• Nie Znaleziono Wyników

Książę stodorański Tęgomir - próba rehabilitacji

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Książę stodorański Tęgomir - próba rehabilitacji"

Copied!
12
0
0

Pełen tekst

(1)

Krzysztof Tomasz Witczak

Książę stodorański Tęgomir - próba

rehabilitacji

Echa Przeszłości 11, 7-17

2010

(2)

ARTYKUŁY I ROZPRAWY

K rzysztof Tomasz Witczak

Uniwersytet Łódzki

Wschód-Zachód Szkoła Wyższa im. Henryka Jóźwiaka w Łodzi

KSIĄŻĘ STODORAŃSKI TĘGOMIR

- PRÓBA REHABILITACJI

1 . K s i ą ż ę T ę g o m i r j a k o „ z d r a j c a s p r a w y n i e p o d l e g ł o ś c i S t o d o r a n ” Z d a r z a ł o s i ę w h i s t o r i o g r a f i i n i e j e d n o k r o t n i e , ż e j a k a ś p o s t a ć h i s t o r y c z n a b y ł a d e p r e c j o n o w a n a i o p i s y w a n a w n a j c z a r n i e j s z y c h b a r w a c h n a p o d s t a w i e j e d n e g o t y l k o i t o n e g a t y w n i e u s p o s o b i o n e g o ź r ó d ł a . T a k t e ż r z e c z s i ę m i a ł a z k s i ę c i e m s t o d o r a ń s k i m T ę g o m i r e m , o k t ó r y m k r o n i k a r z s a s k i W i d u k i n d , o p i s u j ą c y t r u d n e p o c z ą t k i j e g o p a n o w a n i a , p r z e k a z u j e k i l k a z a l e d w i e d r u g o ­ r z ę d n y c h f a k t ó w . R e l a c j a W i d u k i n d a o k a z a ł a s i ę w y s t a r c z a j ą c a d o t e g o , b y p r z y k l e i ć T ę g o m i r o w i ł a t k ę n i e m a l n a j p o d l e j s z e j p o s t a c i w d z i e j a c h c a ł e g o P o ł a b i a . P o p i e r w s z e , m i a ł t o b y ć „ ł a j d a k ” i „ s p r z e d a w c z y k ” n a ż o ł d z i e m a r ­ g r a b i e g o G e r o n a . P o d r u g i e , c z ł o w i e k d ą ż ą c y p o t r u p a c h d o w ł a d z y . P o t r z e ­ c ie , „ z d r a j c a s p r a w y n i e p o d l e g ł o ś c i S t o d o r a n ” . A k t o s k a r ż e n i a z o s t a ł , j a k w i ­ d a ć , s p o r z ą d z o n y z c a ł ą s u r o w o ś c i ą i n i e z a w i e r a ż a d n y c h a s p e k t ó w ł a g o d z ą ­ c y c h . I c h o ć s p r a w a w y d a j e s i ę , p r z y n a j m n i e j n a p i e r w s z y r z u t o k a , b e z n a ­ d z i e j n a , t o j e d n a k p o d e j m ę s i ę o b r o n y o s k a r ż o n e g o k s i ę c i a T ę g o m i r a . 2 . K s i ę s t w o s t o d o r a ń s k i e n a p o c z ą t k u X s t u l e c i a N i e w i e l e w i e m y n a t e m a t k s i ę s t w a s t o d o r a ń s k i e g o w I X w . M a t e r i a ł , j a k i m r o z p o r z ą d z a m y , j e s t u b o g i , a d o n i e s i e n i a o g r a n i c z a j ą s i ę d o b a r d z o o g ó l n y c h i p o z b a w i o n y c h s z c z e g ó ł ó w s f o r m u ł o w a ń . I s t n i e n i e j e d n a k f e d e r a c j i p l e m i e n n e j H o b o l a n - S t o d o r a n j e s t p o t w i e r d z o n e p r z e z d o k u m e n t k a r o l i ń s k i zw . G e o g r a f e m B a w a r s k i m , k t ó r e g o p i e r w s z a r e d a k c j a p o w s t a ł a - j a k to d o w o d z i ł e m g d z i e i n d z i e j 1 - w l a t a c h 9 3 0 - 9 3 3 ( z a p e w n e p r z y o k a z j i p o d z i a ł u p a ń s t w a k a r o l i ń s k i e g o w r o k u 9 3 1 ).

1 K. T. W itczak, D w a s tu d ia n a d Geografem B a w a rs k im , „Roczniki H istoryczne”, LIX, 1993, s. 5-17.

(3)

D o p i e r o w l a t a c h d w u d z i e s t y c h X s t u l e c i a ź r ó d ł a a r a b s k i e i ł a c i ń s k i e p o t w i e r d z a j ą i s t n i e n i e o s o b n e g o k s i ę s t w a s t o d o r a ń s k i e g o n a o b s z a r z e ś r o d k o ­ w e g o P o ł a b i a . M ó w i n a m o t y m p r z e d e w s z y s t k i m r e l a c j a a u t o r a a r a b s k i e g o a l - M a s u d i e g o o S ł o w i a n a c h , z a w a r t a w j e g o d z i e l e z a t y t u ł o w a n y m g ó r n o l o t ­ n i e Z ł o t e ł ą k i i k o p a l n i e d r o g o c e n n y c h k l e j n o t ó w z 9 4 6 r. R e l a c j a t a , o d n o s z ą ­ c a s i ę d o l a t 9 2 2 - 9 2 8 , w y m i e n i a c z t e r e c h s a m o d z i e l n y c h w ł a d c ó w s ł o w i a ń ­ s k i c h : n i e z n a n e g o s k ą d i n ą d B o l e s ł a w i c a ( B a s q l a b i c ) u S t o d o r a n ( O s t o t r a n a ) c z y l i H o b o l a n , W a c ł a w a ( W a n i c - s l a f ) u D u d l e b ó w c z e s k i c h ( D u l a b a ) , H e n r y k a I P t a s z n i k a ( G i r a n a ) u N i e m c ó w ( N a m d ż i n ) o r a z R a t i m i r a u M i e n i a n ( M a n a - b i n ) c z y li S ł o w i a n n a d m e ń s k i c h ( z n a d r z e k i M e n ) . D a n e r e l a c j i w s k a z u j ą , ż e p o w s t a ł a o n a z a p a n o w a n i a W a c ł a w a c z e s k i e g o ( 9 2 1 - 9 2 9 ) o r a z H e n r y k a I P t a s z n i k a ( 9 1 9 - 9 3 6 ) . Z a t e r m i n o s t a t e c z n y m u s i m y u z n a ć p o d b ó j B r e n n y ( p ó ź n i e j s z y B r a n d e n b u r g ) , s t o l i c y S t o d o r a n - H o b o l a n , p r z e z w o j s k a k r ó l a n i e ­ m i e c k i e g o , p o k t ó r y m u p r o w a d z o n o k s i ę c i a s t o d o r a ń s k i e g o w r a z z r o d z i n ą i u m i e s z c z o n o i c h j a k o z a k ł a d n i k ó w n a d w o r z e s a s k i m , t w i e r d z ę z a ś o b s a d z o ­ n o z a ł o g ą n i e m i e c k ą . K r o n i k a r z s a s k i W i d u k i n d , j e d y n y z r e s z t ą i n f o r m a t o r 0 t e j w y p r a w i e , n i e p o d a j e d o k ł a d n e j d a t y , a l e k o n t e k s t d z i a ł a ń H e n r y k a I P t a s z n i k a w s k a z u j e n a p ó ź n ą j e s i e ń 9 2 8 r. l u b w c z e s n ą z i m ę 9 2 9 r. ( W i d u - k i n d I , c a p . 3 5 : T a l i l e g e a c d i s c i p l i n a c u m c i v e s a s s u e f a c e r e t , r e p e n t e i r r u i t s u p e r S c l a v o s q u i d i c u n t u r H e v e l l i e t m u l t i s e i s p r o e l i i s f a t i g a n s , d e m u m h i e m e a s p e r r i m a c a s t r i s s u p e r g l a c i e m p o s i t i s c e p i t u r b e m q u a e d i c i t u r B r e n n a b u r g f a m e f e r r o f r i g o r e ) . Z r e l a c j i W i d u k i n d a w y n i k a , ż e w y p r a w a w o j e n n a H e n r y ­ k a I b y ł a d ł u g a i u c i ą ż l i w a , c o n a l e ż y t ł u m a c z y ć n i e p r z y s t ę p n o ś c i ą t e r y t o ­ r i u m z a m i e s z k a ł e g o p r z e z S t o d o r a n - H o b o l a n . D o p i e r o m r ó z , k t ó r y z e s t a l i ł b ł o t n i s t e d r o g i , a n a s t ę p n i e g ł ó d i d ł u ż s z e o b l ę ż e n i e B r e n n y z m u s i ł y w ł a d c ę S t o d o r a n d o p o d d a n i a s i ę 2 . N i e w y m i e n i o n y z i m i e n i a k s i ą ż ę S t o d o r a n ( a l e b e z w ą t p i e n i a i d e n t y c z n y z B o l e s ł a w i c e m z r e l a c j i a l - M a s u d i e g o ) z o s t a ł w r a z z r o d z i n ą u p r o w a d z o n y d o n i e w o l i , B r e n n a o p a n o w a n a p r z e z z a ł o g ę n i e m i e c ­ k ą , a c a ł y k r a j z m u s z o n y z a p e w n e d o p ł a c e n i a t r y b u t u . 3 . W j a k i s p o s ó b T ę g o m i r o s i ą g n ą ł w ł a d z ę w k s i ę s t w i e s t o d o r a ń s k i m ? S y t u a c j a z m i e n i ł a s i ę d o p i e r o w r a z z w y b u c h e m p i e r w s z e g o p o w s t a n i a s ł o w i a ń s k i e g o w 9 3 6 r o k u . S ł o w i a n i e p o ł a b s c y z r z u c i l i o k o w y p o d d a ń s t w a , w y k o r z y s t u j ą c t r u d n ą s y t u a c j ę N i e m i e c p o ś m i e r c i H e n r y k a I P t a s z n i k a . S y n 1 n a s t ę p c a p o p r z e d n i e g o O t t o n I zw . W i e l k i m m u s i a ł b o w i e m p o k o n a ć o p o z y ­ c ję w e w n ę t r z n ą i o d e p r z e ć d w a n a j a z d y w ę g i e r s k i e n a p a ń s t w o n i e m i e c k i e z l a t 9 3 7 i 9 3 8 . W t e j s y t u a c j i S ł o w i a n i e p o ła b s c y , n ę k a j ą c y z i e m i e n i e p r z y j a ­ c i e l s k i e o g n i e m i m i e c z e m , o s i ą g n ę l i z n a c z ą c e s u k c e s y . D e s y g n o w a n y w 9 3 7 r. n a s t a n o w i s k o l e g a t a M a r c h i i W s c h o d n i e j k o m e s G e r o n a p r ó ż n o u s i ł o w a ł z d o b y ć B r e n n ę ( p ó ź n i e j s z y B r a n d e n b u r g ) i o p a n o w a ć p o ł o ż o n y w s t r a t e g i c z ­

