ZRÓ ŻN ICO W ANIE POZIOM U PŁAC W POLSCE W UKŁADZIE PRZESTRZENNYM
1. W PROW ADZENIE
W d o ty ch czasow ych b a d a n ia c h nad s tru k tu rą płac w Polsce zbyt m ało uw agi p o św ięcano układow i p rzestrzennem u. Był to zarów no w y -nik dom inacji nakazow o-rozdzielczego system u zarządzania g o sp o d a rk ą (z p re fe re n c ją dla u jęć resortow o-branżow ych), jak i tru d n o ści m etodo-logicznych, na k tó re n ap o ty k a analiza p łac w p rze k ro ja c h terenow ych. B adania nad reg io n aln y m asp ek tem stru k tu ry płac są jed n a k niezbędne ze w zględu na znaczenie ekonom iczne (w pływ na rac jo n aln e g o sp o d a ro w a n ie zasobam i pracy), jak i społeczne (zapew nienie zróżnicow ań p ła -cow ych nie n a ru sz a ją c y c h zasad spraw iedliw ości społecznej).
C elem naszym je s t u sta le n ie rzeczyw istego stopnia i k ieru n k ó w zróż-nicow ania płac w u k ład a c h reg io nalnych, o k reśle n ia gospodarczych i społecznych sk utków tego zjaw iska, u jaw n ie n ie jego przyczyn (głów -n ie z p u -n k tu w idze-nia stop-nia o b iek ty w -n eg o uzasad -n ie-n ia ist-n ieją cy c h d y sp ersji) oraz za ry so w a n ie k ie ru n k ó w polityki płac co do stopnia i m etod p rze strz e n n eg o zróżnicow ania w ynagrodzeń. N iniejsza publi-k a c ja d o tyczy je d y n ie pierw szego z w y m ienionych w yżej zadań.
P odstaw ow ym problem em m etodologicznym b ad an ia jest z ap ew nienie, ab y w toku an alizy ujaw n ić rzeczyw iście te różnice, k tó re w y -n ik ają z odm ie-n-nego p rze strz e -n -n eg o u sy tu o w a -n ia m iejsc pracy, a -nie są n astęp stw em odm ienności w c h a ra k te rz e i efek tach św iadczonej p ra -cy. J e s t to tru d n o ść ta k znaczna, że p ra k ty c zn ie niem ożliw a do p ełnego przezw yciężenia. N ależy je d n a k dążyć do jej m aksym alnego z n iw elo -w a n ia przez objęcie polem b ad an ia ty ch populacji praco-w niczych, k tó re c e ch u je m ożliw ie n ajw ię k sz a ilość cech iden ty czn y ch lub zbliżonych (dział gospodarki, gałąź, branża, zaw ód, kw alifikacje, stan o w isk o itd.) oraz jed n a odm ienna — geograficzne m iejsce zatru d n ien ia. N a jb a rd z iej odpow iada tem u p o stu lato w i m etoda o p a rta na p o ró w n y w a n iu płac
in d y w id u aln y ch na an alo gicznych sta n o w isk a c h p racy. Z astosujem y ją w dalszej p e n e tra c ji p o d jęteg o problem u.
W p rez e n to w a n y m o p raco w an iu p rzy ję to założenie, iż p o d sta w ą a n a -lizy i w nio sk o w an ia b ędą inform acje system u sta ty s ty k i p ań stw o w ej odnoszące się do 1980 r. W zw iązku z tym — przy pełn ej św iadom ości w szelkich ogran iczeń i w ad — po d staw o w ą b a d a n ą w ielkością jest śred n ia płaca, a je d n o stk ą te ry to ria ln ą — w ojew ództw o. W zw iązku z tym u z y sk an e w y niki n ależy tra k to w a ć ja k o w stęp n e rozeznanie problem u.
2. PŁACE PRZECIĘTNE W PRZEKROJU W O JEW Ó D ZTW I DZIAŁÓW GOSPODARKI N A R O D O W EJ
K om binacja rów noległego, a czasem rozbieżnego, w pływ u poziom u płac w działach g o spodarki oraz stru k tu ry zatru d n ie n ia doprow adziła do zróżnicow ania płac w p rze k ro ju w ojew ództw . D o kum entują je w a r -tości p rzeciętn y ch płac w ojew ódzkich oraz w skaźniki c h a ra k te ry z u ją c e ich stosunek do śre d n iej k rajo w e j (5789 zł) zestaw io n e w tabl. 1.
T a b l i c a 1 K o le jn o ś ć w o je w ó d z tw w e d łu g w y s o k o ś c i p r z e c ię tn e j p ła c y
w g o sp o d a r ce u s p o łe c z n io n e j w 1980 r.
P rzeciętn a p ła c a m ie s ię c z n a n etto
W o je w ó d z tw o w o/ w z * (śred n ia k ra jo w a *■> 100%) i 2 1 P olsk a 5789 100,0 1. k a to w ic k ie 7324 126,5 2. le g n ic k ie 6445 111,3 3. g d a ń sk ie 6213 107,2 4. .szczeciń sk ie 6172 10b,6 Э. st. w a r sz a w s k ie 6059 104,7 o. m. k r a k o w sk ie 5798 100,2 7. w a łb r z y sk ie 5727 98,9 8. w r o c ła w s k ie 5618 97,1 9. p o zn a ń sk ie 5595 96,7 10. k o s za liń s k ie 5573 96,3 11. c z ę s to c h o w s k ie 5550 95,9 12. o p o lsk ie 5545 95,8 13. m. łódzki-' 5530 95,5 14. ta rn o b rzesk ie 5500 95,0 15. k o n iń sk ie 5497 94,9
1 2 3 16. p io tr k o w s k ie 5493 94,9 17. b ie ls k ie 5443 94,0 18. e lb lą s k ie 5410 93,5 19. z ie lo n o g ó r s k ie 5401 93,3 20. le s z c z y ń s k ie 5397 93,2 21. słu p sk ie 5389 93,1 22. je le n io g ó r s k ie 5387 93,0 23. g o r zo w s k ie 5380 92,9 24. p ilsk ie 5363 92,6 25. lu b e lsk ie 5339 92,2 26. b y d g o sk ie 5334 92,1 27. k ie le c k ie 5294 91,4 28, p ło c k ie 5288 91,3 29. o lsz ty ń s k ie 5268 91,0 30. r z e sz o w sk ie 5242 90,6 31. to r u ń sk ie 5219 90,2 32. ra d o m sk ie 5213 90,1 33. ta r n o w sk ie 5202 89,9 34. sk ie r n ie w ic k ie 5194 89,7 35. b ia ło s to c k ie 5192 89,7 36. k a lisk ie 5179 89,5 37. k r o śn ie ń s k ie 5177 89,4 38. za m o jsk ie 5105 88,1 39. c h e łm sk ie 5080 87,8 40. c ie c h a n o w s k ie 5076 87,7 41. p r z em y sk ie 5069 87,5 42. sie ra d zk ie 5068 87,5 43. w ło c ła w s k ie 5062 87,4 44. b ia lsk o p o d la sk ie 5060 87,4 45. s u w a lsk ie 5048 87,2 46. s ie d le c k ie 5048 87,2 47. n o w o są d e c k ie 5046 87,2 48. o str o łę c k ie 4973 85,9 49. ło m ży ń sk ie 4924 85,1 Ż r ó d ł o : ,,R o cz n ik S ta t y s t y c z n y W o je w ó d z tw " 19Я1, ». 66— 67, o b lic z e n ia w ła s n e .
N ajw yższe p łace o siągnęło w oj. k ato w ic k ie (7324 zł), a najniższe u k sz ta łto w ały się w woj. łom żyńskim (4924 zł). Różnica bezw zględna pom iędzy p łacą m ak sy m aln ą a najn iższą w ynosi 2400 zł. O d ch y len ie sta n d a rd o w e stanow i 413,86 zł, a sto su n ek teg o o dchylenia do śred n iej a ry tm ety c zn ej (5417 zł) 7,8%.
S tosunek w zględny (procentow y) p łacy najw y ższej do najniższej w y n o si 148,7%.
N a w et pobieżny p rzeg ląd tabl. 1 w skazuje, że rozpiętość pom iędzy k rań co w y m i płacam i jest duża ze w zględu na w y ją tk o w ą pozycję woj.
katow ickiego. T ylko teň reg io n leg ity m u je się p łacą p rze k ra cz ają c ą 7 tys. zł. N a stęp n e k o lejn e w o jew ództw a osiąg n ęły p łace nieznacznie ty lk o p rz e k ra c z a ją c e 6 tys. zł. Poza w oj. k atow ickim p łace są n adal zd y feren cjo n o w an e, ale różnice bezw zględne pom iędzy dalszym i reg io -nam i są znacznie m niejsze, a k o lejn e „p rzejścia" m ają p ły n n y cha» rak te r.
W stępny w niosek, k tó ry m ożna sform ułow ać na p o d staw ie rozkładu w ysokości p łacy p rze c ię tn ej w g o sp o d arce u sp o łecznionej sprow adza się do tego, że różnice m iędzyw ojew ódzkie są w tym u jęc iu zauw ażalne, ale u trz y m an e w u m ia rk o w a n y ch gran icach .
K ry teriu m poziom u p rze c ię tn ej p łacy w poszczególnych w o jew ództw ach w sto su n k u do k rajo w e j pozw ala n a ich zak w alifikow anie do p ię -ciu grup.
