O wieku maksimum transgresji jeziora Gardno

mazowieckiego i eemskiego oraz interpretacj~ poloi:enia przypadajllCYch mi~zy nimi osadow zlodowaceti liwea (?), odry i warty.

LITERATURA

1. Bar ani e c k a MD. - Biul. Inst. Geol., 1980 nr 322 s. 31-57.

2. Bar ani e c k a M.D. - Kwart. Geol., 1990 nr 1 s.149-165.

3. B 0 row k 0 - Diu z a k 0 w a Z. - Biul. Inst. 0001., 1981 nr 321, s. 259-275.

4. B r z e z i ti ski M. - Szczeg. mapa geol. Polski 1: 50 000, ark. Lowicz (w druku).

5. G r a bow s k

a

I. - Wyniki analizy pylkowej z wiercenia Jamno ... , Arch. Patistw. Inst. 0001., 1987. 6. J a n c z y k - K 0 P i k 0 w a Z. - Wyniki

anali-zy pylkowej z wiercenia z Pola Beichatow. Arch. Patistw. Inst. Geol., 1987.

7. J u r k i e w i c z 0 w a 1., M a m a k 0 w a K. -BiuL Inst. Geol., 1960 nr 150 s. 71-103.

8. Ken i g K., G r 0 n k 0 w s k a B. - Opracowa-nie specjalistyc:zne. Badania Jitologiczno-petrograficz-ne osadow czwarto~owych. Szczeg. mapa geol. Polski, ark. Lowicz. Arch. Patistw. Inst. Geol., 1989. 9. K I aj n e r t Z. - Acta Geogr. Lodz., 1966 nr 23 s.

1-134.

10. K I a j n e r t Z., Pie c hoc k i A. - Folia Quater., 1972 nr 40 s. 1-32.

11. K r z y s z k 0 w ski D. - Bull. Acad. Pol. Earth Se., 1989 nr 1-2 s. 121-130.

12. Now a k J. - Biul. Inst. Geol., 1974 nr 268 s. 91-164.

13. R 0 z Y c k i S.Z - Prace 0 plejstocenie Polski srodkowej. Special issue for the VI INQUA Congress. Warszawa, 1961 s. 13-34.

14. R 0 Z Y c k i S.z. - Plejstocen Polski Srodkowej. PWN,1972.

15. S a r n a c k a Z. - Biul. Inst. Geol., 1978 nr 300 s. 5-96.

16. W a k s m u n d z k a M. - Orzeczenie doty~ce dw6ch probek z Jamna. Arch .. Patistw. Inst. Geol., 1989.

SUMMARY

The Mazovian Interglacial in Jamno is located on the northeastern slope· of the Kujawy Swell within the tectonic graben Sleszyn - Bocheti and is the only one of this age in western Mazowsze. The Quaternary and older sediments of the Jamno section (Fig. 2) were subjected to pollen and lithologic-petrographic analyses. At Jamno fluvial sediments were noted, being of the Great Inter-glacial age in the facies distinguished by s.z. Ro:iycki (13, 14). They form three sequences - sedimentary cycles. . Warmer lower parts and cooler upper· parts of the sequence were distinguished. The upper part of the second sequence contains organic sediments that were pollen--analyzed. Resulting succession was typical for the Mazo-vian Interglacial.

Development of vegetation at Jamno (Fig. 4) starts with tundra. Forests are initiated during the period I, being the boreal ones. The period

n

is characteristic for its high content of Picea and Alnus. During the period III there is common Abies, accompanied by Corpinus, Quer-cus, Ulmus and Tilia are rare. Presence of Pterocarya, Buxus, eeltis and Vitis are remarkable.

Sediments of the Great Interglacial near Jamno are overlain by three glacial horizons of the Liwiec (7), Odra and Warta glaciations, separated with glaciotluvial series. In the Jamno borehole there are glaciotluvial sediments of the Liwiec (?) Glaciation retreat phase, recognized in the whole studied area as the buried outwash series. WACLA W FLOREK, ALBIN ORLOWSKI

ZakI:ad Geomorfologii i Geologii Czwartorzodu WSP. Slupsk

o

WIEKU MAKSIMUM TRANSGRESJI JEZIORA GARDNO

MORFOLOGIA I WIEK

WSCHODNIEGO BRZEGU mZIORA GARDNO W SWIETLE DOTYCHCZASOWYCH USTALEN Na wschodnim brzegu jeziora Gardno wys~pujll podluZne, niemal poludnikowo usytuowane formy piasz-czysto-Zwirowe (ryc. 1B) od dawna okreSlane jako jezior-ne waly brzegowe, powstale pod koniec transgresji litory-nowej i w okresie politorynowym (4).

