Walenty Wójcik
Korektury rzymskie w statutach
synodu diecezji wrocławskiej z 1592
roku
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 17/1-2, 91-100
1974
Praw o Kanoniczne 17(1974) nr 1—2
Bp WALENTY WÓJCIK
KOREKTURY RZYMSKIE W STATUTACH SYNODU DIECEZJI WROCŁAWSKIEJ Z 1592 ROKU
B ulla papieża S y kstusa V (1585—1590) Im m en sa aeterni z 22 I 1588 w spom niała w nakazie kontrolow ania statu tó w synodalnych przez K ongregację Soboru tylko o synodach prow incjalnych. Nie któ rzy z kanonistów ja k k ard . G. De L u c a, B. Z. V an E s p e n sądzili że obow iązek kontrolow ania obejm uje rów nież s ta tu ty sy nodów dziecezjalnych. N atom iast F. S u a r e z b y ł zdania, że tek st b u lli należy ściśle in terp reto w ać i nie m ożna rozszrzać kontroli n a ustaw odaw sw o biskupów . Sam a K ongregacja w y jaś n iła 17 VI 1645, że n ie m iała zw yczaju b ad a n ia i aprobow ania statu tó w synodów diecezjalnych. Pomim o tego n iek tó rzy biskupi przesyłali sw e sta tu ty synodalne do aprobaty. Praw dopodobnie szło tak że o n ad a n ie im w iększej pow agi i u łatw ienie ich realiza cji. K ongregacja p rzy n ajm n iej w końcu XVI i w pierw szych dzie siątkach la t X V II w. przyjm ow ała s ta tu ty synodów diecezjalnych i badała je n a rów ni z uchw ałam i synodów prow incjalnych L Później podejm ow ał się n ieraz tej p ra cy jeden z członków K on gregacji lu b w skazany przez niego kanonista. R ew izja ta m iała jed n ak c h a ra k te r p ry w a tn y 2.
G dÿ idzie o polskie synody diecezjalne, m ożna stw ierdzić, że K ongregacja Soboru zrew idow ała 5 X 1588 sta tu ty diecezjalne w łocław skie z 3—4 IX 15863, 25 V III 1594 — w rocław skie z paź
1 B e n e d i c t u s XIV De synodo dioecesana, t. III, M oguntiae 1842 s. 268 n (lib. X III c. III 6).
2 P. H i n s c h i u s , Sytem des kath. Kirchenrechts, t. III, Graz 1959 s. 664 uw. 8 (przedruk niezmieniony z w ydania B erlin 1883).
3 Bp H ieronim R o z r a ż e w s k i (1581—1600) ne mogąc doczekać się odpowiedzi na w ysłany wniosek o aprobatę w ydał w 1588 r. drukiem swe statu ty sprzed 2 lat. Po otrzym aniu od Kongregacji k orektur sta tutów z 1586 r. ogłosił w 1589 r. drugie ch wydanie z uwzględnieniem poczynionych poprawek. Lóżnice między I i II wydaniem odnotował ks. Z. С h o d y ń s к i, Statuta synodalia doecesis Wladislaviensis et
Po-92 Bp W. Wójcik [2]
dziernika 1592, n astępnie płockie z 1593 4, 1603 5, 16126, w łocław skie z 1612 r. 7. N iektórzy biskupi polscy w XVII i X V III w.
przesyłali do K ongregacji zazwyczaj z okazji w izyty „ad lim ina” w ydane już d ru k iem s ta tu ty sw ych sy n o d ó w 8. In ni — oddaw ali te k sty statu tó w przed ich p u blikacją nuncjuszom apostolskim w Polsce celem uzyskania od nich urzędow ej a p r o b a ty 9. Jeśli ze staw im y ilość posiadanych inform acji o k o re k tu rach rzym skich z lat 1588— 1645 z liczbą około 100 synodów diecezjalnych o d p ra w ionych w tym czasie w 16 diecezjach polskich, dojdziem y do w niosku, że ogół biskupów nie by ł za rozszerzeniem obow iązku przepisanego w bulli „Im m ensa ae te rn i” na synody diecezjalne.
