bardzo, stđamszony przez formĊ edytorską tego wydania, nie chodzi o to, Īe skromną – jeĞli mowa o liczbie artykuđów – ale niestety, przez niezbyt udaną edycjĊ. To mađy format, mađy druk i, niestety, takĪe pewne techniczne niedociągniĊcia edytorskie. AĪ trudno uwierzyü, Īe dzisiaj moĪna jeszcze w taki sposób wydawaü opracowania naukowe?
Anna WoĨniak Instytut Filologii SđowiaĔskiej KUL
Monika Izabella Z i e l i
Ĕ s k a, ObrzeĪa i dale leĞne. Motywy sylwiczne
w prozie rosyjskiej XX wieku
, Warszawa: Studia Rossica, 2010, ss. 295.
Literatura rosyjska XX wieku jest niezwykle bogata i, mimo iĪ zostađa juĪ przeba-dana pod wieloma aspektami i istnieje wiele opracowaĔ naukowych poĞwiĊconych lite-raturze tego okresu, dostarcza ona badaczom wciąĪ nowych inspiracji. KsiąĪka Moniki ZieliĔskiej poĞwiĊcona jest motywom sylwicznym w rosyjskiej literaturze XX-wiecz-nej. Przedmiotem badaĔ są wybrane utwory prozy rosyjskiej XX wieku. Na gruncie polskiej rusycystyki publikacja ta jest pracą prekursorską i stanowi dogđĊbnie zbadany oraz interesująco przedstawiony materiađ. Wyjawia gđĊbokie zainteresowanie Autorki opracowywanym tematem. Zastosowana w pracy metoda badawcza – jak stwierdza Autorka – to tradycyjna historyczno-literacka analiza dzieđa literackiego, która w wy-padku tak rozlegđego zakresu badaĔ wydaje siĊ najbardziej odpowiednia.Obszerna tematyka ksiąĪki wymaga dokđadnego omówienia poszczególnych czĊĞci recenzowanej pracy. KsiąĪka skđada siĊ ze wstĊpu (ObrzeĪa lasu), trzech rozdziađów (I. Michaiđ Priszwin – viator silvestris, II. W obronie przyjaciela. Las w twórczoĞci Leonida Leonowa, III. Las wspóđczesny mieszany), zakoĔczenia (Dale leĞne) oraz aneksu.
We wstĊpie ZieliĔska zarysowuje problematykĊ sylwiczną w ujĊciu myĞlicieli, filozofów i badaczy kultury. Definicyjne znaczenie lasu wyjaĞnia za Wđadysđawem KopaliĔskim, podając, Īe las to m.in. Ziemia, Wielka Macierz, ale teĪ ciemnoĞü, pustel-nia, niewinnoĞü, Ğwiątynia. Z kolei idąc w stronĊ analizy psychologicznej powođuje siĊ na ustalenia Carla Gustava Junga i Bruna Bettelheima, w których ujĊciu las, to wy-obraĪenie grozy nieĞwiadomoĞci, symbol skđĊbionych lĊków i ciemnoĞci wewnĊtrz-nych. Autorka siĊga takĪe do myĞli Umberto Eco, którego zdaniem las to metafora tekstu narracyjnego. Istotną uwagą jest to, Īe początkowo las naleĪađ do sfery mitologii, dopiero póĨniej przeniesiony zostađ do literatury. Za Wiaczesđawem Iwanowem i Wđa-dimirem Toporowem, Autorka okreĞla las jako opozycjĊ domu w antynomii „swój – obcy”. Przytoczone poglądy mają odzwierciedlenie w analizowanych utworach.
Badaczka prezentuje ewolucjĊ tematyki sylwicznej zarówno w historii literatury rosyjskiej – począwszy od epoki literatury staroruskiej, poprzez literaturĊ sentymen-talizmu, do literatury wspóđczesnej. Zwraca miĊdzy innymi uwagĊ na nazwiska Fiodora Emina, Aleksandra Puszkina, Dmitrija Mamina-Sybiriaka, Aleksego Tođstoja czy Iwana Bunina, w których twórczoĞci najwyraziĞciej uwidacznia siĊ zainteresowanie lasem, akcentuje zmianĊ roli lasu – od tđa utworu do aktywnego uczestnika wydarzeĔ. Wska-zuje na istotne związki analizowanych utworów z innymi dziedzinami sztuki: muzyką oraz sztukami plastycznymi.