(4)

n y m p u n k c i e k r a j S t o d o r a n , b e z k t ó r e g o z ł a m a n i e o p o r u S ł o w i a n , z w ł a s z c z a W ie l e tó w , b y ło n i e m o ż l i w e . M a r g r a b i a G e r o w y k o r z y s t a ł j e d n a k w s z e l k i e d o ­ s t ę p n e ś r o d k i , b y s t ł u m i ć w o j e n n e z a p a ł y S ł o w i a n p o ł a b s k i c h . W i d u k i n d p o ­ d a j e , ż e z a p r o s i ł o n d o s i e b i e n a u c z t ę 3 0 n a c z e l n i k ó w p l e m i e n n y c h z t e r e n u P o ł a b i a , k t ó r y c h u p i w s z y w i n e m w y r ż n ą ł b e z l i t o ś c i ( W i d u k i n d I I , c a p . 2 0 : I p s e d o l u m d o l o p r a e o c c u p a n s , c o n v i v i o c l a r o d e l i b u t o s a c v i n o s e p u l t o s a d t r i g i n t a f e r e p r i n c i p u m b a r b a r o r u m u n a n o c t e e x t i n x i t ) . N i e m o g ą c z a ś p o k o ­ n a ć o p o r u S t o d o r a n , a n i z b r o j n i e o p a n o w a ć B r e n n y , s t o l i c y i g ł ó w n e j t w i e r d z y i c h k r a j u , k r w i o ż e r c z y m a r g r a b i a G e r o w p a d ł n a p o m y s ł w y s ł a n i a d o n i c h j a k i e g o ś S ł o w i a n i n a o i m i e n i u T ę g o m i r ( T u g u m i r ) , k t ó r y z a H e n r y k a P t a s z n i ­ k a t r a f i ł d o n i e w o l i n i e m i e c k i e j i t a m p r z y j ą ł c h r z e s t . W e d l e p r a w a p l e m i e n ­ n e g o b y ł o n d z i e d z i c z n y m p a n e m H o b o l a n a i B r e n n y ( W i d u k i n d I I , c a p . 2 1 : F u i t a u t e m a u i d a m S c l a v u s a r e g e H e i n r i c o r e l i c t u s , q u i i u r e g e n t i s p a t e r n a s u c c e s s i o n e d o m i n u s e s s e t e o r u m q u i d i c u n t u r H e v e l d i , d i c t u s T u g u m i r ) , a z a t e m b y ł s y n e m o w e g o k s i ę c i a B o l e s ł a w i c a , k t ó r y r z ą d z i ł B r e n n ą p r z e d r o k i e m 9 2 8 . Ó w T ę g o m i r p r z e k u p i o n y p i e n i ę d z m i i u j ę t y r o z m a i t y m i o b i e t n i ­ c a m i p r z y r z e k ł z d r a d ą o p a n o w a ć B r e n n ę , d o k t ó r e j d o t a r ł p o d a j ą c s i ę z a z b i e g a . R o z p o z n a n y p r z e z s w o i c h r o d a k ó w i p r z y j ę t y z a p a n a , T ę g o m i r s z y b ­ k o d o k o n a ł t e g o , c o o b ie c a ł . W e z w a w s z y b o w i e m d o s i e b i e n i e z n a n e g o z i m i e ­ n i a b r a t a n k a , o s t a t n i e g o p o z a n i m ż y j ą c e g o p r z e d s t a w i c i e l a d y n a s t i i s t o d o - r a ń s k i e j , p o d s t ę p e m g o p o c h w y c i ł i z a b i ł , g r ó d z a ś n a c z e l n y w r a z z c a ł ą k r a i n ą o d d a ł w ł a d z y O t t o n a I. P o d w r a ż e n i e m t e g o p o s t ę p k u z d r a d y i n n e l u d y p o ł a b s k i e a ż p o r z e k ę O d r ę z g o d z i ł y s i ę n a p ł a c e n i e t r y b u t u ( W i d u k i n d I I , c a p . 2 1 : H i c p e c u n i a m u l t a c a p t u s e t m a i o r i p r o m i s s i o n e p e r s u a s u s p r o f e s - s u s e s t s e p r o d e r e r e g i o n e m . U n d e q u a s i o c c u l t e e l a p s u s v e n i t i n u r b e m q u a e d i c i t u r B r e n n a b u r g , a p o p u l o a g n i t u s e t u t d o m i n u s s u s c e p t u s , i n b r e v i q u a e p r o m i s i t i m p l e v i t . N a m n e p o t e m s u u m , q u i e x o m n i b u s p r i n c i p i b u s g e n t i s s u p e r e r a t , a d s e i n v i t a n s d o l o c a p t u m i n t e r f e c i t u r b e m q u e c u m o m n i r e g i o n e d i c t i o n i r e g i a e t r a d i d i t . Q u o f a c t o o m n e s b a r b a r a e n a t i o n e s u s q u e i n O d e r a m f l u v i u m s i m i l i m o d o t r i b u t i s r e g a l i b u s s e s u b i u g a r u n t ) . O to c a ł y m a t e r i a ł d o w o d o w y , p r z e j ę t y z k r o n i k i m n i c h a k o r b e j s k i e g o W i d u k i n d a , a p r z e m a w i a j ą c y j a k o b y z a c i ę ż k i m i p r z e w i n a m i T ę g o m i r a . K r o n i k a r z n i e m ó w i e x p l i c i t e , c z y T ę g o m i r p o p o d d a n i u s i ę k r ó l o w i n i e ­ m i e c k i e m u u t r z y m a ł w s w y m r ę k u b e z p o ś r e d n i ą w ł a d z ę w B r e n n i e , c z y t e ż p r z e k a z a ł j ą n i e m i e c k i e j a d m i n i s t r a c j i . Z a p i e r w s z y m r o z w i ą z a n i e m p r z e m a ­ w i a ł b y f a k t , ż e i n n e p l e m i o n a m i a ł y p ł a c i ć t r y b u t p o d o b n y m s p o s o b e m co S t o d o r a n i e , a p r z e c i e ż n i e o t r z y m a ł y n i e m i e c k i e j a d m i n i s t r a c j i 3 . P a ń s t w o s t o d o r a ń s k i e - k o n k l u d u j e n a s t ę p n i e Ł o w m i a ń s k i 4 - p o z o s t a ł o „ n a j w i d o c z n i e j w r ę k u T e g o m i r a , j a k t o p r z y j m o w a n o w l i t e r a t u r z e n a u k o w e j , j e d n a k p o je g o r y c h ł e j ś m i e r c i , b o d a j b e z p o t o m n e j , o b j ę ł a z a r z ą d a d m i n i s t r a c j a n i e m i e c k a - n i e p ó ź n i e j n i ż w 9 4 8 r ., k i e d y p o w s t a ł y b i s k u p s t w a h a w e l b e r g s k i e i b r a n ­

