pienc6w. JednoczeSnie naleiy si~ liczye z moi:liwoScill napotkania innych podobnych stref podwyi:szonej zwi~ zlosci i twardoSci w obszarze KWK. Knur6w.
LITERATURA
1. D a p pie s E.C. .... [w:l Larsen G., Chilingar G.V., Diagenesis in sediments, Developments in sedimen-tology 8. Amsterdam, E1sevier, 1967 s. 91-125. 2. L a z are n k 0 E.K. - Kurs mineralogii. Moskwa,
1971.
3. R a m doh r P., S t run z H. - Lehrbuch der Mineralogie. Stuttgart, 1978.
SUMMARY
The part of sandstone and conglomerate series from the anticlinal beds of the Knur6w coal mine was- strongly changed by scapolitization (sarcolite), carbonatization (ankerite), silicification and stylolitic processes. These
phenomena resulted from magmatic intrusion it;dluence of diabase dike type. Such magmatic activity involved local high growth of consistency and hardness of these rocks. Mainly the components of matrix and cement were intensely transformed; in lower degree similar processes have changed the framework grains.
PE3IOME
Cwn.HO B3MeHeH HHTeHCBBHOit cxauoJIHTH3~eit (caPKOJIHT), xap6oHaTB3~eii (am::eplIT), CBJIH«llHKa-IJ;lleit H CTHJIOJlllTll38.JUleit yqacrOK cepHH JIeC1IaBlIIl:OB H KOBI"JIOMepaTOB ce,nneo6pa:urnx CJIoeB K8.MeHIIoyrOJlb-HOB maxTLI: KHypyB 6LIJI BHTepnpe1'oBallHLIii E8X pe--3YJlbTaT BO:meitcTBlIJI MaI'MllTll'lccKoii HHTpy:mH (~-6a30Boii ~). ~eiiCTBHe MllI'MhI CTaJIO TIpH'lHHoit MCCTHoro BbICOKoro )'BCJIII"IeHIDI CTCneD nJIOTBOCTH
H nep,ll;OCTH 3THX nopo,ll;. HB:reHCHBHLIM B3MeHCHIDIM nO)1;BeprlUIHCL rJIaBHLIM 06pa3oM KOMnOHeHThI
CKa.JIL-Horo «lloaa H ~eMeHTa, B MellLIlIeii CTenCHH KOMDOHeBnl 3epHoro CKeJIeTa 3THX nopo,ll;.
EWA STUPNICKA*, TERESA PRZYBYLOWICZ, BARBARA ZBIKOWSKA ·Wydzial Geologii UW, Instytut Nauk Geologicznych PAN
WIEK SZAROGLAZOW NIEWACHLOWSKICH I LUPKOW Z WIDFLEK K. BARDA
(GORY SWIF;TOKRZYSKIE)Skaly g6mosylurskie w poIudniowej ~sci Gor Swi~ tokrzyskich Sll wyksztalcone jako S2'al"ogIazy niewachlow-skie. Odslaniajll si~ one w synkIinorium kieleckim (Nie-wachlow, okolice Mi~gorza i Kleczanowa) oraz w an-tyklinorium klimontowskim (NiestachOw, Widelki, Mo-kradle, okolice Barda i Zalesia) (rye. 1). Na temat szaroglaz6w niewachlowskich wypowiadali si~: J. Czar-nocki (2, 3), H Samsonowicz (10), M. Turnau-Morawska (17),H Tomczyk(14, 15), T. Taszek(12), K. Lydkaiin. (7),
L. Teller (13), Z. Kowalczewski (5), Z Kowalczewski,
H. Tomczyk (6) i wielu innych. W wi~kszoSci opracoWaD. osady te byly opisywane jako skaly srednio- i grubode-trytyczne konczllCC staropaleozoicznl! seri~ osadow/l i wy-rainie r6Znillce si~ cechami litologicznymi i zespolem fauny od lei:ll,cych niZcj, dolnosylurskich lupkow grapto-litowych.
W 1989 r. prace na temat S2'al"oglazow niewachlow-skich opublikowaIi niezalei:nie A. Romanek i M. Rup (9) (z odsloni~ w Jurkowicach k. Klimontowa) oraz T. Przybylowicz i E. Stupnicka (8) (na podstawie badaD. przeprowadzonych w Niestachowie). W obydwoch opra-cowaniach zwr6cono uwag~ na dui:y udzia! materialu wulkanicznego w tych osadach oraz na znaczenie dla ich genezy synsedymentacyjnych procesow wulkanicznych.