I. W o jew ództw a o p łac a c h w y sokich (5701—6400 zł): st. w a rsza w skie, gdańskie, m. k rak o w sk ie, legnickie, szczecińskie, w ałb rzy sk ie (6 w o -jew ództw ). A by w poszczególnych g ru p ac h zn alazły się reg io n y o zbliżonych w a rto śc iac h b adanej cechy, ustaliliśm y, że g ó rn ą g ran ic ę I k a -tegorii stan o w i w artość, k tó ra n ajw y ż ej o 10% p rze k ra cz a płacę p rzeciętną. Poniew aż w oj. k ato w ic k ie p rze k ra cz a ją o przeszło 25%, tra k tu je m y ten reg io n oddzielnie i sy tu u je m y przed I grupą, jak o o d -ręb n ą je d n o stk ę k lasy fik a c y jn ą .
fi. W o jew ództw a o p ła c a c h śre d n io w y so k ich (5501—5700): często -chow skie, koszalińskie, m. łódzkie, opolskie, pozn ań sk ie i w ro cław sk ie (6 w ojew ództw ).
III. W o jew ó d ztw a o p łac a c h śre d n ic h (5301— 5500): bielskie, b y d -goskie, elbląskie, gorzow skie, jelen io g ó rsk ie, konińskie, leszczyńskie, lubelskie, pilskie, piotrkow skie, słupskie, tarn o b rzesk ie, zielo n o g ó rsk ie
(13 w ojew ództw ).
IV. W o jew ó d ztw a o p łacach śre d n io n isk ic h (5101— 5300): b iałosto-ckie, kaliskie, kieleiałosto-ckie, kro śn ień sk ie, olsztyńskie, płoiałosto-ckie, radom skie, rzeszow skie, sk ierniew ickie, tarnow skie, to ru ń sk ie, zam ojskie (12 w o je -wództw).
V. W ojew ództw a o p łac a c h n ajn iższy ch (poniżej 5100): b ialsk o p o d -laskie, chełm skie, ciechanow skie, łom żyńskie, now osądeckie, ostrołęckie, p rzem yskie, siedleckie, sieradzkie, suw alskie, w ło cław sk ie (11 w o je -w ództ-w ).
T ak w ięc w y ła n ia się pierw szy, w y jścio w y podział o bszaru k ra ju pod w zględem poziom u płac w g o sp o d arce uspołecznionej. W sto su n -kow o w ąskim przed ziale i(5101— 5500 zł) m ieści się w iększość, bo 25 w ojew ództw . P otw ierdza się teza o sto su n k o w o znacznym skupieniu w ojew ództw pod w zględem płac p rzeciętn y ch w g o sp o d arce uspołecz-nionej.
O b se rw a cja reg io n a ln y c h różnic w p łac a c h pro w ad zo n a w skali gosp o d ark i n a ro d o w ej b y ła ty lk o p ierw szym krokiem . K olejny obejm ie p rz e strz e n n e zróżnicow anie p łac w u jęciu p o d sta w o w y c h działów g o sp o d ark i n aro d o w ej. In te reso w ać n a s będą n a stę p u ją c e sp raw y : czy s to p ień p rze strz e n n eg o zróżnicow ania płac je s t w p o szczególnych d z ia -łac h podobny czy inny; czy u sy tu o w a n ie w o jew ództw pod w zględem w ysokości płac m a te n d e n c ję do p o w ta rz a n ia się w poszczególnych działach, czy też każdy z n ich p o siad a w łaściw ą m u h iera rc h ię; ja k s y -tu u ją się w ojew ództw a, gdy m ierzyć ich po zy cję k o lejn y m i m iejscam i zajm ow anym i pod w zględem w ysokości płac w poszczególnych działach.
Szczególne cechy działalności gosp o d arczej zm uszają do odm iennego p o tra k to w a n ia sfe ry p ro d u k c y jn e j oraz sfery usług. W celu bliższej an a lizy sfery w ytw ó rczej w y b ieram y cztery działy: przem ysł, budow nictw o, tra n sp o rt i łączność oraz handel. Są to dziedziny w y raźn ie d o -m in u jące w sferze p ro d u k c y jn e j (zatru d n iają one łącznie 69,5% ogółu praco w n ik ó w g o sp o d ark i uspołecznionej i 85,3% p ra c u ją c y c h w sterze w ytw órczej) oraz rów n o cześn ie w y stęp u ją c e w znacznej skali na tere n ie całeg o k raju .
Szczegółow e zbadanie s y tu a c ji w w y b ra n y c h c z te re c h d ziałach p rz e d -sta w ia tabl. 2.
U zyskany obraz sy tu a c ji je s t jed n o zn aczn y i w p e łn i potw ierd za w stęp n e hipotezy. N a jb a rd z iej zróżnicow ane są p łac e w przem yśle. W y n ik a to z jeg o w e w n ętrzn ej n ieje d n o ro d n o śc i i zasadniczej odm ien-ności s tru k tu ry gałęzio w ej p rzem y słu w p oszczególnych w ojew ódz tw ach. K o n c e n tra cja w n ie k tó ry c h reg io n a ch (katow ickie, legnickie, szczecińskie i gdańskie) szczególnie w y so k o o p łac a n y c h gałęzi p rz e m ysłu (w ydobyw czego i n ie k tó ry c h branż elek tro m aszy n o w y ch ) p o w o d u je ich ogrom ną p rze w ag ę w poziom ie w y n agrodzeń. Stąd p rze c ię tn e w y -nag ro d z e n ie p rac o w n ik a przem y słu k a to w ick ieg o stan o w i po n ad 1,7 z aro b k u za tru d n io n e g o w p rze m y śle suw alskim , a bezw zględna różnica dochodzi p raw ie do 3600 zł.
P ozostałe działy p ro d u k c y jn e są p rze strz e n n ie m niej zróżnicow ane, bardziej zw iązane z obsługą p o szczególnych regionów . P ra ca w nich n a p rze strz e n i całeg o k ra ju sta w ia b ard ziej (przynajm niej rela ty w n ie na tle przem ysłu) zbieżne w y m ag an ia w sto su n k u do z a tru d n io n y c h pod w zględem złożoności, in ten sy w n o ści i w aru n k ó w p racy . D latego zgod-nie z oczekiw aniam i p łac e w poszczególnych reg io n a ch w y k a z u ją w ty ch d ziałach w iększe podobieństw o. D otyczy to szczególnie handlu. S to su n ek p łacy n ajw y ższej do n ajn iższej w y ra ż a się tu w skaźnikiem 1,3, a p łaca reg io n u o n ajn iższy ch zaro b k ach stan o w i nieom al 90% p łac y k rajo w e j. O b se rw a cja działów p ro d u k c y jn y c h pozw ala snuć p rzy p u sz
M iern ik i P rzem ysł B ud ow -n ic tw o T ransport i łą cz n o ś ć H a n d el P łace n a jw y ż sza (w zł) 8357 7311 7330 5396 w w o je w ó d z tw ie : k a to w ic k ie k a to w ic k ie g d a ń sk ie st. w a r-n a jr-n iższa (w zł) 4784 5182 5282 sz a w s k ie 4121 w w o je w ó d z tw ie : su w a lsk ie ta r n o w sk ie w ło c ła w sk ie e lb lą s k ie R ó ż n ice b ez w zg lę d n o (w zl) p o m ię d zy płacą: m a k sy m a ln ą a n ajn iższą 3573 2129 2048 1275
n a jw y ższą a śred n ią k rajow ą 2176 942 1207 079 n a jn iższą a śr ed n ią k rajow ą — 1397 — 1187 — 841 - - 5 9 6 S to su n e k w z g lę d n y (w %) płac: n a jw y ż s z e j do n a jn iż szej 174,7 141,1 138,8 130,9 n a jw y ż s z e j do śr e d n ie j k ra jo w ej 135,2 114,8 119,7 114,4 n a jn iższ ej do śr ed n iej k ra jo w ej 77,4 81,3 86,3 87,4 sum a p r o c e n to w y c h p u n k tó w d z ie -lą c y c h p ła c e n a jw y ż s z e ( + ) i n a jn iższe (— ) o d śr e d n ie j k r a jo w e j 57,8 33,5 33,4 27,0 O d c h y le n ie sta n d a rd o w e su m a (w zł) 658,35 463,14 352,95 213,89 w sto su n k u do śr e d n ie j s ta ty s ty c z -n ej (w %) 12,0 7,8 6,0 4,7 Ż r ó d ł o : J a k w ta b l. 1.
w y ró w n a n ia płac w u k ła d a c h p rze strz e n n y ch pow inno być (poza p e w -nym i w yjątkam i) pogłębione.
Do dalszy ch badań w y b ieram y cztery działy sfery n iep ro d u k c y jn ej: ośw iata i w ychow anie, o ch ro n a zdrow ia i opieka społeczna, g o sp o d ark a m ieszkaniow a oraz ad m in istra cja p ań stw o w a i w ym iar spraw iedliw ości (ze w zględu na fu n k cje stołeczne w W a rsz a w ie sk upiona je s t k a d ra a d m in istra c y jn a o składzie i zaro b k a c h n iep o ró w n y w a ln y c h z innym i regionam i, d late g o w dalszej analizie w c h a ra k te rz e rep re z e n ta n ta n a j-w yższych płac j-w a d m in istra cji j-w y stę p u je nie j-woj. st. j-w arszaj-w skie, a z ajm u jące pod tym w zględem m iejsce d ru g ie woj. w rocław skie). W y -bór ty ch działów został p o d y k to w a n y ich d om inacją w zatru d n ien iu (skupiają one co praw d a ty lk o 14,7% p ra c u ją c y c h w gosp o d arce u sp o łecznionej, ale aż 79,6% w sferze n iep ro d u k c y jn ej) oraz w zględnie ró w -n om ier-nym rozm ieszcze-niem działal-ności -na obszarze k raju .