W zespole „L iber L itte ra ru m ” archiw u m K ongregacji Soboru (obecnie „P ro C lericis”) w t. V III (1592— 1597) k. 297—302 znaj duje się kopia listu tejże K ongregacji zaw ierającego k o re k tu ry statu tó w synodu diecezji w rocław skiej z 12—14 X 1592 10. P refek t K ongregacji kard. G. M a tte i11 odesłał biskupow i w rocław skiem u meraniae, V arsavia 1890 s. 95—121. W liście do biskupa wrocławskiego znajdującym się w archiw um Kongregacji Soboru w zespole „Liber L itteraru m ” t. VI (1585—1588) k. 325—327 podano wykaz korektur do tekstu synodalnego z 1586 r. A. P a r i s e l l a, „Liber L itterarum ” S. Con gregationis Concilii, W: La S. Congregazione dei Concilio (1564—1964), Città del Vaticano 1964 s. 458 zaliczył błędnie ten synod włocławski do synodów prowicjalnych. Porów nanie tego wykazu k orektur z tekstem Chodyńskiego w skazuje że z 35 ingerencji opuszczono w druku 3. Do dano jeszcze 13 nowych zmian. Są to na ogół drobn poprawki, w części 0 charakterze językowym i gram atycznym .
4 J. S a w i c k i , Concilia Poloniae, t. VI, W arszawa 1952 s. 137 (cyt. CP).
5 W 1606 r. pisał biskup płocki do Kongregacji, że nie upłynął jeszcze rok ja k ostatni synod „nuper a S. Congregatione recognita sibique tra n smissa celebrata fu it”, Archivio Segreto Vaticano, spraw ozdania w izy tacji „ad lim ina”, diecezja płocka.
6 W piśmie z 4 V 1613 do Kongregacji czytamy o synodzie „eam an te annum celebratam a Sanctissim o Domino confirm atam m andatarius D. Episcopi hum iliter petet”, tamże.
7 Tekst synodu z korekturam i znajduje się w zbiorze sprawozdań „ad lim ina” w Archivio Segr. Vat. Opublikował go J. S a w i c k i , Nieznane statuty synodu diecezji w łocław skiej z 1612 roku, „Praw o kanoniczne” XV (1972) n r 3—4 s. 200—213.
8 W r. 1754 pisał biskup wileński M. Z i e n k i e w i c z : „synodum dioecesanam durante meo pastorali officio semel celebravi, quae per eam constituta fuere typis vulgata S. Em inentissim orum Congregationi exam inanda subm isi”, Arch. Segr. Vat., sprawozd. „ad lim.”.
9 W ten sposób zrewidowano statuty chełmskie z 1604 r., CP IX s. 119 1 łuckie z 1607 r., CP III s. 21.
10 Na prośbę au to ra odnalazł tę korekturę p. dr W iesław M ü l l e r , pracow nik naukowy KUL. Za uczynność składam Mu serdeczne podzię kowanie.
11 N. D e l R e , I cardinali p refetti della S. Congregazione dei Con cilio dalle origini ad oggi (1564—1964), W: La S. Congregazione dei Con cilio, s. 269.
13] Korektury rzym skie 93
A ndrzejow i Jerin o w i (1585— 1596) uw ierzytelnioną kopię po pra w ionych statu tó w . O ryginał zachow ano w archiw um K ongregacji. Do „L iber L itte ra ru m ” w pisano poczynione ing erencje z podaniem k a r t ręk op isu i bliższych oznaczeń popraw ionych zdań. Dokonano 75 korektur. P opraw iony tek st statu tó w synodalnych z 1592 r. o pu blik ow ał biskup drukiem w r. 1595. P orów nan ie tego w ydania, ogłoszonego ostatnio przez J. S a w i c k i e g o 12 z ko rek tu ram i w „L iber L itte ra ru m ” pozw ala stw ierdzić, jak i by ł pierw o tn y tek st statu tó w i w jak im k ie ru n k u szły refo rm y potryd enckie w odnie sieniu do poszczególnych in sty tu c ji p raw a kanonicznego.
