KONGRES GEOGRAFII POLSKIEJ (KRAKÓW , 2 2 -2 4 KWIETNIA 1999)
W 1999 roku m ija 150. rocznica utw orzenia w U niw ersytecie Jagiellońskim pierw szej na ziem iach polskich, a drugiej w św ięcie katedry geografii. Jej p ierw szym profesorem został W incenty Pol - poeta i badacz ziem i ojczystej. Pow stanie uniw ersyteckiej Katedry G eografii w K rakow ie zapoczątkow ało rozwój geografii jak o nauki w Polsce, a w U niw ersytecie Jagiellońskim w zm ocniło rozwój nauk
o Ziem i. G eografia, szczególnie zaś geografia ziem i ojczystej, odegrała w ów czas w ybitną rolę w kształceniu i w ychow aniu patriotycznym społeczeństw a polskiego.
Obchody jubileuszu 150. rocznicy utw orzenia w U niw ersytecie Jagiellońskim pierw szej na ziem iach polskich Katedry G eografii odbyw ają się pod W ysokim Patronatem Jego M agnificencji R ektora U niw ersytetu Jagiellońskiego prof. dr hab. A leksandra Koja.
W dniach 2 2 -2 4 kw ietnia br. odbył się K ongres G eografii Polskiej z udziałem geografów krajow ych i zagranicznych w spółpracujących z Instytutem G eografii UJ, a także w ładz U niw ersytetu Jagiellońskiego oraz w ładz sam orządow ych w ojew ództw a m ałoposlkiego. Z aproszono także em erytow anych pracow ników Instytutu G eografii UJ oraz członków rodzin pracow ników ju ż nieżyjących; o gó łem uczestniczyło około 230 osób.
Na K ongres zostały przygotow ane 4 tom y w ydaw nictw ju bileuszow ych, w k tó rych przedstaw iono historię Instytutu G eografii oraz K oła N aukow ego G eografów UJ, sylwetki i dorobek najw ybitniejszy geografów uczelni oraz charakterystykę rozw oju i analizę dorobku poszczególnych dyscyplin geograficznych upraw ianych w U niw ersytecie Jagiellońskim . Zaw arto także wyniki dyskusji nad przyszłością geografii polskiej, która odbyła się podczas konferencji G eografia polska u pro gu trzeciego tysiąclecia (Zakopane, jesień 1998 r.).
Kongres rozpoczął się odsłonięciem tablicy pam iątkow ej w gm achu Instytutu G eografii U niw ersytetu Jagiellońskiego przy ul. G rodzkiej 64 (w daw nym arsenale króla W ładysław a IV). O dsłonięcia tablicy dokonał Jego M agnificencja R ektor UJ, prof. dr hab. A leksander Koj, po czym Jego E m inencja ksiądz biskup S tanisław Sm oleński ją pośw ięcił. Na tablicy został um ieszczony napis: W 150. R O C Z N IC Ę P O W O Ł A N IA W U N IW ER SY TEC IE JA G IE L L O Ń S K IM P IE R W S Z E J N A Z IE M IA C H PO LSK IC H K A TED RY G E O G R A FII 1849-1999 P A M IĘ C I W IN C E N T E G O P O L A PIER W SZEG O PR O FE S O R A K A TE D R Y G EO G R A FII.
W pierwszym dniu obrad przewodniczący Komitetu Jubileuszowego prof. Bro nisław K ortus w referacie w prow adzającym pt. Jubileusz geografii kra kow skiej
176 Kronika
przedstaw ił historię Instytut G eografii UJ. Kolejne w ystąpienia pośw ięcone były ocenie geografii krakow skiej na tle ogólnopolskim i europejskim . Referaty w ygło sili: prof. prof. Henryk M aruszczak (UM CS, Lublin) Stan geografii fizycznej w Uni w ersytecie Jagiellońskim na tle ogólnopolskim , Stanisław Liszew ski (U niw ersytet Łódzki) K rakow ska geografia społeczno-ekonom iczna w św ietle dorobku geogra f ii p olskiej i europejskiej i Jarosław K raw czuk (U niw ersytet im. Franko we
L w ow ie) Badania polsko-ukraińskie w Karpatach i na ich przedpolu. W ieczorem , w salach U rzędu M iasta K rakow a, odbyło się spotkanie tow arzyskie z udziałem Prezydenta M iasta K rakow a - prof. A ndrzeja G ołasia oraz now o w ybranego rektora U niw ersytetu Jagiellońskiego - prof. Franciszka Ziejki.