W rozdziale pierwszym M. ZieliĔska podejmuje analizĊ twórczoĞci Michaiđa Prisz-wina. Pierwsze wzmianki o lesie w jego pisarstwie pojawiają siĊ w dzieđach: W krainie niepđoszonego ptactwa (skojarzenia malarskie) i Podpđomyku (wiĊcej asocjacji lite-rackich). W twórczoĞci Priszwina las jest wszechobecny, staje siĊ jakby bohaterem wydarzeĔ, a nie jedynie ich tđem. Ze wzglĊdu na szeroki zakres tematyki, Autorka poddaje analizie wybrane utwory pisarza: Kalendarz przyrody, Las póđnocny, Naga wiosnaiħrenice ziemi.
M. Priszwin zafascynowany przestrzenią lasu, którą zresztą dobrze znađ, do fabuđy autobiograficznego Kalendarza przyrody wplata miejsca rzeczywiste, nadając im nazwy fikcyjne, pisze Badaczka. W lesie, w którym przebywa pisarz, emocje mu towarzyszące odzwierciedlane są przez ogarniającą go przestrzeĔ. Utwór zawiera elementy oniryczne, za pomocą których odsđaniają siĊ róĪne spojrzenia na las i rzeczywistoĞü. PodkreĞlana jest gđĊboka wiĊĨ pisarza z lasem, który zapewnia mu poczucie bezpieczeĔstwa pomimo pojawiających siĊ niekiedy przeciwnoĞci losu. M. ZieliĔska dochodzi do wniosku, Īe sam Priszwin, zgodnie z jungowską koncepcją archetypów, wđaĞnie poprzez kontakt z lasem ujawnia obrazy i wspomnienia ukryte w podĞwiadomoĞci. W sposobie kreacji obrazu lasu w Kalendarzu przyrody Badaczka podkreĞla pođączenie obrazowoĞci (niezwykle bogatej w barwy z uwzglĊdnieniem zmian pór roku) i akustyki – harmo-nijnej melodyki lasu, zakđócanej przez obecnoĞü czđowieka. Uwypuklenie tego aspektu w utworze dokonane jest przez zastosowanie onomatopei. Autor Kalendarza przyrody przywođuje uĪywany przez Mikođaja Niekrasowa termin „zielony szum”, oznaczający budzenie siĊ przyrody na wiosnĊ. Zdaniem ZieliĔskiej Kalendarz przyrody Priszwina moĪna đączyü w pewnym stopniu z malarstwem impresjonistycznym, ze wzglĊdu na koncentracjĊ uwagi na barwie i Ğwietle w opisach obrazów, jednak nie naleĪy cađkowicie utoĪsamiaü go z tym nurtem. Autorka zaznacza, Īe umiejĊtne posđugiwanie siĊ barwami w opisach lasu sđuĪyđo budowaniu odpowiedniego nastroju oraz psy-chologizacji lasu.
Kolejnym analizowanym przez AutorkĊ ksiąĪki utworem Priszwina jest Las Póđ-nocny. Stanowi on cykl szkiców powstađych podczas podróĪy pisarza na Póđnoc w la-tach 30. Byđ to utwór pisany na zamówienie ówczesnych wđadz, którego gđównym tematem jest krytycyzm wobec dziađaĔ na szkodĊ lasów. ZieliĔska zauwaĪa, iĪ pisarz ubolewa nad lasami zniszczonymi w skutek poĪarów, przez co wyraĪa siĊ jego osobiste przywiązanie do terenów leĞnych. W innym dziele, Puszczy, krytykuje niszczycielską dziađalnoĞü czđowieka (wyrĊb drzew), lecz wierzy w odrodzenie, w „PuszczĊ przysz-đoĞci”, zasadzoną na nowo przez ludzi.