T a b l i c a 3 S to p ie ń zró ż n ico w a n ia p ła c w w y b r a n y c h d z ia ła ch n ie p r o d u k c y jn y ch
M iern ik i O św ia ta i w y c h o -w a n ie O ch ron a zd row ia i o p iek a s p o łe c zn a G osp od ark a m iesz -k a n io w a A d m in i-stracja p a ń stw o w a i w ym iar sp r a w ie d -liw o ś c i P ła c e n a jw y ż s z a (w zł) 5361 4997 5424 6006 w w o je w ó d z tw ie : w ar- w a r- p o z n a ń sk ie w r o c ła w s k ie n a jn iższa (w zł) s z a w s k ie 4416 sz a w s k ie 4560 4420 4729 w w o je w ó d z tw ie : ło m ż y ń sk ie k ie le c k ie k ie le c k ie ta r n o -R ó żn ice b e z w z g lę d n e (w zł) p o m ię d z y p łacą: m a k sy m a ln ą a n a jn iższ ą 945 437 1004 b rzesk ie 12 77 n a jw y ż s z ą a śre d n ią k ra jo w ą 496 279 281 298 n a jn iższą a śre d n ią k ra jo w ą — 449 — 158 — 723 — 979 S to s u n e k w z g lę d n y (w % ) p łac: n a jw y ż s z e j do n a jn iższej 121,4 109,6 122,7 127,0 n a jw y ż s z e j do śr e d n ie j k r a jo w e j 110,2 105,9 105,5 105,2 n a jn iż sz e j do śr e d n ie j k r a jo w e j 90,8 96,7 85,9 82,8 su m a p r o c e n to w y c h p u n k tó w d z ie -lą c y c h p ła c ę n a jw y ż s z ą ( + ) i n a jn iższą (— ) o d śr e d n iej k ra jo w ej 19,4 9,2 19,6 22,4 O d c h y le n ie sta n d a r d o w e su m a (w zł) 215,31 91,22 259,92 330,58 w sto su n k u do śr e d n ie j s t a ty s ty c z -n ej (w %) 4,6 1,9 5,1 6,2 2 r ó d I o : J a k w ta b l. 1.
W y n ik i p o ró w n a ń (tabl. 3) w sk azu ją na zasadniczo odm ienną s y -tu a c ją w ro z p a try w a n y c h d zia łac h w sto su n k u do sfery w ytw órczej, a szczególnie przem ysłu.
Z estaw io n e w sk aźniki n ie w y m a g ają szero k ich k o m entarzy. Z różn ico w aróżn ie p rz e strz e różn różn e p łac w działach sfery różn iep ro d u k c y jróżn ej je s t w y -raź n ie m niejsze niż w dziedzinach w y tw órczych. Różnica pom iędzy reg io n am i o e k stre m a ln y c h p łac a c h w y ra ż a się w skaźnikiem 1,2 lub n a w e t 1,1, podczas g dy w działach w y tw ó rczy ch dochodziła ona do 1,4, a w przem y śle 1,7. Szczególnie w y ró w n a n e reg io n a ln ie są p łace w słu ż-bie zdrow ia. P łaca w woj. stołecznym zaledw ie o n iecałe 6%
prze-k rac ż a śre d n ią prze-k rajo w ą . Z prze-kolöi p łac a śre d n ia w reg io n ie o najn iższy ch zaro b k a c h w służbie zdrow ia w ynosi p ra w ie 9'/% p rze c ię tn ej w ťoisce. Potw ierdza się ciągle ogrom ny w pływ różnic w s tru k tu rz e w ew n ętrzn ej bad a n y ch dziedzin n a te re n o w e zróżnicow anie płac. W szędzie tam, gdzie istn ieje znaczna zbieżność c h a ra k te ru św iadczonej p racy , w y n a g ro -dzenie za n ią u trz y m y w a n e je s t n a zbliżonym poziom ie.
S k o n cen tru jm y się obecnie n a k lasy fik a c ji w ojew ództw , o p ierają c się n a u k sz ta łto w an y m w n ich poziom ie p łac w poszczególnych działacn. Szukam y p rze d e w szystkim odpow iedzi n a p y ta n ie czy u sy tu o w a n ie w ojew ództw w edług w y sokości p łac p o siad a cechy pow tarzalności, czy też w k ażdym dziale je s t ono inne.
K lasy fik acja w ojew ództw w o b ręb ie działów p ro d u k c y jn y c h nie d o sta rc z a jed n o zn aczn ej odpow iedzi n a p o staw io n e w yżej zasadnicze p y -tanie. Szczegółow a a n aliza przep ro w ad zo n a poza tek stem opraco w an ia w skazuje, że istn ieje ten d e n c ja do sy tu o w a n ia się ty ch sam ych w o je -w ództ-w -w zbliżonych g ra n ic a c h k lasy fik a c y jn y c h . N a p rzy k ła d -woj. k atow ickie, szczecińskie, gdańskie, st. w arszaw skie, w rocław skie są z a -liczan e zw y k le do w y so k ich k ia s zarobkow ych. R ów nocześnie tak ie jed n o stk i ja k : suw alskie, o stro łęck ie, ciechanow skie, chełm skie, n o w o -sądeckie, p rzem y sk ie w e w szy stk ich p rz y p a d k a c h k lasy fik o w a n e są do IV lub V grupy. M ożna u stalić g ru p ę regionów , k tó re w żadnym z b a -d a n y c h -działów nie sp a -d ają poniżej III kateg o rii, a w ięc m ają płace co n ajm n iej w g ra n ic a c h śre d n iej a ry tm e ty c z n e j lub w yższe. O bejm uje ona 11 w ojew ództw : katow ickie, legnickie, szczecińskie, gdańskie, st. w arszaw skie, m. łódzkie, w rocław skie, opolskie, poznańskie, k o sz aliń -skie i biel-skie. J e s t to sto su n k o w o w ą sk a gru p a. W iększość jed n o ste k (ponad 30) nie da się w y ra ź n ie zak w alifikow ać i w ró żn y ch działach w y stę p u je n a in n y ch pozycjach.
M ożna w ięc pow iedzieć, iż nie fu n k cjo n u je zasad a upod o b n ian ia się re la cji p łac w d zia łac h p ro d u k c y jn y c h i nie je s t tak, że czołow a pozycja w jed n y m dziale (np. przem yśle) g w a ra n tu je podobne u sy tu o w a n ie w innych. J e d n a k reg io n y o n a jsiln ie jsz e j i w szech stro n n ej stru k tu rz e p rzem ysłow ej (w ym ieniona w yżej jed e n a stk a ) o broniły sw o ją pozycję i w e w szy stk ich d ziałach z ap e w n ia ją sw oim p racow nikom dosyć duże zarobki. W zględnie w y so k i poziom śre d n ic h płac uzy sk u ją, poza n ie -licznym i w y jątk am i, te w ojew ództw a, k tó re zap ew n iły sobie k o rzy stn y s ta tu s płaco w y n ie w jednym , ale w k ilk u p o d staw o w y ch działach g o -sp o d ark i n aro d o w ej. P ozw ala to przypuszczać, że p ew n e cechy - społecz-no-ekonom iczne zw iązane ściśle z p rz e strz e n ią stw a rz a ją sp rz y ja ją c e lub n ie sp rz y ja ją c e w a ru n k i dla u k sz ta łto w an ia płac.
J a k m ożna było oczekiw ać k la sy fik a c ja w ojew ództw w edług p o -ziom u p łac w d ziałach n ie p ro d u k c y jn y c h różni się znacznie w sto su n k u
do działów w ytw órczych. Szczegółow em u p o stęp o w an iu k la sy fik a c y j-nem u p o d dano dw a działy: ośw iatę i w y ch o w an ie oraz o ch ronę zdrow ia i opiekę społeczną. Ich d om inacja w z a tru d n ie n iu oraz funkcje, a także okoliczność pow szechnego działania na te re n ie całego k ra ju — w pełni to uzasad n iają. O g raniczona s tra ty fik a c ja regionów pod w zględem płac w ośw iacie i zdrow iu pow oduje, że w nioski w y n ik a ją c e z u sy tu o w a n ia w ojew ództw w poszczególnych g ru p a c h m uszą być też oględne. Płace w p ierw szym z ty ch działów u k ła d a ją się w sposób zbliżony do roz-k ład u w ojew ództw w sferze p ro d u roz-k cji m ate ria ln ej i w ogóle gosp o d arce uspołecznionej, N ato m iast p łace w edług w ojew ództw w dziale ochrona zdrow ia i opieka społeczna u k ła d a ją się odm iennie. P re ze n to w a n a dotąd h ie ra rc h ia zanika. N ie k tó re w o jew ództw a o w y sokich zaro b k ach w sfe-rze p ro d u k cy jn ej (gdańskie, m. łódzkie, opolskie, koszalińskie, bielskie) zn alazły się w n ajn iższy ch g ru p a c h k la sy fik a c y jn y c h . R ów nocześnie szereg w ojew ództw , k tó re doty ch czas figurow ały na końcu (ostrołęckie, ciechanow skie, łom żyńskie, zam ojskie, chełm skie) w y su n ęło się w ysoko p rzy b ad an iu płac w tym dziale. Przypadek, służby zdrow ia nie p rz e -k reśla sform ułow anego w yżej w nios-ku o p rze strz e n n y ch „s-k ło n n o ś-ciach do k sz ta łto w an ia się w znacznej części dziedzin p ra c y płac na o k reślo n y m poziom ie.
D alsza w e ry fik a c ja tej h ip otezy w ym aga:
1) zbadania, ja k ie m iejsce zajm uje k ażd e w o jew ó d ztw o w k ra ju pod w zględem w ysokości śred n ich p łac w poszczególnych d ziałach g o spo-darki; um ożliw ia to obliczenie sum y m iejsc i dokonanie, na p o d staw ie n o w ych zasad, k lasy fik a cji w o jew ództw począw szy od w y k a z u jąc y c h się n ajniższą sum ą m iejsc aż po n ajw yższą; je st to pod ejście o tyle fra p u -jące, że pozw ala u jaw n ić czy w ysoka (lub niska) p ozycja poszczególny ch regionów posiada „ sta ty sty c zn y " c h a ra k te r (a w ięc je s t n a s tę p -stw em niskich lub w y sokich płac w d ziałach o najw ięk szy m udziale w z a tru d n ie n iu dan eg o regionu), czy też ma skłonność do zajm ow ania w y sokich śred n ich lub niskich pozycji w w iększości działów ;
2) u p o rząd k o w an ia w o jew ództw w edług liczby działów , w k tó ry c h płaca danego reg io n u p rze k ra cz a lub u stę p u je śre d n iej k rajo w ej.