Zdaniem B. Rosy (4). poloZenie najstarszej linii brze-gowej znaczy zamarly klif (ryc. lB), u podno:ia ktorego wystwuje kopalna powierzchnia abrazyjna. Powierzch-nia ta IIlCZY si~ z klifem na ~ej 1-1,5 m npm Wiek, jak i geneza wymienionych form dollld wydajll si~ dy-skusyjne.

Pierwszy wal brzegowy wyst~puje jedynie na p6lnoc od rzeki Lupawy (4), ehoe na zdj~ach lotniczych widaC jego kontynuacj~ rowniez na poludniowym jej brzegu (ryc. 1B). WaI wmosi si~ do ~nej okolo 2,5 m npm i osill8a szerokosc 20- 30 m (por. 4, a taki:e ryc. 2). Calosc walu pudujll ro:inoziarniste piaski z lokalnymi domiesz-kami i nagromadzeniami detrytusu roslinnego.

Przepro-298

UKD 551.797:551.35.(16(438.172) wadzone przez autor6w Iatem 1989 r. badania geologicz-ne (w ramach kartowania geologiczgeologicz-nego arkusza Smol-dzitiski Las, Szczeg6l0wej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50(00) wykazaly, i:e ~ wahljest podScielona warstwll torfu i detrytusu roslinnego. Osady te zostaly wydatowane w Laboratorium C-14 Politechniki SlIlskiej. B. Rosa (4) powi~ gen~ wspomnianego walu z okresem formowania dzis Jrieczynnego klifu kolo wsi Gardna Wielka, w poludniowo-wschodniej ~ misy jeziornej (ryc. lB). Zdaniem tego autora mialo to miejsce podczas postlitorynowej regresji Baltyku, ktora

przy-padla na okres subborealny. .

Nieco p6Zniej, w okresie transgresji subatIantyckiej powstal drugi, najc::tlu7szy wal brzegowy (ryc. 1B). A. W ojciechowski (8) przypisal utworzenie tego walu trans-gresji oznaezonej Ga IV (rye. lA). kt6rej wiek okreSliJ: rownie:i na poclIltek okresu subatlantyckiego, nie okreSIa-jllC poCZlltku fazy, zaS kon!ec datujllC na 2390±90 lat BP.

Kolejny wal (ryc. 1B) leZy w pobliZu wsp61czesnej

linii

brzegowej,jest niski, ajego stoki nachylone SIl pod maIym klltem. B. Rosa (4) jego powstanie przypisal procesom wspolczesnym.

C\\GaIV

_lZJ

Go IV

,

.\ \ \ .

rE

_... .

::

..

-::

[2J

m

~:': •.

:.

EJ

....

I~'I

~ 2 3 4 5 6 7 o 2 km '-' - - - - ' - - - ' ,

D

Rye. 1. A - zasicgi jeziora Gardno podczas kolejnyeh etapow

transgresji holoeeflskiej (wg 8,por. rye. 3) , B - geomorjologiczny szldc obszaru przylegajqcego do wschodniej cz~sci jeziora Gardno

(wg4, 5 cz~sciowo zmieniony)

1 - piasld i gliny moreny gardzieDsJdej, 2 - pOinovistuli.aD.sld stoZek Lupawy, 3 - jezi.ome waly brugowe, 4 - holocenskie formy fluwiaIne, 5 - mierzeja. 6 - wydmy SrodlQ,dowe i nadmor-skie, 7 - nieczynny klif, 8 - tarasy jezi.ome i rowniny torfowe (literami A i B oznaczono przebieg przekrojow przedstawionych

na ryc. 2)

Ryc. 2. Przekroje geologiczne przez najwyiszy wal brzegowy jeziora Gardno (lokalizacja na ryc. IB)

1 - piasek Srednioziamisty, 2 - piasek drobnoziamisty,

3 - mulek, 4 - makroSZCZlltki roSJ.i.nne, 5 - nagromadzenia slabo przetworzonej materii organicznej z domieszq mineral.rut.

