Sapropelit z profilu otworu wiertniczego Dzikowiec IG 1 (depresja śródsudecka)

3. C z a r n 0 c k i . J. - Pr. Inst. Geol., 1957 t. 18 z. 1, 3 s. 1-107.

4. G ii r i c h G. - Verh. Russ. K.ais. Miner. Ges., 1896 Set. 2 Bd 32.

5. K 0 w a 1 c z e w ski Z. - Biul. Inst. GeoL, 1974 nr 275 s. 11-62.

6. K 0 w a I c z e w ski Z., Tom c z y k H. - Przewodnik 53 Zjazdu PoL Tow. Geol., 1981 s. 143 -151.

7. L y d k a K., S i e dIe c k is., Tom c z y k H. - Bull. Acad. PoL Sc., Ser. Sci. Geol. Geogr., 1963 voL 11 nr 2 s. 93-99.

8. P r z·y b y low i c z T., S t u p n i c k a E.

- Arch. Miner., 1989 t 44 z. 1 s. 129-147. 9. Rom a n e k A, R u p M. - Biul. Panst. Inst.

Geol., 1989 nr 362 s. 41-61.

10. S a m son 0 w i c z J. - [w:l Zarys geologii Pol-ski. Wyd. Geol., 1952.

11. S i vet e r D.J. - Paleontology, 1987 vol. 30 cz. 4 s .. 783-813.

12. Ta s·z e k T. - Kwart. Geol., 1962z. 3 s. 345.-350. 13. Tell e r L. - Acta Geol. Pol., 1969 z. 3 s. 393 - 501. 14. Tom c z y k H. Pr. Ins~. Geol., 1956 t. 10 s.

1-78.

15. Tom c z y k H. Pr. Inst. Geol., 1962 t. 35 s. 1-83 ..

16. Tom c z y k 0 w a E., Tom c z y k H. -

Prze-wodnik 53 Zjazdu Pol. Tow. Geol., 1981 s.42-57. 17. Tu r n a u - M 0 raw s k a M. - Petrografia

skal osadowych. Wyd. Geol., 1954.

18. U r ban e k A. - Acta Paleont.. Pol., 1970 nr 1- 3 s. 163-388.

19. Z nos k 0 J. - Kwart. Geol., 1983 z. 3 s. 457 -470. SUMMARY

Upper Silurian rocks in Widelki near Bardo (southern

Holy Cross Mts) have been investigated. The 8-10 m thick deposit sequence, composed of siltstones and

mud-. stones, named the Widelki shales, overlays the 50 m thick Niewachlow greywackes. The shales contai.11 the material of volcanic ori~ indicating sedimentation continuity after the greywackes. The fauna of ostracods and grapto-lites indicates upper Ludlovian age of the Widelki shales. This age data suggests that the Niewachlow greywacke

has originated during a very short wne at the Lowerj jUpper Ludlovian boundary. Shales terminate the Old--Paleozoic succession in the Klimontow anticlinorium area. The Niewachl6w greywackes and Widelki shales can not be identified as synorogenic deposits.

Translated by authors

PE31OM"E

B MecTHOCTH BlI,Zl;emm OKOJIO :Sap~a (lOlIIHWI '1acTL

CBeBTo:mmcmx rop) 61dJIB npoBe.ZJ;em BCCJIe.ZJ;OBaHWI BepXBecBJIypBHcmx nopo~. BldIIIe HeBa.xJIeBCmX rpay-Ban MOIQHOCTH 50 M J;laxO,mITC1I cepu. rJIBHBCThIX B aJIeBpoJIBTHhIX OTJIO)Ke1prlt MOIQHOCTB OT 8 .ZJ;O 10 M, Ha3BaHHWI ~ B3 BII,Zl;eJIeK. 3TH ~

co.ZJ;ep-)KaT MaTePBaJI BynllJiH'lecKoro upoBCXo)K.ZJ;eHU, 'lT0 yx83ldBaeT Ha TO, 'ITO BX ce.ZJ;BMeBT~ DpoBCXO.ZJ;BJIa

B upo.ZJ;OJDKeHBB e rpay»UXaMH. Ha OCHOBaHBH

4>aYJlhl

ocrpaxo.ZJ; B rpamOJIBTOB 6LlJI oupe.ZJ;eJIeH B03paCT CJIalmeB B3 BlI,Zl;eJIeIC - KaIC .sepXBmi: JIY,Il)[OB. Oupe.ZJ;e-JIeHBe B03J>!iCTa 3TBX CJIaHIleB U03BOJIBJlO YCTaHOBBTL,

'lTO HIDKe JIelK:~ cepu rpay»an 06P830BaJIa.cb B KOPOTICOM uepBo~e BpeMeHB, Ha uepenoMe HHlIIHero

B BepXHerO JIY,Il)[OBa. HeBaxJIeBCKBe rpay»aDm B ~­

qbI B3 BlI,Zl;eJIeK He MOryT 61l1Th lI,Zl;eBTBclJ~OB8.HIUde

c CBHoporeHlUJlMB OTJIOlKeHBJIMB.