Drugi dzień K ongresu rozpoczęła m sza św ięta na S kałce koncelebrow ana przez Jego E m inencję K siędza B iskupa Stanisław a Sm oleńskiego, syna w ybitnego geografa prof. Jerzego Sm oleńskiego, który zginął w obozie w O ranienburgu. Po mszy w krypcie kościoła przy grobie W incentego Pola został złożony wieniec. P odczas sesji przedpołudniow ej K ongresu, przedstaw iciele ośrodków krajow ych i zagranicznych ocenili w spółpracę z Instytutem Geografii UJ: prof. Elisabeth L ichtenberger (G eographisches Institut, Uniwersität W ien) R ozw ój geografii w U niw ersytecie W iedeńskim, prof. F.E. łan H am ilton (D epartm ent o f G eography & Envirom ent, London School o f Econom ics and Political Science) D ośw iadcze nia ze w spółpracy z. geografam i K rakow a i Polski, prof. Horst F örster (G eograp hisches Institut-Lehrestuhl für G eographie Osteuropas, Eberhard-K arls U niversi tät, Tübingen) Doświadczenia ze współpracy z geografami Krakowa i Polski - Geo grafia E uropy W schodniej, prof. prof. G uido M üller i H erm ann Suida (Institut für G eographie, U niversität Salzburg) Refleksje na tem at p artnerskiej w spółpracy geografów Salzburga z geografam i Krakow a, prof. Zdzisław M ikulski (U niw er sytet W arszaw ski) Zw iązki geografii krakow skiej i w arszaw skiej i prof. Andrzej R ichling (U niw ersytet W arszaw ski) Wpływ zintegrow anych badań n a d środow i skiem przyrodniczym na rozw ój nauk geograficznych.
Po południu natom iast, w dwóch sekcjach, odbyw ała się dyskusja panelow a nad stanem i przyszłością geografii fizycznej, której przew odniczył prof. Leszek Starkel (IG iPZ PAN, K raków ), w dyskusji uczestniczyli: prof. prof. Andrzej Kostrzew ski (UAM , Poznań), Adam K otarba (IG iPZ PAN, K raków ), H enryk M aruszczak (UM CS, Lublin), B arbara O brębska-Starklow a (IG UJ, Kraków), A ndrzej T. Jankow ski (US, Sosnow iec) a dyskusji na tem at geografii społeczno- ekonom icznej przew odniczył prof. Stanisław Liszew ski (U niw ersytet Łódzki), w dyskusji zabrali głos: Zbyszko Chojnicki (UAM , Poznań), B ronisław Kortus (IG UJ, Kraków).
W trzecim dniu dokonano w spólnego podsum ow ania dyskusji panelow ych. Na zakończenie obrad, prof. Antoni Jackow ski przedstaw ił treść jubileuszow ego
przesłania geografów polskich skierow anego do Polaków m ieszkających zarów no w kraju, ja k i poza jeg o granicam i. Oto jeg o treść:
APEL GEOGRAFÓW POLSKICH
Zebrani na K ongresie G eografii Polskiej, zw ołanym w 150. R ocznicę u tw o rzenia na U niw ersytecie Jagiellońskim pierw szej na ziem iach R zeczypospolitej K atedry G eografii, zw racam y się do Polaków m ieszkających zarów no w kraju, ja k i poza jeg o granicam i z jubileuszow ym przesłaniem :
1. G eografia jak o nauka zajm ująca się w iedzą o Z iem i i ludziach j ą zam ieszk ują cych w niosła znaczący wkład w rozw ój św iadom ości i edukacji patriotycznej P olaków ukazując im nie tylko piękno i indyw idualność naszej ziem i, ale w skazując rów nież n apotrzebę racjonalnego użytkow ania zasobów środow iska przyrodniczego ja k i praw idłow ego kształtow ania struktury przestrzennej na szej O jczyzny.