X
W przesłanym do K ongregacji „Ordo et processus synodi dioece- sa n a e ” w staw ili k o rektorzy w ty tu le biskupa m iędzy rzeczowniki „Dei g ra tia ” dodatek „et A postolicae Sedis” 13. S kreślono też zw rot donoszący, iż b iskup rozpoczęcie synodu „sua p ra esen tia cohone sta v it”. W spraw ie zakonników zatrudnionych w duszpasterstw ie uzupełnili k orektorzy zw rot o przysyłaniu biskupom przez papieży sw ych bulli dla m nichów słow am i „collationum e t provisionum ”. Do zadania o nienaruszonym praw ie biskupa do przeprow adzania in w esty tu ry benefiejatów zakonnych w staw iono w naw iasach zda nie w trącone: „videndae su n t hac de re S acrae C ongregationis n o tae in fra titu lo de p arochis”. K ongregacja zm ieniła też norm ę o dziedziczeniu m ienia po zakonnikach m ających beneficja skreś lając zw rot „ab in testato decidant” i dodając w zdaniu o praw ie tychże zakonników do sporządzania testam entó w zaprzeczenie „non,,. Chodziło więc o zabezpieczenie w ładzy biskupa nad zakon nikam i m ającym i beneficja duszpasterskie i o dziedziczenie m a ją tk u po nich przez klasztor ze względu na ślub ubóstw a.
W rozdziale I część statu tó w „De fide et religione catholica” przekształciła n a jp ie rw K ongregacja zdanie o publik acji ty ch kon sty tu cji synodalnych. Z am iast zw rotu „quibus tam en nec prioribus decretis tam dioecesanae quam provincialium synodorum nec reliqu is SS. Ecclesiae Catholicae... praeceptis... derogari volum us” podano „salvis tam en prioribus... ac reliquis...” U jęto więc pro b lem pozytyw nie, p odkreślając moc obow iązującą poprzednich sta tu tó w p arty k u la rn y ch i n o rm p raw a powszechnego. P ow ołując się n a uchw ałę soboru trydenckiego (sess. X X IV cap. X II de ref.) za stą p ili ko rek to rzy w y raz „insistentes” n a „adducti”. W m iejsce przyjęcia te k s tu soborowego jako podstaw y działania podano, że norm a ta skłoniła do podjęcia decyzji. W sp raw ie w yznania w iary
12 CP X s. 597—645.
13 W liście publikującym tekst synodu biskup użył zw rotu „Dei gratia”, CP X s. 597.
94 Bp W. Wójcik [4]
w zm ocniła K ongregacja norm ę n ak azującą zastępując czasownik „ad m o neantur” n a „com pellantur”. W norm ie o składan iu w yzna n ia w iary przez nauczycieli zaostrzono nakaz zastępując zw roty ,Дп po sterum vero” na „in p osterum etiam ”, zam iast „vel fidei professionem fa c ia n t” n a „nisi fidei professionem facian t”, w m iejsce „certo si O rd inario visum fu e rit” na .yatque etiam si O rdinario visum fu e rit”. G dy idzie o odeb ran ie -wyznania w iary, skreśliła K ongregacja „coram com m issario N issensi vel archidia- cono v isitatoribus aliisque ad hoc d ep u tatis” pozostaw iając tylko b is k u p a . lub jego w ikariusza generalnego. W m iejsce „coram ” w staw iono „vel” przed w zm ianką o w ikariu szu generalnym .
P raw dopodobnie pod koniec rozdziału II zaw ierającego form ułę w yznania w iary i n ak az prow adzenia ew idencji osób, k tó re je zło żyły, skreśliła K ongregacja zdanie „Si qui su n t alii, qui ad d e n tu r p ropter...” Chodziło zapew ne o opuszczenie szczegółów. Mówiąc 0 treści kazań k o rek to rzy dodali w rodziale IV w yrażen ia pejo ra ty w n e p rzy w zm iance o zaprzeczających dogm atach ja k „scelestis” p rzy rzeczow niku „N eotericis” i „im pie” m iędzy „in dubium ” 1 „vo cantur” . P od koniec rozdziału V podano norm ę absolutną ,ut nem o nobis contradicentibus p ra ed icare p ra esu m at” sk reślając zdanie „u t concionandi fa cu ltas”, zaw ierające zapew ne jakieś uw arunkow an ia co do p ra w a głoszenia kazań. P odobnie w odnie sieniu do zakonników w staw ili k orekto rzy n o rm ę g w aran tu jącą u p raw n ien ia b isk u p a „idem quoque observandu m est quoad reg u lare s”. W ty m sam ym zdaniu w m iejsce „praedicandi su m at licen tiam ” podano „praed icare pTaesumat” upraszczając no rm ę i uza leżniając p racę kaznodziejską kanoników re g u la rn y ch i m nichów naw et w ich w łasnych kościołach od zezw olenia przełożonych. Uściślono też te rm in y podając, że zw ierzchnik udziela zezwole n ia — „licentia” a n ie zgody — „consensus” 14. G dy idzie o kaza nia zakonników głoszone w innych kościołach, podkreślono, że bez zezwolenia ze stron y biskupa w żadnym w yp ad k u nie m ogą oni w ystępować. Czasownik „a u d ean t” zastąpiono słow em „possunt” pozostaw iając zaprzeczenie. Skreślono p rzy ty m klauzulę „non o bstante quocum que privilegioru m p ra e te x tu ”. W odniesieniu do słuchaczy kazań usu nęła K ongregacja sankcję k a m ą n a opiesza łych zastępując zdanie „debita poenarum com m inatione ad ig an t” zw rotem „diligentissim e h o rta n tu r vel potius au cto ritate sua om nio c u re n t”. W końcu rozdziału V II skreślono zdanie o sank cjach na kaznodziejów zakonnych zrów nując ich sta tu s z kaz nodziejam i spośród duchow nych diecezjalnych.