3 H. Łowm iański, P o czą tk i P olski. Z d ziejó w S ło w ia n w 1 tysiącleciu n.e., t. V, W arszawa 1973, s. 270.

(5)

d e n b u r s k i e ” . W n e k r o l o g u k l a s z t o r u M o l l e n b e c k ( w H e s j i ) p o d d n i e m 2 5 m a j a ( a l e b e z d a t y r o c z n e j ) o d n o t o w a n a z o s t a ł a ś m i e r ć k s i ę c i a T ę g o m i r a ( T u g u m i r d u x ) , c o p o z w a l a w n o s i ć , ż e T ę g o m i r u m a r ł j a k o c h r z e ś c i j a ń s k i k s i ą ż ę S to d o - r a n . J e d n a k d o s t ę p n e ź r ó d ł a n i e d o s t a r c z a j ą n a m ż a d n y c h w s k a z ó w e k , k t ó r e p o z w a l a ł y b y n a m m ó w i ć o „ r y c h ł e j ” c z y „ b e z p o t o m n e j ” ś m i e r c i t e g o ż k s i ę c i a . A ż d o d w u n a s t e g o w i e k u m a m y b o w i e m s z e r e g w i a d o m o ś c i o r z ą d z ą c e j w B r e n n i e d y n a s t i i s ł o w i a ń s k i e j , s p o k r e w n i o n e j z m o ż n y m i r o d a m i s a s k i m i , d y n a s t i i w y w o d z ą c e j s i ę n i e c h y b n i e o d T ę g o m i r a . 4 . K o l i g a c j e d y n a s t y c z n e T ę g o m i r a s t o d o r a ń s k i e g o W s w o je j a n a l i z i e Ł o w m i a ń s k i n i e u w z g l ę d n i a k o l i g a c j i T ę g o m i r a z d w o ­ r e m n i e m i e c k i m a n i s y t u a c j i p o l i t y c z n e j k s i ę s t w a s t o d o r a ń s k i e g o . O t t o n I, z a n i m w s t ą p i ł n a t r o n n i e m i e c k i , ż o n a t y b y ł z e S ł o w i a n k ą z r o d u k s i ą ż ę c e g o , 0 k t ó r e j W i d u k i n d p o d a j e : l i c e t p e r e g r i n a , n o b i l i t a m e n e r a t g e n e r e p r o c r e a t a . Z t e g o m a ł ż e ń s t w a p o c h o d z i ł n a j s t a r s z y s y n O t t o n a I - W i l h e l m , p ó ź n i e j s z y b i s k u p m o g u n c k i ( o d r o k u 9 5 4 ) , c o p o t w i e r d z a i n n y k r o n i k a r z T h i e t m a r ( I I , c. 3 5 , s. 9 9 ): e t W i l h e l m u s d e m a t r e q u a m v i s c a p t i v a e t S c l a v o n i c a t a m e n n o b i l i. P r z y j m u j e s i ę o b e c n i e , ż e o w a n i e z n a n a z i m i e n i a p i e r w s z a ż o n a O t t o n a I b y ł a s i o s t r ą ( l u b c ó r k ą ) T ę g o m i r a . I n n y m i s ło w y , O t t o n I W i e l k i , p ó ź n i e j s z y k r ó l i c e s a r z n i e m i e c k i ( 9 3 6 - 9 7 3 ) , b y ł s z w a g r e m ( l u b z i ę c i e m ) T ę g o m i r a i z a p e w n e j e g o p r z y j a c i e l e m z c z a s ó w m ł o d o ś c i . C i o t k ą z a ś T ę g o m i r a , a s i o s t r ą j e g o o j c a B o l e s ł a w i c a b y ł a D r a g o m i r a , o d o k . 9 0 6 r. ż o n a k s i ę c i a c z e s k i e g o W r a t y s ł a w a I. J e j s y n a m i b y l i d w a j k o l e j n i w ł a d c y C z e c h : W a c ł a w I Ś w i ę t y ( 9 2 1 - 9 2 9 ) i B o l e s ł a w I S r o g i ( 9 2 9 - 9 6 7 ) . D r u g i z s y n ó w o t r z y m a ł s w e i m i ę z a p e w n e p o k ą d z i e l i , p o d o b n i e j a k B o l e ­ s ł a w I C h r o b r y z o s t a ł n a z w a n y n a c z e ś ć s w e g o d z i a d k a ( l u b w u j a ) d z i ę k i s w e j m a t c e D o b r a w i e p o c h o d z ą c e j z r o d u P r z e m y ś l i d ó w . O s t a t e c z n y m z a t e m ź r ó ­ d ł e m i m i e n i a B o l e s ł a w a b y ł d w ó r s t o d o r a ń s k i . W y n i k a s t ą d , ż e T ę g o m i r b y ł b l i s k o s p o k r e w n i o n y z d y n a s t i ą s a s k ą 1 z P r z e m y ś l i d a m i , d w o m a r o d a m i p a n u j ą c y m i o d p o w i e d n i o w N i e m c z e c h i C z e c h a c h . N a l e ż y j e d n a k u w y d a t n i ć , ż e d y n a s t i a s t o d o r a ń s k a w c h o d z i ł a t e ż w k o l i g a c j e z n a s z ą p i a s t o w s k ą r o d z i n ą p a n u j ą c ą , m . i n . t r z e c i ą ż o n ą B o l e s ł a ­ w a C h r o b r e g o b y ł a E m n i l d a , c ó r k a D o b r o m i r a i p r a w d o p o d o b n i e w n u c z k a T ę g o m i r a . J e j s y n e m b y ł M i e s z k o I I L a m b e r t , o d k t ó r e g o w y w o d z i ł a s i ę t a l i n i a P i a s t ó w , k t ó r a p a n o w a ł a w P o ls c e . 5 . S y t u a c j a p o l i t y c z n a k s i ę s t w a s t o d o r a ń s k i e g o w p o ł o w i e X s t u l e c i a T w i e r d z i s i ę w l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u , ż e T ę g o m i r f u n k c j o n o w a ł j a k o „ n a r z ę d z i e p o l i t y k i O t t o n a I [...] i G e r o n a ”5 , c o n i e z u p e ł n i e o d p o w i a d a p r a w ­ d z ie , a n a w e t j ą p r z e i n a c z a . Z a u w a ż m y b o w i e m , ż e T ę g o m i r m a j ą c y p r a w o d o

5 J. Strzelczyk, Tugom ir, w: S ło w n ik staro żytn o ści słow iań skich . E n cyklopedyczn y za rys k u ltu ry S ło w ia n o d czasów n a jd a w n iejszy ch do sch yłku , 1977, t. VI, z. 1, s. 199.