2. G eografow ie polscy zaw sze aktyw nie w łączali się w w alkę o praw a Polski i jej m ieszkańców do sam odzielnego bytu. D ow odów na to dostarczył zarów no pierw szy kierow nik K atedry G eografii, W incenty Pol, jak rów nież wielu innych geografów na czele z Eugeniuszem R om erem , uczestnikiem konferencji poko jow ej w Paryżu oraz autorem pierw szego G eograficzno-Staty stycznego A tlasu
Polski. W trudnych latach rozbiorów geografow ie krzew ili w iedzę o naszym kraju. O rganizując dla m łodzieży w ycieczki w skazyw ali na naszą jed n o ść narodow ą i państw ow ą. Byli propagatoram i rodzącego się u schyłku X IX stulecia w ielkiego ruchu krajoznaw czego, który odegrał tak w ażną rolę w w y chow aniu patriotycznym , zw łaszcza m łodego pokolenia P olaków . P odobne działania podejm ow ali geografow ie w ruchu skautingow ym . Z chw ilą odzyska nia w 1918 roku niepodległości geografow ie należeli do grona najaktyw niej szych badaczy ziemi ojczystej i propagatorów scalania gospodarczego i cy w i lizacyjnego w szystkich dzielnic kraju. R ów nocześnie zw racali uw agę na konie czność zachow ania określonych odrębności, zw łaszcza kulturow ych, w szyst kich regionów R zeczypospolitej. G eografow ie byli w spółtw órcam i idei reg io nalizm u, tak obecnie eksponow anej we w spółczesnej Europie.
3. W latach okupacji geografow ie brali czynny udział w tajnym nauczaniu (od podstaw ow ego do uniw ersyteckiego), czynnie uczestniczyli też w działalności konspiracyjnej. Później w łaśnie geografow ie, jak o jed ni z pierw szych, podjęli badania ziem zachodnich i północnych, które po II w ojnie św iatow ej znalazły się w granicach Polski. Efektem tego była m .in. pierw sza w języ k u polskim o b szerna M onografia Odry (1948). Szereg innych prac o charakterze pionierskim
178 Kronika
pozw oliło nie tylko lepiej poznać te ziem ie, ale rów nież zrozum ieć ich specyfikę i indyw idualność.
4. W iedza geografów była w ykorzystyw ana przy szczegółow ych delim itacjach granic naszego państw a po obu wojnach św iatow ych. W ielu geografów tw o rzyło podstaw y planow ania przestrzennego. U czestniczyli w badaniach i pra cach nad przestrzennym i planam i regionalnym i. Brali aktyw ny udział w pra cach nad kształtow aniem przestrzennej organizacji adm inistracji państw a po cząw szy od 1918 roku po ostatnią reorganizację realizow aną od 1999 roku. 5. Z dużym żalem m usim y stw ierdzić, że znaczące osiągnięcia polskiej geografii
jak o nauki na polu m iędzynarodow ym oraz jej niekw estionow ana rola eduka cyjna i patriotyczna nie są w ostatnim okresie w łaściw ie w ykorzystane przez w ładze Rzeczypospolitej. Pragniem y zw rócić uw agę, że ju ż w niedalekiej przyszłości m oże się to niekorzystnie odbić nie tylko na ogólnym poziom ie w ykształcenia naszego społeczeństw a, ale rów nież m oże zainicjow ać proces stopniow ej utraty poczucia przynależności państw ow ej i regionalnej.
W okresie postępującej unifikacji i globalizacji narody głęboko tkw iące korze niam i w swojej ojczystej ziem i, rozw ijając szeroko w spółpracę gospodarczą, kulturalną i polityczną ze wszystkim i narodam i świata, starają się rów noccześnie chronić i utrw alać dziedzictw o zarów no narodow e, jak i religijne, eksponujące sw oją indyw idualność przyrodniczą, kulturow ą i społeczną. W Polsce obserw ow ać m ożna tendencję odwrotną.
G eografia jest nauką, która najlepiej służy okreśłeniu indyw idualności i to zarów no przyrodniczej, jak i ekonom icznej i społecznej krajów oraz regionów , tak popularnych obecnie w E uropie „m ałych O jczyzn” . Jest to stw ierdzenie, którego pod koniec XX wieku i u progu T rzeciego T ysiąclecia nie trzeba nikom u udow ad niać. P otw ierdzają to bow iem całe 150-letnie osiągnięcia geografii polskiej, a także dorobek geografii światowej.