Te dw a zabiegi m etodologiczne pozw oliły g e n e ra ln ie upew nić się, że kolejn o ść w ojew ództw w yznaczona przez ich p rze c ię tn e p łace w g o -sp o d arce u-społecznionej nie je s t przypadkow a.
O b se rw u je się daleko idącą zbieżność pom iędzy sum ą m iejsc z a j-m ow anych przez reg io n y a w arto ścią ich płac p rzeciętnych. Polega ona na tym, że w yższym p rzeciętnym płacom odpow iada m niejsza sum a m iejsc. Je d y n y m godnym uw agi w y ją tk ie m są zd a rz ają c e się odległe m iejsca w n ie k tó ry c h działach sfery n iep ro d u k c y jn ej w ojew ództw ,
któ-re
pod w zględem pozycji w sferze w ytw ó rczej oraz w artości śred n iej p łac y są zaliczane do czołowych, (np. w ałbrzyskie, konińskie, p io trk o -w skie).Je śli p rzy ją ć zasadę, iż do reg io n ó w o te n d e n c ja c h do w zględnie w y sokiego k sz ta łto w an ia płac zaliczym y te, k tó re z n a jd u ją się w czo-łow ej g ru p ie (pierw szych p iętn astu ) pod w zględem sum y m iejsc (w dzia-łac h p ro d u k c y jn y c h lub sferze usług) a ró w nocześnie p o sia d ają śred n ią sy tu u ją c ą je w p ierw szej p iętn a stc e to zaliczyć m ożna do tej sfery n a -stęp u ją ce regiony: katow ickie, legnickie, gdańskie, szczecińskie, st. w m - szaw skie, m. k rak o w sk ie, w rocław skie, poznańskie, koszalińskie, czę-stochow skie, opolskie, m. łódzkie.
N a ty ch sam ych zasadach, tylko w sto su n k u do k rań c o w o odm iennej g ru p y (o nisk ich w ynagrodzeniach), zaliczyć m ożna: kaliskie, k ro śn ie ń -skie, zam oj-skie, chełm -skie, ciechanow -skie, przem y-skie, sieradzkie, w łocław skie, bialskopodlaskie, ostrołęckie, siedleckie, now osądeckie, s u -w alskie, łom żyńskie.
M am y więc w stęp n ie u stalo n ą sferę regionów o w zględnie w yso-k ich i w zględnie nisyso-kich płacach. Pozostałe stan o w ią oyso-kręgi o p łacach p rze c ię tn y c h lub są to obszary płac w ysokich (w ałbrzyskie, konińskie, tarn o b rzesk ie, p io trkow skie) w n ie k tó ry c h tylko seg m entach g o spo-darki.
3. ZR Ó ŻN IC O W A N IE PŁAC W PRZEMYŚLE
Przem ysł je s t głów nym działem za tru d n ie n ia w sektorze gospodarki uspołecznionej. W 1980 r. p raco w ało w nim ponad 40% ogółu płaco- biorców .
P odstaw ow y problem m etodologiczny p o w stają c y przy b a d a n iu płac w przem yśle i uk ład ach te re n o w y c h to jego odm ienność w różnycft częściach k ra ju pod w zględem stru k tu ry gałęziow ej, stopnia k o n c e n tra cji, szczegółow ego a so rty m e n tu w ytw orów , technologii, sk ład u z a -łóg, w y d ajn o ści i w ielu in nych czynników , m ający ch znaczny w pływ n a poziom płac. Przem ysł je s t tak złożonym agregatem , że pod ejście glo b aln e do zatru d n io n y ch w tym dziale (patrz tabl. 4) i p o ró w n y w an ie pod w zględem poziom u u zy sk iw an y ch płac p rac o w n ik ó w całego p rz e -m y słu w różnych reg io n a ch je st d alece n iew y sta rcz ają c e . W zw iązku z tym należy badać poszczególne segm enty przem ysłu. W tym o p rac o -w a n iu będziem y obser-w o-w ali różnice -w poziom ie płac k sz ta łtu jąc y c h się w poszczególnych reg io n ach w an alo gicznych a rą p a c h gałęzi p rz e -m ysłu.
T a b l i с а 4 K o le jn o ś ć w o je w ó d z tw w e d łu g w y s o k o ś c i p r z ec ię tn e j p łd cy
w p r z e m y śle u sp o łe c z n io n y m
W o je w ó d z tw o
P rz eciętn a p ła c a m iesię cz n a n e tto
W zł w %
(śred nia k r a jo w a * 100°/u)
1 2 3 P olskd 6175 100,0 1. k a to w ic k ie 8357 135,34 2. le g n ic k ie 7353 119,08 3. sz c z e c iń s k ie 6819 110,43 4. g d a ń sk ie 6751 109,33 5. w a łb r z y sk ie 6210 100,57 6. m. k r a k o w sk ie 6206 100,50 7. st. w a r sz a w sk ie 6(182 98,49 8. ta rn o b r zesk ie 6049 97,96 9. k o n iń sk ie 6026 97,59 10. c z ę s to c h o w s k ie 5762 93,33 11. o p o lsk ie 5697 »2,26 12. w r o c ła w s k ie 5643 91,38 13. b ie ls k ie 5634 91,24 14. m. łó d z k ie 5619 90,99 15. je le n io g ó r s k ie 5606 90,78 16. p o zn a ń sk ie 5558 90,01 17. k o s z a liń s k ie 5500 89,07 18. słu p sk ie 5491 88,92 19. p io tr k o w s k ie 5490 88,91 20. k ie le c k ie 5482 88,78 21. ta r n o w sk ie 5481 88,76 22. e lb lą s k ie 5424 87,84 23. n o w o s ą d e c k ie 5410 87,61 24. p ło c k ie 5374 87,03 25. ra d o m sk ie 5356 86,74 26. lu b e lsk ie 5340 86,48 27. r z e sz o w sk ie 5313 86,04 28. z ie lo n o g ó r s k ie 5; >11 86,01 29. b y d g o sk ie 5304 85,89 30. g o r z o w s k ie 5266 85,28 31. k a lisk ie 5265 85,26 32. p ilsk ie 5252 85,05 33. sk ie r n ie w ic k ie 5235 84,78 34. to r u ń sk ie 5201 84,23 35. le s z c z y ń s k ie 5198 84,18 36. k r o śn ie ń s k ie 5188 84,02 37. b ia ło sto c k ie 5186 83,98 38. c h e łm s k ie 5101 82,61 39. sie r a d zk ie 5063 81,99 40. o str o łę c k ie 5051 81,79
1 2 3 41. ło m ży ń sk ie 5045 81,70 42. za m o jsk ie 5030 81,46 43. w ło c ła w s k ie 5012 81,16 44. s ie d le c k ie 4999 80,95 45. o lsz ty ń s k ie 4963 80,37 46. b ia lsk o p o d la sk ie 4922 79,71 47. c ie c h a n o w s k ie 4891 79,21 48. p rzem y sk ie 4867 78,82 49. s u w a lsk ie 4781 77,42 Ż r ó d ł o : Jak w tabl. 1.
rec h g ru p gałęzi przem ysłu: elektrom aszynow ego, chem icznego, le k k ie -go i spożyw cze-go. W y b ra n o g ru p y c h a ra k te ry z u ją c e się najw yższym udziałem w z a tru d n ie n iu pracow ników , a rów nocześnie takie, k tó re p o -w szechnie -w y stę p u ją -w e -w szy stk ich -w oje-w ództ-w ach. W celu -w zbogacenia analizy w p row adzam y podział z a tru d n io n y c h na robotników , p ra -cow ników in ży n iery jn o -tech n iczn y ch oraz p raco w n ik ó w a d m in istra c y j-no-biurow ych. 'W yniki badania z a w a rte są w tabl. 5—8.
T a b l i c a 5 S to p ie ń zró ż n ico w a n ia p ła c w p r z e m y śle e le k tr o m a sz y n o w y m
M iern ik i Z atrudn ien i
o g ó łem R o b o tn icy P ra c o w n ic y P ra c o w n ic y in ż.-tech n . ad m .-b iu row i P ła c e n a jw y ższ a (w zł) 7335 7400 8217 5663 w w o je w ó d z tw ie : g d a ń sk ie g d a ń sk ie g d a ń sk ie g d a ń sk ie n a jn iższa (w zł) 4879 4971 6033 4417 w w o je w ó d z tw ie : s u w a ls k ie c ie c h a -n o w s k ie
sie ra d zk ie ło m ży ń sk ie R óżn ice b e z w z g lę d n e (w zł)
p o m ięd z y płacą:
m a k sy m a ln ą a n ajn iższą 2456 2479 2184 1246
n a jw y ższą a śred n ią k rajow ą 1427 1550 1276 538 n a jn iższą a śred n ią k ra jo w ą 1029 — 929 — 908 — 708 S to su n ek w z g lę d n y (w %) płac: n a jw y ż s z e j do n a jn iższ ej 150,3 150,4 136,2 128,2 n a jw y ż s z e j do śr e d n ie j k r a jo w ej 124,1 126,5 116,7 110,5 n a jn iż sz e j do śr e d n ie j k r a jo w e j 82,6 84,1 86,9 86,2 su m a p r o c e n to w y c h p u n k tó w d z ie -lą c y c h p ła c ę n a jw y ż szą ( + ) i n a jn iższą (— ) od śr ed n iej 41,5 42,4 31,5 24,3 O d c h y le n ie sta n d a rd o w e sum a (w zł) 516,74 573,37 438,50 227,05 w sto su n k u do śr e d n ie j s ta ty s ty c z -nej (w %) 9,3 10,4 6,6 4,5 Ż r ó d ł o : , , R o cz n ik S ta t y s ty c z n y W o je w ó d z tw " 1901, 1982; o b lic z e n iu w ła s n e .