W Nagiej wioĞnie rozwaĪaniom zostaje poddane dzieciĊce marzenie pisarza o do-tarciu do krainy Driandii (pođączenie imion Diany i Driady), która znajdowađa siĊ
„gdzieĞ w Azji lub Ameryce” (jak twierdziđ narrator Wiosny Ğwiatđa). Jej obszar zostađ wyznaczony w wyobraĨni pisarza i w Nagiej wioĞnie zostađ przeniesiony do Rosji. Kraina ta jest miejscem silnie nacechowanym emocjonalnie, gdyĪ powstađa z potrzeby serca pisarza – obraz ten odzwierciedla poszukiwania mitycznej Arkadii. U Priszwina ma ona cechy przestrzeni realnej, którą moĪna umiejscowiü na mapie (Zagorsk, Archangielsk, Bajkađ, Zabajkale). Diandria miađa byü zielonym domem, krainą poĞród drzew, do której kaĪdy mógđby đatwo dotrzeü, np. za pomocą „domu na kođach” (pomysđ pochodzi od Julesa Verne’a). Badaczka podkreĞla poetykĊ opisów przyrody oddziađujących na wiele zmysđów. Pisarz stara siĊ racjonalnie wyjaĞniaü wszystkie zjawiska zachodzące w lesie, dlatego teĪ nie wystĊpują tutaj postaci fantastyczne. Jedynie Ğrodki stylistyczne, personifikujące i animizujące przyrodĊ, sđuĪą porównaniu jej elementów do ludzi i ich zachowaĔ. Podobnie, jak w Kalendarzu przyrody, takĪe tutaj dominuje opis barw, lecz odpowiednio stonowany.
Ostatnią interpretowaną przez AutorkĊ ksiąĪką tego pisarza są ħrenice ziemi; napisane pod koniec Īycia autora. Utwór skđada siĊ z kilku miniatur: Droga do przyjaciela, RozmyĞlania, Zwierciadđo czđowieka. Priszwin dziĊki motywowi lasu đączy dzieciĊcoĞü i dojrzađoĞü. Jak sđusznie zauwaĪa Autorka monografii, poprzez poznanie lasu (bĊdącego dla Priszwina odzwierciedleniem Īycia ludzkiego) pisarz podejmuje próby dotarcia do istoty natury czđowieka. Badaczka podkreĞla takĪe znaczenie priszwi-nowskiej triady opisowej: Ğwiatđa, barwy i dĨwiĊku.
M. ZieliĔska zwraca szczególną uwagĊ na rolĊ refleksji nad sacrum, obecnej w twórczoĞci M. Priszwina. Stwierdza, iĪ las posiada cechy przestrzeni sakralnej. Jest miejscem duchowego oczyszczenia, Ĩródđem natchnienia twórczego w czasie „liturgii leĞnej”. Jest kreowany na podobieĔstwo Ğwiątyni BoĪej (z wyraĨnymi konotacjami lasu z koncepcją WszechĞwiata jako Ğwiątyni). Droga czđowieka zaĞ zdefiniowana jest jako droga ku prawdzie Chrystusa. Symbolem kierunku rozwoju ludzkiego są drzewa pnące siĊ ku sđoĔcu (symboliczny ukđad wertykalny). Badaczka eksponuje takĪe pierwszo-planową rolĊ drzew – ulegają one czĊstej personifikacji. Ponadto, martwe drzewa wydzielają zapachy podobnie, jak czynią to ciađa zmarđych ĞwiĊtych. M. ZieliĔska akcentuje wagĊ relacji pomiĊdzy podmiotem mówiącym a lasem. Odbywają siĊ one na pđaszczyĨnie psychologicznej, biograficznej, estetycznej i metafizycznej. Priszwin posiadađ gruntowną wiedzĊ dotyczącą biologicznych aspektów Īycia lasu, jego stosunek byđ do niego jednak nie tyle ĞciĞle naukowy, ile raczej emocjonalny i osobisty. Las to symboliczny dom pisarza.