(6)

t r o n u p o o jc u , d o s z e d ł d o w ł a d z y w n i e c o d z i e n n e j s y t u a c j i . J e g o p a ń s t e w k o z n a j d u j e s i ę p o d s i l n y m i w p ł y w a m i W ie l e tó w , k t ó r z y b y l i p o g a n a m i i z w o l e n ­ n i k a m i u s t r o j u p l e m i e n n e g o , o p a r t e g o n a w s p ó l n o c i e r o d o w e j i i n s t y t u c j i w i e c u . S t a n o w i l i o n i n a j w i ę k s z e z a g r o ż e n i e d l a k s i ę c i a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o o r a z b u d o w n i c z e g o u s t r o j u p a ń s t w o w e g o . P o n a d t o d o c h o d z i d o t e g o s ą s i e d z t w o p r ę ż n y c h i a g r e s y w n y c h o r g a n i z a c j i p a ń s t w o w y c h t a k i c h j a k c e s a r s t w o n i e ­ m i e c k i e , p a ń s t w o p o l s k i e i p a ń s t w o c z e s k i e , c h ę t n i e s p o g l ą d a j ą c y c h n a P o ł a - b i e j a k o n a t e r e n e k s p a n s j i t e r y t o r i a l n e j . W t e j s y t u a c j i n a l e ż a ł o s z u k a ć t a k i e g o s o j u s z n i k a , k t ó r y m ó g ł b y z a p e w n i ć w z g l ę d n ą s t a b i l i z a c j ę p a ń s t w a s t o d o r a ń s k i e g o , a t a k i m s p r z y m i e r z e ń c e m m o g ł o b y ć p r z e d e w s z y s t k i m p a ń ­ s t w o n i e m i e c k i e . P a ń s t w o p o l s k i e z n a j d o w a ł o s i ę j e s z c z e w f a z i e k r y s t a l i z a c j i , p a ń s t w o c z e s k i e B o l e s ł a w a I , c h o ć s i ę g a j ą c e n a p ó ł n o c y a ż p o Ś l ą s k i p o g ó r n y b i e g B u g u i S t y r u , a t a k ż e c z a s o w o p e n e t r u j ą c e p o ł u d n i o w ą c z ę ś ć P o ł a b i a b y ł o z b y t o d d a l o n e o d B r e n n y , a n a j b l i ż s i t e r y t o r i a l n i e W i e l e c i n i e t y l k o ż e p r z e c i w s t a w i a l i s i ę t e n d e n c j o m o r g a n i z a c y j n o - p a ń s t w o w y m , a l e t e ż s t a n o w i l i n a j w i ę k s z e z a g r o ż e n i e d l a s a m o d z i e l n e g o b y t u p a ń s t w a s t o d o r a ń - s k i e g o . S o j u s z z p a ń s t w e m n i e m i e c k i m , c h o ć o p a r t y n a n i e r ó w n y c h w a r u n ­ k a c h , b y ł j e d y n y m r o z w i ą z a n i e m , a z a t e m o d d a n i e s i ę T ę g o m i r a p o d w ł a d z ę b y ł e g o s z w a g r a - O t t o n a I W i e l k i e g o - s t a n o w i d o w ó d w y s o k i e j m ą d r o ś c i p o l i t y c z n e j n o w e g o k s i ę c i a . 6 . W j a k i s p o s ó b u t w o r z o n o b i s k u p s t w a w H o b o l i n i e ( H a w e l b e r g u ) i w B r e n n i e ( B r a n d e n b u r g u ) ? T ę g o m i r , w y c h o w a n y - j a k w i a d o m o - n a d w o r z e s a s k i m , w y d a j e s i ę b y ć p r o p a g a t o r e m c h r z e ś c i j a ń s t w a n a P o ł a b i u i p o z a n i m . U t w o r z e n i e w l a t a c h 9 4 6 i 9 4 8 n o w y c h b i s k u p s t w w H o b o l i n i e ( H a w e l b e r g u ) i B r e n n i e ( B r a n d e n - b e r g u ) p o z o s t a w a ł o w g e s t i i O t t o n a I , a l e i n i c j a t y w a m o g ł a n a l e ż e ć d o k s i ę c i a h o b o l a ń s k o - s t o d o r a ń s k i e g o T ę g o m i r a w ł a d a j ą c e g o o b o m a g r o d a m i . N i e o b e c ­ n o ś ć T ę g o m i r a w p r z y w i l e j u f u n d a c y j n y m b i s k u p s t w a b r a n d e n b u r s k i e g o j e s t a r g u m e n t e m e x s i l e n t i o i n i e m o ż e b y ć w y z n a c z n i k i e m ś m i e r c i t e g o k s i ę c i a . P o d o b n i e z a s t o s o w a n e p r z e z O t t o n a I o k r e ś l e n i e B r e n n y j a k o „ n a s z e j p o s i a ­ d ł o ś c i ” ( p r a e d i u m n o s t r u m ) n i e s t a n o w i ż a d n e g o d o w o d u , s k o r o k r a j S to d o - r a n z a l i c z a ł s i ę d o o b s z a r u t r y b u t a r n e g o w y s t a w c y d o k u m e n t u 6 . Z d r u g i e j s t r o n y , m i l c z e n i e d o b r z e p o i n f o r m o w a n e g o o s p r a w a c h c z y s t o n i e m i e c k i c h k r o n i k a r z a W i d u k i n d a , m n i c h a z k l a s z t o r u w K o r b e i , o p o w s t a n i u w y ż e j w y m i e n i o n y c h b i s k u p s t w ś w i a d c z y ł o b y n i e d w u z n a c z n i e o t y m , ż e - w je g o m n i e m a n i u - f u n d o w a n o j e n a t e r y t o r i u m o b c y m , c h o ć z a l e ż n y m t r y b u t a r n i e , t j . n a t e r e n i e k s i ę s t w a s t o d o r a ń s k i e g o . S t o l i c a k s i ę s t w a , B r e n n a - B r a n d e n b u r g , b y ł a o b i e k t e m d r o b i a z g o w y c h p r a c a r c h e o l o g i c z n y c h i - j a k p o d k r e ś l a M y ś l i ń s k i - z n a l e z i s k a z o b s z a r u s a m e g o g r o d u , j a k i p o d g r o d z i a d o b i t n i e ś w i a d c z ą o z d e c y d o w a n i e s ł o w i a ń

(7)