M iern iki Z atru d n ien i o g ó łe m R o b o tn icy P r a c o w n ic y P r a c o w n ic y in ż.-tech n . ad m .-biurow i Pła c e ----n a jw y ż s z a (w zł) 6916 6938 9319 6289 w w o je w ó d z tw ie : k o n iń sk ie n o w o -są d e c k ie k o n iń sk ie n o w o -są d e c k ie n a jn iższa (w zł) 5074 4867 6423 4748 w w o je w ó d z tw ie : R ó ż n ice b e z w z g lę d n e (w zł) p o m ięd zy płacą: p ło c k ie p ło c k ie k ro ś-n ie ń sk ie r ze sz o w sk ie m a k sy m a ln ą a n ajn iższą 1842 2071 2896 1541
n a jw y ższ ą a śred n ią k rajow ą 1176 1372 1783
788
n a jn iższą a śred n ią — 666 — 699 — 1113 — 753
S to su n ek w z g lę d n y (w % ) płac: n a jw y ż s z e j do n a jn iż szej 136,3 142,6 145,1 132,5 n a jw y ż s z e j do śr e d n iej k r a jo w e j 120,5 124,6 123,6 114,3 n a jn iż sz e j do śr ed n iej k ra jo w ej su m a p r o c en to w a p u n k tó w d z ie -lą c y c h p ła c ę n a jw y ż s z ą ( + ) 88,4 87,4 85,2 86,3 i n a jn iż szą (— ) o d śr e d n iej 32,1 37,2 38,4 28,0 O d c h y le n ie sta n d a rd o w e sum a (w zł) w sto su n k u do śr e d n ie j s ta ty s ty c z -506,47 554,22 655,77 322,81 nej (w %) 9,2 10,4 9,1 6,0 2 r ń U 1 o : .lok w la b l. 5.
Przed om ów ieniem w yników p rag n ie m y p o ru sz y ć isto tn ą sp raw ę m e-todologiczną, dotyczącą najw y ższy ch płac w przem yśle spożyw czym . O grom ną przew agę pod ty m w zględem ma ją w ojew ództw a nadm orskie, w k tó ry c h jest znaczny udział przem y słu rybnego, a śred n ia p łaca uw zględna m. in. w y ją tk o w o w ysokie i n iep o ró w n y w a ln e z innym i b r a n żami p rzem y słu spożyw czego zarobki ry b ak ó w i in n y ch osób z a tru d n io -n ych p rzy połow ach. U z-naliśm y, że w ojew ództw a -nad m o rsk ie są -na ty le n iety p o w e dla p rzem ysłu spożyw czego, że zo stały one (w o d n ie sieniu do rob o tn ik ó w i z a tru d n ie n ia ogółem ) um ow nie w yłączone z ro z -w ażań.
Do u sta lo n y c h w y n ik ó w należy podchodzić ostrożnie. P rak ty czn ie o k reślim y jed y n ie w przy b liżen iu pew ne g ran ic e rozpiętości, w k tó ry c h m ieszczą się płace w przem yśle poszczególnych regionów .
ca-M iern ik i Z atrudn ien i o g ó łe m R o b o tn icy P ra c o w n ic y P r a c o w n ic y in ź.-tech n . ad m .-b iu row i P ła c e n a jw y ższa (w zł) 5628 5511 7433 5799 w w o je w ó d z tw ie : m. łó d z k ie m. łó d z k ie k ie le c k ie ło m ży ń sk ie n a jn iższa 4556 4403 6316 4732 w w o je w ó d z tw ie : s u w a lsk ie s u w a lsk ie k ie le c k ie ło m ży ń sk ie R ó żn ic e b e z w z g lę d n e (w zł) p o m ię d z y płacą: m a k sy m a ln ą a n a jn iższą 1072 1108 1117 1067
n a jw y ż s z ą a śred n ią k rajow ą 398 421 366 476 n a jn iż szą a śred n ią k ra jo w ą — 674 — 687 — 751 — 591 S to su n ek w z g lę d n y (w % ) płac: n a jw y ż s z e j do n a jn iższej 123,5 125,2 117,7 122,5 n a jw y ż s z e j do śr e d n ie j k r a jo w ej 107,7 108,3 105,2 108,9 n a jn iż sz e j do śr e d n ie j k r a jo w e j 87,1 86,5 89,4 88,9 su m a p r o c en to w a p u n k tó w d z ie -lą c y c h p ła c ę n a jn iż szą (— ) i n a jw y ższą ( + ) o d śre d n iej 20,5 21,8 15,8 20,0 O d c h y le n ie sta n d a rd o w e sum a (w zł) 280,14 310,88 349,56 1B7,87 w sto su n k u do śr e d n ie j s t a ty s ty c z -nej (w %) 5,6 6,4 5,1 3,6 2 r ó d ł o : J a k w ta b l. 5.
łego p rzem ysłu (1,75) i w ynosi: w przem yśle elek tro m aszy n o w y m 1,50; chem icznym 1,36; lekkim i spożyw czym 1,23. W iększe są w ięc ro zp ię -tości w tzw. przem yśle ciężkim niż w g ałęziach k o n sum pcyjnych. Po-tw ierdziło się przypuszczenie, że reg io n aln e zróżnicow anie płac jest w iększe w g ru p ie ro botników niż na stan o w isk ach nierobotniczych. N a j-m niej zróżnicow ane są p łace praco w n k ó w ad j-m in istracyjno-biurow ych. Ich płace u k ład ają się w p rze d z ia le jak 1 do 1,2— 1,3, a zarobki w w o -jew ództw ach, z n a jd u jąc y c h się n a końcu listy, stanow ią jeszcze około 90% p rzeciętn ej k rajo w ej.
Rozpiętość płac w g ru p a c h gałęzi przem y słu je s t w ięc w p rze k ro ju w ojew ództw w yraźna, a le u trzy m an a w u m ia rk o w a n y ch przedziałach.
In te re su je nas obecnie, jak ie w ojew ództw a w poszczególnych g ru -p a c h gałęzi -p rzem ysłu zajm u ją czołow e -p o zy cje -pod w zględem -poziom u p łac; k tó re o scy lu ją w śred n ich przedziałach, a ja k ie reg io n y m ają p łace najniższe. Szczególnie chodzi tu o odpow iedź na n a stę p u ją c e
py-M iern ik i Z atrudn ien i o g ó łem R o b o tn icy P ra c o w n ic y P r a c o w n ic y in ż.-tech n . ad m .-b iu row i P łace n a jw y ż s za (w zł) 5458 5940 6663 5112 w w o je w ó d z tw ie : st. w a r - st. w ar- s z c z e c iń s k ie st. w a r-sz a w s k ie sz a w s k ie sz a w sk i* n ajn iższa 4442 4262 5419 4331 w w o je w ó d z tw ie : k ro ś- k r o ś- c ie c h a - s ie d le c k ie n ie ń sk ie n ie ń sk ie n o w sk ie R ó ż n ice b e z w zg lę d n o (w zł) p o m ię d z y płacą: m a k sy m a ln ą a n a jn iż szą 1016 1678 1244 781 n a jw y żs zą a śred n ią k r a jo w ą 164 597 449 403 n a jn iż szą a śre d n ią k ra jo w ą — 852 — 1081 — 795 — 378 S to su n ek w z g lę d n y (w %) płac: n a jw y ż s z e j do n a jn iższ ej 122,9 139,4 123,0 118,0 n a jw y ż s z e j do śr e d n ie j k r a jo w e j 103,1 111,2 107,2 108,6 n a jn iż sz e j do śr e d n ie j k r a jo w e j 83,9 79,8 87,2 92,0 su m a p r o c en to w a p u n k tó w d z ie -lą c y c h p -lą c ę n a jn iższą (— ) i n a jw y ższ ą ( + ) od średni< j 19,2 31,4 30,0 16,6 O d c h y le n ia sta n d a rd o w e sum a (w zł) 108,0 316,51 261,53 180,79 w sto su n k u do śr e d n iej s ta ty s ty c z -n e j (w %) 2,2 6,2 4,3 3,9 Ż r ó d ł o : J a k w ta b l. 5.
tan ia : 1) czy reg io n y zaliczone do sfer płac w y so k ich i niskich także w p rze k ro ju poszczególnych p rzem ysłów m ają ten d e n cję do zajm o w a-nia m iejsc w „sw oich" sferach, 2) czy skład g ru p o ró żn ej w ysokości w y n ag ro d zeń je s t odm ienny dla ró żnych przem ysłów , czy też ma m iej-sce pew na p o w tarzalność, 3) czy te n d e n cja do zajm ow ania m iejsca w o k reślo n y c h przed ziałach płaco w y ch d o tyczy w zbliżonym stopniu w szystkich b a d a n y ch k a te g o rii z a tru d n io n y c h (robotnicy, p rac o w n ic y in ży n ieryjno-techniczni, p raco w n icy ad m in istracyjno-biurow i), czy też są tu zau w ażalne różnice.
P unktem w yjściow ym było zak w alifikow anie k ażdego w ojew ództw a w e w szystkich b ad a n y ch g ru p ac h gałęzi przem ysłu oraz k a te q o ria c h z a tru d n io n y c h do jed n eg o z pięciu przedziałów płacow ych.