Na temat wieku szaroglazow pisano niewiele. Skaly te Sll przewai:nie pozbawione fauny. Tam gdzie skamienia-10Sci wystwujl!, Sll to naj~Sciej formy bentoniczne o dui:ym zasi~gu piQnowym. Stosunkowo dobrze udoku-mentowany faunistycznie jest SPllg szaroglazow. Lei:ll bowiem one na lupkach ilastych zawierajllCYch graptolity. Wedlug J. Samsonowicza (10) lupki wystwujllCC bezpo-Srednio pod szaroglazami zawierajll faun~ poziomu Sae-tograptus leintwardinensis. Na tej podstawie lupki zaIiczo-no do najwyi:szej ~ dolnego ludlowu, a lei:l!ce wyi:ej szaroglazy - do ludlowu g6mego. W 1981 r. E.
Tom-UKD 551.733.33:{552.514
+
552527](438.132:23) czykowa i H. Tomczyk (16) zaIiczyli szaroglazy niewa-chlowskie do pi~tra siedlce.W PfIlgowcu pod szaroglazami wystwujll lupki, w ktorych Z. Kowalczewski i H Tomczyk (6) maleZli graptolity z gatunku Bohemograptus bohemicus (Barran-de). Formy te majll zasi'2g od gornej ~ dolnego ludlowu do konca ludlowu g6mego.
o
ile dolna granica serii szaroglazowej, dzi~ki wymie-nionym pracom. jest dose dobrze udokumentowana, malo jest danych na temat wieku samych szaroglaz6wi ich zasi~gu pionowego. Jak wspomniano, w szarog-~h znajdowano faun~ bentoniCZDl!, ktora malo precy-zyjnie okresIa wiek tych skal (10, 16). Przyjmowano na og6l, Ze skaly powstaly po dolnym ludlowie, Die precyzu-jllC jak dlugo trwala sedymentacja. .
Ostatnio E. Tomczykowa (9) oznaczyla form~ En-crinurus cf. tuherclIllItus (Buckland) w zespole licznej fauny bentonicznej obecnej w gomosylurskich szaro-glazach z odsIoni~ w lurkowicach k. Klimontowa. Sa.mi autorzy (9) podkreslajl!,
ze
gdyby nie zIy stan zachowania, trylobit ten moglby· wskazywae na dolnoludlowski wiek szaroglaz6w, gdyi; w wierceniu Terespol na Podlasiu by} znajdowany w najwyi:szej ~ dolnego ludlowu.Jeszcze mniej jest danych odnosnie okresu tworzenia si~ osadow szaroglazowych. Przyjmowano dotychczas, Ze mil!i:szose serii szaroglazowej w poludniowej ~ Gor Swi~tokrzyskich wynosi 200 - 250 m (9), przy tym moi:e to bye mil!i:szose niepelna, gdyi; wedlug Z. Kowalczew-skiego i H. Tomczyka (6) ero~a, kt6ra nastllpila po osadzeniu si~ szaroglaz6w a przed sedymentacjl! dolnego dewonu (ems) spowodowala usuni~e gomej ~ tych skaI. Istnialo wi~ w dotychczasowej Iiteraturze domnie-manie, i:e szaroglazy tworzyly si~ w gomym sylurze w dlugim przedziale czas~ po ktorym nastllpily procesy erozyjne.
OSADY G6RNOSYLURSKlE WWlDELKACH
Badania przeprowadzone ostatnio przez autorki w okolicy Widelek na zachOd od Barda (ryc. 1) umoZliwily okreSlenie wieku skal przykrywajllcych strop szarogla-z6w niewachlowskich. a tym samym okreslenie wieku samych szaroglaz6w.
Odsloni~a szaroglaz6w znajdujll siC; na niewielkim wzg6rzu polozonym na zachOd od Widelek, wzdluZ polnej drogi z Zarobin do Widelek. Wzg6rze to, lagodne, wydluZone w kierunku N - S, pokryte jest zwietrzelinll szaroglaz6w niewachlowskich wystC;pujllCll na zachod-nim stoku i szczycie wzniesienie. W szczytowej ~, w wkopach, odslaniajll·sill? lawice szaroglaz6w 0 milliszo-sci do 25 cm, i 0 biegu 30° oraz upadzie 15° E. Od wschodu i zachodu wzg6rze otaczajll plytkie dolinki, kt6rych dno jest przykryte osadami czwartorzc;dowymi.