s k i m c h a r a k t e r z e o s a d n i c t w a . P o d o b n i e p r z e d s t a w i a s i ę s p r a w a z i n n y m i g r o d a m i z o b s z a r u p l e m i e n n e g o H o b o l a n - S t o d o r a n . N a d a n i a d l a n o w o p o ­ w s t a ł y c h b i s k u p s t w n i e w y m a g a j ą u z n a n i a , ż e m i e j s c o w a w ł a d z a k s i ą ż ę c a z o s t a ł a u s u n i ę t a i z a s t ą p i o n a n i e m i e c k ą a d m i n i s t r a c j ą . R o d z i m i w ł a d c y m o ­ g l i s p r a w o w a ć r z ą d y o b o k n i e m i e c k i c h z a r z ą d c ó w g r o d o w y c h , c h o c i a ż b y - j a k s u g e r u j e M y ś l i ń s k i - c e l e m ś c i ą g a n i a n a ł o ż o n y c h n a l u d n o ś ć ś w i a d c z e ń . Z g o ­ d z i m y s i ę z a t e m z o p i n i ą , ż e „ i n f o r m a c j e o d z i e s i ę c i n a c h i e w e n t u a l n e j o b e c ­ n o ś c i w o js k o w e j n i e m i e c k i e j n i e m o g ą p r z e m a w i a ć p r z e c i w t e m u , ż e w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h i s i e d e m d z i e s i ą t y c h , n i e m ó w i ą c j u ż o w c z e ś n i e j s z y c h c z a s a c h , k s i ą ż ę t a m i e j s c o w i m o g l i d z i a ł a ć w d u ż y m s t o p n i u s a m o d z i e l n i e , a t a k ż e w c h o ­ d z ić w p o r o z u m i e n i e z i n n y m i p a ń s t w a m i s ł o w i a ń s k i m i ”7. 7 . D z i a ł a l n o ś ć T ę g o m i r a n a a r e n i e m i ę d z y n a r o d o w e j K o n t a k t y k s i ę c i a s t o d o r a ń s k i e g o n i e o g r a n i c z a ł y s i ę j e d n a k d o o k o l i c z ­ n y c h p a ń s t w , a l e t e ż d o t y c z y ł y o d l e g l e j s z y c h t e r e n ó w . D o k u m e n t u j e t e k o n ­ t a k t y l i s t d o k r ó l a C h a z a r ó w J ó z e f a , n a p i s a n y p r z e z ż y d o w s k i e g o l e k a r z a , u c z o n e g o i p o l i t y k a , d z i a ł a j ą c e g o n a d w o r z e d w ó c h k o l e j n y c h k a l i f ó w K o r d o - b y , p o c h o d z ą c y c h z d y n a s t i i O m m a j a d ó w : ‘A b d a r - R a h m a n a I I I ( 9 1 2 - 9 6 1 ) o r a z j e g o n a s t ę p c y a l - H a k a m a I I ( 9 6 1 - 9 7 6 ) . A u t o r l i s t u - A b u - J u s s u f C h a s d a j i b n I z a a k i b n E z r a i b n S z a p r u t ( u r . 9 1 5 , z m . 9 7 0 ) - i n f o r m u j e b o w i e m 0 p o s e l s t w i e d o k a l i f a K o r d o b y ‘A b d a r - R a h m a n a I I I w y s ł a n y m p r z e z j a k i e ­ g o ś k r ó l a S ł o w i a n , p r z y c z y m o w i S ł o w i a n i e f i g u r u j ą w l i ś c i e p o d n a z w ą „ G e b a l i m ” . Z a r ó w n o p o s t a ć t a j e m n i c z e g o k r ó l a , j a k i o b s z a r j e g o p a n o w a n i a z a l i c z a n o o d d a w n a d o n i e r o z w i ą z a n y c h z a g a d e k 8 . W s w y m l i ś c i e C h a s d a j , Z y d z K o r d o b y , i n f o r m u j e , ż e p r ó b o w a ł n a p r ó ż n o n a w i ą z a ć k o n t a k t z C h a z a r a m i w y z n a j ą c y m i r e l i g i ę m o j ż e s z o w ą . S y t u a c j a u l e g ł a z m i a n i e d o p i e r o w t e d y , g d y n a d w ó r ‘A b d a r - R a h m a n a I I I , k a l i f a K o r d o b y , p r z y b y ł o p o s e l s t w o o d k r ó l a S ł o w i a n z w a n y c h „ G e b a l i m ” , w s k ł a d k t ó r e g o w c h o d z i ł o d w ó c h Z y d ó w . P o w i e d z i e l i o n i , ż e s ł y s z e l i o p a ń s t w i e ż y ­ d o w s k i m n a w s c h o d z i e , a l b o w i e m n a d w o r z e i c h w ł a d c y p r z e b y w a p e w i e n s t a r y Z y d p o c h o d z ą c y z C h a z a r i i . O f i a r o w a l i o n i s w e u s ł u g i C h a s d a j o w i 1 o b i e c a l i j e g o l i s t p r z e s ł a ć d o C h a z a r ó w z a p o ś r e d n i c t w e m i c h k r ó l a . L i s t t e n d o t a r ł p o p r z e z W ę g r y , B i z a n c j u m i B u ł g a r i ę d o a d r e s a t a , c z y li w ł a d c y C h a z a - r ó w J ó z e f a . T a k ż e ź r ó d ł a a r a b s k i e p o d a j ą , ż e w r o k u 9 5 3 p r z y b y ł o d o K o r d o b y p o s e l ­ s t w o j a k i e g o ś k r ó l a S ł o w i a n o i m i e n i u „ D u k u ” . Ź r ó d ł a t e s ą c a ł k o w i c i e n i e z a ­ l e ż n e o d l i s t u C h a s d a j a , n a p i s a n e g o p o h e b r a j s k u , p o n i e w a ż p r z y t a c z a j ą o n e i m i ę s ł o w i a ń s k i e g o w ł a d c y i d a t ę p r z y b y c i a p o s e l s t w a . I n f o r m a c j e a u t o r ó w ż y d o w s k i c h i a r a b s k i c h w z a j e m n i e s i ę u z u p e ł n i a j ą i p o z w a l a j ą n a i d e n t y f i k a ­ 7 Ibidem , s. 38.

8 T. E. Modelski, K ró l „G eb a lim ” w liście C hasolaja. S tu d y u m h istoryczn e z X w ., Lwów

(8)

c ję w ł a d c y w y s y ł a j ą c e g o p o s e l s t w o . W i n n e j r o z p r a w c e 9 p r z e d s t a w i ł e m n o w ą i n t e r p r e t a c j ę z a g a d n i e n i a z w i ą z a n e g o z i d e n t y f i k a c j ą k r ó l a „ G e b a l i m ” , d o c h o ­ d z ą c d o n a s t ę p u j ą c y c h k o n k l u z j i : P o p i e r w s z e , n o m e n k l a t u r a b i b l i j n a „ G e b a l i m ” , u ż y t a w l i ś c i e C h a s d a j a i b n S z a p r u t a d o k r ó l a C h a z a r ó w J ó z e f a , o k r e ś l a j e d n o z p l e m i o n c z y l u d ó w s ł o w i a ń s k i c h , p o ł o ż o n y c h n a p ó ł n o c o d p a ń s t w a w ę g i e r s k i e g o . Z a p e w n e w ł a ­ ś c i w a n a z w a s ł o w i a ń s k a w y k a z y w a ł a b l i s k i e p o d o b i e ń s t w o f o n e t y c z n e . B i o r ą c p o d u w a g ę t e n p u n k t w i d z e n i a , n a j ł a t w i e j s k o j a r z y ć n o m e n k l a t u r ę „ G e b a l i m ” z H o b o l a n a m i ( H a w o l a n a m i , ł a c . H e v e l l i ) . P o d r u g i e , p o s e l s t w o k r ó l a S ł o w i a n z w a n y c h b l i ż e j „ G e b a l i m ” d o k a l i f a K o r d o b y ‘A b d a r - R a h m a n a I I I , z n a n e z l i s t u C h a s d a j a , w p e ł n i o d p o w i a d a a n a l o g i c z n e m u p o s e l s t w u S ł o w i a n o d k r ó l a i m i e n i e m „ D u k u ” , k t ó r e w e d l e n i e z a l e ż n y c h ź r ó d e ł a r a b s k i c h p r z y b y ł o n a d w ó r k o r d o b a ń s k i w 9 5 3 r. P o t r z e c i e , z a r a b i z o w a n e i m i ę w ł a d c y s ł o w i a ń s k i e g o ł a t w o d a j e s i ę u t o ż ­ s a m i ć z i m i e n i e m k s i ę c i a H o b o l a n T ę g o m i r a , a z w ł a s z c z a z j e g o n i e m i e c k ą w e r s j ą „ T u g u m i r ” . S u m u j ą c , s u g e r o w a n a p r z e z e m n i e i n t e r p r e t a c j a b a z u j e n a o s o b n e j i d e n ­ t y f i k a c j i d w ó c h z a s a d n i c z y c h n a z w „ G e b a l i m ” = H o b o l a n i e o r a z „ D u k u ” = T ę g o m i r . W z a j e m n a z g o d n o ś ć o b u o d c z y t ó w s t a w i a t ę i n t e r p r e t a c j ę p o n a d w s z y s t k i e d o t y c h c z a s o w e p r ó b y i d e n t y f i k a c y j n e , k t ó r e n i e p o t r a f i ł y z a p r o p o ­ n o w a ć s a t y s f a k c j o n u j a c e g o r o z w i ą z a n i a d l a p o d s t a w o w y c h w d a n y m k o n t e k ­ ś c i e n o m e n k l a t u r . N i e u l e g a z a t e m w ą t p l i w o ś c i , ż e k s i ą ż ę h o b o l a ń s k i T ę g o - m i r ( z w a n y p o n i e m i e c k u T u g u m i r , p o a r a b s k u D u k u ) p r o w a d z i ł n i e z a l e ż n ą p o l i t y k ę z a g r a n i c z n ą , k t ó r e j j e d y n i e d r o b n e e l e m e n t y z n a l a z ł y o d z w i e r c i e d l e ­ n i e w m a t e r i a l e h i s t o r y c z n y m . 8 . T ę g o m i r j a k o s o j u s z n i k , p r z y j a c i e l i o j c i e c c h r z e s t n y M i e s z k a I T ę g o m i r j a k o w ł a d c a c h r z e ś c i j a ń s k i i w z n a c z n e j m i e r z e s a m o d z i e l n y z a n a j w i ę k s z e g o w r o g a u w a ż a ł z p e w n o ś c i ą p o g a ń s k i c h W i e l e t ó w , k t ó r y c h a n t y ­ p a ń s t w o w e i a n t y c h r z e ś c i j a ń s k i e n a s t a w i e n i e b y ł o i j e s t c z ę s t o p o d k r e ś l a n e w ź r ó d ł a c h i o p r a c o w a n i a c h . Z a t e m M i e s z k o I , p r o w a d z ą c n a p o c z ą t k u l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h X w. z a c i ę t e w a l k i z W i e l e t a m i , a z w ł a s z c z a z i c h w s c h o d n i m

9 K. T. W itczak, K ró l „G e b a lim ” w liście C hasolaja. N o w a in terpretacja, „Roczniki H isto­ ryczne” 1994, LX, s. 5-19.