GRZEGORZ 1. NOW AK

Panstwowy Instytut Geologiczny, Oddzial DolnoslllSki

SAPROPELIT Z PROFILU OlWORU WIERTNICZEGO DZIKOWIEC IG 1

(DEPRESJA SRODSUDECKA)

Sapropelity stanowill, ogniwo posrednie mi~ utwo-rami bitumicznymi a humolitami i SI!: jednym z typ6w genetycznych w~gli. W~gle sapropelowe wykazujll,

wySO-kIl:

zawartosc skladnikow bitumicznych. Od innych utwo-row sapropelowych (np. Iupk6w bitumicznych) ro~ si~

zarowno czarnll, barwll (obecnosc substancji humuso-wych) oraz wystwowaniem wsrod pokladow w~gla hu-musowego.

Z polskiej inicjatywy na sesji Mi~dzynarodowego . Komitetu Petrologii W~gla - ICCP w Liege·w. 1977 r. powolano Mi~arodowy Zesp61 do BadaJi Sapropeli-tow powierzajllc jego przewodnictwo dr Kazimierze Hamberger z Politechniki Slliskiej.

W Polsce wystwowanie sapropelit6w stwierdzono do tej- pory w karbonie produktywnym GornoslllSkiego • i Lubelskiego Zagl~bia W~glowego. ~ z tego zakresu liCZJ;l.e opracowania petrograficzne (3, 10 -12). W· Dolno-slll,skim Zagl~biu W~glowym dotychczas nie stwierdzono sapropelit6w, co tlumaczy si~ wysokim stopniem uw~

glenia w~gla (7). Tylko w dawnyeh materialach

kopal-UKD 552.574.1/.2:551.735.1(438.262)

nianych (poniemieekich) napotkano na informacj~, Ze najniZszy poklad warstw wal~kich w rejonie WaI-brzycha jest w~glem kennelskiin.

Prowadzllc w roku 1985 wierceni~ otworu Dzikowi~

IG 1 w rejonie' noworudzkim (ryc. 1) stwierdzono wsrOd

w~glonoSnych osad6w silezu, mi~ pokladiuni w~gla

humusowego (15~ warstw~ sapropelitu.

Praca przedstawia charakterystyk~ petrograpCZllll

re-

.

go sapropelitu. Badania przedstawiajll jego' opis makro-skopowy oraz szczeg6l0we obserwacje mikroskopowe w swietle odbitym przy zastosowaniu optyki imersyjnej i analizie fluoresce:o:cyjnej. .

Autor sklada podzi~kow~. Pani dr Kazimierze Hamberger za Zycz1iwe uwagi i pomQc w pisaniu pracy. Za inspiracj~ i sugestie autor dzi~kuje Pani doe. dr hab.

Barbarze KwieciDskiej Wcademia G6rniczo-Hutnicza), Panu prof. dr hab. Wie$wowi Gabzdylowi dzi~kuj~ za umoi:liwienie mi przeprowadzenia badati fluorescencyj-nych w Politechni9C SlllSkiej, a Pani dr Bronislawie Hanak i Panu dr lUystianowi Probierzowi za

wsp6l-ru

x x 1

~2

3

11111111114

I

~

15

~6

h

_8

110

"

ozlkowlec: I·G 1

0

• . . . 9

.

. .

_"

11 • 12

Ryc. 1. Polozenie otwoTu wier-q,iczego Dzikowiec IG 1 na tie schematycznej sytuacji ge%gicmej (wg E. Dathego, 1913, nieco

zmieniona; vide 5)

1 - gnejsy sowiog6rskie. 2 - metamorfik 1d0dzki, 3 - masyw gabrowlHliabazowy Nowej Rudy - gabra, 4 - masyw gabro-wo-diabazowy Nowej Rudy - diabazy". 5 - g6my dewon. 6 - dolny karbon regionu bardzkiego. 7 - dolny karbon depresji SrOOsudeckiej, 8 - zlepie~ i brekcje gabrowodiabazowe, 9 g6my karbon, 10 dolny perm, 11 uskoki, 12

-otw6r wiertniczy Dzikowiec IG 1

Fig. 1. The geological sketch of the Nowa Ruda area with location of the Dzikowiec IG 1. borehole (after E. Dathe, 1913, slighty

modifzed; vide S)

1 - gneisses cif the Sowie Mts, 2 - Klodzko metamorphicum, 3 - gabbro of the Nowa Ruda massif, 4 - diabase of the Nowa . Ruda massif, 5 - Upper Devonian, 6 - Lower Carboniferous of the Bardo region, 7 - Lower Carboniferous of the Intrasudetic Basin, 8 ~ gabbrlHliabase conglomerates and breccias. 9 Upper Carboniferous, 10 Lower Permian, 11 faults, 12

-the Dzikowiec IG 1 borehole

udziaI w Wykonaniu tych badari. Pant! prof. dr hab. Wlodzimierzowi W. Kowalskiemu (Uniwersytet War-szawski) ~kuj~ za uwagi i recenzj~ niniejszego tekstu.