I
I
11Nlesta h6w
o 4km
Ryc. 1. Szkic sytuacyjny wainiejszych odslonigc gornego syluru
niecki bardzillliskiej i daleszyckiej
1 - kambr otoczenia niecek, 2 ordowik, sylur, dewon, 3
-odsloni~ skal sylurskich
w
m 320 310 300 50m ~1 ~2 ~3 Q-4 o 1-5Ryc. 2. Przekroj geologiczny przez wzgorze w Widelkach 1 - lupki graptolitowe, 2 - szarogiazy, 3 - rupki ilaste z przewarstwieniami miJIowcow, 4 - osady czwarto~owe,
5 -probki litologiczne, 6 - pr6bki paleontologiczne
·-6
Sytuacjc; geologiCZllll wzgOrza ilustruje przekr6j (rye. 2).
W dnie dolinki zachodniej SI!: obecne zapewne lupki dolno-sylurskie, 0 czym. SwiadCZll podmokloSci terenu PoczynajllC od podstawy zachodniego zbocza wzniesienia, a wic;c od SPllgu profilu, w zwietrzelinie pojawiajll sill? drobnoziarniste, szarozielone szaroglazy niewachlowskie. W g6~ stoku obserwuje siC; stopniowo zwic;kszenie iloSci fragment6w skalnych. Sll one coraz wiC;ksze i bardziej gruboziarniste. Na szczycie wzg6rza wystwujlliawice (powyZej 20 cm milliszo- . Sci) 0 najgrubszym. ziarnie (do 4 mm). W sldadzie znaj-dowanych tam. szaroglaz6w obserwuje siC; okruchy skal wulkanicznych i osadowych, kwarc, skalenie i biotyt, ze spoiwem 0 charakterze masy wypeIniajllcej skJadajllCC.i siC; w duZej mierze z materialu pochodzenia wulkanicznego. Pod wzgl~ skladu Sll wic;c podobne do szaroglaz6w opisanych w Niestachowie, w kt6rych dominuje material pochodzenia wulkanicznego (8).
MUtZszosc
serii szarog-lazowej w Widelkach wynosi ok. 50 m.N
t
Fig. 1. Location sketch of the most important Upper Silurian
outcrops in Bardo and Daleszyce synclines'
1 - Cambrian in synclinal margines, 2 - Ordovician, Silurlan, Devonian, 3 - outcrops of Silurian rocks
E
Fig. 2. Geological section through the Widelki hill 1 - graptolitic shales. 2 - graywackes, 3 - shales with mudstone intercalations, 4 - Quaternary deposits, 5 -
Po przekroczeniu szczytu, w najwy7szej ~Sci
wschod-niego zbocza wzgorza w Widelk:ach obserwuje si~
ponow-ne zmniejszenie gruboSci lawic szaroglaz6w i zmniejszenie wielkoSci ziarna. W niskiej skarpie polnej drogi odslaniajl!
si~ POCZl!tkowo lawice drobnoziarnistych szaroglazow,
a nastwnie mulowc6w szaroglazowych. W dolnej ~ci
stoku obserwowaC moma jui; tylko pojedyncze warstwy mulowcow szaroglazowych w postaci cienkich kilkucen-tymetrowych wkladek wsrOd dominujllcych lupkow ila-stych.
Analizujllc calosc profilu w Widelkach moZna stwier-dzit, :ie powyi:ej gruboziamistych i grubolawicowych
szaroglazow, budujl!cych szczyt wzgorza, frakcja grubsza
dose szybko ust~puje. PrzeIawicenia szaroglazOw
wy-st~pujl! coraz rzadziej, SI! coraz ciensze i skladajlJ. si~
z coraz drobniejszego materialu.
Wynika z tego, :ie najwyi:sza ~ profilu osadow
gomosylurskich jest wyksztalcona w postaci lupkow
.ilastych nazwanych przez autorki Iopkami z Widelek.
Rzeczywista milli:szosc tych skal wynosi 8 -10 ID. Zaob-serwowano w nich odciski drobnej fauny. Znaleziono tam
ma,Ii:e, ma1Zoraczki i graptolity, ktore po zbadaniu przez
B. Zbikowskll i M. Por~bskll. umoZliwily okreSlenie
wieku lupkow z Widelek, a posrednio i wieku lei'4cych ni:iej szaroglazow.
Opis petrograficzny 1opk6w
z
WidelekLupki z Widele.k SI! to jasnoszare 3 - 5
cm
gruboSci lupki ilaste z przewarstwieniami, glownie w dolnej ich~Sci. kilkucentymetrowych wkladek drobnoziarnistych
osadow piaszczystych. TwOlZll one warstewki lupi~ si~
na kostki 0 wielkoSci 3 - 5
cm.
