompensat dla emerytów. rencistów i pracowników srcry budżetowej i kosztów związanych z uwłaszczeniem po~rednim (USIlIII'(/ I/wlaszc:;c/tiolt"a /tit' pOl/pisa/ta. "Rzeczpospolita". 12 wildnia 2000). R ównież w kwietniu 2000 L rz:jd J. Buzka odniós ł się krytycznie do częki rozwiązari zawartych w przyjętej pilez sejm ustawie uznając, że pneksztalcenie spółdzielczego wlasnośc iowego prawa do lokalu wc wła snoŚĆ hipoteczną budzi wątpliwości natury kons tytucyjnej oraz że rozwiązanie takie spowodowałoby islotne negatywne Skulki dla budżetu . Zdaniem Rad y Ministrów .. uw laszczenie nie powinno odbywać się z mocy prawa, li na wniosek zainteresowanego i najego koszt" {komunikat il:jdu z ł 8 kWietnia 2000 r.. cyt. za: J. BaczyTiski. Mdwiq. ie dadzą • ..Polityka" 2000. nr 3 n..

(9) Stosunek Polakow do. IIIvlas::.czellia. cie w ł a s n ości mienia. do którego powstania s i ę przyczy nili 26 • Nal eży podkreś l i ć. że ustawa la w znacznym stopn iu odbi eg a ł a od projeklu z ł ożon ego w 1998 r. i koncentrowala s i ę g ł ó wni e na uw ł a szczeniu bezpo ś red ni m , przede wszystkim przez nabycie praw w ł as nośc i do zajm owanych lokali . mie sz k a ń . budynk ów i grunt ów. W częśc i d o t yczącej uwł aszcze n i a poś re d ni ego wycofano s ię z okreś l e ni a wartok i bonu u w ła szcze n i owego oraz z utworzenia fun duszy celowych . W uSlawie mowa jest o stworzeniu Narodowego Funduszu U w ł a szczeni owego (N FU). do którego. zgodni e z n owe li zacją ustawy o komercjali zacj i i prywatyzacji pr ze d s i ę bi o rs tw pań s t wow yc h , t ra fi ć ma 7% akcji prywat yzowa nych przed s i ęb i o rs t w i mienie fi rm ni e przek ształcon yc h dot ąd w s pó łki skarbu parlstwa. NFU z a rzą d z a ć bę d z i e tymi akcja mi oraz s k upo w ać od obywateli bony u w ł aszcze n iowe. Po wo ła ni e i sposób fu nkcjonowania NFU o kreś li ć ma od rębn a ustawa. Zrezygnowa no też z proponowanej przed dwoma Jaty reali zacj i polit yki prorodzi nnej za po m ocą bonów uwł aszcze niow yc h . Ustawa po przyj ęc iu przez sej m skierowana zos t a ł a do se natu . który miał zająć s i ę jej prawnym udoskonaleniem. lzba w yższa w prowa dz ił a do ustawy a ż 66 poprawek , w tym odrzucony wcześ ni ej przez sej m zapis o uw ł aszcze niu pracowni czych og ródków d z i a łk o wych . Ponadt o se nat wprow adził k i lkana śc i e poprawe k dot yczącyc h kwestii mi esz kań . tak ich jak np . redefini cja u w ł aszcze n i a bez poś re dni ego. by osoby, kt óre po za ni żon yc h cenach wy k up ił y przydzielone im mieszkan ia w centrum stolicy lub mi ast wojewódzki ch, ni e b ra ł y ponownie u dz iału w powszechn ym u w ł a szcze n iu , czy usta lenie wyso kośc i opiat za pomiary geodezyjne i wpisy do k s i ąg wieczystych . Zdecydowana w i ęk szość senac kich poprawek zos t a ł a prl.yję t a przez sej m , który odrzuc ił zaledwie kilka propozycj i senatu , w ty m t ę, która do programu powszechnego uw ł a szcze ni a w ł ącz ał a pracowni cze ogródki dzia ł kowe 27 . Ustawa o zasadach real izacji powszechnego u w ła szc ze n ia obywateli Rzeczypospolitej PoJskiej przyj ęta został a przez sejm 8 wrześ ni a 2000 r. O jej da lszym losie z ad ecydo wać mial prezydent . Krytycy uSlawy u w ł aszcze n i owej wysuwali przeciw niej trzy grupy argumentów. Zarzucano jej przede wszystkim to. że jest