N astępnie, podejm ując próbę udzielenia odpow iedzi na postaw ione w y żej p y tan ia, p rzep row adzono szczegółow e rozliczenie sposobu z a k w a
-lifikow ania w ojew ództw z n a jd u jąc y c h się w czołów ce reg io n ó w pod w zględem p rze c ię tn ej p łac y w p rzem yśle o ra z z n a jd u ją c y c h się n a k o ń -cu te j listy. Do pierw szej g ru p y zaliczono 17 w ojew ództw i(z p rze c ię tn ą p łac ą w p rzem yśle p ow yżej 5500 zł), a do d ru g iej 15 (z p łac ą poniżej 5200 zł). B adano ,,losy" ty c h w ojew ództw , u sta la ją c częstotliw ość ich w y stęp o w an ia w e w spom nianych w yżej pięciu k a te g o ria c h płacow ych, zarów no pod w zględem p łacy ogółem w b a d a n y c h g ru p ac h przem ysłu, ja k i trzech zbiorach pracow niczych. Pom im o w szystkich zastrzeżeń ta p ro sta m etoda pozw oliła na in te re su ją c e k o n sta ta cje . P odstaw ow a z nich sp row adza się do stw ierdzenia, że pew n e reg io n y w ró żn y c h dziedzi-n ach przem y słu m ają w y ra ź dziedzi-n e p red y sp o z y cje do zajm ow adziedzi-nia m iejsca w najw yższych, śred n ich lub n ajn iższy ch g ru p ac h zarobkow ych. W o je w ództw a, k tó re c e ch u je w zględnie w yso k a p łaca p rze c ię tn a w p rze m y śle, także w p rze k ro ju g ru p gałęzi p rzem y słu i ró żnych k a te g o rii p r a -cow ników zw ykle n ależą do w ysokich g ru p i odw rotnie, jeśli chodzi o reg io n y o w zględnie niskim p rze c ię tn y m poziom ie.
G en eraln a te n d e n cja je s t bardzo w y ra ź n a i nie w ym aga kom entarza. W o jew ó d ztw a ze sfe ry płac w zględnie w y sokich tra fia ją zw ykle do dw óch n ajw y ższy ch lub w n ajgorszym p rzy p a d k u do trzeciej grupy. O d w ro tn ie reg io n y o w zględnie niskich płacach; te są zaliczane przew aż-n ie do trzech o sta taż-n ic h grup. O d tej z a sa d y istaż-n ieje szereg w y jątków , np. niskie k lasy fik o w an ie w ojew ództw , k tó re sw oje w ysokie pod w zglę-dem śre d n iej p ła c y m iejsce zaw dzięczają silnej p o z y cji w jed n ej — dw óch g ałęziach a tra k c y jn y c h płacow o (woj. tarn obrzeskie, legnickie, konińskie).
Na p o d staw ie w y b ra n y c h czte re c h g ru p gałęzi m ożna stw ierdzić, że te n d e n cja do zajm ow ania m iejsc w w yższych lub niższych p rzedzia-łach zaro b k o w y ch w y stę p u je z odm ienną siłą w ró żnych przem ysrzedzia-łach. Z godnie z oczekiw aniam i zachow ują się p łace p rze c ię tn e i p łace ro b o tników , praco w n ik ó w in ży n ie ry jn o te c h n ic z n y ch i a d m in istra c y jn o b iu -ro w y ch w p rze m y śle elek t-ro m aszy n o w y m i chem icznym . D om inacja p rz y p a d k ó w zgodnych ze sform ułow aną w y żej zasadą jest je d n o z n a -czna. Ze znacznie m niejszą silą p raw idłow ość ta działa w o dniesieniu do przem y słu lekkiego i spożyw czego.
Poza zasadniczym i zrefero w an y m w yżej sposobem b adania te r e -now ego zróżnicow ania płac w przem yśle w p row adzono dw a d odatkow e zabiegi m etodologiczne:
1) b ad an ie zbieżności m iędzy m iejscem w o jew ództw a w yzn aczo -nym przez śre d n ią płacę w całym przem yśle a m iejscem w poszcze-g ó ln y ch poszcze-g ru p ach poszcze-gałęzi przem ysłu;
2) kJiisyWcarjit •.vojpľ.-óítetw ze w zględu na leg ity m o w an ie się p łac ą w yższa lub niższą od śred n iej w d anej g ru p ie gałęzi przem ysłu.
Je śli chodzi o zabieg pierw szy to zestaw iono w ojew ództw a w k o le ności w yznaczonej przez poziom p łac y p rz e c ię tn e j w przem y śle (od n a j-w yższej do najniższej) j-w y m ien iając obok nazj-w y każdego j-w o jej-w ó d ztw a m iejsca (od 1 do 49), ja k ie pod w zględem w ysokości płacy zajm u -je d a n y region w p o szczególnych 9 g ru p ac h przem ysłow ych. Chodziło o stw ierdzenie, czy istn ieje ten d e n c ja do w y stęp o w an ia na początku li-s ty m iejli-sc w y li-sokich i średnich, a na ko ń cu śred n ich oraz nili-skich, czy b ra k też tu jak ieg o k o lw iek po rząd k u . O kazało się, że na ogól reg io n y z ajm u ją zbliżone m iejsca w k ilk u lub w iększości g ru p gałęzi przem ysłu. P rzy p ew n y ch w yjątlkach zdaje się potw ierd zać hipoteza, że są reg io n y o cech ach sk ła n ia ją c y ch do k ształto w an ia się w zględnie w yższych lub n iższych p łac w ró żn y ch dziedzinach zatru d n ien ia. N a tu ra ln ie należy to stw ie rd z en ie odczy ty w ać n adal jak o w y m ag ające dalszych w eryfikacji. W śró d w ojew ództw p rzo d u ją cy c h pod w zględem p łacy p rze c ię tn e j w przem y śle do m in acja w ysokich m iejsc w w iększości gałęzi p rze m y słu je s t dość w yraźna. D otyczy to szczególnie p rzem ysłu e le k tro m a sz y -now ego, paliw o w o -en erg ety czn eg o i m etalurgicznego, W y ją tk ie m jest w oj. legnickie, k tó re sw oją n iezw ykle w y so k ą (drugą) pozycję zaw dzię-cza w y łącznie czołow ym m iejscom zajm ow anym przez ten reg io n w przem y śle m etalurgicznym i elektrom aszynow ym . W p o z o sta ły ch g ru -p ach -przem y słu w ojew ództw o to zajm uje odległe m iejsca. Ś rednia p o siad a tu w ięc w ybitnie ,,s ta ty s ty c z n y ” c h a ra k te r. W nieco m n ie j-szym sto p n iu uw agę tę m ożna odnieść do woj. tarnobrzeskiego.
W iększość w ojew ództw leg ity m u jący ch się w zględnie w y so k ą p rz e -c ię tn ą p ła-cą zajm u je jednak, jeśli nie -czołow e, to dość w ysokie m iejs-ca w h iera rc h ii p łacow ej p o szczególnych ginup gałęzi. Szereg w ojew ództw zajm u je w y so k ie m iejsca w e w szystkich ro d zajach przem y słu : k a to w ic -kie, m. k rak o w sk ie, st. w arszaw s-kie, opols-kie, w rocław s-kie, m. łódzkie
(z w y jątk iem przem y słu m ineralnego).
P o tw ierdzenie zbieżności m iejsc zajm ow anych przez reg io n y w poszczególnych g ru p ac h p rzem ysłu d a je obserw acja k ilk u n a stu w o je -w ództ-w o n ajn iższy ch płacach -w przem yśle; dom inują zd ecydo-w anie m iejsca w c z w artej i p iątej dziesiątce.
Innym sposobem ok reślen ia pozycji w o jew ództw pod w zględem p ła cow ym m oże być ustalenie, w ilu g ru p ac h gałęzi przem ysłu d a n y r e g io n s y tu u je się pow yżej lub po n iżej śre d n iej w łaściw ej dla ty ch g a łę -zi. Pew nym ograniczeniem tego u ję c ia jest okoliczność, iż stosunkow o m ało liczne są przy p ad k i p rz e k ra c z a n ia średniej. D oprow adza to do s y tu acji, że duża część w o jew ó d ztw w w iększości lub w e w szystkich g ru p a c h gałęzi p rze m y słu um iejscaw ia się poniżej średniej. Poniew aż ró w nocześn ie uw zględniam y tu w y łączn ie sam k ie ru n e k odch y len ia od ś re -dniej (w górę lub w dół), a nie jego siłę, to różnice w położeniu
wo-jew ództw są n iezbyt jasn o w idoczne. N iem niej sp o jrzenie to pozw ala na pew n e w nioski, p o tw ierd z ają c e sform ułow ane w cześniej ten d en cje. W czołow ej, pod w zglądem śred n iej płacy, g ru p ie (do 14 w łącznie) w y stę p u ją regiony, k tó re co najm niej w trzech zbiorczych g ałęziach przem ysłu u z y s k u ją p łace pow yżej przeciętn ej. W św ietle p rz y ję ty c h k ry te rió w w yróżnia się zd ecydow anie woj. st. w a rsza w sk ie i katow ickie. Począw szy od 20 m iejsca do końca listy znalazły się w ojew ództw a, k tó r e w żadnej lub n ajw y ż ej w jed n ej g ru p ie gałęzi p rze m y słu u z y sk iw a -ły płacę p ow yżej przeciętn ej.
T ak w ięc i to sp o jrzenie potw ierdza, że śred n ie w od n iesien iu do w iększości regionów o d zw iercied lają tra fn ie ich „p re d y sp o zy cje" p łac o -w e -w ró żnych dziedzinach zatrudnienia.
O b se rw a cja płac dow iodła, że w ujęciu teren o w y m są one zróżnico-w ane; różnice te są u m iark o zróżnico-w an e i nieprzypadkozróżnico-w e. Z arózróżnico-w no zróżnico-w od-n ie sie od-n iu do p rzedziałów w zględod-nie w ysokich, ja k i od-niskich przew aża sk łonność do u jaw n ia n ia się ty ch sam ych regionów . J e d n a k z ao b serw o serw an e ten d e n c je zaróserw no co do serw ielkości zróżnicoserw ań, ja k i ich p rz e -strz e n n ej lokalizacji, są w pew nej m ierze u w a ru n k o w a n e c h a ra k te re m przem y słu oraz k a te g o rią zatrudnionych.