14 Według obecnej in terp retacji zezwolenie-licentia odnosi się do oso by głoszącej kazanie a zgoda-consensus lub assensus dotyczy słuchaczy, por. M. C. a C o r o n a t a , Institutiones iuris canonici, wyd. I ll, t. II, Taurini-R om ae 1948 s. 259.
[5] Korektury rzym skie 95 W rozdziale X zaw ierającym przepisy o nuczaniu katechizm u poleciła K ongregacja skreślić w iersz zaczynający ęię od słów „Quod si a n tiq u a ”. Może chodziło o jakiś daw ny zwyczaj. W sp ra w ie lekcji P ism a św. w klasztorach nakazali korektorzy, ab y opaci bezw zględnie posiadali m agistrów teologii. Spośród nich będzie m ożna w ybierać k and y d ató w do zarządu klasztorów lu b do ad m inistro w an ia parafiam i. Skrócono i zaostrzono n o rm ę p rzysła nego tek stu żądając, aby opaci w ysyłali sw ych zakonników n a stu dia. „W rozdziale X I tra k tu ją c y m o książkach dodano po rzeczow nikach „h aereticorum lib ri” a przed rzeczow nikiem „lectionis” p rzym iotnik „im probatae”. N akaz niszczenia tych ksiąg — „e x stir p e n tu r” zaostrzono sk reślając po tym że słowie k lauzu lę „q uantum omnino licet”. Co do czytania tego rodzaju książek dodała K ongre gacja do w zm ianki o sankcjach przepisanych przez k o n sty tu cje Juliusza III i P aw ła V „aliisque Rom anis pontificibus”.
W rozdziale XII, „De parochis”, w m iejsce słów zdania o n ad a w an iu p arafii przez opatów w staw ili korekto rzy zdanie poboczne „ut o ccurrente vacatione parochialirum , quae iuris p atro n a tu s ab b a tia ru m vel alias ecclesiastici fu e rin t, se rv e tu r a d un gu em quod sa lu b rite r constituit idem concilium T ridentinu m c. X V III sess. X X IV vers... quod h a b e tu r decreto cap. X I sess. X X V de regu l.” W m iejsce trad y c y jn y ch p ra k ty k w prow adzono n o rm y soboru tr y denckiego i konstytucji P iusa V. Zaostrzono też zakaz kum ulacji beneficjów stanow iąc bezw zględnie „u t nemo p lu res ecclesias parochiales etiam iu ris p atro n a tu s o btinere possit, quam vis earum fru c tu s valde tenues exstan t, nisi a Sede 'A postolica dispensatio nem o b tin u e rit”. Tem u celow i służyło też skreślenie zdania koń cowego o szczupłości dochodów beneficjalnych.