Rozdziađ drugi swej ksiąĪki M. ZieliĔska poĞwiĊciđa twórczoĞci Leonida Leonowa, pisarza, u którego temat lasu pojawia siĊ na początku twórczoĞci i w dalszych latach jest sukcesywnie rozwijany. CzĊstym tematem wykorzystywanym przez pisarza jest wiosenne budzenie siĊ natury do Īycia oraz wystĊpowanie postaci nadprzyrodzonych – mieszkaĔców lasu (ich obecnoĞü, zdaniem cytowanej przez AutorkĊ N. Groznowej, jest Ğwiadectwem odrzucenia przez Leonowa „chrzeĞcijaĔskiej Rosji”). Materiađ badawczy stanowią utwory: Buryga, Przypadek Jakowa Pigunka, Pietuszychinski przeđom, Bor-suki, Nad rzeką Socią, Rosyjski las.
Buryga i Przypadek Jakowa Pigunka to utwory poĞwiĊcone tematyce leĞnej, zdra-dzające duĪe zainteresowanie Leonowa folklorem (wystĊpowanie postaci
fantastycz-nych, czĊsto demonicznych wchodzących w kontakt z ludĨmi), symboliką drzew (zwđaszcza bogatą symboliką brzozy) oraz elementami filozoficznej refleksji dotyczącej ucieczki od ludzi w Ğwiat przyrody.
W Pietuszychinskim przeđomie, podobnie jak w utworze Nad rzeką Socią, las traci walor sakralny. PodkreĞlane są tu kwestie dotyczące zgubnych skutków wycinania zasobów leĞnych. Leonow porównuje degradacjĊ lasu, której efektem jest zniszczenie ekosystemu, z degradacją moralną czđowieka. Czyni to pisarza prekursorem tej tematyki w rosyjskiej literaturze XX wieku. Drzewom przypisuje siĊ bardziej ludzki charakter, niĪ samym ludziom – twierdzi Badaczka.
W omówieniu Rosyjskiego lasu Leonowa Autorka przywođuje opiniĊ W. Czebo-tariowej, mówiącej o wystĊpowaniu dwóch typów lasu w powieĞci: las jako rzecz i las jako obraz poetycki. Las w tym utworze stanowi miejsce wydarzeĔ, scen i sytuacji wystĊpowania bohaterów. Z retrospektywnych opisów wynika, Īe las stađ siĊ sferą sacrum dla bohatera Wichrowa. Stanowi on przyczynĊ gđównego konfliktu utworu – Wichrowa z GracjaĔskim, pozornie dotyczącego gospodarki leĞnej, gđĊbiej odnoszącego siĊ jednak do systemu wartoĞci. Dochodzi do starcia dwóch stanowisk: ekocentryzmu Wichrowa i antropocentryzmu GracjaĔskiego. Wichrow prowadzi wykđad dla studentów leĞnictwa, w którym charakteryzuje mentalnoĞü Rosjan, las stawiając za ich wzór wychowawczy. W opinii M. ZieliĔskiej stosunek do lasu jest w powieĞci wyznaczni-kiem dzielącym bohaterów na pozytywnych i negatywnych. Symboliczne znaczenie tytuđu miađoby odnosiü siĊ do nowego rosyjskiego spođeczeĔstwa, które powinno mieü na wzglĊdzie kwestie związane z ekologią i dbaniem o zasoby leĞne.
Podsumowując rozdziađ Autorka wskazuje na konsekwencjĊ Leonowa w doborze leĞnego motywu w swej twórczoĞci. Kreuje on zarówno istoty ludzkie, jak i postaci fantastyczne (diabeđki, leĞne duszki, itp.). Widaü w tym fascynacjĊ folklorem i twór-czoĞcią ludową. Pisarz personifikuje las, przypisując mu zdolnoĞci odczuwania, a nawet bycia bardziej godnym od czđowieka. Zdaniem Autorki taki las nazwaü moĪna metaforą Īycia. Na koĔcu rozdziađu ZieliĔska zaznacza, Īe Leonid Leonow byđ prekursorem ekofilozofii w literaturze rosyjskiej.