10 W ielecki c h a ra k te r W olinian został przekonująco w ykazany przez G. Labudę, który oparł się głównie n a źródłach łacińskich. Źródła arabskie (Al-Masudi, Ib rah im ibn Jak u b ) pod m ianem „W alinjana” (W olinianie) rozum ieją Wieletów, co odzw ierciedla prapolski p u n k t w idze­ nia. Najwidoczniej Pom orzanie i Polacy jak o ich najbliżsi wschodni sąsiedzi uogólnili nazwę małego pogranicznego plem ienia wieleckiego n a ogół ludności wieleckiej. Podobnie nazw a drob­ nego peryferyjnego plem ienia jaćw ięskiego znad rzeki Sliny d ała ludności prapolskiej asum pt do określenia k ra ju jaćw ięskiego jak o „Selencji” (Gall Anonim). Zob. G. Labuda, W olinianie - p lem ię pom o rsk ie czy w ieleckie?, w: red. G. Labuda, S. Tabaczyński, S tu d ia n a d etnogenezą S ło w ia n i k u ltu r ą E u ro p y w cze sn o śre d n io w iec zn e j, t. II, W rocław - W arszaw a - K raków - G dańsk - Łódź 1988, s. 65-75.

(9)

o d ł a m e m c z y li p o ł a b s k i m p l e m i e n i e m W o l i n i a n 10, s t a ł s i ę n a t u r a l n y m s p r z y ­ m i e r z e ń c e m k s i ę c i a S t o d o r a n . T e n o s t a t n i m ó g ł b y ć p o ś r e d n i k i e m p r z y n a w i ą ­ z y w a n i u p i e r w s z y c h k o n t a k t ó w p o l s k o - n i e m i e c k i c h , a j e d n o c z e ś n i e m ó g ł o n b y ć o j c e m c h r z e s t n y m M i e s z k a I w r o k u 9 6 5 . Z a u w a ż m y b o w i e m , ż e w p o ło w ie X s t u l e c i a s p o t y k a m y j e d y n i e d w ó c h s ł o w i a ń s k i c h w ł a d c ó w c h r z e ś c i ­ j a ń s k i c h , m i a n o w i c i e B o l e s ł a w a I S r o g i e g o , k s i ę c i a C z e c h w l a t a c h 9 3 6 - 9 7 3 , o r a z T ę g o m i r a , k s i ę c i a S t o d o r a n . O b a j w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h X w. z a w a r l i p o r o z u m i e n i e z M i e s z k i e m I. J e ś l i z a t e m p i e r w s z y z n i c h ( B o l e s ł a w I S r o g i ) z o s t a ł j e g o t e ś c i e m , d r u g i z p o w o d z e n i e m m ó g ł z o s t a ć o jc e m c h r z e s t n y m . Z a u w a ż m y b o w i e m , ż e i m i ę c h r z e s t n e M i e s z k a I , w y s t ę p u j ą c e w z n a n y m d o k u m e n c i e „ D a g o m e i u d e x ” , m o ż n a b y o d c z y t y w a ć j a k o p r a p o l s k i a n t r o p o ­ n i m T ą g o m ( D a g o m e ) . A z a t e m c h r z e s t n e i m i ę M i e s z k o I b y ł o b y s k r ó c o n y m w a r i a n t e m i m i e n i a s ł o w i a ń s k i e g o * T ą g o m i r U11, r ó w n o z n a c z n e g o c z y w r ę c z i d e n t y c z n e g o z i m i e n i e m T ę g o m i r a . T a z b i e ż n o ś ć m o g ł a b y b y ć w y t ł u m a c z o n a n a j ł a t w i e j , j e ś l i b y ś m y p r z y j ę l i , ż e T ę g o m i r b y ł o j c e m c h r z e s t n y m M i e s z k a I. T y lk o w t a k i m w y p a d k u M i e s z ­ k o I m ó g ł u z y s k a ć n a c h r z c i e i m i ę s ł o w i a ń s k i e . Z a c y t u j m y w y p o w i e d z J e r z e g o D o w i a t a , u w y d a t n i a j ą c ą i s t o t n e a s p e k t y n a z e w n i c z e : „ I m i o n a p r z y b i e r a n e p r z e z n o w o c h r z c z e ń c ó w b y w a ł y b o w i e m p r z e w a ż n i e z a p o ż y c z a n e o d o s ó b p a ­ t r o n u j ą c y c h o b r z ę d o w i , a w ię c o d o jc a c h r z e s t n e g o l u b o d d u c h o w n e g o , k t ó r y c h r z t u u d z i e l a ł ”12. W t y m z a t e m p r z y p a d k u d a n e h i s t o r y c z n e w s k a z y w a ł y b y n i e d w u z n a c z n i e n a k s i ę c i a s ł o w i a ń s k i e g o T ę g o m i r a , a z a r a z e m z g a d z a ł a b y s i ę c a ł k o w i c i e z w n i o s k a m i w y s n u t y m i n a b a z i e o n o m a s t y c z n e j . A le m a m y t u do c z y n i e n i a z s y t u a c j ą o d w r o t n ą i n i e z w y k ł ą : o s i ą g n i ę c i a l i n g w i s t y c z n e o t w i e r a j ą n o w e p e r s p e k t y w y d l a d a l s z e g o p o g ł ę b i e n i a r o z w i j a n y c h o s t a t n i o b a d a ń n a d s t o s u n k a m i p o l i t y c z n y m i p o l s k o - p o ł a b s k i m i w p o ło w ie X w i e k u 13. P o w o ł a n i e b i s k u p s t w a m i s y j n e g o w P o l s c e ( 9 6 8 ) , d o c z e g o u p o w a ż n i o n y b y ł a l b o p a p i e ż , a l b o c e s a r z n i e m i e c k i , z b i e g a s i ę c z a s o w o z u t w o r z e n i e m p r z e z O t t o n a I a r c y b i s k u p s t w a m a g d e b u r s k i e g o i p o n o w i e n i e m w r a m a c h t e j d i e c e z j i b i s k u p s t w h a w e l b e r s k i e g o i b r a n d e n b u r s k i e g o . T u z n ó w p o ś r e d n i ­ k i e m m ó g ł b y ć k s i ą ż ę s t o d o r a ń s k i T ę g o m i r . W r e s z c i e o b s z a r t r y b u t a r n y M i e s z k a I „ a ż p o r z e k ę W a r t ę ” ł a t w o w y t ł u ­ m a c z y ć , j e ś l i p r z y j m i e m y , ż e M i e s z k o I l u b j e g o p o p r z e d n i k o p a n o w a ł ( p r z e d

11 L. Czupkiewicz w pracy pt. A N e w In terp reta tio n o f the E tym ology o f P o la n d ’s F irst R u le r’s N a m e D agom e, „Lingua P osnaniensis”, XXX, 1987 (wyd. 1989), s. 79-87, w skazuje, że grafem /a/ często ukryw a nosówkę, i n a bazie tej obserwacji czyta zapis D agom e jak o D ęgom a / D ągom a. Jed n ak że badacz ów nie bierze pod uw agę faktu, że odczyt *T ągom u (lub podobny) dałby się zaakceptow ać bez problem u, bowiem w ahanie t/d je s t pospolite przy oddaw aniu sło­ w iańskich fonemów zębowych w przekazie autorów obcych, zw łaszcza niemieckich, por. choćby zapis Ote w dokumencie D agom e iudex obok stereotypow ego O d a (Thietm ar). S tosunek formy skróconej D agom e = *Tągom u (pol. Tęgom ) do formacjipostawowej *T ągom iru (pol. Tęgomir) je st w pełni analogiczny do relacji zachodzącej między postacią *R a d im u (ta k brzm iało słowiańskie im ię R adzim a-G audentego, b ra ta św. Wojciecha i pierwszego arcybiskupa gnieźnieńskiego) a jego pełną w ersją * R a d im iru (pol. R a d zim ir).