W przepisach dotyczących szkół w rozdziale X IV poleciła K on gregacja dodać nakaz, aby nauczyciele składali w yznanie w iary w edług k onstytucji P iusa IV 15 i świeżo w ydanego d e k re tu „H i- que, cum ...editum e m itta n t”. Zaostrzono zakaz pisania i d ru ko w a nia ksiąg przeciw nych w ierze zastępując w rozdz. XV w yraz „in d iffe ren ter (scribere)” bezw zględnym zw rotem „nulla ra tio n e scri b ere”. T ak sam o w sankcj k arn ej „sub poena a rb itra ria pecuniae” dodano groźbę k a ry najw yższej „sub poena an ath em atis ac arb i tr a r ia pecuniae”.
W części statu tó w „De cu ltu divino et ecclesiis” dodali ko rek to rz y w rozdziale I do zadana o wzrośce ilości w iernych norm ę p ra w ną o now ych św iątyniach „cum vero ex n o stra licentia consti tuen d a fu e rit”. Podkreślono przez to pow szechne p raw o bisk up a do udzielenia zezwoleń na budow ę kościołów. W sp raw ie rem on tu
15 W tekście jest zapewne omyłka „Pii quinti”, por. S a w i c k i , C P X s. 624 uw. 10. s. 626.
św iątyń w staw iła K ongregacja zdanie „parochiales autem in sta u re n tu r ex . fru ctib u s et p roventibus ad easdem ecclesias quem ad m odum p ertin e n tib u s, qui (si) non fu e rin t sufficientes, omnes p a tro n i et alii, qui fru c tu s aliquos ex dictis ecclesiis provenientes p ercip iu n t a u t in illorum defectum ...” 16. P rzy klau zuli o przy m uszaniu do tych św iadczeń w trącono zdanie „quem adm odum op p o rtu n e sancitum e st decreto T rid en tin i concilii cap. VII sess. X X I”. Mówiąc o kościołach i kaplicach sprofonow anych rozsze rzono nakaz rekoncyliow ania n a w szystkie m iejsca św ięte skreś lając zdanie zacieśniające „illis, quae d otatae fu e rin t” . K orektorzy polecili też opuścić norm ę o kaplicach pryw atnych.
W rozdziale IV, o sakram encie chrztu, w yk reślili kardynałow ie zdanie dopuszczające w ielu rodziców chrzestnych. M ówiąc o czasie przynoszenia dzieci do chrztu opuściła K ongregacja polecenie „in t r a octavam ab o rtu diem b ap tisari c u re n t”. W staw iła nakaz, by troszczyć się o ja k najszybsze udzielenie ch rztu i w żadnym w y p ad k u nie tolerow ać o dkład ania przyjęcia tego sak ram en tu poza ósm y dzień. — Zręczniej ułożyli korektorzy no rm ę o bierzm ow a niu opuszczając zdanie „non solum non n egligendum ” i dodając po zwrocie „cum p ie ta te ” że należy przyjm ow ać ten sakram en t rów nież „et devotione” 17. Słusznie skreślono zdanie „et ne illius usus apud populum om nino vilescat et in te re a t” w zm acniając n a kaz corocznego udzielania sak ram en tu D ucha św. w staw ieniem łącznika „itaq u e” m iędzy słowa „singulis” i „annis”. Do początku rozdziału VI, o E ucharystii, dodała K ongregacja arengę: „Cum divinum illud... et adm irabile sacrae E uch aristiae sacram entum , panis angelorum , an im aru m n o straru m sa lu ta re m edicam entum , viaticum salu tius ae te rn a e e t pretiosum fu tu ra e gloriae pignus sum m a cum religione et cu ltu a d m in istrari debeat...” O kreślenie „sacra E u ch aristia” podnoszono n a „sacrosancta” . Zwiększano czę stotliw ość przyjm ow ania K om unii św. — poza co n ajm n iej 4 razy w ro k u jeszcze „in P aschate ex praecepto Ecclesiae” 1S, w większe zaś, dodając „vero”, św ięta — z pobożności. P rz y św ięcie W niebo wzięcia zam iast ok reślan ia „divae” w staw iono „B eatissim ae sem per V irginis Dei G enitricis”. P rzy „N ativitatis Dom ini” dorzucili k o re k torzy „no stri Iesu C h risti”. W spraw ie u trak w izm u zmieniono począ tek zdania o przyjm ow aniu K om unii św. raz pod dw iem a ra z pod jedną postacią „Licet v ero ” na „Licet autem ” . Do podm iotu
„Eccle-"96 Bp W. Wójcik [6]
ie wydaniu CP X s. 626 słusznie poprawiono na „defectu”. W ręk o pisie zam iast „illorum ” podano „eorum ”. Słuszne jest dodanie w naw ia sach (si), czego brak w rękopisie.