Lupki ilaste wykazujl! mikroskopowo jednokierunkowe ulorenie luseczek mine-ralow ilastych. W substancji ilastej SI! widoczne agrega-ty kryprokrystaliczne, niskodwojlomne. Obecna jestdo-mieszka ziam 0 wielkosci 0,04-0,08
mm,
przewaZniekwarcu, rzadziej plagioklaz6w. Skala jest zabarwiona
wodorotlenkami i t1enkami:iela2a., ktore tworzl! agregaty i smugi ukladajl!ce si~ zgodnie z lupliwoSciIl- Analiza rentgenowska wykonana na preparatach orientowanych sedymentacyjnie wykazala, :ie w sklad lupkow ilastych
wchodzll nas~puj~ skladniki: illit, chloryt z domieszkl!
smektytow, kwarc i skalenie.
Warstewki aleurytowo-psamitowe wyst~pujllce wsrOd
lupkow ilastych skladajll si~ z substancji ilastej illito-wo-chlorytowej stanowillCej 34,6% oraz z materialu k1astycznego. Ziama tego materialu Sll ile wysegregowa-ne (0,04-0,9
mm,
sporadycznie wystwujl! ziarna 0wiel-koSci 2,0
mm);
Sll one ostrokraw~ lub majl! slabozaok£l!glone naroZa.
Najliczniejsze SI! okruchy skal wulkanicznych.
Stano-will one 27,5%. Wielkosc ich ~to wynosi 0,5 -0,7
mm,
a nieliczne okruchy osil!gajl! rozmiary 2,0
mm.
Nalei'4w przewadze do grupy skal typu andezytu. C~o majll
struktu~ porfirOWIl. w ktorej fenokrysztalam:i SI! plagio-k1azy i biotyt. Czasem wyst~pujl! pseudomorfozy 0 po-kroju srupkowym, zapewne po mineralach ciemnych, wypelnione drobnoluseczkowl! zielonawll substancjl!. no skalne zlozone jest z bardzo drobnych listewek skaleni uloZonych rownolegle i fiuidalnie. Wyst~pujll teZ okruchy
o strukturze trachitowej, bez fenokrysztalow, w ktorych
listewki skaleni (bliZej nieoznacza1ne) tkwill w irekry-stalizowanym szkliwie zabarwionym pylem
hematyto-wym. Rzadko spotyka si~ okruchy skal typu diabazow.
Listewki skaleni Sll ulozone w nich romokierunkowo, a interstycja wypelnione SI! drobnokrystalicznl! substan-cjll barwy zielonawordzawej.
Ziama kwarcu wyst~pujl! w skalach badanych w iloSci
okolo 12,8%. Majll one przewaZnie ksztalty klinowe,
sierpowe, maczugowe, czasem Sll termicznie ~kane,
a wielkosc ich dochodzi do 0,9
mm.
Skalenie wystwujl! w iloSci do 18,3% i SI!
reprezen-towane przez plagioklazy zbliZniaczone albitowo,
czasem
karlsbadzko, nalei:l!ce do oligoklazu (An 24-26%) i an-dezynu (An 32 - 38 %). Spotykane SI! tez skalenie 0
niejed-norodnym plamistym wygaszaniu swiatla, nale~ do
albitu, cz~sto utkane luseczkami chlorytu. Skalenie maj4
pokroj tabliczek lub listewek, a najwi~ksze ziarna
do-chodzll do 0,7
mm.
Biotyt wyst~puje w cienkich blaszkach, w niewielkich
iloSciach (0,6%). Zarowno pIagioklazy jak biotyt majll
takie same cechy jak fenokrysztaly wystwuj~ w
okru-chach skal wulkanicznych i zapewne SI! pochodzenia
piroklastycznego.
Nieliczne okruchy skal osadowych, ktorych Il!czna zawartosc wynosi 6,2%, nalei'4 do lupkow ilastych, do
drobn~krysta1icznych skal krzemionkowych, rzadtiej do
mulowcow 0 spoiwie illitowym. Najwi~ksze okruchy tej
grupy majl! rozmiary 0,8 inm.