sprzeczna z k o n s t y t u cją . gd yż narusza prawo w ł a s n ośc i osób prawnych. taki ch jak gm iny czy za kł a d y pracy. Kolej ny zarzu t dotyczy l spolecznego i moralnego wymiaru uw ł a szcze nia, Podkreś l a n o, że ustawa. wbrew te mu , co deklaruje. nie tylko nie przyczynia s i ę do rea li zacji zasad s p rawi edliwośc i s p o ł ecz n ej , ale. przec iwnie. spowoduje podz i a ł na tych. którzy u zys kaj ą dobra materialne o d u żej wart ości i tych. którzy otrzymaj'l jedynie bon u w ł a szcze ni o w y o ni eznanej w a rtości . Podkreslano też. że rów n i eż wsród tych . którzy u w ł aszcze ni zos tan ą w sposób bezpo26 Warto podkrd1ić , że zwolennicy powszechnego uw laszczenia ujmowali je w kategoriach swoistej opozycji do innych form prywaryzacji micnia panstwowcgo. w tym zw ł aszcza prywatyzaCJi kapirałowej. szczególnie rcj z udziałem kapi t a ł u zagraniczncgo. w odniesieniu do których nic szcz~dzono krytyki. określając je często mianem zł odziejskiej prywatyzacJi. SłUŻllccj jcdynie interesom byłej partyjnej nomenklarury . 27 Szerzej zob .: Z. Semprich. 0sru nic;.el1;(j dla VI P-ow, .. Rzeczpospoli1a'·. 9-10 wr7.cSnia 2000..

(10) Joanna. '1. ś redni, wytworzą się. istotne podzia ly wyni k ające ze zróżnicowanej wart ości czy g runtów , np. w cen trum Warszawy i blokach s t anowiących nie g dy ś własność upadlych PGR. Rea lizacja ustawy - zdanie m jej krytyków wywola też uzasadnione poczucie krzywdy u tych. którzy często kosztem w ielkich wyrzeczeJl nabyl i od gmin czy skarbu pańs t wa mieszkania czy prawo użyt kowania wieczystego g runtów i dz i a łek budowlanych. Zwrócono t eż u wagę , że w dłuż szy m czasie ustawa ta może okazać się dla wielu .,obdarowanych'· istotnym obciążen i em finan sowym, którem u nie będą w stanie sp rostać. Chodzi ł o tu głównie o przerzucenie na potencjal nych nowych w ła śc icie l i kosztów utrzymania i remontów mieszkań i budynków przejętych od zak ładów pracy i gmi n, na których to dotąd spoczy wa! obowiązek dbałośc i o s ubstancję mieszkaniow,) . Ostatn ia grupa zarzutów przeciw ustawie to argumenty natury ekonomicznej. W ustaw ie uw ł a szcze niowej nie przedstawiono nawet p rlyb l iżonego rachunk u kosztów wprowadzenia jej w życ ie. Krytycy ustawy podkreśla l i , że zaw iera ona zbyt wiele niew iadomych. Tak nap rawdę dotąd nie jest znana warto ść sk,lrbu pań s Iwa, nie podano równ i eż nawet przyb l iżonej wartośc i bonu uwłas zcze nio wego. nie wiadomo też ,ja k im mieniem dysponowałby NFU. Nie prledstawiono też, jakie koszty mu s iałby poni eść skarb pań stwa w związku z rekompen satami d ł a wywłaszczanych osób prawnych. an i jak ie by ł yby koszty umorzeń kredytów mieszkan iowych wynikających z uwła szczenia cz]onków s półdzie ł ni . Wskazano też na ni erea lno ść zapisu ustawy o uw laszczeniu rolników. którym dano moż liwość udz i a łu bądź w uw ł aszczeniu po ś rednim (bon o nicznanej wartości). bądż bezpoś red n im, które w my ś l ustawy oznaczałoby prlejęcie na wlasnosc do 20 ha ziem i. Tymczasem z wy l iczeń Agencji W l asnośc i Rolnej Skarbu Pań s Iwa wynika. że do zagospodarowania pozos tało ju ż ty lko 800 tys . ha użyt ków rolnyches. co przy za łożen i u, że każdy rolnik byłby za interesowany uwłasz czenie m bezpoś rednim, oznacza możliwo ść uwła szcze nia 30 arami ziemi. Ustawa uw laszczeniowa