Jak wynika z przedstawionej przez BadaczkĊ analizy, cađa twórczoĞü Leonowa jest apelem do ludzkoĞci o taki rozwój cywilizacji, który pozwoliđby zachowaü piĊkno i harmoniĊ Ğwiata. Utwory Leonowa stanowią raczej obszar refleksji psychologicznej, lecz las odgrywa w nich takĪe istotną rolĊ – ksztađtuje bowiem Ğwiat duchowy, system wartoĞci gđównego bohatera. Przy czym obaj pisarze z niezwykđą pieczođowitoĞcią dobierali sđowa w opisach przyrody, dziĊki czemu stali siĊ „prozatorskimi impresjo-nistami”. Dbali takĪe o zachowanie piĊkna jĊzyka w trudnych czasach radzieckich.
W ostatnim – trzecim rozdziale Autorka skupia uwagĊ na utworach, w których las bezpoĞrednio wpđywa na zmianĊ losów bohaterów oraz przyczynia siĊ do ich rozwoju moralnego, skđania do rozwaĪaĔ metafizycznych. Od strony kompozycyjnej rozdziađ ten róĪni siĊ od poprzednich, bowiem jest w nim analizowana twórczoĞü kilku pisarzy, oczywiĞcie pod kątem motywów sylwicznych. Jak zauwaĪa Badaczka, w Ludzkiej rzeczy Wasilija Bieđowa las stanowi przestrzeĔ przyjazną, aczkolwiek niebezpieczną, przypominającą labirynt. DoĞwiadczenia bohatera Iwana Afrykanowicza uwiĊzionego w leĞnym labiryncie sprawiają, iĪ osiąga on spokój duszy, a jego Īycie nabiera nowego sensu. Wiktor Astafjew w Królowej ryb wykazuje siĊ duĪą znajomoĞcią tajgi
syberyj-skiej. Jest ona szczególnie widoczna w đącznoĞci narratora z gđuszą leĞną. Ta bliskoĞü umoĪliwia powrót do pierwotnych uczuü czđowieka, które mają charakter mistyczny, pozwalają uĞwiadomiü sobie obecnoĞü Boga. Warstwa realistyczna przeplata siĊ tutaj z symboliczną. Astafjew wskazuje, Īe przestrzeĔ tajgi jest dobrym miejscem do zasta-nowienia siĊ nad sprawami najwaĪniejszymi. Z kolei u Walentina Rasputina w powieĞci PoĪar obraz zniszczenia lasu przez Īywiođ ognia wykorzystany jest w celu pokazania przemiany bohatera (postrzegającego przyrodĊ w sposób uĪytkowy – jako Ĩródđo su-rowców). Niszczenie lasu przez czđowieka jest odzwierciedleniem wewnĊtrznej degra-dacji czđowieka. PoĪar, który wybucha w Sosnówce, niszczy wszystko, dla Iwana jest natomiast czymĞ w rodzaju oczyszczenia. Rasputin pokazuje przemianĊ bohatera, który nie patrzy juĪ na las jak na surowiec, ale dostrzega przyrodĊ, zaczyna ją odczuwaü. Badaczka podkreĞla aktywny wpđyw lasu na fabuđĊ utworów – na skutek stycznoĞci z lasem bohaterowie doznają wewnĊtrznej przemiany.
Autorka monografii eksponuje równieĪ bogatą symbolikĊ lasu w utworze Anatolija Kima Ojciec-Las. Pisarz wprowadza rozróĪnienie pomiĊdzy lasem – miejscem przeby-wania bohaterów powieĞci, i Lasem – istotą wyĪszą. Ojciec-Las jest zantropomor-fizowaną siđą Natury i zarazem narratorem. W swoistej filozofii lasu A. Kima Badaczka zauwaĪa odniesienia do róĪnych tradycji filozoficzno-religijnych: hinduistycznej trans-migracji dusz (wcielaü siĊ w kaĪdego czđowieka, bĊdącego drzewem w ludzkim lesie); religii chrzeĞcijaĔskiej (zdaniem Badaczki bez trudu moĪna w istocie tej rozpoznaü Boga; w powieĞci znajdują siĊ odwođania do postaci Chrystusa – Ojciec-Las doĞwiad-cza Chrystusowego miđosierdzia towarzysząc mu w ostatniej wieczerzy). WyraĨne jest nawiązanie do filozofii taoizmu – przedstawiona przez pisarza filozofia lasu zakđada pasywnoĞü, którą powinni charakteryzowaü siĊ ludzie, podobnie jak cechuje to drzewa, a takĪe do wierzeĔ pogaĔskich (drzewa, które byđy siedzibą dusz po Ğmierci czđowieka; teoria nieĞmiertelnoĞci drzew oparta na corocznym odradzaniu siĊ po zimie).