6 - torf, niekiedy z doIllieszq piasku

8

Ryc. 1. A - extents of the Gardno Lake during successive phases of the Holocene transgression (after 8, cf. Ryc. 3), B - geomor-phologic sketch of the area close to the eastern part of the Gardno

Lake· (after 4, 5, partly changed)

1 - sands'and tills of the Gardno moraine, 2 - Late Vistulian

fan of the Lupawa River, 3 - lake shore ridges, 4 - Holocene . fluvial features, 5 - bar, 6 - inland and seashore dunes, 7 - inactive cliff, 8 - lake terraces and peat plains (A and B mark

sections of Fig. 2)

.. Ryc. 2. Geologic sections across" the highest shore ridge of the Gardno Lake (for location see Ryc. IB)

1 - medium-grained sand, 2 - fine-grained sand, 3 - silt, 4

-plant macrofossils. 5 - concentrates of poorly decomposed

organic matter with mineral admixture, 6 - peat, locally with

admixture of sand .

1 m npm o I m ppm 2 3 4 5 8 7 8 9 10 8 Kluki 3

x x

x Ga 11 ? Ga III

./'.1

Gal

r

Kluki 2

r,

I I '.J

,

,

I

Kluki I 7 8 5 4 Gal

"

.

...

f Kluki 2

r-

2

xxXx

3 3 2 I o ka BP

Rye. 3. Pozyej~ przebodonego walu brzegowego na tie WykreSDW

transgresji Baltyku wg K. Tobolskiego (7) i transgresji jeziora Gardno wg A. Wojciechowskiego (8)

1 - transgresja jeziora Gardno, 2 - transgrcsja Baltyku, 3

-wal brzegowy

Fig. 3. Location of the studkd shore ridge against cunes of the Baltic (after K. Tobp/Ski (7)) and the Lake Gardno (after A.

Wojciechowski (8)) transgressions

1 - tralisgression of the Gardno Lake, 2 - transgression of the

Baltic Sea, 3 - shore ridge

WIEK NAJWYZSZEGO WALU BRZEGOWEGO -WIEK MAKSIMUM

TRANSGRESJI LITORYNOWEJ

Wyniki wsp61czesnych badali efekt6w transgresji lito-rynowej w srodkowej partii wybrzeZa okreSlajli wiek

pierwszego maksimum na okolo 7000 lat BP (7, 8) to

jednak powaZnie r6Zni1l si~ CO do ~ej, jakll ten etap

transgresji osilignlll (ryc. 3). Odmienna sytuacja dotyczy

drugiego maksimum transgresji - w odniesieniu do

kt6rego wspomriiani autorzy zgadzajll si~ CO do jej

pionowego Zasi~gu (do ~nej okolo 2 m ppm), lecz

r6Znill si~ co do wieku i to 0 ponad 500 lat (ryc. 3). Z punktu widzenia naszej dyskusji najistotniejsza

wy~je si~ faza Kluki 3, kt6rej wick K. Tobolski (7)

okreSlil na 5000-4500 lat BP, na podstawie

przebada-nych stanowisk w Brenkowie (2) jezioro l.ebsko i

I.e-ba-Neptun (6). We wszystkich tych przypadkach tody

przykryte osadam.i morskimi wystwujli

na

~ej

zbliZo-nej do 0 m. Daje to podstawy do przypusZczeti, 2:e sredni

stan morza podczas transgresji Kluki 3 przekraczaJ stan

300

wsp6lczesny, jednak nie do ~ej 3 m npm, jak to

widzial B. Rosa (4). Obecnie ten sam autor jest zdania, 2:e

poziom Baltyku pod koniec transgresji litorynowych i po

transgresji subatlantyckiej rugdy nie byl wy7szy od

obec-nego (5).

Wiek torfow podScielaj~ch pierwszy wal brzegowy

na wschodnim brzego jeziora Gardno ustalono· na

5850

±

120 lat BP (Gd-6098) i 58SO

±

70 lat BP (Gd-5583).

~ to wi~ tody starsze od przebadanych przez K.