jako chyba jed na z nielicznych zaczęła mieć sku tki jeszcze przed jej wejśc i em w życie. T u ż po jej uchwa len iu, jeszcze przed rozpoczęciem prac senatu nad u stawą, wystąpiło zjawisko masowego wycofywania wniosków o s przeda ż mieszkatl kOllluna lnych, które w przy padku niektórych miast - np . Wrocław i a - zmusi ł y ich władze do wycofania s ię z emisji obligacj i miej skich. Równie ż s pó łdz i elnie mieszkan iowe zaczę l y od cz uwa ć negatywne sk utki n i eobowiązującej jeszcze ustawy. gdyż zainteresowani wykupem mieszka lllokatorskich przestali płaci ć raty za wykup mieszkan ia. a w ni e któryc h wypadkac h pojawi la s ię grożba odmowy płace n ia czy nszu 29 • Tak więc jeszcze przed wejściem w życie ustawy można by ł o z auważyć jej mie sz kań. ~I Agencja Włas ności Rolnej Skarbu Pań stwa dysponuJc 3.7 mln ha. jednak wio;kszość 'l nich zarczcrwowallajesl pod rozbudowO; infmstruktury (au tostrady. drogi) i na cele reprywatyzacyjne (K. Naszkowska. Jakie 20 Irekwrvw ? "GazcIa Wyborcza". 20 wrt.cSnia 2000). !9 Szcrlcj 'lob.: MA WI . Sm/ch .Wl lllor~ądrjw • •.Gazela Wyborc Zl'··. 22-23 lipca 2000 oraz AST. J .P .. MAT., M .SZ .• TOR . LoklllQrzy /lie placą rllt .Ul miesVliwia . .. Rzcczpospolita". 22- 23 lipca 2000 ..

(11) Stosunek Polaków do. pierwsze negatywne sk utki , przed którym i przestrzega li jej przec iwnicy. Sejmowa komi sja s amorządu terytorial nego oraz Mi ędzy narod owy Zw ią ze k Spó ł dzi e l ców ~o uznali. że ustaw a, u w ł aszczając obywateli. wywła szc zy gmin y i spóldzieln ie. powod ują c ich finan sowy upadek. Zwole nni cy uwła szcze ni a starali s i ę wywrzeć nacisk na prezydenta. by podpi sał on u s tawę w przyjętym przez sejm k ształci e. Tem u mi ędzy innymi s łu ży ł zorganizowany 9 wrześ n ia 2000 r. w Warszaw ie marsz zwolenn ików u w ł a sz czenia. którzy przemaszerowali uli cami stol icy od Grobu Nieznanego Zo łni erza do Pa ła c u Prezydenckiego. gdzie z ł ożyli podpisane przez 100 t ys ięc y osób pely cje popierajlJce uwła szcze nie , w których domaga li s ię od prezydenta podpi sania ustawy. Pop i e rający us t awę liczyli t eż na to. że prezydent Kwa ś ni ewski. ubicgający s i ę o ree l ekcję. nie zawctujejej w obliczu zbliżaj'lcych się wyborów prezydencki ch. Mimo zapewnień prLewodni cz ącego klubu AWS i zar;lzem kandydata na urzą d prezyden ta M. Krzaklewski ego trudn o uwi e r zyć. że uc hwalenie ustawy uw laszczeniowej w okresie po p rzedzającym wybory 10 czysty prLypa dek . Mimo św iad o mo śc i, że sprzec iw wobec uwła szcze nia u szczu pli ć m oże ni eco elektorat urzędującego prezydenta. zdecydował s ię on na weto. podzielaj'lC praktyczn ie wszystkie argumenty wysuwane przez przeciwników ustawy. U znając ją za prawni e zl ą. spolecznie ni espraw i edl i wą i ekonomicznie niepol icza ln~! ~I . prezyde nt odmów il podpisania ustawy . Zwróc ił przy tym u wa gę. że w sejmie czekaj" na rozpatrzenie projekty ustaw. które pra kt ycznie rLecz bioqc rozwiqzuj'l problem przejęc ia na w ł a s no ść na prefere ncyj nych warunkach zarów no mi eszkań spółdzielc zyc h. jak i zak ładowyc h . Prezydent w s k aza ł równie ż. że już od dłu ższego czasu większo ść gmin sprzedaje lokatorom mieszkania. sto s ując przy tym upu sty s i ęgaj'ł ec 80- 90% ic h wart ośc i. Nie oznacza lo to jedna k k o ń ca walki o uw ł aszcze