6. Za bardzo niebezpieczną (ale rów nocześnie niezrozum iałą) uznajem y decy zję w ładz państw ow ych ograniczającą m ożliw ości nauczania dzieci polskich szkół podstaw ow ych z zakresu geografii - zw łaszcza sw ojego kraju, ale rów nież innych państw i regionów , z którym i P olska będzie zacieśniać w przyszłości więzi partnerskie. Jest to naszym zdaniem zaprzeczenie leżącego u podstaw program o wych reform y ośw iatow ej tzw. „nauczania blokow ego”, bow iem w łaśnie geogra fia łącząca w iedzę o zjaw iskach przyrodnicznych, ekonom icznych, politycznych i społecznych sam a w sobie jest „blokiem ” przedm iotow ym . Jeśli chcem y mieć społeczeństw o m ądre, a m łodzież w ychow aną w duchu patriotycznym , konieczne je st dalsze traktow anie geografii jako odrębnego przedm iotu nauczania również
7. U czestnicy K ongresu G eografii Polskiej zgrom adzeni w K rakow ie zw racają się z tego historycznego - rów nież dla geografów - m iejsca do w ładz R zeczyp o spolitej i do całego społeczeństw a polskiego o uznanie geografii za dziedzinę w ie dzy niezbędną nie tylko dla ogólnego w ykształcenia człow ieka, ale przede w szy stkim za w iedzę, która jest podstaw ą naszej identyfikacji narodow ej i regionalnej i poczucia naszej wartości w śród narodów świata.
Kraków, 2 2 -2 4 kw ietnia 1999 r.
Uczestnicy Kongresu Geografii Polskiej N a zakończenie K ongresu odbyło się spotkanie absolw entów Instytutu G eo grafii U niw ersytetu Jagiellońskiego, w którym w zięło udział ponad 650 osób.
D anuta Lim anówka, Joanna P ociask-K arteczka (K raków )
UNIWERSYTETY A ROZWÓJ NAUKI W NOWOŻYTNEJ EUROPIE: M IĘD ZY NARO D O W A KONFERENCJA
N A JUBILEUSZ PIĘĆSETLECIA UNIW ERSYTETU W WALENCJI (W ALENCJA 15-18 W RZEŚNIA 1999)
O becnie W alencja jest trzecim co do w ielkości m iastem H iszpanii, po M ad ry cie i B arcelonie oraz jednym z w iodących ośrodków uniw ersyteckich. Z ałożona przez R zym ian w 138 roku przed Chr., starożytna W alencja pozostaw ała w cieniu pobliskiego Saguntu. Dzieje średniow ieczne tego m iasta, ja k i regionu W alencji, należącego w ów czas do Katalonii, naznaczone są ponad pięćsetletnim pano w a niem m uzułm anów , zainteresow anych na tych terenach - w przeciw ieństw ie do A ndaluzji i Kastylii - głów nie rozw ojem rolnictw a. Stąd zabytki architektoniczne i źródła pisane nie w skazują na istnienie w W alencji znaczących tradycji życia um ysłow ego i szkolnictw a. Zachow ały się natom iast konstrukcje z zakresu inży nierii w odnej: od V III wieku do dziś działają potężne urządzenia naw adniające. Funkcjonuje także do dziś instytucja społeczna, tak zw any „T rybunał w odny” , składający się z dem okratycznie w ybranych przedstaw icieli rolników , który regu luje nieprzerw anie od ponad tysiąca lat dystrybucję w ody pom iędzy zainteresow a nych oraz rozstrzyga zw iązane z tym kw estie sporne.
W alencja uw olniona definityw nie z jarz m a arabskiego i w łączona do korony A ragonii w 1238 roku, dopiero po kilku w iekach politycznych perturbacji m ogła sobie pozw olić na założenie wyższej uczelni. U niw ersytet w W alencji pow stał zatem u progu now ożytności w 1499 roku, jak o fundacja m ieszczańska i zgodnie z rozeznanym przez fundatorów zapotrzebow aniem społecznym m iał kształcić przede wszystkim lekarzy. Pięćdziesiąt lat później powstał uniwersytet w sąsiedniej