Ostatnią powieĞcią, na której skupia uwagĊ Autorka, jest ĩywot Tchórza Piotra Aleszkowskiego. WyróĪnione są tu trzy typy przestrzeni („Ğwiat trójprzestrzenny”): miasta (profanum), cerkwi (sacrum), lasu (sacrum autentyczne). Miasto jest zniszczone pod wzglĊdem moralnym. Bohater, Tchórz, wprowadzony jest jako dziecko, poprzez chrzest w cerkwi, do sfery sacrum. Chcąc wyzbyü siĊ ciĊĪaru grzechów popeđnionych wĪyciu, zwraca siĊ ku cerkwi, jednak nie znajduje w niej wsparcia. Dlatego jego prawdziwym sacrum staje siĊ las. SkruchĊ za swoje czyny poczuje dopiero póĨniej, po spotkaniu z ojcem Innokientijem, który przeprowadzi go ze sfery profanum do sacrum. Istotnym elementem powieĞci jest przemiana gđównego bohatera.
W ZakoĔczeniu pt. Dale leĞne, oprócz podkreĞlenia wagi motywów sylwicznych w twórczoĞci omawianych pisarzy, Autorka stwierdza, Īe przedstawiony przez nią temat nie jest jeszcze do koĔca wyczerpany i wskazuje moĪliwoĞci dalszych badaĔ nad nim.
Praca Moniki ZieliĔskiej stanowi rzetelnie przedstawioną analizĊ wybranych przez AutorkĊ utworów z dorobku przedstawionych tu pisarzy rosyjskich XX wieku. Warto zwróciü uwagĊ na szeroki zakres badanego materiađu oraz erudycyjne podejĞcie do tematu. KsiąĪkĊ wzbogacają liczne odwođania do opinii innych badaczy, odniesienia do sztuki oraz konfrontacje z literaturą polską. Ponadto uwagĊ przykuwają poetyckie
nazwy zarówno tytuđu, jak i poszczególnych rozdziađów. CađoĞü tworzy interesujący i kompetentnie przygotowany materiađ, który moĪe byü ciekawą lekturą zarówno dla osób pragnących poznaü literaturĊ rosyjską XX w., jak i dla badaczy.
Katarzyna Babkiewicz Instytut Filologii SđowiaĔskiej KUL
ɋɬɟɮɚɧ Ʉ ɨ ɡ ɚ ɤ, ɏɪɢɫɬɢɹɧɫɬɜɨ – ɪɨɦɚɧɬɢɱɧɢɣ ɦɟɫɿɚɧɿɡɦ –
ɫɭɱɚɫ-ɧɿɫɬɶ. ɋɬɚɬɬɿ. Ʌɟɤɰɿʀ. Ɋɨɡɜɿɞɤɢ, Ʉɢʀɜ: Ɇɿɠɧɚɪɨɞɧɚ ɲɤɨɥɚ
ɭɤɪɚ-ʀɧɿɬɢɤɢ ɇȺɇ ɍɤɪɚʀɧɢ; ȱɧɫɬɢɬɭɬ ɮɿɥɨɥɨɝɿʀ Ʉɢʀɜɫɶɤɨɝɨ ɧɚɰɿɨɧɚɥɶɧɨɝɨ
ɭɧɿɜɟɪɫɢɬɟɬɭ ɿɦ. Ɍɚɪɚɫɚ ɒɟɜɱɟɧɤɚ; ȱɧɫɬɢɬɭɬ ɥɿɬɟɪɚɬɭɪɢ ɿɦ. Ɍ.