4. STRUKTURA PLAC WEDŁUG W O JE W Ó D Z T W I KLAS ZAROBKOW YCH
In te re su ją c e p o d staw y do oceny różnic w poziom ie oraz stru k tu rz e płac w p rze k ro ju reg io n aln y m d a ją przep ro w ad zo n e przez GUS b a d a -nia p łac w edług w ysokości m iesięcznego w y n a g ro d z en ia za w rzesień
1980 r.®
•W celu b ardziej sy n te ty c zn e g o p rze d staw ie n ia ro zk ład u płac u s ta -lono w niniejszym opraco w an iu dość szerokie przedziały i ograniczono do pięciu liczbę k a te g o rii płacow ych: poniżej 3500 zł, 3501—5000 zł, 5001— 8000 zł, 8001— 10 000 oraz pow yżej 10 000 zł.
Rozkład płac w edług zap ro p o n o w an y ch k las zaro b k o w y ch p o tw ier-dza w szy stk ie z a o b serw o w an e dotychczas tendencje. Rów nież to ujęcie w skazuje, że p łace są w układzie teren o w y m zau w ażaln ie zróżnicow a-ne. W łaściw ie, je d y n ie przedział śro d k o w y (5001—8000) je s t w zględnie w y ró w n a n y , a odsetki c h a ra k te ry z u ją c e udział płaco b io rcó w zakw alifik o w a n y c h z poszczególnych w ojew ództw do tej g ru p y p rz y b ie ra ją w a r -tość o sc y lu ją cą najczęściej w okół 40%, zw ykle nieco ją p rze k ra cz ają c
8 Z a ło żen ia m e to d o lo g ic zn o oraz w y n ik i b ad an ia p r z ep ro w a d zo n eg o w 1980 r. patrz: „R oczn ik S ta ty s ty c z n y W o je w ó d z tw " 1981, s. XIII i 68— 73.
(w g ran ic ac h 40— 45% znalazło się aż 31 w ojew ództw ). Z d arzają się je d n a k znaczne o d stępstw a od reguły. W y ją tk am i są te w ojew ództw a, k tó ry c h s tru k tu ra płac je s t albo p rze su n ięta w stro n ę płac w ysokich (katow ickie, legnickie), albo niskich (ciechanow iskie, łom żyńskie, o s tro -łęckie, suw alskie, zam ojskie). Bardzo c h a ra k te ry sty c z n a jest stru k tu ra p łac w woj. m. łódzkim . Region ten c e ch u je się w y ją tk o w o dużym sk u -pieniem zarobków w okół śred n iej. W 1980 r. p raw ie 52% zatru d n io n y ch w g o sp o d arce uspo łeczn io n ej tego reg io n u zarab iało od 5 do 8 tys. zł.
Skład g ru p w ojew ództw sform ow any w edług k ieru n k u i w ielkości o d ch y leń ich s tru k tu ry p łac od p rze c ię tn ej nie stanow i żadnej n iesp o -d zianki i nie zm usza -do w ery fik acji w cześniejszych ustaleń. Z rozum iłe jest, że w w ojew ó d ztw ach o p łac a c h p rze c ię tn ie w yższych zan o to w a-no w iększą liczbę i odsetek p łac w ysokich. W w iększym stopniu w yż-sze p rze c ię tn e w w o jew ó d ztw ach k sz ta łtu ją się pod w pływ em przew agi w liczbie płac w ysokich niż w rez u lta c ie b rak u płac niskich. U w ażam y za isto tn e stw ierdzenie, iż także w w ojew ó d ztw ach o w y sokich płacach odsetek p łac najn iższy ch je s t znaczny, a odch y len ia w teren o w y m roz-kładzie płac w y so k ich (pow yżej 10 tys. zł) w sto su n k u do s tru k tu ry k rajo w e j są znacznie w ię k sze niż odnośnie do płac n ajn iższych (do 3,5 tys. zł).
O d setek p ra c u ją c y c h k tó rz y w e w rześniu 1980 r. otrzym ali płacę pow yżej 10 tys. zł w ah ał się (przy śre d n iej 7%) od poniżej 2% (bialsko-podlaskie, ciechanow skie, łom żyńskie, ostrołęckie, przem yskie, su w a l-skie, zam ojskie) do 8% —9% i(st. w arszaw l-skie, gdańl-skie, m. krakow l-skie, szczecińskie), a n a w e t praw ie 14% (legnickie). O d setek płacobiorców otrz y m u ją c y ch najw y ższe p łace w woj. katow ickim jest w ręcz n iep o -ró w n y w a ln y z p rzytoczonym i w yżej, gdy zbliżał się do 23. Skupienie u działu poszczególnych w ojew ództw w p łacach najniższych je s t duże. Przy śre d n iej 14,4% najniższe (katow ickie, m. łódzkie) zbliżają się do 10%, a n ajw y ższe k sz ta łtu ją się nieznacznie pow yżej 20%, Z w raca uw ag ę okoliczność, że w tak eksp o n o w an y ch płacow o w ojew ództw ach, ja k w ym ienione niżej znacza część (podobnie jak w innych regionach k raju) praco w n ik ó w zarabia mało. O to kika p rzy k ład ó w w sk azu jący ch na udział płac poniżej 3,5 tys. zł: kato w ick ie i st. w arszaw sk ie około 10%, gdań sk ie i legnickie 13%,, m. k rak o w sk ie 13,3%, szczecińskie 13,6%.
Różnice w pozycji p łacow ej w ojew ództw u k sz ta łto w ały się w ięc głów nie w rez u lta c ie bardzo odm iennego p arty c y p o w a n ia w płacach w ysokich, pow yżej 8 tys. zł. S k lasyfikujem y w ojew ództw a w edług k r y terium n ajw yższego i najniższego udziału w p łacach pow yżej tej k w o -ty . Do czołow ej g ru p y należą: katow ickie, legnickie, m. k rak o w sk ie, S t, W ä ľ S Z ä W S d v lc , ej;
skie, w rocław skie, częstochow skie, tarnow skie, m. łódzkie. N ajsłab iej rep re z e n to w a n e są w najw y ższej k lasie zarobkow ej tak ie regiony, jak: bielskopodlaskie, ciechanow skie, łom żyńskie, ostrołęckie, przem yskie, suw alskie, zam ojskie, k ro śn ieńskie, now osądeckie, siedleckie, sieradzkie, w łocław skie.
Zbieżność sk ład u obu g ru p z ustalo n y m i w cześniej strefam i o w zglę-d nie w y sokich i w zglęzglę-dnie niskich w y n a g ro zglę-d z en ia ch je s t nieo m al pełna. W p ro w ad zen ie w pole w idzenia p rze k ro ju z a tru d n io n y c h na sta n o -w isk ach rob o tn iczy ch i n iero b o tn iczy ch nie -w nosi zasadniczo n o -w ych elem entów . Szczegółow a analiza d an y c h pozw ala na stw ie rd z en ie dw óch isto tn y ch okoliczności:
1. R ozkład płac w układzie reg io n aln y m w od n iesien iu do stanow isk ro b o tn iczy ch i n iero b o tn iczy ch je s t b ardzo podobny. W ojew ództw a
z w ysokim udziałem w n ajw y ższy ch przed ziałach p łaco w y ch w g r u
-pie ro b o tn ik ó w zajm ują podobną p o z y cję w śród z a tru d n io n y c h n a p ozo-sta ły c h ozo-stanow iskach. To sam o odnosi się do w o jew ó d ztw o niskich p łacach i w ojew ództw zibliżonych sw o ją s tru k tu rą do p rze c ię tn ej w k r a -ju.
2. Z różnicow anie stru k tu ry p łac w edług w ysokości zarobków je s t m niejsze w o b ręb ie stan o w isk n iero b o tn iczy ch niż robotniczych. G e n e ra l-nie w skali k ra ju w p rze d z ia le od 3,5 do 8 tys. zł m ieściło się 71,5% płac n iero b o tn iczy ch i poniżej 68% płac robotniczych. O dm ienne sk u p ie -n ie płac w okół śred -n iej spow odow ało, że w p rze k ro ju reg io -n ó w udział ty c h dw u gru p z a tru d n io n y c h w k ra ń c o w y c h p rze d z ia ła ch je s t różny. W g ru p ie stan o w isk rob o tn iczy ch różnice pom iędzy reg ionam i są przy tym ogrom ne. W przed ziale płac n ajw y ż sz y c h (pow yżej 10 tys. zł) są w ojew ództw a, w k tó ry c h znalazło się po n ad 25% (katow ickie) lub 15% (legnickie) zatru d n io n y ch . R ów nocześnie w in n y ch reg io n ach ten o d s e -te k spada do 1,6— 1,7% (ostrołęckie, przem yskie) lub n a w e t 1,45% (łom-żyńskie).
W odniesien iu do stan o w isk niero b o tn iczy ch odn o to w u jem y z a ró w -no sp ad ek u działu praco w n ik ó w k w a lifik u ją c y ch się do g ru p y płac n a j-w yższych j-w j-w o jej-w ó d ztj-w ach czołoj-w ych (j-w j-w oj. katoj-w ickim 15,8% legnickim poniżej 10%), ja k i p ew n e n ieznaczne (do około 2%) w zm oc-n ieoc-n ie u działu reg io oc-n ó w płacow o oc-n ajg o rz ej sy tuow aoc-nych.