n i e, mim o że w oczach opin ii pub licznej ustawa ta ni e zys kała szerszego popa rc ia . Z przeprowad zonych w sierpniu przez CBOS badari wy nika. że zdanie m bli sko po ł owy badanych (46%) rozwirJZania proponowane przez le u s t awę są niesprawiedliwe . Od mi ennego zdania by ł a ponad 1/4 (27%) respondentów . Ty lko 115 bada nych wi.,za ł a z re ali zacj ą tej ustawy nadzieje na osobisty zysk , z a ś według 69% jej .lO P rlewodn ieząey M i~ dzynarodowego Zwil!zku Spó łdzielców. który jest jedn:j z naj starszych i najwi"kszych organizacji pozarządowych na ś wiecie. wystosowali do prezydenta K waśniew skiego liSI z prośbą o zawetowanie ustawy uwłaszczeniowej w k ształcie proponowanym prlez pnrlamcnt jako lej. która przyczynić si~ moj.e do upadku spóldzielczości micszkaniowej w Polsce. Zdaniem R. Rodriguesa i L. Hill boma prlyj"cie ustawy mogłoby mieć negatywny wpływ na prlebieg naszych negocjacji akcesyjnych z UE. w której rozwój spółdzielczości mieszkaniowej ~tanow i jeden z priorytetów PQlityki socjalnej. czego dowodem jest opracowywaIw w ła śnie prŁCZ K omIsję Europejską Biala Ksir;ga Spółdzielczości (M. Wielgo. Wetuj pre:.ydencie • .. Gazeta Wyboro:a". 8 wrteśnia 2000). li Argument o niepoliczalności usta wy by ł zarazem argumentem. w którym prezydent wskazał na nicdostosowanie się autorów ustawy do wymogów konstytucji. zgodnie z którą (art. 118 ust. 3) wnioskodawcy. prledkładając sejmowi projekt ustawy. zobowiązani s:, do prlcdslawienia fi n,lll~o wych skutków jej wykonania..

(12) Joanna wejśc i e w życ i e nie przy nio s łoby im żad ny c h k o rzyśc i . Jeszcze surowiej oceni one zos t ały motyw y po s ł ów. którzy g łosowa łi za powszechnym uwł aszcze ni e m. Opini ę . że kierowali s i ę oni c hę c ią sprawi edliwego podzialu majątku narodowego. podz i e liło za ledwie 7% badanych. W edług 37% c h odz iło przede wszystkim o re ali z ację przedwyborczyc h obietnic. a zdaniem 33% o poprawę wizeru nku rządu i ug rupowań popierającyc h ll st awę 32. Według OBOP zdaniem zdecydowanej większości badanych (58%) ustawa uwła szcze ni owa to element gry wyborczej. który wywołać może negat ywne skutk i w postaci wystą pi e nia konfliktów w s p o łeczeństwie (54% ws k aza ń ) i kryzysu gospodarczego (33 % wskazali). R ów nież w tym badaniu 46% respondentów u z nał o u stawę za ni es prawi ed liwą. a 18% widziało w niej sza n sę na poprawienie w ła s nej sytuacji życ iow ei 3 . Po zawetowaniu ustawy przez A. K waśn i ews ki ego PBS zapytała o 10. jak Polacy ocen iają d ecyzję prezydenta. Zdaniem 50% badanych prezydent pos t ąpi ł s łu sznie. we tuj ąc u st awę. przeciwnego zdania by ło 22 % respondentów 34 . O tym. że rację mi eli ci, wedł ug których ustawa o powszec hn ym u w ł aszcze niu traktowana był a przez jej autorów jako element kampanii wyborczej , ś wiadczyć może lo. że dyskusja i głosowanie nad prezydenckim welem wbrew opi nii mar sz ałka Sejm u - prze s unięt e zos tał y na posiedzeni e sej mu , które odbyć się miało ju ż po wyborach prezydencki ch. Na wezwanie "So lidarno ści" na 4 dni przed wyboram i prezydenckimi odbył s ię marsz kilkun astu ty s i ęcy osób. które domaga ł y s i ę odrzucenia przez sejm prezyd<?nckiego weta . W proteście przec iwko wetu uczestniczył M. Krzaklewski i szef jego sztabu wyborczego W . Walendziak . Sprawa uwła