LiTOLOGIA UTWOR6w

Z PROFILU OTWORU WIERTNICZEGO DZIK.oWIEC IG 1

W otworz.e wiertniczym Dzikowiec IG losady

kar-boDskie Ie~ na podJoZu gabrowo-diabazowym Nowej Rudy (rye. 2). Najstarszymi utworami karboIiskimi Sll redeponowane utwory zwietrz.eIinowe - argiIity (rye. 2). Obejmujll one nierozdzielone (rye. 2) osady najwyZszego wizenu i najniZszego namuru oraz sM80WIl ~ warstw walbrzyskieh (2. 9). m o _ _ ".., 100 ,..,

-,.., N ° _

-

~ ,..".-

....

,.., ,.., ,.., ,..,

-2 0 0 - - " " :::: ... ::.: 300 400 500 600 .:.' .:':' ;', " .~.:~ .. ~ ... v v v v v v v v v

..

'

.

700

~~~~~*~

800

?;.:.:::<}{

·900 ~:~~~~~~.~~. 1000

·~~tl~j

1100

:??:~·7\

DOLNY PERM - CZERWONY

AUTUN .. ' ... . ~~.~.~.~.~;~:.~ WARSTW·Y GLlNICKIE SP~GOWI[C K

• 0 •• 0._,

WESTFAL C - STEFAN 1200 !'.o,!~.~~.~ A Lgo~·:n~·o

..

oo

R

1300 ~AI~ WARSTW'f WAl8RZYSKIE B

. \ L,:u-\ L Li- _ _ _ _ _ _ N~~R_ ~ _ _ _ _ _ _ _ _ _

i-44bO L L L L L GORNY WIZEN

1500 1600 1700 1800

..

...

..

..

...

..

..

..

..

i t

..

..

.. ..

*

..

..

..

..

_..

..

..

_..

...

_..

_..

_..

..

...

..

..

r;:-;-t;'I rL'""'L"7l' ~ 1 l...b....J-.J2 PROTEROZOIK R:

Ryc. 2. Profillit08tratygrajicmy OtwOTU wiertniczego Dzikowiec

lG1

1 - gabra i diabazy. 2 - argility, 3 - osady wllglonome (wllgle kamienne, HOWce, piaskowce, zlepience), 4 - zlepience, 5 -piaskowce, 6. - mulo.wce, 7 - HOWce, 8 .:... tufy, 9 - profil

osadow wllglOliomych ~

Fig . .2. Lithostratigraphic profde of the Dzikowiec IG 1 borehole

1 '- gabbros and diabases, 2· - argillites, 3 - coal-bearing deposits (coals, sandstones, sbales. and conglomerates), 4 - con-glomerates, 5· - sandstones, 6 - mudston,es, 7 - claystones,

8 - tuifs, 9 - section ·of coal-bearing succession

Nad argiIitami IeZy okolo 90 metrowej mi.osci

seria Iupk6w ilastyeh, piaskowoow· i zIepietioow. oraz ilowoow w~gIistyeh z po]dadami w~gla kamiennego

zali-czonych do doInej ~ warstw walbrzyskich (namur A).

Seri~ tttk6ticzy po~om zIepietica kwarcowego (5, 6). WyZej Ie~ polimiktyczne zlepietice (:mi;p:szosc 118 m) repiezeD.tujfl:ce osady warstw glinickieh (westfal

C-s~fan?).

W omawianym profiIu Die stwierdzono eharakterys-tycznyeh dla. depresji sr6dsudeckiej w~onoSnyeh osa-d6w warstw i:aclerskieh (westfal A, B.i C - 8).

Osady kaiboDskie I~ pod 1100 m nililZszoSci. seriQ,

osad6w permskich· (autun), zbudowanll z. lltworow mu-lowcowo-pil!SZCZY8tyeh przeiawicajllCYch ~ :re zIepieti-ciuni i lupkamj iIastymi z wldadkami tuf6w ryoIitowyeh.

OPIS PETROGRAFICZNY

Sapropelit w profilu stwierdzono wsr6d poklad6w w~gla humusowego, w stropie jednego z nieb (rye. 3) ..

Reprezentuje go skala wwowa barwy czamej, matowa., .

zbita., 0 muszlowej oddzielnoSci, jednorodna. Nie wyka

-zuje pasell)k:owatosci i smugowatosci, a wi~c cech

tek-sturahiych charakterystycznyeb dla w~gli humusowych.

A Gt~BOKOS ." m. 1250 1260 1270 1280 1290 1300 1310 1330 1340 1350 :.~.~:~ ::~'?:': :.:: .:.i.:";';

-

-L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L k L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L. L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L. L 1260,55 0,10 1273.00 1279,00 .1279,60 1285.60 1294,65 129'7,10 1~55 12K5O 13OQ.25 1310,50 1310,80. 1320,30 1322,60 135:l,1O 0,15 0.10 0,50 0,30 0.10 Q,()5 0.10 Q05 0.25 0.10 0.10 0;05 0,05 qQ5