17 W tekście CP X s. 630 opuszczono rzeczownik „pietate”. Według r ę kopisu powinno być: „illud sane cum pietate et devotione com plecten dum est”.
[7] Korektury rzym skie 97 sia” dodali k orektorzy „S ancta M ater”. Orzeczenie „ap p ro b av it” wzmocnili dodatkiem „et pro lege habendam decrev it”. Sam opis zezwolenia u trak w izm n a nowo zredagow ała K ongregacja: „Quo niam vero ex induito... p raesentis decreti tenore” . Mówiąc o po daw aniu przez proboszcza nauki o K om unii św. pod jed n ą posta cią podkreślono, że idzie tu o problem w iary. W m iejsce „accurate cred id erin t esse ta n tu m sub u n a ” w staw iła K ongregacja „accurate docuerunt, ex fide cath olica esse ta n tu m sub u n a ” oraz dodała zdanie końcowe, „ac ita sanctam Ecclesiam sem per credidisse”. S pecjalnie w odniesieniu do proboszczów i spow iedników zm ie niono nakaz pouczania zastępując czasow nikiem „e ru d ian t” n a kazem „in stru a n t”. W poleceniu przekazyw ania, że jest bezpiecz niej iść za zw yczajem Kościoła dodano „magis necessarium e t”. W określeniu zw yczaju jak o starożytny dorzucono „religiosae... (consuetudini)”. P rz y określeniu „Ecclesiae” zastąpiono przym io t n ik „universalis” zw rotem „Sanctae M atris”. Po rzeczow niku
„N eothericorum ” dopisano słow a „non re cte u ten tiu m ” oraz „p er p eram ” przed czasow nikiem „im ite n tu r”. W szystkie te zm iany p o dkreślają stanow isko S tolicy Ap. niechętne utrakw izm ow i. — W rozdziale VIII, „De p o en iten tia”, popraw ili ko rek to rzy orze czenie w zdaniu o konieczności zachow ania spraw iedliw ości o trzy m anej n a chrzcie „velint” n a „ te n e a n tu r”. Mówiąc o przypom ina niu przez lekarzy, aby chorzy przyjęli sak ram en t po kuty w sta w iła K ongregacja zdanie „et salubrem P ii V sanctae m em oriae o bservent constitutionem de aegrotis post trid u m non confessis p e r medicos non invisendis” . — W statu cie o sakram encie k ap łań stw a (rozdz. X) dodali k ardynałow ie w zdaniu o udzielaniu św ię ceń wyższych, zdanie „quem adm odum T rid en tin u m concilium con s titu it” . W norm ie o udzielaniu k apłaństw a tylko ty m diakonom , k tó rzy przebyw ali w sem inarium , zastrzeżono swobodę decyzji biskupow i „nisi a liter nobis visum fu e rit”. — W m iejsce w zm ian ki o przeszkodach m ałżeńskich um eiściła K ongregacja na początku rozdziału X I norm ę o trydenckiej form ie praw nej zaw ierania m ał żeństw : „H ortam u r contrahentes m atrim onium , u t in ecclesia non alibi con trahan t, eosdem que m onem us, quod nisi ex T rid entini concilii p raescripto parochum et testes adhib uerint, m atrim inium irritu m erit et contrahentes ad sic co n trahend um e ru n t inh abiles”. Do zakazu błogosław ienia m ałżeństw obcych p arafian bez w yraź nego zezwolenia i upow ażnienia proboszcza dodano „aut n o stra” zapew niając w te n sposób zgodnie z dekretem tryd en ck im „Tem et- si” upraw nien ia O rdynariuszow i.