szcze nia była jed nym z motywów przewod nic h kampan ii M . Krzakl ewskiego, co wid oczne było nawet w jego ha ś l e wyborczym, gdzie obok ob iet ni cy bezpiecznej przysz łości pojawi ł o s i ę s formułowani e .,Rodzina na swoim". W kwestii uwła szcze nia g ł os zabierali też inni kandydaci . Jako przeciw nicy ustawy w przyjęt ym przez parlament k ształ cie oprócz A . K waśn i ewsk i ego wypowiedz ieli s ię : A. Olechowski , J . KorwinMikke. A. Le ppe r i P. lkonowicz. Jako zwolenni cy ustawy u właszcze ni owej poza przewod n iczącym "So lidarn ośc i " zadeklarow ali s i ę: D. Grabowski. J. Olszewski. J. Kalinow ski . J . Łopu sz ar't s ki, popi e rając s amą id eę uw ła szcze ni a. przyznał. że jest ono w obecnej sytuacj i niewy konalne, a L. Wał ęsa. w przeszło ści zwolennik pow szechnego u właszczenia , s kry l y k ował przyjętą przez parlam ent u s taw ę jako nie s prawiedliwą, prawnie niedopra cowa ną i stanowi4C<J elemen t gry wyborczej skierowanej przec iwko urzędujące mu prezydenlowi. co jego zdani e m podważa p owagę wł ad zy ustawodawczej15. Il Zob.: C BOS: StOSlIIl1!k do lu/mv)' () pOlI'l':ecl1l1)'1II IIIdllSZCzl.'/liu, komunikat z badan - sier2000 . \3 lak oceniamy 1I11'1(lSZCUII;e . sondaż OBOP z 19- 21 sierpnia 20Cl0. cyt. za: R. Zas uń. N(l co l.'zl'k(l Poisiw. "Gazcta Wyborcza"'. 8 wrlcśnia 2000 . H Zob.: E.O .. Co drugi Polak nie chce uwlaszczel/ia. "Rzcczpospolita". t 2 pażdziernika 2000 . 'S F.G .. PAP. K(llIllydcrci o cel/iają uwlas: czenie. "Rzeczpospolita" 17 lipca 2000; F,G ., M,D. Z .. UlI'laszczenie d III wy bory pre zydenckie • .. Rzeczpospolita". 9 sierpnia 2000: PCG (oprac .) . KllIlI/yda ci (} 1I11'/1Is:czelriu. "Gaze ta Wyborcza", 28 wrlcśnia 2000 . pie ń.

(13) Stosunek Polaków do zwyc i ęstwie. A. K waśniews k.i ego. kiedy oczywiste stalo się, że nie ma co na ewentualne wycofanie weta przcz nowego prezydenta ( m oż li wość taką zapow i ada ł M. K rzakłews ki ), zwolenn icy uwła szczenia zabiegali o pozyskani e w sejm ie wię k szośc i pozwa l ającej na odrzuceni e prezydenckiego weta. Po raz kolejny s i ęgnięto po " niemiecki straszak". Jeszcze w trakcie kampanii sztab wyborczy M. Krzak lews kiego, i gnorując zap isy traktatu amsterdamskiego. zgodn ie z którymi prawo w ł as n ości znajduje s i ę w wyłącznej kompetencj i pań s tw cz łonkowskich należących do UE, przekonywal , że kwestia prawa w łas ności na tzw. ziemiach odzyskanych za l eży od uchwalenia ustawy uwłaszczeniowej. a w i ęc od odrzucenia prezydenckiego weta. Jeś li weto zostanie utrzymane, dotychczasow i dzierżawcy ziemi nie będą mogli nabyć jej na własność. a po przystąpieniu Polsk i do Unii , Europejsk i Trybu n a ł Sprawiedl iwości uzna ważność wpisów do k si ąg wieczystyc h dokonanych przez niemieckich wypędzonych. którzy tym samym staną się prawow it ym i w ła śc i cie lami na polskich ziemiach zachod nich i pó łn ocnyc h . Po argument ten sięgnię t o równ i eż podczas sej mowej debaty poprzedzającej g ł osowa n ie nad wetem prezydenta 36 • Do sejmu sprowadzony zosta ł szef polskiej dyplomacji mini ster Bartoszewski, który w swym e mocjonalnym wystąpieniu ro zw i a ł obawy co do przyszłości ziem odzyskanych. Po głosowan iu . w którym nie zdołano odrzuc i ć prezydenck iego weta, marsza ł e k M. P ł ażyński za naganne uzn a ł wykorzystyPo. li czyć. wanie dla żanie. dorażnyc h. celów pol it ycznych po lskiej racji SIanu. poprzez podwa-. w dysk usji po litycznej. 