~

...., ....,

----3

B

r: ..

.~ ~ ~

_4

_IIIJS

Lokalnie stwierdza si~ w jej ob~bie drobne soczewki

w~glanowe.

Mikroskopowo badany sapropelit wykazuje

regular-n~ mikropasemkowosc oraz mikroziarnistosc materialu.

W badaniach mikroskopowych (tab.) stwierdzono, 2:e

ll8jbardziej ebarakterystycznymi skladnikami ~

macera-Iy egzynitu, gl6wnie sporynit· 0 r6.mym stopniu za..

chowania. Maceral' ten jest zbudowany w przewadze

z mikrospor, sporadycznit: stwierdza si~ tylko

makro-spory i to zwylde w formie okruchOw. Badania

fluorescen-cyjne potwierdzily dominacj~ sporynitu w budowie skaly

a nadto wys~powanie liptodetrynitu. Nie stwierdzono

al . _gun 'tu. _.

SPOSr6d innych maceral6w stwierdzono maceraJy

inertynitu, stanowi~ skladniki akcesoryczne. Dominuje

w nich inertodetrynit zlozony z nierozpoznawalnych

fragmentow maceraI~w tej grupy. Napotkano tak2:e

frag-menty fuzynitu i semifuzynitu oraz pojedyncze

wystlt-pienia pokruszonych sklerocji i ziam makrynitu, nie

napotkano natomiast w badanych probkach mikrynitu.

Kolejnlt gru~ maceral6w stanowi witrynit. K..

Ham-berger (11, 12) st~suje termin saprowitrynit i saprokolinit

wedlug Potoniego (16). Autor pracy pozostaje przy nazwach tradycyjnych dla tej grupy maceralow zgodnych

z R.W. Hookiem,

J.c.

Howerem (13). Wystwujll tu:

beZstrukturalny kolinit (desmokolinit) i witrodetrymt

GRUPY SKLADNIK.OW I SKLADNIK.I

BUDUJI\CE SAPROPELIT

Grupa skladnik6w SIdadniki

Egzynit sporynit, liptodetrynit;

rye. - 10

Inertynit intertodetrynit,

fuzynit

+

semifuzynit,

sldcrotynit

+

makrynit;

ryc.5-10

Witrynit witrodetrynit, kolinit;

rye. 5-7,9

Materia mineralna piryt, mineraly ilaste,

w(:glany, kwarc; ryc. 5, 6, 9

Ryc. 3. A. Syntetyczny profu osadOw w"I01IOSnYch z otworu

wiertniczego Dzikowiee IG 1 .

1 - argility, 2 - ilowce i lupki ilaste, 3 - mulowce, 4 -

pias-kowce, 5 - zlepietice, 6 - poklady w~gla

B. Schematyezne nastfJpstwo litologiczne cyklotemu Wfglowego zawierajqcego w eZfJ8ci Wf!glowej sapropelit

1 - piaskowiec; 2 - mulowiec, 3 - ilowiec w(:glisty, 4 - w(:giel humusowy, 5 - sapropelit

. Fig. 3. A. Synthetic profile of the coaI-bearing strata from the Dzikowiec IG 1 borehole

1 - argillites, 2 - shales, 3 - llludstones, 4 - sandstones,

5 - conglomerates, 6 - coal seams

B. Schematic lithological sequenee of coaly cyelothem with sapropelite

1 - sandstone, 2 - mudstone, 3 - carbonaceous shale, 4 - .

Ryc. 4. Sporynit (mikrospory) oraz makrynil i narna pzrytu

w witrynicie (obiektyw suchy, swiatlo normalne odbi/e)

Fig. 4. Sporinite, macrinite and pyrite grains in vitrinite (air

objective, the while reflected light)

Ryc. 5. Pasemko semi/uzynifU, ponizej sporynit w witrynicie oraz

syngenetyczne ziarna pirytu (obiektyw suchy. swiatlo norma/ne

odhite)

Fig. 5. The band of semi/usinite, below sporinite-vitrinite

as-sociation and syngenetic pyrite (air objective, the white reflected

light)

Ryc. 6. Sporynit w witrYllicie oraz inertodetrynit (obiektyw suchy,

swiatlo normal ne odhite)

Fig. 6. Sporinite in vitrinite alld inertodetrinite (air objective, the

white reflected light)