Opisane wyi:ej skaly aleurytowo-psamitowe, wystwu-jllce w lupkach z Widelek nalei:y zaliczyc do osadow tufitowych. Wskazuje na to dominujl!CY udzial materialu pochodzenia wulkanicznego. Ten ostatni wystwuje row-niez w domieszce w lupkach ilastych. Wynika z tego,:ie lupki z Widelek Sll utworami, w ktorych jest widoczny
znaczny wpIyw dzialalnoSci wulkanicznej, chociai: byl on
slabszy niZ w czasie tworzenia si~ ni:iej lei'4cych
szaro-glazow niewachlowskich (8). Sedymentacja lupkow z
Wi-delek rozwijala si~ w kontynuacji z sedymentacjl!
szaro-glazow niewachlowskich, ale przy stopniowo wygasajllcej
dzialalnoSci wulkanicznej, ktorej maksimum przypadalo
na tworzenie si~ gruboziarnistych lawic szaroglazowych.
Chank.terystyka faUDY z Iopk6w z WIdelek
W lupkach z Widelek napotkano liczne Slady fauny,
zachowanej prawie wylllCZnie w postaci odciskow. Wyjl!-tek stanowil! graptolity, aczkolwiek ich SZCZl!tki SI! Z
regu-Iy fragmentaryczne i silnie splaszczone. Najliczniej Sll reprezentowane odciski bardzo drobnych maay (glownie formy mlodociane) oraz skorupiakow z grupy Phylloca-rida opisanych przez G. Giiricha (4) jako Trigonocaris
dubia. Rowniez ~te SI! odciski planktonicznych
mal-i:oraczkow z ~u Myodocopida oraz fragmentow
lodzi-kow. Sporadycznie znajdowano odciski fragmentow
10-dyg liliowc6w. Z wystwujllCYCh w serii ilastej z Widelek skamienialoSci jedynie maIZoraczki i graptolity majll
znaczenie dla okreSlenia wieku tych osadow (ryc. 3~ .
Wsrod maIZoraczkow wyroZniono nastwuj~
ga-tunki: Bolbozoe bohemica Barrande, "Entomozoe" mi-grans (Barrande), Rhomboentomozoe rhomboid ea
(Bar-rande) i Bolbozoe anomala (Barrande~ Pierwsze dwa
gatunki wystwujll w calej serii, dwa ostatnie zaS tylko
w jej gomej ~sci. PowyZsze formy Sll cytowane z osadow
dolnego i gomego ludlowu Sardynii, Czechoslowacji, Francji, Wielkiej Brytanii (11). Nie.ktore z nich pod
innymi nazwami opisal G. Giirich (4) z warstw "Inter-rupta" Niestachowa, Kleczanowa, Zalesia i Brzezinek
w GOrach Swi~tokrzyskich. MalZoraczki wskazujll zatem
na przynalemosc omawianych osadow do ludlowu,
nie
pozwaIajl!jednak ustalit, zjakll ~I! tego pi~tra mamy
do czynienia w Widelkach.
. Decyduj~ znaczenie
w
dokladniejszym datowaniu lupkow z Widelek majl! graptolity, ktore oznaczyla E.lllllfioreczkl
.
I
• ! ofI
!II
i
1111
'0 m It&1,..:1
9 8 7 6 5 4 3 2o ...
....
.
.
.
. .
.. .
.
. . ..
. .
.. .
..
.
EJ
......
··
. 1E3
~28
j3
11
? N. kozIowskIl >-Z N. inexpectatus ..: N.lnexpectatus 1) I " B. bohemlcua B. bohemlcua r;-I~I1
," ?s.~:~~ardl- :~Rye. 3. Stratygrafw oraz zaslfgi pionowe fauny w profilu iupkdw
z Widelek
1 - szaroglazy, 2 - mulowce. 3 - lupki ilaste
Fig. 3. Slraligraphy and occurrence ranges of fauna in the WideIki shales from the WideIki profile
1 - graywaekes, 2 - mudstones, 3 - shales
Bohemograptus bohemicus (BouCek) cytowany od gomej
~ poziomu leintwardinensis (najwyi;sza ~sc dolnego
ludlowu) do kotlca g6mego ludlowu (13). W sp~gowej
c~sci lupkow wsp6lwystwuje on z Cucullograptus sp. i Saetograptus ex gr. leintwardinensis (Hopk.). Swym
zasi~giem przedstawiciele rodzaju Cucullograptus nie
wy-kraczaj~ poza najniZszQ, ~ poziomu B. bohemicus (IS~
Wiek dolnej ~ omawianych Iupk6w okreSlie zatem
moma jako gom~ ~sc poziomu S. leintwardinensis
-doln~ c~ poziomu B. bohemicus, a wi~ jako pogranicze dolnego i gomego ludlowu.