12 J. Dowiat, C h rzest P o lsk i, W arszaw a 1961, s. 70. 13 K. M yśliński, op. cit.

(10)

r o k i e m 9 4 8 ) k r a j p o ł a b s k i c h L u b u s z a n , c z y l i o b s z a r g e n e r a l n i e z w i ą z a n y - z u w a g i n a u w a r u n k o w a n i a g e o g r a f i c z n e i p o l i t y c z n e - z k s i ę s t w e m s t o d o - r a ń s k i m . P o n a w i ą z a n i u p r z e z k s i ę c i a p o l s k i e g o (o k . 9 6 5 r .) p r z y j a c i e l s k i c h s t o s u n k ó w z T ę g o m i r e m i O t t o n e m I , M i e s z k o b y ł z m u s z o n y p r z e j ą ć n a s i e b i e z o b o w i ą z a n i a t r y b u t a r n e k s i ę c i a S t o d o r a n w o b e c c e s a r s t w a , z o b o w i ą z a n i a o g r a n i c z o n e w y ł ą c z n i e d o z i e m i l u b u s k i e j 14. W y d a j e s i ę , ż e s z e r e g f a k t ó w z n a j s t a r s z y c h d z i e j ó w P o l s k i i P o ł a b i a d o b r z e t ł u m a c z y s i ę , j e ś l i p r z y j m i e m y , ż e k s i ą ż ę s t o d o r a ń s k i T ę g o m i r b y ł p o ś r e d n i k i e m w s t o s u n k a c h p o l s k o - n i e m i e c k i c h i j e d n o c z e ś n i e o j c e m c h r z e s t ­ n y m M i e s z k a I. W y n i k a ł o b y s t ą d , ż e T ę g o m i r ż y ł j e s z c z e w 9 6 6 r o k u , a je g o p o t o m k a m i b y l i z a p e w n e k s i ą ż ę P r z y b y s ł a w , k l e r y k L u d o l f o r a z „ v e n e r a b i l i s s e n i o r ” D o b r o m i r , o jc ie c E m n i l d y , t r z e c i e j ż o n y B o l e s ł a w a C h r o b r e g o . N ie z g a d z a m y s i ę t e d y z o p i n i ą H . Ł o w m i a ń s k i e g o , ż e T ę g o m i r a d o t k n ę ł a „ r y ­ c h ł a ” i „ b e z p o t o m n a ” ś m i e r ć w k r ó t c e p o o b j ę c i u w ła d z y . 9 . R o l a d z i e j o w a T ę g o m i r a W i e l e p r z e m a w i a z a t y m , iż r o l a d z i e j o w a T ę g o m i r a b y ł a o w i e l e d o n i o ­ ś l e j s z a n i ż t o s i ę z a z w y c z a j p r z y j m u j e . Z d a n i e m J e r z e g o S t r z e l c z y k a o d e g r a ! o n „ p e w n ą r o l ę w p r o c e s i e c h r y s t i a n i z a c j i s w e g o l u d u , c a ł ą d z i a ł a l n o ś c i ą p r o w a d z ą c d o u t r w a l e n i a r z ą d ó w s w e j d y n a s t i i i z a p e w n i e n i a j e j w z g l ę d n e j s a m o d z i e l n o ś c i w r a m a c h s t o s u n k u t r y b u t a r n e g o w o b e c p a ń s t w a n i e m i e c k i e ­ g o . P r z e t r w a n i e w ł a s n e g o k s i ę s t w a a ż d o p o ł o w y X I I w. z a w d z i ę c z a l i S t o d o r a - n i e w n i e m a ł y m s t o p n i u d z i a ł a l n o ś c i T ę g o m i r a ” 15. O p a r t e n a j e d n o s t r o n n y m p r z e k a z i e m n i c h a s a s k i e g o W i d u k i n d a ( l ib . I I , c a p . 2 1 ) z a k l a s y f i k o w a n i e T ę g o m i r a j a k o „ z d r a j c y s p r a w y n i e p o d l e g ł o ś c i S to - d o r a n ” w y d a j e s i ę co n a j m n i e j o p a c z n e , j a k o ż e j e g o d z i a ł a l n o ś ć j e s t w i s t o c i e r z e c z y a n a l o g i c z n a d o d z i a ł a l n o ś c i K a z i m i e r z a O d n o w i c i e l a . O b a j d o c h o d z ą d o w ł a d z y p o o k r e s i e z a w i e r u c h y s p o w o d o w a n y m r u c h a m i l u d o w o - p o g a ń s k i m i , o b a j k o r z y s t a j ą z p o m o c y n ie m i e c k i e j ( f in a n s o w e j i w o js k o w e j) , o b a j u z n a j ą t r y b u t a r n ą z a l e ż n o ś ć w o b e c p a ń s t w a n i e m ie c k i e g o , o b a j k o n s o l i d u j ą k r a j p o ­ p r z e z e l i m i n a c j ę k o n k u r e n t ó w d o w ła d z y , o b a j b u d u j ą ( b ą d ź o d b u d o w u j ą ) s t r u k ­ t u r ę k o ś c i e ln ą , o b a j s t a r a j ą s i ę w p r o w a d z i ć sw ó j k r a j n a a r e n ę m i ę d z y n a r o d o w ą , o b a j m o g ą p o c h w a l i ć s i ę p o d o b n y m i s u k c e s a m i . J e ś l i z a t e m K a z i m i e r z O d n o w i ­ c ie l m a j a k n a j l e p s z e n o t o w a n i a u m e d i e w i s t ó w , t o d o p r a w d y d z iw ić s i ę n a le ż y , ż e d o t y c h c z a s o w a h i s t o r i o g r a f i a n i e z a l i c z y ł a k s i ę c i a s t o d o r a ń s k i e g o T ę g o m i - r a d o g r o n a w y b i t n y c h w ł a d c ó w s ł o w i a ń s k i c h w c z e s n e g o ś r e d n i o w i e c z a . N a k o n i e c p o d k r e ś l m y r a z j e s z c z e i s t o t n ą d l a P o l s k i ( a c z d o t y c h c z a s i g n o r o w a n ą ) r o l ę T ę g o m i r a n i e t y l k o j a k o o j c a c h r z e s t n e g o M i e s z k a I , a l e t e ż p o ś r e d n i k a w k o n t a k t a c h p o l s k o - ( s t o d o r a ń s k o - ) n i e m i e c k i c h , b y z d a ć s o b i e s p r a w ę z r a n g i o d r o d z o n e g o w r o k u 9 4 0 k s i ę s t w a s t o d o r a ń s k i e g o z T ę g o m i - r e m n a c z e l e ( 9 4 0 - o k . 9 7 0 ) .

14 Zob. G. L abuda, S tu d ia n a d p o c zą tk a m i p a ń s tw a p olskiego, t. I, P oznań 1987, s. 157 i n. 15 J . Strzelczyk, op. cit., s. 199.

(11)