Ryc. 7. Inertodetrynit (fragment sklerocji) w tie sporynitowo--witrynitowym (obiektyw suchy, swiatlo norma/ne odhite) Fig. 7. inerlodetrinite in the sporinite-vitrinite background (air

objective, the while reflected light)

C¥l5_

I I

Ryc. 8. Inertodetrynit (w srodku) - powyzeJ I pomzeJ sporynit

i witrynit oraz rozproszone syngenetyczne ziarna pirytlt (obiektyw

suchy, swiatlo norma/ne odbite)

Fig. 8. Inertodetrinite (in the center) below and'above

sporinite--vitrinite association and dispersed syngenetic pyrite grains (air

objective, the white reflected light)

I C¥l5- I

Ryc. 9. Fragment okrqglej sklerocji (obiektyw suchy, swiatlo

normalne odbite)

Fig. 9. The fragment of round sclerotia (air objective, the white

zbudowany z nierozpoznawalnych fragmentow macera-low tej grupy. Kolinit 0 szarej barwie i lekko brunatnym

odcieniu wyst~puje w postaci cienkieh mikropasemek i soczewek. Nie stwierdzono maceralow 0 zaznaczajl(.Cej

si~ strukturze (telinitu).

Materia mineralna w opisywanej skale sklada si~ z nas~pujllCYch komponentow:

- pirytu,

- mineralow ilastyeh, - w~glanow,

- kwarcu.

Piryt wystwuje w formie rozproszonej w euhedral-nyeh i framboida1euhedral-nyeh ziarnach. Mineraly ilaste zwykle twor74 drpbne laminy widoczne jui: megaskopowo i na og61 nie zawierajll pirytu i innych mineralow. W~glany reprezentuje glownie syderyt tworzllCY drobne soczewki, a kware male detrytyczne ziarna.

Zarowno budowa makroskopowa jak i mikroskopo-wa skaly wskazujll na sapropelowy eharakter utworu. Dominacja sporynitu nad innymi s1dadnikami pozwala okreSlie opisywariy .w~giel jako kennel sporowy.

MODEL SRODOWISKA

Wyst~wanie w~gli sapropelowych jest Sci.SJ.e

zwill-zane z ieh genCZll. Samodzielne ieh wyst~powanie naleZy" do rzadkoSci, naj~ej twOrzll. one romej wielkoSci. wkladki w obr~bie w~gli ·humusowyeh (10, 11, 12, 18, 19), zwykle w stropie takich pokladow jako normalny czlon sedymentacyjny fazy w~glowej. PodkreSla to takZe M. TeichmuIler (20). Wedlug K. Hamburger (10) cyklotem zawierajllCf w ~ w~glowej sapropelit sklada si~ z nast~pujllCych interwalow:

- ilowiec strop

- lupek sapropelowy

1

- w~giel sapropelowy - w~giel humusowy matowy

- w~giel~cy

- .,gleba stigmariowa" sPtg

W~giel kennelski w Dzikowcu IeZy w stropie najgrub-szego pokladu w~gla humusowego (rye. 3B). Nast~pstwo odmian litologicznych przedstawia si~ tu nast~pujllCO*:

- piaskowiec strop - w~giel sapropelowy

1

- w~giel humusowy - ilowiec w~glisty - w~giel humusowy - ilowiec w~sty SPllg

Przedstawione tu nast~two litologiczne z profilu otworu w Dzikowcu jest w zasadzie zbieZne z typowym modelem dla takich utworow. Sekwencja litologiczna z Dzikowca wskazuje, Ze akumulacja zachodzila w mobil-nym tektonicznie i obniZajllcym si~ zbioririku, w ktorym subsydencja dna basenu byla kompensowana przyr08tem materialu.

Obficie wyst~pujllCY w badanej skale piryt moZe bye pewnego rodzaju wskaZnikiem powstania kennelu. Jego forma wskazuje na syngenetyczne poehodzenie tego . mi-neralu, powstalego w wyniku dzialalnoSci. bakterii ana-erobowyeh - redukujllcyeh siarczany (1, 4,.13,17). C.B. Zobell (21) podaje, Ze bakterie takie 8ll najbardziej

ak-• Specyfika w~ dolnoSlllSkich Die zawsze umoZliwia okre-8J.enie ich odmian litotypowych, W otwotze Dzikowiec IG 1 jedynie na podstawie ilo8ci.owej ~ zawartoSci grup ma,.ce-ral6w (15) moma przyp\lSZC1.8C, Ze najmZej l~ warstwa wegla humusowego moglaby re~rczentowaC w~giel p6Jb1y8ZCZ/lCY,