Nieco wyZej w profilu wyst~puj~ inne gatunki
grapto-litow wsrOd nich: Pristiograptus
duhius
sl., Pristiograptus8p. i Neocucullograptus sp. Ta ostatnia forma wskazuje na
g6m~ e~sc gomego ludlowu a konkretnie na poziomy N.
inexpectatus - N. kozlowskii (IS). Lupki z Widelek
reprezentuj~ zatem niemal ca1y gomy ludlow.
Niewy-kluczone, Ze ieh najnii:sza ~ naleZe6 moZe jesZCZ(: do
dolnego ludlowu.
PoZniejsze obserwacje przeprowadzone w miejseowo-Sci Mokradle (rye. 1) wykazaly, Ze i tarn nad szaroglazami
wys~puj~ lupki ilaste, w ktoryeh znaleziono podobn~ faun~. Na jej podstawie stwierdzono, Ze lupki te od-powiadaj~ dolnej ~ lupkow z Widelek.
WNIOSKI
Z przedstawionyeh obserwacji wynika:
1. Szaroglazy niewachlowskie nie kon~
staropaleo-zoicznej serii osadowej w poIudniowej ~ Gor Swi~to
krzyskich. Powy:iej szaroglazow wyst~puj~ osady ilaste
zawieraj~ce faunct morsk~ i maj~ pierwotnie zapewne znaczne rozprzestrzenienie. Sedymentaeja ilasta trwala do konca. gomego ludlowu (rye. 3). Osady ilaste zostaly najprawdopodobniej, przed sedymentacjll piaskow'eow dolnodewotiskich, usunictte erozyjnie i zachowaly sict tylko lokalnie (Widelki, Mokradle).
2. Ze sklad~ mineralnego Iupk6w z Widelek wynika,
:le ich sedymentacja rozwijala sict w kontynuacji z szaro-gIazami niewaehlowskimi. Wprawdzie w czasie tworzenia
si~ szaroglaz6w niewachlowskich malal stopniowo
do-pIyw gruboziarnistego materialu wulkanicznego, jednak do konca gomego ludlowu do zbiomika naplywal drobno-ziamisty material rowniez poehodzenia wulkanicznego.
3. Lupki z Widelek zae~ si~ tworzye w poziomie
Bohemograptus bohemicus, lub z koticem dolnego lud-lowu, a sedymentowaly do konca ludlowu gomego.
Z porownania wieku fauny lupkow leZllcych pod
szaro-glazami oraz fauny lupkow z Widelek wynika, Ze okres
sedymentacji szaroglazowej byl krotki w por6wnaniu z okresem sedymentacji lupkowej. W SpQ,gu szaroglaz6w
wystctpuje gatunek Bohemograptus bohemicus (Barrande),
ktory pojawia sict z koncem ludlowu dolnego. Przykrywa
je zaS seria Iupk6w z Widelek zawieraj~eh faun~, bye
moZe, najwy2'szego dolnego ludlowu oraz calego gomego ludlowu. Szaroglazy powstaly wicte w kr6tkim okresie
intensywnej dzialalnoSci wulkanicznej (S), ktorej
mak-simum przypadlo na przelom dolnego i gomego ludlowu a nastctpnie stopniowo wygasala.
4. Mi~sc serii szaroglazowej w Widelkach wynosi
50 In, a Iupk6w 8-10 m. Szaroglazy z Widelek ~
przykryte lupkami, nie zostaly wi~ zerodowane. Seria
szaroglazowa ma mniejsz~ mi¥.szosc niz przyjmowano
dotychczas (6, 9).
Przedstawione wnioski stawiajll w nowym swietle
interpretacj~ genezy szaroglazow niewachlowskich i ich znaczenie dla rekonstrukcji zjawisk tektonicznych w
po-ludniowej e~sci Gor Swi~tokrzyskieh. Nie mog~ one bye
traktowane jako diastrofiezne (10) czy synorogeniczne
(19) utwory powstale wskutek nagromadzenia materialu
erozyjnego poeh~go z poIudnia (1, 5). z powstaj~
go w gomym sylurze orogenu kaledotiskiego. Szaroglazy
niewachlowskie powstaly na przelomie dolnego i gomego
ludlowu w wyniku krotkiego etapu silnej dzialalnosci
wulkanicznej (S), Sedymentaeja wyuzych osadow
sylur-skich eharakteryzowala si~ doplywem materialu
drobno-ziarnistego, co doprowadzilo do utworzenia 10 m serii
Iupk6w z Widelek. Dopiero po osadzeniu si~ tyeh lupkow
nast~pily w poludniowej CZctsci Gor Swicttokrzyskieh
ruehy tektoniezne, ktore spowodowaly podniesienie anty-klinorium klimontowskiego jako caloSci i erozjct. Osady gomosylurskie zachowaly sict tylko W depresjach m.in. w niecce bardziatiskiej i daleszyckiej.