4 .. Dalsze losy. s uw e renIlo ści państwa. polskiegoJ? .. uwłaszczenia. wydaje. formalne zakończenie prob lemu powszechnego uw ła szcze mobilizuj'lco na pos łów, którzy uchwalili już dwi e z ustaw s kła dających s ię na tzw. "ma ł e u w ł aszczenie". U m oż l iwiają one loka torom spó ł dzielni mieszkaniowych uzyskanie pe ł nego prawa własności lokali za jedy nie 3% waności rynkowej mieszkania. Natomiast lokatorzy mi esz kań za kł adowych mogą li czyć na prawo pierwokupu i 95% bonifikaty przy zak upie mieszkania. Jeszcze przed zawetowan iem ustawy przez prezydenta Unia Wolnośc i wystąpi ł a z in i cjat ywą przek sz t ałcenia tzw . rezerwy uwłaszczen i owej. która mialaby z asili ć Narodowy Fu ndusz Uwła szczeniowy w Fundację Edukacji Narodowej-'8. Jej celem by loby podniesienie poziomu ośw i at y na wsi i w małych Jak. nia. się. wpłynęło. 36 Warto wspomnicć. żc w 1997 r. uchwalona zos tała ustawa "O prlckszta!ccniu użytkowania WiCC1.YSICgo prlysługująccgo osobom fizycznym w prawo własności" (Dz.U. 1997. nr 123. poz. 781 l. W kwictniu 2000 r. Trybunał Konstytucyjny uchyli ł prlcpisy umożliwiające użytkownikom wieczystym prlcjmowanie za bezccn gruntów gminnych lub państwowych . Ustawa powinna więc zoslać jak najszybciej znowelizowana. również w tym jej punkcie. gdzie mowa jest o Iym. żc termin skladania wniosków o przejęcie grun tów na własność upływa w tym roku. )7 F.G .. J.T.P .. Usrawa ul\'/aszczclłiowa l\' kosz.u. "Rzeczpospolita". J 4- 1S pal.dzicmika 2000. J8 W. Staszewski. JK . Zamiast uwlas:clenia . .. Gazeta Wyborcza". 6 września 2000..

(14) Joanna miasteczkach. UW proponuje utworzenie fundacji. gdyż ma swiadomosc, że srodków na ten cel nie jest w stanie zapew ni ć budżet. Nawet jesli zostan~ na ten cel prleznaczone okres lone kwoty. 10 jest wysoce prawdopodobne . że tak. jak to dotychczas często bywa ł o, zosta ną one przesunięte na rea łi zację innyc h zadań. Przewagą fundacji ma być też to, że może ona - w przec i w i eństw i e do budże t u - przyjmować darowizny z kraju i z zagranicy. UW zgłosiła swój projekt jako inicjatywę obywatels k ą. co oznaczało konieczność zebrania 100 tys. podpisów pod projektem ustawy powołującej fundację. W listopadzie 2000 r. na ręce marszałka sejmu z ło żony zastal projekt ustawy o Fundacji Edukacji Narodowej. pod którym podpisało się ponad 200 tys. osób. Z dek laracji autorów i zwole nników ustawy o pow szechnym uwłaszcze ni u wy nika. że nie zamierzają oni za p rlcs t ać działalnosci. Warto tu jeszcze raz zw rócić uwagę na upolitycznienie powszec hnego u w ł aszczenia przez uczy nie nie z niego jednego z g ł ównyc h punktów programu wyborczego AWS, a następnie przypisanie mu roli jednego z spoiw tego ugrupowania. Powszechne uw ł aszczen i e w k sz tałcie proponowanym przez AWS stać się m i ało przede wszystkim rozwiąz aniem prob lemów natury mora ł nej i psychologicznej. problem polega jednak na tym, że odbyć s i ę to mialo kosztem gospodarki. Idea darmowego rozdawnictwa majątku narodowego będzie jeszcze prawdopodobnie długo pojawia ć s ię w programach niektórych ugrupowań poli tycznyc h i mimo że jest ona przyk ł adem my ś l enia życze ni owo-dogmatycznego oraz wyrazem nieliczenia s i ę z realiami gospodarczym i. ma szanse poli tycznej. ił pr.t:ynajmniej wyborczej egzystencji. Powszechne uwłaszczenie jest bow iem postulatem zwią zanym z rea l izacją jednej z najbardziej obecnie deficytowych w polskim s połe cze ń s twie wa rto śc i. jaką jest równość , rozumiana nie jako równość szans . ale jako swego rodzaju .. urawn ił owka"J9 . polegająca na przekazaniu \VSl)'.