Tobol-skiego (6) na stano~sku l.eba-Neptun (4610±250 lat

BP~ Zgodnie z tymi ustaleniami badany wal brzegowy

powstal podezas maksimum transgresji litorynowej, nie zaS,jak to uwaZaJ B. Rosa (4) podczas fazy regresji,

kt6l1!-nasunma

po owym maksimum. Tak przedstawione dane

upowaZniajll do powillzania okresu powstania tego walu

z wyr6Znionli przez A. Wojciechowskiego (8)

transgre-sywnll f8Z4 Ga Ill. Wiek fazy Ga III nie zostal przez tego

autora sprecyzowany (por. ryc. ·3). Na przeszlrodzie

takiemu przypo!"Zlldkowaniu datowanego walu, jest (akt

wiIlzania

przez tego autora fazy Ga III z obecnoSciIi

w poIudniowej ~Sc:i. jeziora osad6w piaszczystych

na

~bokoSci 2 m. Cytowany autor uwaZa je

za

wal

brzego-wy uformowany w fazie Ga

m,

podczas gdy W. Florek (w

druku) jest sklonny p~ypisywaC powstanie tej serii

osa-d6", piaszczystych dziaialnoSc:i. Lupawy. 1est to

stanowi-sko zbieme z opiniami gloszonymi przez

B.

Bogaczewicz--Adamczak i in. (1), iZ

wzrost

spiaszczenia borealnych osad6w jeziomych ku poIudniowemu wschodowi

wska-zuje na Lupaw~, jako ir6dlo materialu terygenicznego.

Trzeba tu jednak dodaC, 2:e t~ opini~ trudno jest

skorelo-waC z p6Zniejszymi pubJikacjami tych samych autor6w. PODSUMOWANIE

Reasumujllc naleZy stwierdzic, 2:e przebadany wal

brzegowy powstal w okresie transgresji jeziora Gardno synchronicznej z maksimum transgresji litoryno-.vej

po-ludniowego Baltyku - Kluki 3. Zdaniem autor6w faza ta

osillgn~ w jeziolte Gardno ~Ii nie wyi:szQ. niZ 1,0 m

npm. DecydujllC}'in argumentemjest tu ~a podstawy

walu (por. ryc. 2), nie zaS ~ jego· wierzcholka. Ta

ostatnia odpowiada pionowemu· zasi~gowi falowania

podczas

sztorm6w.

LITERATURA

1. Bogaczewicz-Adamczak B.,

Fedo-row i c z S. i in. -

Zesz.

Nauk. Wydz. BiNoZ Uniw.

GdaIiskiego, Geogr., 1981

nr

12 s. 27 -49.

2 B rod n i e w i c z I. - Brenkowo, faunal analysis.

Guide-book of excursion, INQUA, Subcomm.. on

Shorelines of NW Europe, 1972 s. 29-32 .

3. F

1

0 r e k W. - Postglacjalny rozw6j dolin

Srod-kowej ~ p6lnocnego sklonu Pomorza. Wyd

. WyZsz.

Szk.

Pedag. YI Slupsku (w druku).

4. R 0 s a B. - Stud. Soc. Scie. Torunensis, 1963

nr

5 C

s.1-172

5. R 0 s a B. -

[w:1

Pobrze2:e Pomorskie (B.

Augustow-ski red.). Ossolineum, 1984.

6. To b 0

I

ski

K. -

Bad. Fizjogr. nad Polskll Zach.,

1979

nr

32 A. s. 151-168.

7. T 0 b 0

1

ski K. - Acta Palaeobotanica, 1987

nr

1 s. 179-222.

8. W 0 j c i e c how ski A. -

Analiza

litofacjalna

osad6w jeziora Gardno i jej znaczenie dla

paleogeo-grafii obszaru.lnst. Badali Czwarto~u UAM, POznaD,

SUMMARY

The highest and the easternmost shore ridge of the Gardno Lake was studied. It has developed during the transgreSsion of the Gardno Lake, synchronous with the maximum of the Littorina transgression of the South

Baltic ie. Kluki 3. According to the authors a sea level in this time was not higher than 1 m a.s1, as univocally indicated by altitude of the beach base (Fig. 2) but not of its summit The latter corresponds to the vertical extent of waves during storms.