S kreśleniu uległ cały rodział XVIII. Praw dopodobnie zaw ierał on norm y „De v ita et h onestate clericorum ” . W części „De m ori b u s” w rozdziale II „De c a stita te ” skreślono w tekście o konkubi nacie duchow nych zdanie „dum aliqui sub figura et colore m
mcmii, aliqui ex incontinentiae vitio ”. Zastąpiono je ogólniejszym sform ułow aniem „et in m axim um anim aru m su aru m d etrim en tu m in eo p e rse v e ra n t”. K orekto rzy dokładniej podali zakres osób, k tórych stró j podlega kontro li ze strony biskupa, dodając po w y razie „om nes” zdanie „qui n o strae iurisdictioni sub sun t”. Co do prow adzenia procesów m ałżeńskich tylko z upow ażnienia biskupa dodano „vel a Sede A postolica” . W norm ach dotyczących zakon ników dw a razy dorzuciła K ongregacja jako podstaw ę p raw n ą w zm iankę o uchw ale soboru trydenckiego. W przepisie o zezwo leniu n a w ychodzenie zakonników z k lasztoru zaostrzono zakaz, zastępując zw rotem o ch a rak terze fa k u lta ty w n y m zaczynający się od słów „m axim e” bezw zględnym zakazem „neque absque modo m onasterio egredi p e rm itta n tu r” .
W o statnim rozdziale „De tem p o ralib u s” zm ienili korektorzy brzm ienie norm y o p ra w ie p atro n a tu zastępując orzeczenie „vindi ca n t (ius)” czasow nikiem „hab ean t”. Rozszerzono norm ę n a wszy stkich zw ierzchników kościelnych, k tó ry m p atro n i p re zen tu ją k an dydatów dodając po zaim ku „nobis” słowa „aut aliis” . W m iejsce czasow ników „com endent au t in v estian t” w staw iono „p raesen ten t”. W zakazie dla proboszczów, b y nie obejm ow ali stanow iska bez in sty tu c ji kanonicznej, skreślili korektorzy słowa „sine in v estitu ra a u t com m enda n o stra a quopiam ” i dodali „sine canonica inv esti tu ra serv ata form a concursus a Concilio p ra escrip ta”. Opuszczono p rzy ty m jakąś w zm iankę o daw nych p ra k ty k a ch zaczynającą się od w yrazu „A n tiquis”. O strzej sform ułow ali k orek torzy norm ę o zaangażow aniu w ikariuszy p arafialnych dodając w m iejsce „a d iu n g a n t” n akaz „cogant recto res adiungendos sibi” i kończąc o zapew nianiu im u trzy m an ia „et alias iu x ta T rid en tin i concilii decretum , quod dilig en ter exequi c u re n t”. M ówiąc o alienacji m ie nia kościelnego w zm ocniła K ongregacja zakaz przeznaczania p a- try m o n iu m Kościoła na cele inn e niż tego p ra g n ęli ofiarodaw cy, sk reślając zdanie „nisi p etita et ob ten ta licen tia” .
W przedstaw ionych k o rek tu rach zauw ażam y przede w szystkim dążność do u trzym ania ciągłości praw a diecezjalnego i do rozsze rzania jego organicznej zależności od norm powszechnych. C ha ra k te ry sty czn y jest b rak w zm ianek o zw yczajach lokalnych. U ni kano przedstaw ien ia ujem nych stanów faktycznych. K orektorzy podkreślali p rzy okazji konieczność realizacji uchw ał soboru t r y denckiego i w ydanych w zw iązku z nim i k onstytucji papieskich. Zaznaczali, by sta tu ty synodu diecezjalnego w p ływ ały n a wolę podw ładnych i kiero w ały ich postępowaniem .
Poza podkreśleniem centralnego znaczenia Stolicy Ap. chciała K ongregacja wzmocnić w ładzę biskupa w diecezji. W szczegółach chodziło o zachow anie czystości w iary przez sk ładanie urzędo wego jej w yznania oraz kontrolę nad kazaniam i, nauczaniem
19] Korektury rzym skie 99
i piśm iennictw em . Jednocześnie podkreślano troskę o w ykształce nie teologiczne. Wobec duchow nych biskup w ykonyw ał sw ą w ła dzę przez dobór kandydatów do święceń, ujęcie ścisłym i prze pisam i p raw a p a tro n a tu i czuw aniem n ad ich zatru d n ian iem i utrzym aniem . Żądano realizow ania zakazu kum ulacji beneficjów . W w ielu w ypadkach spotykam y podkreślenie zgodnie z uchw ałam i trydenck im i up raw nień biskupa wobec zakonników , zwłaszcza tych, któ rzy sp raw u ją duszpasterstw o. K orektorzy w yrażali tro sk ę o przeznaczenie p atrym onium Kościoła czyli dóbr ofiarow anych na cele religijne. Wobec św ieckich widoczna jest ten d en cja do sto sow ania zachęt i środków raczej duszpasterskich.