na-tomiast wyZej ~ w~g1el matowy (rye. 3B).

tywne przy pH 6,5 - 8. Zatem, obeCnosc syngenetycznego pirytu w kennelu sugeruje srodowisko oboj~tne lub alkaliczne, w ktorym zachodzila akumulacja materialu organicznego.

Za takim srodowiskiem przemawia takZe Diska za-wartosc witrynitu, wskazujllC8 na mikrobiologiCZDll de-gradacj~ lignocelulozy w mtejseu niezakWaszonym (13, 18). Srodowisko to bylo w zasadzie zbieme do warunkow panujllCych we wsp6lczesnyeh zbiornikaeh, w ktorych odbywa si~ akumulacja utworow sapropelowyeh (pod pokrywll wody). Nas~puje w nieh intensywne niszczenie tkanki roSlinnej oraz istniejll dogodne warunki dla roz- . woju syngenetycznego pirytu (13).

. Wys~ujllCf w badanym sapropelicie sporynit jest materialem terygenicznym skladajllCYID si~ ze spor i pyl-kow poehodzllcyeh z nory porastajllCej brzegi basenu oraz jego najbliZszej okolicy. Brak alginitu wskazuje, Ze nie uczestniczyl material z roslin wodnych (glonow). Maceral ten jest typowy dla sapropelitow pochodzllCych z gl~bszyeh stref zbiornika. w kt6ryeh tworzyly si~ boghedy (20). Zatem, brak alginitu swiadczy 0 niezbyt

grubej pokrywie wody w zbiorniku, w ktOrym utworzyl

si~ opisywany tu sapropelit. .

Witrodetrynit, liptodetrynit i inertodetrynit wystwu-jl(.Ce w kennelu charakteryzujll si~ znacznym rozdrob-nieniem, co wskazuje, Ze pierwotny material - wi~ksze roSliny i pozostaloSci torfu zostaly pokruszone i polama-ne twofZllC drobny detrytus roSlinny, a sortowanie mate-rialu wedlug wielkoSci. zachodzilo przed jego akumulacjl!, (18). Skladniki takie wskazujll takZe na allochtoniczny charakter opisywanej skaly.

PODSUMOW ANIE I WNIOSKl

Stwierdzony w profilu otworu wiertniczego w Dzi-kowcu w~giel sapropelowy wystwuje w nas~pstwie lito-logicznym typowym dla tego typu utworow (tzn. w stropie pokladu w~gla humusowego). W wyniku badat:i petro-graficznych stwierdzono w jego budowie obecnose mace-ralow wszystkich trzech grup: witrynitu, egzynitu i iner -tynitu. Dominuje ~gzynit, ktorego glownym skladnikiem jest sporynit. Powszechne jest wyst~wanie detrytycz-nych odmian maceralow (witrodetrynitu, liptodetrynitu i inertode~rynitu~

Na podstawie obserwacji mikroskopowyeh - rodza-ju i stanu zachowania poszczeg6lnych maceralow moZna przypuszczac, Ze opisywana skala sklada si~ z materialu w przewadze. allochtonicznego. Hipoteza ta potwierdza·

sugerowane wczesniej przez autora (14, 15) przypusz-czenie 0 allochtonicznym pochodzeniu niektorych spo-srOd w~ z profilu otworu w Dzikowcu. Budowa petro-graficzna badan.ego sapropelitu pozwala okreSlie go jako kennelski w~el sporowy. Witrynit oraz sporowy eharak-ter utworu swiadCZ/l,

re

akumulacja materialu zachodzila pod niezbyt grubll pokrywll wody, natomiast obficie wys~ujllCf syngenetyczny piryt wskazuje na niezakwa-szone - oboj~tne srodowisko powstania sapropelitu.

LITERATURA

1. Altsehuler ZS .. Sehnepee M.M.

iin.-Science, 1983 vo!. 211 s. 221- 227.

2. B 0 s sow ski A. - Przewodnik 58 Zjazdu Nau-kowego PTG, 1987 s. 156-160.

3. B u I a Z.. J u r c z a k - D r a b e k A., K n

a-f e I S. - Prz. Geol., 1978 nr 9 s. 535-539. 4. Cas a g ran d e D.J., S i e fer t K., B e