SYLWESTER OOBRZYNSKI, ELZBIETA FLOREK, WACLAW FLOREK, ALBIN ORLOWSKI

Zaklad Geomorfologii i Geologii Czwarto~u WSP, Slupsk

PLEJSTOCEN

SRODKOWEGO POMORZA

I

POBRZEZA BALTYKU

W SWIETLE TERMOLUMINESCENCYJNYCH WSKAZNIK()W WIEKU osADOw

W dotychczasowej Iiteraturze stratygrafJa plejstoce-nu Pojezierza Pomorskiego i Pobrzei:a Baltyku byla gl6wnie ustalana na podstawie Iitostratygrafii (por. 7, 8, 10, 13 -15, 18 - 20, 25, 26 i in.). Wynikalo to w znac:mcj mierze z ub6stwa stanowisk interglacjalnych (10). W

ostat-nich latach pojawily si~ dose Iiczne proby ustalenia wieku

plejstocetiskich osadow mineralnych pOInocnej Polski

na podstawie metody t~oluminescencyjnej. Wymienic

tu trzeba przede wszystlcim prace J. Sylwestrzaka (24), E. Drozdowskiego (3), H. ProszyDskiej-Bordas i in. (22),

A. Makowskiej (6) i in.

Opracowanie autorow jest elementem skladowym prac wykonywanych d1a potrzeb arkuszy: S!DoIdziDski Las, Smoldzino i Slupsk Szczeg6l0wej Mapy

Geologicz-nej Polski w skali 1:50000. W ramach tych prac

wykona-no 8 otworow badawczych; z ktorych pobrawykona-no 32 probki

osad6w, przcde wszystkim glin. Ponadto pobrano 5

pr6-bek z wykopOw

.i

odsloni~ .. Osady te poddano analizie

termoluminescencyjnej w laboratorium Uniwersytetu Gdariskiego przez dra Stanislawa Fedorowicza i mgra

Ireneusza Olszaka. Rycina 1 pokazuje lokalizacj~

punk-t6w pobrania probek na tie granic arkuszy mapy oraz

gl6wnych jednostek geomorfologicznych obszaru.

Data-wania wykonano standardowll metodll stosowanQ, w

La-boratorium TL w Gdarisku, ktorej szczeg6l0wy opis jest zawarty w oddzielnej publikacji (4).

)

Rye. 1. LokaJlzacja punkt6w pobranitl probek do datowan TL na tie sytuacji geomorJologicznej i granic arkuszy mapy geologicznej

1 - morena gardzicnska, 2 - wysoozymy morenowe. 3 - osady

glacifl.uwialne, 4 - liolooeDskie dna dolin rzecmycb, 5 -

row-niny akumulacji limniczno-torfowej, 6 - mierzeje. 7 -

wier-oenia, 8 - wkopy (numery punkt6w. pobrania pr6bek jak na rye.

2-4); liczby w kratkach oznaczajll numery arkuszy

Szczeg61o-wej Mapy Ocologicznej Polm 1:50000, 1 - SmoldziJiski Las,

10 ..: Smoldzino, 21 Slups.k:; miejscowoSc:i: 1 Slups.k:, 2

-Wieloglowy, 3, 9 - Zelk:6wka, 4 - Osieki, 5 - Dominek,

6 Kwno,7 Smoldzino, 8 Buk6wka, 10 Globino, 11 -KarZniczka

Fig. 1. Sampling sites for TL datings against geomorphologie

backgroUnd and sheets of geologic map

1 - Gardno moraine, 2 - morainic plateaux, 3 - glaciotluvial sediments, 4 - Holooene bottoms of river valleys, 5 - plains of

~peaty deposition, 6 -barS, 7 - boreholes, 8 - shafts

(numbers of sampling sites as in Fig. 2 - 4); numbers in checks are

numbers of sheets of Detailed Geological Map of Poland

1:50000; fort localities, see the Polish text

UIm 551.793:550.93(438-17)

WIEK OSADOW PLEJSTOCENSKICH W SWIETLE OCEN LITOSTRATYGRAFICZNYCH

W wyniku realizacji arkuszy Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200000 i w nawiQ,zaniu do starszych

opracowaD. utrwalil si~ pogllld 0 wys~powaniu na

bada-nym obsza.rze osadow trzech pi~ter zimnych plejstocenu

(1, 14, 15 i in.). Przemawialy za tym przede wszystkim

kryteria Iitologiczno-petrograficzne, rozmieszczenie

po-wierzchni erozyjnych i odniesienia do obszarow lepiej

rozpoznanych. WlltpliwoSci CO do slusznoSci tych

stwier-o

5

I 10 km I