ɒɟɜ-ɱɟɧɤɚ ɇȺɇ ɍɤɪɚʀɧɢ 2011, ss. 336.
W roku 2011 mija dwadzieĞcia lat od uzyskania przez UkrainĊ niepodlegđoĞci. Okres ten dla studiów ukrainoznawczych miađ niezwykle istotne znaczenie, umoĪliwiđ bowiem wreszcie swobodny i wolny od cenzury rozwój tej dyscypliny naukowej na samej Ukrainie. W ciągu tych lat dađ siĊ zauwaĪyü intensywny rozwój badaĔ w tym zakresie, co istotnie przeđoĪyđo siĊ na coraz wiĊkszą liczbĊ publikacji naukowych.
Wspomniany okres to jednoczeĞnie czas intensywnego rozwoju polskich badaĔ ukrainistycznych, o czym wymownie Ğwiadczy pierwsza dekada XXI wieku, która zaowocowađa publikacją wielu interesujących artykuđów naukowych oraz prac o cha-rakterze monograficznym1. W tym kontekĞcie warto wymieniü takĪe wydaną w Kijowie
1 Zob. np. M. Đ e s i ó w, Ukraina wczoraj i dziĞ, Lublin 1994; W. M o k r y, „Ruska Trójca”. Karta z dziejów Īycia literackiego UkraiĔców w Galicji w pierwszej pođowie XIX wieku, Kraków
1997; A. K o r n i e j e n k o, UkraiĔski modernizm. Próba periodyzacji procesu historycznolite-rackiego, Kraków 1998; B. B e r d y c h o w s k a, O. H n a t i u k, Bunt pokolenia. Rozmowy z
inte-lektualistami ukraiĔskimi, Lublin 2000; M. Đ e s i ó w, Rola kulturotwórcza ukraiĔskiej Cerkwi greckokatolickiej, Lublin 2001; O. H n a t i u k, PoĪegnanie z imperium. UkraiĔskie dyskusje o toĪ-samoĞci, Lublin 2003; H. S o j k a - M a s z t a l e r z, Rusini czy UkraiĔcy? JĊzykowy obraz nacji ukraiĔskiej w prasie polskiej (1918-1939), Wrocđaw 2004; W. W i l c z y Ĕ s k i, Leksykon kultury ukraiĔskiej, Kraków 2004; S. K o z a k, Polacy i UkraiĔcy. W krĊgu myĞli i kultury pogranicza. Epoka romantyzmu, Warszawa 2005; A. C h o j n o w s k i, J. B r u s k i, Ukraina, Warszawa 2006; A. M a t u s i a k, W krĊgu secesji ukraiĔskiej. Wybrane problemy poetyki twórczoĞci pisarzy „Mđodej Muzy”, Wrocđaw 2006; S. K o z a k, Z dziejów Ukrainy. Religia. Kultura. MyĞl Spođeczna. Studia i szkice, Warszawa 2007; W krĊgu historii i kultury Sđowian Wschodnich. Studia dedykowane profesorowi Stefanowi Kozakowi w 70. rocznicĊ urodzin, red. M. Kawecka, A. Nowacki, L. Puszak,
Lublin 2008; S. W ó j t o w i c z, Dramatopisarstwo Đesi Ukrainki. Horyzont aksjologiczny refleksji
kulturowych, Wrocđaw 2008; Ⱥ. Ɇ ɚ ɬ ɭ ɫ ɹ ɤ, ɏɢɦɟɪɧɢɣ əɰɤɿɜ. Ɇɨɞɟɪɧɿɫɬɫɶɤɢɣ ɞɢɫɤɭɪɫ ɭ ɩɪɨɡɿ Ɇɢɯɚɣɥɚ əɰɤɨɜɚ, ȼɪɨɰɥɚɜ–Ʌɶɜɿɜ 2010; A. H o r n i a t k o - S z u m i đ o w i c z, UkraiĔska proza