1 0 . S ł o w a k o ń c o w e o b r o n y M a m n a d z i e j ę , ż e m a t e r i a ł d o w o d o w y , k t ó r y p r z e d s t a w i ł e m p o w y ż e j , o k a ­ ż e s i ę w y s t a r c z a j ą c y d o r e h a b i l i t a c j i k s i ę c i a h o b o l a ń s k i e g o T ę g o m i r a , k t ó r e g o k o n t r o w e r s y j n a p o s t a ć z p e w n o ś c i ą w y r a s t a ł a p o n a d p r z e c i ę t n o ś ć , a k t ó r e g o p r z e z o r n o ś ć i r o z w a g a p o l i t y c z n a u m o ż l i w i ł a p r z e t r w a n i e k s i ę s t w a s t o d o r a ń - s k i e g o a ż d o p o ło w y X I I w . N i e c h a j b e z s t r o n n y c z y t e l n i k m e j r o z p r a w k i s a m o c e n i , c z y k s i ą ż ę T ę g o m i r , k t ó r e g o i m i ę o t r z y m a ł z a p e w n e n a c h r z c i e ( 9 6 5 ) n a s z p i e r w s z y h i s t o r y c z n y w ł a d c a M i e s z k o I , p o w i n i e n b y ć z r e h a b i l i t o w a n y , c z y t e ż o p i n i a o n i m j a k o z d r a j c y , m o r d e r c y i s p r z e d a w c z y k u p o w i n n a n a d a l f i g u r o w a ć w o p r a c o w a n i a c h h i s t o r y c z n y c h . C ó ż d o p r a w d y z a r z u c a s i ę k s i ę c i u T ę g o m i r o w i ? Z e s k o r z y s t a ł z p o m o c y p i e n i ę ż n e j i m i l i t a r n e j , z a p r o p o n o w a n e j p r z e z N i e m c ó w d l a o s i ą g n i ę c i a i u t r w a l e n i a ( n a l e ż n e j m u ) w ł a d z y , ż e s t a ł s i ę t r y b u t a r i u s z e m p a ń s t w a n i e ­ m i e c k i e g o . A le ż t o p o s p o l i t y s p o s ó b p o s t ę p o w a n i a w t r u d n y m o k r e s i e . N i e i n a c z e j c z y n i ł w r o k u 1 0 3 2 M i e s z k o I I L a m b e r t , w y p ę d z o n y z k r a j u p r z e z b r a t a B e z p r y m a , n i e i n a c z e j K a z i m i e r z O d n o w i c i e l w r o k u 1 0 3 9 , w k r a c z a j ą c n a c z e l e n a j e m n y c h o d d z i a ł ó w n i e m i e c k i c h d o P o l s k i . A p r z e c i e ż n i k t n i e c z y n i i m z t e g o p o w o d u z a r z u t ó w . M i e s z k o I I i j e g o s y n w z a m i a n z a t ę p o m o c m u s i e l i u z n a ć s w ą p o d l e g ł o ś ć w o b e c c e s a r z a n i e m i e c k i e g o i r e g u l a r n i e p ł a c i ć s t o s o w n e p o w i n n o ś c i t r y b u t a r n e . Z a r z u c a n o T ę g o m i r o w i , ż e k a z a ł z a m o r d o w a ć s w e g o k r e w n e g o . A p r z e ­ c ie ż t o n i c i n n e g o j a k w a l k a z k o n k u r e n c j ą . K s i ą ż ę r u s k i J a r o p e ł k z a b i ł d w ó c h r o d z o n y c h b r a c i G l e b a i B o r y s a , i c h d z i e l n i c e z a g a r n ą ł , a b r a t a p r z y ­ r o d n i e g o W ł o d z i m i e r z a W i e l k i e g o w y g n a ł , a g d y t e n o s t a t n i z p o m o c ą w a r e - s k ą o d z y s k a ł w ł a d z ę w N o w o g r o d z i e i K i j o w i e k a z a ł z a b i ć w y r o d n e g o b r a t a p o d b ł a h y m z a r z u t e m . S y n o w i e k s i ę c i a c z e s k i e g o B o l e s ł a w a I I n a t y l e s k u ­ t e c z n i e s i ę m o r d o w a l i , o ś l e p i a l i i k a s t r o w a l i ( n i e u n i k n ą ł k a s t r a c j i i n a s z M i e s z k o I I ) , ż e d y n a s t i a P r z e m y ś l i d ó w o m a l n i e w y g a s ł a . J e d y n y m w n u k i e m B o l e s ł a w a I I P o b o ż n e g o - i t o z r o d z o n y m z n i e p r a w e g o ł o ż a - b y ł B r z e t y s ł a w I, k t ó r y w r o k u 1 0 3 8 n a j e c h a ł P o l s k ę i w y w i ó z ł d o C z e c h r e l i k w i e św . W o jc i e ­ c h a . P o d o b n i e c z y n i l i t e ż w ł a d c y p o ls c y : B o l e s ł a w C h r o b r y w y p ę d z i ł z k r a j u s w y c h m a ł o l e t n i c h b r a c i i m a c o c h ę , a i c h z w o l e n n i k ó w o ś l e p i ł ( 9 9 2 ) . M i e s z k o I I p o z b y ł s i ę n a j p i e r w B e z p r y m a ( z a b i t y w 1 0 3 1 ) , p o t e m z a ś s w y c h p r z y m u s o ­ w y c h w s p ó ł r z ą d c ó w - r o d z o n e g o b r a t a O t t o n a ( 1 0 3 3 ) i b r a t a n k a D y t r y k a . K a z i m i e r z O d n o w i c i e l z g ł a d z i ł p r e t e n d e n t a d o t r o n u M a s ł a w a ( 1 0 4 6 ) , W ł a d y ­ s ł a w H e r m a n w y g n a ł b r a t a B o l e s ł a w a I I Ś m i a ł e g o ( 1 0 7 9 ) , a p ó ź n i e j p r z y c z y ­ n i ł s i ę d o ś m i e r c i j e g o s y n a M i e s z k a . B o l e s ł a w I I I K r z y w o u s t y p o k o n a ł i o ś l e p i ł s w e g o p r z y r o d n i e g o b r a t a Z b i g n i e w a ( 1 1 0 6 ) . P r z y k ł a d ó w t a k i c h m o ż ­ n a m n o ż y ć . W s p ó ł c z e s n y T ę g o m i r o w i m a r g r a b i a G e r o n w y r ż n ą ł b e z l i t o ś c i 3 0 n a c z e l n i k ó w s ł o w i a ń s k i c h , z a p r o s z o n y c h n a u c z t ę ( 9 3 6 ) . W s z y s t k i e t e c z y n y n i e w i e l e m a j ą w s p ó l n e g o z e t y k ą , a l e p o k a z u j ą c z a r n o n a b i a ł y m , ż e p o s t ę p o ­ w a n i e T ę g o m i r a n i e w y r ó ż n i a ł o s i ę n i c z y m s z c z e g ó l n y m w p o j ę c i u l u d z i m u w s p ó ł c z e s n y c h .

(12)

P o s t a w i o n o z a r z u t T ę g o m i r o w i , ż e z d r a d z i ł s p r a w ę n i e p o d l e g ł o ś c i S to d o - r a n . A le p r z e c i e ż k s i ę s t w o S t o d o r a n n i e b y ł o w s t a n i e s a m o d z i e l n i e s i ę u t r z y ­ m a ć w s ą s i e d z t w i e t a k i c h p o t ę g , j a k W ie l e c i , c e s a r s t w o n i e m i e c k i e , p a ń s t w o p o l s k i e c z y C z e c h y . N a l e ż a ł o w y b r a ć j a k i e g o ś s o j u s z n i k a i T ę g o m i r o p a r ł s w ą w ł a d z ę n a ś c i s ł e j w s p ó ł p r a c y z O t t o n e m I W i e l k i m ( o r a z z M i e s z k i e m I), a z a p ł a t ą z a p o m o c i o p i e k ę s t a ł a s i ę - r z e c z j a s n a - z a l e ż n o ś ć t r y b u t a r n a . A le w t a k i m s a m y m s t o s u n k u t r y b u t a r n y m z n a j d o w a ł y s i ę o w i e l e p o t ę ż n i e j ­ s z e o r g a n i z a c j e p a ń s t w o w e , n p . k s i ę s t w o c z e s k i e , o b o d r z y c k i e c z y p a ń s t w o p o l s k i e ( n p . z a p a n o w a n i a K a z i m i e r z a O d n o w i c i e l a 1 0 3 9 - 1 0 5 8 ) . S o j u s z p r z e ­ c i w k o W i e l e t o m ( p o l s k o - s t o d o r a ń s k o - n i e m i e c k i ) p r z e t r w a ł d o k o ń c a X w. P r z y s z ł o ś ć p o k a z a ł a , ż e d e c y z j e T ę g o m i r a , k s i ę c i a s t o d o r a ń s k i e g o , b y ł y d a l e ­ k o w z r o c z n e i s ł u s z n e , a j e g o p o l i t y k a w p e ł n i r a c j o n a l n a . S U M M A R Y

The present author discusses the achievem ents of Tugumir (Pol. Tęgomir), a Christian duke of the Stodorans (Havelians) ca. 940 - ca. 970, attempting to deliver an unbiased evaluation of Tugumir’s political involvement. Tugumir seems to be one of the most outstanding figures in the history of the Polabian Slavs. In 966 he became the godfather of Mesco I (Pol. Mieszko), the first historical duke of the Polans (ca. 960-992).

Cytaty

Powiązane dokumenty

Modelkonstrukcjiprogramugraficznego kompilatorkompilator Program binarny protokolu X Window do serwerarzacych obiekty graficznewysokiego rzedu two−Program zródlowy

Jednakże poszerzenie horyzontu filozoficznego człowieka poza świat oraz przyjęcie koncepcji człowieka ja k o tylko częściowo jednorodnego ze światem, a więc nie w

P(SARS|T⊕)=P(T⊕|SARS)P(SARS) P(T⊕) brakujenamwartościP(T⊕),którąmożemywyliczyćzwzoru(5,str.14):

Obliczaonawarto´s´cw ֒ez lastartowegoprzezpropagacj֒ewarto´sciko´ncowych (warto´sciwygranejdlanaszegogracza)wg´or ֒edrzewagry:

Stopy te nadają się zwłaszcza do przem ysłu stosującego wyższe tem peratury, gdyż w yróżniają się również odpornością na działanie czynników

Ani czysty ani domieszkowany półprzewodnik nie zapewniają na tyle dużej ilości par elektron dziura aby można było wykorzystać je jako źródło światła Materiał można

Za każdym razem wyjaśnij, dlaczego wpisana liczba pasuje jako

Za każdym razem wyjaśnij, dlaczego wpisana liczba pasuje jako