r-s e h ink i C., S u t ton N. - Geochim. Cos-mochim. Acta, 1977 vol. 41 s. 161-167. .

5.· D z i e d z i c K. - Kwart. Geol, 1965 t. 9 z. 3 s. 551-554.

6. D z i e d z i c K. - Acta Geol. Pol.. 1970 vol. 20 z. 1 s.177-195.

7. Gab z d .y I W. - Petrografia w~gla. Skrypty uczelniane nr 1184. Polit. Slllska, 1970.

8. G 6 r e c k a - Now akA. - Geol. Sudet., 1988

vol. 23 nr 1 s. 103 -119. .

9. G r 0 c h 0 I ski A - przewodnik 58 Zjazdu Naukowego PTG. 1987 s. 160-161.

10. H a m b erg e r K. - Kwart. Geol, 1964 t. 8 z. 4 s.754-768.

11. H a m b erg e r K. - Pr. Geol., 1968 nr 48 s. 7-63.

12. H a m b erg e r K. - Z. Nauk. Polit. SI .• 1986 (seria: G6rnictwo) z. 140 s. 55-69.

13. Hook RW., How e r lC. - J. of Sediment. Petrol., 1988 vol. 58 nr 1 s. 72 - 80.

14. Now a k G.J. - MaterialyVIKonferencjiNauko-wej nt Petrologii w~gla. AGH, 1988 s. 51- 56. 15. Now a k G.J. - Geol. Sudet., 1990 vol. 25 nr 1-2

s.83-98.

16. Pot 0 n i e R - Geol. Jahrb. Bd., 1950 nr 65 s. 551-572.

17. S m i t h J.W., Bat t s B.D. - Geochim. Cos-mochim. Acta, 1974 vol. 38 s. 121-144.

18. S t a c h E., M a c k 0 w sky M.-TH. i in.

-Stach's texbook of coal petrology. Gebruder Bom-traeger, 1982.

19. S v 0 b 0 d a J.V., Ben e

s

K. - Petrografie uhli. Nakladatelstvi Ceskoslovenske Akademie Ved., 1955. 20. T e i c h m ii II e r M. - Die Geneze der Kohle. Compte Rendu., 4 Congr. Intern. Strat Geol.

Car-bonifere. Heeden 1958. 1962 t. 3 s. 699 - 722. 21. Z 0 bell C.E. - [w:1 Berger lA., ed. Organic

Geochemistry. Pergamon Press, 1963 s. 543 - 578.

SUMMARY

The Dzikowiec IG 1 borehole was located in the Nowa Ruda area of the Lower Silesian Coal Basin

(south-eastern part of the Intrasudetic Basin). In the studied borehole section were found, the coal-bearing deposits of the lower part of the Walbrzych Beds (Na-murian A). These sediments consist of sandstones, con-glomerates. and carbonaceous shales with coal seams.

The sapropeJic coal bed occurs at the top of the humic coal seam of greatest thickness. The sapropelite is black and dull. It is very homogenous, compact and cracks with conchoidal fracture.

The microscopic investigations show it is composed of

. vitrinite (desmocolIinite, vitrodetrinite), exinite (mainly of sporinite. seldom liptodetrinite). intertinite (intertodetri-nite, fusinite + semifusinite). The sapropelite does not contain a1ginite. The sapropelic coal is very rich in spores. The inorganic constituents of coal are small euhedra and framboids of pyrite, clay minerals, carbonates and

quartz.

Under the microscope this coal shows typical features for sapropelite i.e. microstratification and fme size of particular components.

The petrographic features this rock could be termed as spore cannel.

Some significant conclusions can be drawn from abundant pyrite euhedra and framboids occurrence throughout the sapropelite. These pyrite bodies i~dicate

syngenetic formation by anaerobic, suIfate - .reducing bacteria. Regarding such reducing environment as a source of ferrous iron, such bacteria are most active at pH 6.5 to

8. Thus, the occurrence of.syngenetic pyrite in the cannel suggests a neutral to alkaline chemical milieu in which organic materials could accumulate.