PraCl; wykonano w ramach programu CPBP. Autorki skladajll podzi~kowania doe. dr hab. W. Bednarczykowi za. iniejatyw~ w podj~u tematu.
LITERATURA
1. ChI e bow ski R. - Arch. Miner., 1978 t 3 z. 1 s. 69-134.
2 C z a r n 0 e k i J. - Pr. Tow. Nauk. Warsz., 1919 t 28
3. C z a r n 0 c k i . J. - Pr. Inst. Geol., 1957 t. 18 z. 1, 3 s. 1-107.
4. G ii r i c h G. - Verh. Russ. K.ais. Miner. Ges., 1896 Set. 2 Bd 32.
5. K 0 w a 1 c z e w ski Z. - Biul. Inst. GeoL, 1974 nr 275 s. 11-62.
6. K 0 w a I c z e w ski Z., Tom c z y k H. - Przewodnik 53 Zjazdu PoL Tow. Geol., 1981 s. 143 -151.
7. L y d k a K., S i e dIe c k is., Tom c z y k H. - Bull. Acad. PoL Sc., Ser. Sci. Geol. Geogr., 1963 voL 11 nr 2 s. 93-99.
8. P r z·y b y low i c z T., S t u p n i c k a E.
- Arch.
Miner., 1989 t 44 z. 1 s. 129-147. 9. Rom a n e kA, R
u p M. - Biul. Panst. Inst.Geol., 1989 nr 362 s. 41-61.
10. S a m son 0 w i c z J. - [w:l Zarys geologii Pol-ski. Wyd. Geol., 1952.
11. S i vet e r D.J. - Paleontology, 1987 vol. 30 cz. 4 s .. 783-813.
12. Ta s·z e k T. - Kwart. Geol., 1962z. 3 s. 345.-350. 13. Tell e r L. - Acta Geol. Pol., 1969 z. 3 s. 393 - 501. 14. Tom c z y k H. Pr. Ins~. Geol., 1956 t. 10 s.
1-78.
15. Tom c z y k H. Pr. Inst. Geol., 1962 t. 35 s. 1-83 ..
16. Tom c z y k 0 w a E., Tom c z y k H. -
Prze-wodnik 53 Zjazdu Pol. Tow. Geol., 1981 s.42-57. 17. Tu r n a u - M 0 raw s k a M. - Petrografia
skal osadowych. Wyd. Geol., 1954.
18. U r ban e k A. - Acta Paleont.. Pol., 1970 nr 1- 3 s. 163-388.
19. Z nos k 0 J. - Kwart. Geol., 1983 z. 3 s. 457 -470. SUMMARY
Upper Silurian rocks in Widelki near Bardo (southern
Holy Cross Mts) have been investigated. The 8-10 m thick deposit sequence, composed of siltstones and
mud-. stones, named the Widelki shales, overlays the 50 m thick Niewachlow greywackes. The shales contai.11 the material of volcanic ori~ indicating sedimentation continuity after the greywackes. The fauna of ostracods and grapto-lites indicates upper Ludlovian age of the Widelki shales. This age data suggests that the Niewachlow greywacke has originated during a very short wne at the Lowerj jUpper Ludlovian boundary. Shales terminate the Old--Paleozoic succession in the Klimontow anticlinorium area. The Niewachl6w greywackes and Widelki shales can not be identified as synorogenic deposits.