Podobny w niosek n a su w a an aliza n ajn iższeg o (do 3,5 ty s zł) p rz e -działu płacow ego. O ile w g ru p ie stan o w isk rob o tn iczy ch w w o jew ódz-tw ach o n iek o rz y stn ej sy tu a cji zarobkow ej, kw alifikow ało się do tego przed ziału pow yżej 22% b a d a n y ch praco w n ik ó w (ciechanow skie, łom -żyńskie, now osądeckie, ostrołęckie, suw alskie), to an alogiczny w sk aźnik w o dniesieniu do stan o w isk n iero b o tn iczy ch bardzo rzadko i n ie -znacznie p rze k ra cz a ł 20%. T ak w ięc w w ym iarze um iarkow anym , lecz
zauw ażalnym p rze strz e n n y ro zkład p łac w g ru p ie stan o w isk n iero b o t-niczych m ożna uznać za b ard ziej w y ró w n a n y w sto su n k u do stanow isk robotniczych.
5. TEM PO W ZROSTU PŁAC W UKŁADZIE W O JEW Ó D ZTW
P rzed staw io n a w tym rozdziale a n aliza dy n am ik i p łac p rze c ię tn y c h w p rz e k ro ju tere n o w y m je s t bardzo o g raniczona i w nioski, k tó re ona n a su w a m uszą być fo rm ułow ane z dużą ostrożnością. W y n ik a to przed e w szystkim z bardzo k ró tk ie g o o k resu uw zględnionego w badaniach. Z uw agi n a m ałą w iary g o d n o ść inform acji sta ty sty c z n y c h na tem at płac w układ zie „now ych" w ojew ództw w o k resie 1976— 1977 ograniczono się do la t 1978— 1981. T ak k ró tk i o k res n ie pozw ala n a io rm u ło w an ie w y sta rc z a ją c o p e w n y c h w niosków co do praw id ło w o ści k ształto w an ia się d ynam iki p łac w p rz e k ro ju terenow ym . P o n adto n ad al w c h a ra k te -rz e p o d staw o w ej bad an ej w ielkości będziem y p osługiw ać się śre d n ią płacą. N ależy m ieć św iadom ość, że poziom tego m iern ik a ro śn ie pod w pływ em dw óch czynników : w zro stu w y n a g ro d z eń n a o k reślo n y c h sta n o w isk a c h p ra c y oraz zw iększenia u działu p raco w n ik ó w o w y n a g ro -dzen iach w yższych niż p rzeciętn e. T en d rugi p rz y p a d e k n ie m usi o zn a-czać rzeczy w isteg o w zro stu p łac k o n k re tn y c h osób.
C elem naszy m je s t p ró b a odpow iedzi n a n a stę p u ją c e zasadnicze p y ta n ia : czy istn ieje zw iązek pom iędzy poziom em p łacy w d an y m w o -jew ó d ztw ie a w łaściw y m m u tem pem w zro stu płac nom inalnych; jeśli tak, to ja k a je s t p rze w aż a ją c a te n d e n cja ; czy u k ład tem pa w zrostu p o w o d u je zbliżenie się poziom ów p łac w w ojew ództw ach, czy też p o -głębia różnice pom iędzy nimi.
P o szukiw anie odpow iedzi n a te p y ta n ia o p a rte je s t na analizie w skaźników śred n io ro czn eg o tem pa w zro stu p rz e c ię tn y c h płac w p rz e -k ro ju w ojew ództw o raz poziom ie ich śre d n ic h zaro b -k ó w w 1980 r.
W la ta c h 1978— 1981 śre d n io ro czn ie w skali całej g o sp o d ark i u sp o -łecznionej p łac e w zro sły o ok. 16%, z tym , że ogrom na część tego (nom inalnegoI) p rz y ro stu p rz y p a d a n a 1981 r. Bardzo c h a ra k te ry sty c z n e jest, że tem po w zro stu m ierzone tym w skaźnikiem by ło w p rze k ro ju reg io n ó w dość w y ró w n a n e i m ieściło się w p rzed ziale od nieco po n ad
18 do 14%.
Z ao b serw u jem y n a w stępie, jakie, p o d w zględem poziom u płac, w o -jew ó d ztw a leg ity m u ją się najw y ższy m i najn iższy m tem pem w zro stu płac w p o d staw o w y ch d ziałach gospodarki. Szczegółow ą an alizą objęto po 10— 12 w o jew ództw c h a ra k te ry z u ją c y c h się w y ró ż n iając y m (in plus
Зэ
b rąz iii m inus) tem pem w zro stu w przem yśle, budow nictw ie, ośw iacie i w y ch o w an iu oraz w dziale zdrow ia i opieki społecznej. Pozw oliła ona odnotow ać p ew n e ten d e n c je w c h a ra k te rz e zw iązku pom iędzy pozio-m epozio-m p rze c ię tn ej p łacy i je j śred n io ro czn y pozio-m tepozio-m pepozio-m w zrostu.
W o dniesieniu do przem y słu d om inują przypadki, gdy w ysokiem u poziom ow i płac to w arzy szy m niejszy ich p rz y ro st i n a odw rót. N a p rz y -kład w siedm iu na je d e n a ście w ojew ództw w y ró ż n iając y c h się dużym tem pem w zro stu odnotow ano zdecy d o w an ie n isk ie płace. Z d arzają się je d n a k w y ją tk i (katow ickie, legnickie, w ałbrzyskie, konińskie), gdy w y sokim płacom to w arzy szy znaczne tem po ich dalszego w zrostu. W sto sun k u do budow nictw a obraz je s t całkow icie k laro w n y , a je d y n y w y -ją te k (woj. legnickie) w niczym nie m oże zaprzeczyć tezie, że m a tu m iejsce ten d e n cja do szybszego tem pa w zro stu płac w reg io n a ch o r e -la ty w n ie niższych p łacach. W ste rz e n iep ro d u k c y jn ej te n d e n cja ta je s t w y ra ź n iejsz a w ośw iacie.
Skład g ru p y o najniższym tem pie w zrostu też p o tw ierd z a w y stę p o -w anie z a ry so -w u ją c ej się ten d en cji. Szczególnie -w p rzem yśle sk ład g ru p y je s t zgodny z oczekiw aniam i. N isk ie tem po w zrostu w y k azały w ojew ództw a o dość w ysokim lub średnim poziom ie płac, p lasu ją cy m te regiony w pierw szej dw udziestce w k raju . N ato m iast w b u d o w n i-ctw ie odnotow ać trzeb a dużą przypadkow ość.
W w y b ra n y c h seg m en tach sfery usług najn iższe tem po w zro stu płac odnosi się, w d o m inującej m ierze, do w o jew ództw o w zględnie w y so -k ich płacach. W o d n iesien iu do o św iaty je s t to w ręcz ja s-k ra w e (w śród dziesięciu o najniższym tem pie w zrostu je s t siedem z listy dziesięciu o n ajw y ższy ch płacach). W służbie zdrow ia m ożna o dnotow ać nieliczne je d y n ie przypadki, k ied y n ik ły w z ro st płac łączy się z ich re la ty w n ie niskim poziom em (pilskie, przem yskie, now osądeckie).
A naliza dow odzi, że b ra k tu jed n o zn aczn ej o d w ro tn ej k o rela cji p o -m iędzy pozio-m e-m płac w układ zie reg io n a ln y -m a te-m pe-m ich w zrostu, ale m ożna je d n a k dostrzec o b jaw y tak iej ten d en cji. W y stęp u ją one n a jw y ra ź n ie j w dziale o św iaty i w ychow ania.
S próbujm y ustalić, ja k a ten d e n c ja p rzew aża w odniesien iu do całej gosp o d ark i uspołecznionej. W iadom o, że będzie ona rez u lta tem śc ie ra nia się o d m iennych tre n d ó w w ró żnych dziedzinach g ospodarki, a p o d -staw o w y w skaźnik, k tó ry m się o becnie p o słu g u jem y — śred n ioroczne tem po w zrostu — posiada w szy stk ie w ad y każd ej średniej.
P o ró w n an ie m iejsc z ajm o w an y ch przez poszczególne w ojew ództw a w k ra ju pod w zględem w ysokości p rze c ię tn ej p łacy w g o sp o d arce u sp o -łecznionej z m iejscam i ok reślo n y m i przez tem po w zrostu ich p łacy je s t prze d staw io n e w tabl. 9.
Kolejność województw wg płac (najwyższa—najniższa) 1 1. katowickie 2. legnickie 3. gdańskie 4. szczecińskie 5. st. warszawskie 6. m. krakowskie 7. wałbrzyskie 8. wrocławskie 9. poznańskie 10. koszalińskie U. częstochowskie 12. opolskie 13. m. łódzkie 14. tarnobrzeskie 15. konińskie 16. piotrkowskie 17. bielskie 18. elbląskie 19. zielonogórskie 20. leszczyńskie 21. słupskie 22. jeleniogórskie 23. gorzowskie 24. pilskie 25. lubelskie 26. bydgoskie 27. kieleckie 28. płockie 29. olsztyńskie 30. rzeszowskie 31. toruńskie 32. radomskie 33. tarnowskie 34. skierniewickie 35. białostockie 36. kaliskie 37. krośnieńskie 38. zamojskie 39. chełmskie 40. ciechanowskie 41. przemyskie 42. sieradzkie
Średnioroczne tempo wzrostu płacy
w % kolejne miejsce 2 3 16,78 17 18,19 2 14,96 47 15,72 42 13,88 49 15,10 46 17,66 6 15,12 45 15,28 44 16,12 36 16,23 34 17,87 39 16,38 29 15,83 40 18,41 1 16,92 14—15 15,31 43 17,17 10 16,07 37 16,52 21—24 17,85 3—4 16,42 14—15 17,18 9 16,37 30 16,53 20 16,52 21—24 15,79 41 16,15 35 16,52 21—24 14,91 48 16,94 13 16,48 25—26 16,65 19 16,31 32—33 15,91 38 16,48 25—26 16,72 18 17,31 8 17,50 7 16,40 28 17,13 U 17,85 3 - 4
