Lokalne surowce skalne w budownictwie i architekturze miasta Przedborza
Marcin Krystek*
Przedbórz i najbli¿sze jego okolice s¹ po³o¿one w ca³oœci w po³udniowo-wschodniej czêœci elewacji radomszczañskiej, oddzielaj¹cej nieckê ³ódzk¹ od niecki miechowskiej. Ta czêœæ elewacji jest zbudowana z ci¹gów antyklin i synklin. Samo miasto le¿y na uskoku dziel¹cym antyklinê Kalinek na czêœæ pó³nocn¹ i po³udniow¹. Uskok zosta³ wykorzystany przez Pilicê, która w tym miejscu tworzy odcinek prze³omowy. Badany obszar nale¿y do mezozoicznej os³ony Gór Œwiêtokrzyskich. Zbudowany jest z utworów jury i kredy, ods³aniaj¹cych siê w wielu miejscach, g³ównie w osiach antyklin, które to s¹ przykryte bardzo cienk¹ pokryw¹ osadów czwartorzêdu.
Przedbórz uzyska³ prawa miejskie z r¹k Kazimierza Wielkiego w 1370 r. Wczeœniejsze wzmianki mówi¹ o gro-dzie, gdzie w 1239 r. goœci³ Boles³aw Wstydliwy. W 1370 r. zosta³ wybudowany zamek, wraz z okalaj¹cymi murami oraz koœció³. Do tych budowli zosta³y wykorzystane lokal-ne surowce skallokal-ne: piaskowce, syderyty, wapienie oolito-we, g³azy narzutowe a do zaprawy murarskiej wapienie margliste. Zamek po najeŸdzie Szwedów w 1660 r. popada³ w ruinê. Do dzisiaj zachowa³y siê tylko ruiny zamku oraz resztki murów. Koœció³ z czasów Kazimierza Wielkiego po
potopie szwedzkim równie¿ zosta³ zniszczony; aktu znisz-czenia dope³ni³ po¿ar miasta w 1834 r. Niektóre elementy starego koœcio³a zosta³y zachowane w nowo wybudowa-nym z 1863 r. Od tego roku przybywa³o w koœciele oraz na zewn¹trz elementów architektonicznych wykonanych nie tylko z surowców lokalnych. Z koñca XIX i pocz¹tku XX w. pochodz¹ kamieniczki, których pewne elementy ma³ej architektury wykonano ze ska³ lokalnych. Du¿y udzia³ materia³u lokalnego w budownictwie i architekturze tego miasta jest spowodowany dostêpnoœci¹ materia³u i nisk¹ cen¹.
Lokalny materia³ skalny na potrzeby budownictwa i architektury Przedborza by³ pozyskiwany m.in. w kamie-nio³omach i wyrobiskach:
1. Wapienniki na terenie obecnego miasta (jeden piec wapienniczy) — wapienie margliste kimerydu,
2. Góra Che³mo — czêœciowo zsylifikowane piaskow-ce albu górnego,
3. Sokola Góra — margle i opoki kampanu,
4. Majowa Góra — piaskowce albu œrodkowego, gezy i spongiolity albu górnego,
5. Dêba, Policzko — wapienie oolitowe kimerydu, 6. Nosalewice — zlepieñce i piaskowce dolnojurajskie serii zagajskiej i gromadzickiej,
7. Kalinki — piaskowce zlepieñcowate albu.
1008
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 10, 2004
*Muzeum Geologiczne, Wydzia³ Nauk Geograficznych, Uniwersytet £ódzki, ul. Kopciñskiego 31, 90-142 £ódŸ