Relatively low vitrinite content could refered partly to enhanced microbial degradation of lignocellulose in non--acidic setting.

The petrography of the cannel clearly indicates that the deposit was formed mainly due allochthonous ac-cumulation of plant material.

The spore character of the cannel and its other features (ie. Iow content of vitrinite) suggests that this deposit originated in shallow - water basin of neutral chemistry.

Translated by the author

PE310ME

liYPOBaJI CKBamma ~mcOBe~ Hr 1 H8.XO,I:tB'I'C5I B HO-BOpY,ZJ;CKOM paitoHe HmmecH.lle3CKOro yroJlhlloro .6ac-ceima, B IOrO-BOCTO'IHOH 'IaCTH MeJKcY,ZJ;eTCKOH

.IJ:enpe-CCHH. B pa3pe3e CKBaJKHlII>I HaXO,!l;JlTC5I ymeHoCHhle

OTJIOlKeHH5I, npe,!l;C'I'aBJUlIOm;ee HIDICHIOIO 1fa.CTb

BaJI6JKH-xcmx CJIoeB (HaMIOp A), COCTaBJIeHHyIO nec'laHHICaMH,

KOHrJIOMepaTaMH,aTruCKeyrJIH~aprHnJIBTaMH c

yrOJILHhIMH UJIaCTaMH. B KpOBJIe O,ZJ;Horo ID UJIacTOB

ryMYCOBOro yrJIj[ HaXO,ll;lITC.SJ CJIOH canpone.rreBoro yrJIJI. MaxpocKOlIH'lecKH no MaTOBoe OTJIOlKeHHe '1epHOro D;BeTa, O,ZJ;HOPO.IJ:Hoe B UJIomoe. XapaKTepmyeTCJI paKo-BBC"ThIM H3JIOMOM.

MnpOCKolIH'lecme BCCJIe.IJ:OB8.IIIDI YKa3bIBaIOT Ha TO, 'lTO OHO CJIOlKeHO BIITpBHBTOM (.IJ:ecMoKomrmrroM, BBTpO.IJ:erpblHllTOM), 3K3BHBTOM (COCTOJIIn;HM maBHIdM 06pa30M m cnopBHBTa. pelKe JIlllITO.IJ:1ITln.xmrra) HHep-TBHBTOM (HHepTO.IJ:eTpblHllT, cj)Y3BlDIT

+

ceMBcj)Y3HHBT).

OImCblBamn.xii canponeJIBT He CO.IJ:epJKHT 3aTO

aJIbI"B-mrra. 3'1'0 OTJIOJKeHHe O'leHh 6oraTo CnOpblHllTOM. Heopr8.HB'lecme KOMIIOHeHThI npe.IJ:CTaBJIem.I 3Bre-,DJ>aJIbHbIMB 3epHaMH B clJPaM6oB,ZJ;aMB IIBpBTa,

rJIBHB-CTldMB MBHepaJIaMH. xap60HaTaMH B napI{OM. llo.IJ:

MBKpOCKonOM BCCJIe~OBaHllaJI nopo,ZJ;a xapa,rrepmyeTC51

CBOHCTBaMH TBlIOBbIMB ,ZJ;JIJI canponeJIHTOB, TamMB XIlI::

MHICpOnOJIOC'IaTOCTb B MeJIK03epHBCTOCTb OT.IJ:eJILlIbIX KOMIIOHeHTOB. llerporpaclJB'lecx:Hit xapaKTep 3Toro OTJIO)J(eHWI n03BOJIj[eT ero Onpe.IJ:eJlHTb Kill: cnOPOBOH KeHHeJIb.

Cpe,ZJ;y, B KOTopoii 06pa30BaJICJl BCCJIe.IJ:OBaHIIbIii ca-nponeJIHT MOJKHO onpe,ZJ;eJIBTb Ha OCHOBaHBB 3Ha'IB-TeJIbHOrO Y'lacTWI IIBpBTa BhIcrynarom;ero B clJ0pMe

3Bre,DJ>aJILHbIX B clJpoM6oH,ZJ;8.JIbHbIX 3epH. llPOBCXOJK-,ZJ;eHHe 3Toro IIBplITa CBHI'eHeTB'lecJ:oe, OH 06Pa30BaJIC5I B pe3YJILTare .IJ:eJITeJILHOCTB aHa3po6HbIX 6arrepBii . npBBBMaJI BO BHHMalIHe BOCCTaHOBBTem.ayro cpe~ Kill:

BCTO'IHHK )J(e.rre3a. Tame 61llITepBB 6J.IBa1OT caMbIMB

IlI:TBBHbIMB npB pH OT 6.5 .u;o 8. TaK. 'ITO npBcyrCTBBe ClIHI'eHeTB'IecKoro IIBpBTa B BCCJIe.IJ:oBaHo:OM KeHHeJIe }'Ka:n.maeT Ha HeHrpaJILII)'1O HJIB m;e.rro'lll)'lO cpe,ZJ;y.

B kOTOpoii Moma npoBCXO.IJ:BTh anyMyJUIQIDI opnum-'1eCKoro Bem;eCTBa.

OTHOCBTeJIbHO HH3Koe yqaCTBe BBTpBHBTa B

crpoe-HBB canponeJIHTa 5IBJUIeTC51 nOKa3aTe.rreM

MHICpo6BOJIO-I'B'IeCKOH ,ZJ;erp~ JIBIlIO:O;eJIJIIOJI03hI, npOBCXO.IJ:j[-m;eH B HenO,lJ;K1lCJIeHHOM MecTe.

ITtrrporpaclJu KeHHeJIj[ }'Ka3bIBaeT Ha TO, 'lTO 3TO

oTJIolKeHlle06pa3oBaJIoCb BCJIe.IJ:CTBBe

aJIJIOXTOHB'le-CKOH"a.uyMy.IDIIJ;BB paCTBTeJIbHbIX OCTan:OB. CnopoBoii

xaplllITep XeHHeJIj[. a Ta.IQI(e ero ,DJ>yrBe CBOHCTBa (BlIp.

He6oJILmoe yqacme BBTpBHBTa) CBH.IJ:ereJILCTByroT o TOM, 'ITn OH O~a30BaJIC51 B MeJIKOBO,ZJ;HOM 6acceiHe BYCJIOBBJIX :o;eHTpaJILHOH cpe,ZJ;LI.