Translated by authors
PE31OM"E
B MecTHOCTH BlI,Zl;emm OKOJIO :Sap~a (lOlIIHWI '1acTL CBeBTo:mmcmx rop) 61dJIB npoBe.ZJ;em BCCJIe.ZJ;OBaHWI BepXBecBJIypBHcmx nopo~. BldIIIe HeBa.xJIeBCmX rpay-Ban MOIQHOCTH 50 M J;laxO,mITC1I cepu. rJIBHBCThIX B aJIeBpoJIBTHhIX OTJIO)Ke1prlt MOIQHOCTB OT 8 .ZJ;O 10 M,
Ha3BaHHWI ~ B3 BII,Zl;eJIeK. 3TH ~
co.ZJ;ep-)KaT MaTePBaJI BynllJiH'lecKoro upoBCXo)K.ZJ;eHU, 'lT0 yx83ldBaeT Ha TO, 'ITO BX ce.ZJ;BMeBT~ DpoBCXO.ZJ;BJIa
B upo.ZJ;OJDKeHBB e rpay»UXaMH. Ha OCHOBaHBH
4>aYJlhl
ocrpaxo.ZJ; B rpamOJIBTOB 6LlJI oupe.ZJ;eJIeH B03paCT CJIalmeB B3 BlI,Zl;eJIeIC - KaIC .sepXBmi: JIY,Il)[OB. Oupe.ZJ;e-JIeHBe B03J>!iCTa 3TBX CJIaHIleB U03BOJIBJlO YCTaHOBBTL,'lTO HIDKe JIelK:~ cepu rpay»an 06P830BaJIa.cb B KOPOTICOM uepBo~e BpeMeHB, Ha uepenoMe HHlIIHero
B BepXHerO JIY,Il)[OBa. HeBaxJIeBCKBe rpay»aDm B ~ qbI B3 BlI,Zl;eJIeK He MOryT 61l1Th lI,Zl;eBTBclJ~OB8.HIUde
c CBHoporeHlUJlMB OTJIOlKeHBJIMB. GRZEGORZ 1. NOW AK
Panstwowy Instytut Geologiczny, Oddzial DolnoslllSki
SAPROPELIT Z PROFILU OlWORU WIERTNICZEGO DZIKOWIEC IG 1
(DEPRESJA SRODSUDECKA)
Sapropelity stanowill, ogniwo posrednie mi~
utwo-rami bitumicznymi a humolitami
i
SI!: jednym z typ6w genetycznych w~gli. W~gle sapropelowe wykazujll,wySO-kIl:
zawartosc skladnikow bitumicznych. Od innych utwo-row sapropelowych (np. Iupk6w bitumicznych) ro~ si~zarowno czarnll, barwll (obecnosc substancji humuso-wych) oraz wystwowaniem wsrod pokladow w~gla hu-musowego.
Z polskiej inicjatywy na sesji Mi~dzynarodowego . Komitetu Petrologii W~gla - ICCP w Liege·w. 1977 r. powolano Mi~arodowy Zesp61 do BadaJi Sapropeli-tow powierzajllc jego przewodnictwo dr Kazimierze Hamberger z Politechniki Slliskiej.
W Polsce wystwowanie sapropelit6w stwierdzono do tej- pory w karbonie produktywnym GornoslllSkiego • i Lubelskiego Zagl~bia W~glowego. ~ z tego zakresu liCZJ;l.e opracowania petrograficzne (3, 10 -12). W· Dolno-slll,skim Zagl~biu W~glowym dotychczas nie stwierdzono sapropelit6w, co tlumaczy si~ wysokim stopniem uw~
glenia w~gla (7). Tylko w dawnyeh materialach
kopal-UKD 552.574.1/.2:551.735.1(438.262)
nianych (poniemieekich) napotkano na informacj~, Ze
najniZszy poklad warstw wal~kich w rejonie WaI-brzycha jest w~glem kennelskiin.
Prowadzllc w roku 1985 wierceni~ otworu Dzikowi~
IG 1 w rejonie' noworudzkim (ryc. 1) stwierdzono wsrOd
w~glonoSnych osad6w silezu, mi~ pokladiuni w~gla
humusowego (15~ warstw~ sapropelitu.
Praca przedstawia charakterystyk~ petrograpCZllll
re-
.
go sapropelitu. Badania przedstawiajll jego' opis makro-skopowy oraz szczeg6l0we obserwacje mikroskopowe w swietle odbitym przy zastosowaniu optyki imersyjnej i analizie fluoresce:o:cyjnej. .
Autor sklada podzi~kow~. Pani dr Kazimierze Hamberger za Zycz1iwe uwagi i pomQc w pisaniu pracy. Za inspiracj~ i sugestie autor dzi~kuje Pani doe. dr hab.
Barbarze KwieciDskiej Wcademia G6rniczo-Hutnicza),
Panu prof. dr hab. Wie$wowi Gabzdylowi dzi~kuj~ za umoi:liwienie mi przeprowadzenia badati fluorescencyj-nych w Politechni9C SlllSkiej, a Pani dr Bronislawie Hanak i Panu dr lUystianowi Probierzowi za