~fkim prawa własności. c hoć wartość owej w ła sności byłaby ju ż istotnie zróżnico wana. Wydaje się zatem , że powszechne uwłaszcze n ie w rozum ien iu twórców ustawy miałoby wym iar przede wszystkim p sychospołecz n y - k ażdy mógłby poczuć s ię wła śc icielem - niemniej jednak rozw i ązanie korzystne z psychologicznego punktu widzenia. nie tylko nie zapew nił oby rozwoju gospodarczego. ale mogloby doprowadz i ć do wielu negatywnych konsekwencji , czego dowodem są do św iadczenia czeskiej .. kuponovki" czy rosyj skiej i ukraiń s k i ej prywatyzacji voucherowej. Darmowe rozdawn ictwo majątku skutkuje przede wszystkim krótkotrwa l ą poprawą spo ł ecznych nastrojów i wzrostem notowań poli tyków. czego najlepszym przyk ladem są Czechy . H asł o uwła szcze nia obywateli jest bowiem bardzo przydatne z punktu widzenia socjotechniki. i to paradoksalni e również obecnie. gdy st ra ci ło sza nse reali zacji. N i ewątp l iwy zysk ekonomiczny po l egający na niedopuszczeniu do realizacji utopijnego projektu ma s wą ce n ę w postaci utrzyman ia przy życiu idei powszechnego uw laszczenia W cześ niej rozdanie maj~tku pań stw owego sta n owi ło jedynie obietnicę . Zablo19 Zob. na ten temal wyniki badań pr.l.cprowad1.Onych przCl. CBOS : Wol/wić / ró wl/ość l\'. :ycw sJwfec:.J1)'m. komunikat z badań - listopad 2000..

(15) Stos/lllek P%koli' do. kowanie tego nieracjonalnego z punkt u widzenia gospodarki p rzeds i ęwzięcia nie pozwoli ło unaocz ni ć jego negatywnych skutków , które wedlug jego zwo lennik ów by ly jedynie potencjalne. co wed lug nich znaczy nieprawdziwe. W niepoddanym weryfikacj i uw ł a szcze niu jego wady s tawa ć się będą coraz mniej widoczne. Opowiadający s ię za nim politycy będą więc mogli nadal przekonywa ć o jego dobrodziejstwach i wykorzystywa ć je w walce politycznej , The Attitudes ot Poles to Universal Restitution This artie1e coneems the issue of uni versal restitution . l'hough it was never impJernented, universa l reslitUlion has for twelve years been one of the most pressing politica l and cconom ic issues. Section onc presents different approaches to the issue. These range from the idea elaborated by the Liberal Congress in Gdansk. through Lech Wa lęsa's " I()() million forcvcryonc" and the Mass Privatisation Prog ramme. to thc provisions in thc Draft Citizens' Constitution and in the program me worked out by a team under Professor A, Bicia . The sccond scetion conce ms the period from the clcetion victory of Solidarity Electoral All iancc (A WS) to the Sejm's acceptancc of the prcsidcntia l veto on the uni vcrs,tl restilUlion bill, and also prcscnts socicty's vicws on Ihe pro poscd law. A majority considers it 10 be unfair. and thal implementing il wou ld do more harm than good. The third and fin a I section aUcmpts 10 forecasllhe fale of universal reslilUtion. Aceording 10 the aUlhor, it may remain a weapon of po1itical strugglc. especially in clcctoral po1itics..

(16)