Ujęcie pasto raln e zauw ażam y w norm ach dotyczących sak ram en tów św. U staw odaw ca chciał wzmóc ich oddziaływ anie n a w ie r nych. Chodziła zwłaszcza o sak ram en t pokuty i o E ucharystię. Żą dano większego u św iadam iania w iernych. O dnow ienia rodziny spo dziew ała się Stolica Ap. przez w prow adzenie trydenckiej form y praw n ej zaw ierania m ałżeństw . Widoczna jest przy ty m troska o ścisłą term inologię, odpow iadającą ówczesnej d oktrynie teologicz n ej i praw nej.
S ta tu ty diecezjalne poruszały problem y miejscowe. K orektorzy chcieli przez drobne skreślenia i w staw ki nadać k ieru n ek podejm o w anym reform om i uw ypuklić ich związek z refo rm ą przeprow a dzoną w Kościele Powszechnym .
ZUSAMMENFASSUNG
RÖMISCHE KORREKTUREN IN DEN STATUTEN DER BRESLAUER DIÖZESANSYNODE v. J. 1592
In X Bande des Werkes „Concilia Poloniae” (S. 275 Anmerk. 41) beda u e rt Prof. Dr. Jakub S a w i c k i , er konnte nicht feststellen, welche K or rek tu ren die Konzilskongregation in den Breslauer Synodalstatuten v. J. 1592 vornahm. Im Archiv dieser Kongregation,, die jetzt ,per il Clero” dem Breslauer Bischof A ndreas Je rin (1585—1596) bekannt gegeben heisst, befindet sich die A bschrift des Briefes (Abteilung „Liber L ittera ru m ”, Band VIII (1592—1597), K arten 297—302) womit die K orrekturen wurden. Es gibt 75 korrekturen. Setzen w ir sie an die Seite des Textes, den Sawicki drucken liess, so können w ir feststellen in welcher Richtung das Eingreifen des hl. Stuhles ging.
Vor allem bem erken w ir dass die Kongregation die Erhaltung der K ontinuität des Partikularrechtes und die Erw eiterung seines organi schen Zusammenhanges m it dem allgemeinen Rechte erstrebte. Die Erw ähnungen von dem Gewohnheitsrechte und die Beschreibungen bedauernsw erter Zustände w urden gestrichen. Der hl. Stuhl wollte die Beschlüsse des Konzils zu T rient und die dam it gebundenen K onstitu tionen der Päpste verwirklichen. Das Bestreben der Kongregation ging dahin, dass die Statuten der Diözesansynode die Handlungsweise der Geistlichen und Laien lenken.
100 Bp W. Wójcik
[lOJ
Die vorgenommenen K orrekturen unterstrichen die zentrale Stellung Diözese. Der Bischof nahm das vorgeschriebene G laubensbekenntnis des hl. Stuhles und die monarchische Gewalt des Bischofs in der entgegen und überw achte die Predigten, die U nterweisung des Glaubens und das religiöse Schrifttum . Er liess die K andidaten zu den Weihen zu und kontrollierte die Verwirklichung der P atronatsrechte, die Be- schäfligung und die E rhaltung der Geistlichen. Der hl. Stuhl überwies dem Bischof die G ew alt über die Eeligiosen, die in der Seelsorge tätig waren. Das K irchengut sollte nur den religiösen Zwecken deinen. Den Laien gegenüber sollten nicht so die Strafen als vielm ehr die A nregun gen und die seelsorgischen M ittel angewendet werden.
In den Statuten, welche die Sakram ente behandeln, bem erken w ir den seelsorgischen Standpunkt. Es handelte sich besonders um das S akram ent der Busse und der hochheiligen Eucharistie. Die Kongregation hoffte, dass die Fam ilie durch die Einführung der tridentinischen Recht sform der Eheschliessung erneuert werde.
In den Texten der Synodalbeschlüsse w urde die Terminologie nach der damaligen theologischen und kanonistischen D oktrin verbessert. Die Kongregation wollte durch nicht grosse Streichungen und Beischriften den Reformen Richtung geben und ihren Zusammenhang m it der Reform in der lateinischen K irche verdeutlichen.
