Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 843. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Danuta Kabat-Rudnicka Katedra Studiów Europejskich. Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej 1. Wprowadzenie Z uwagi na to, że federalizm może być rozumiany i interpretowany na wiele sposobów, nie sposób go traktować ani jako jednolitej teorii, podejścia teoretycznego, ani też jako rzeczywistości stanowiącej poniekąd uzasadnienie dla federalnych porządków politycznych, charakteryzujących się podzieleniem władzy pomiędzy części składowe i władzę centralną. W przeciwieństwie do państwa unitarnego w państwie federalnym suwerenność jest konstytucyjnie dzielona pomiędzy co najmniej dwa poziomy władzy terytorialnej, w taki jednak sposób, że jednostki tego podziału na każdym poziomie posiadają zagwarantowany zakres im tylko przynależnych kompetencji i tym samym mogą działać niezależnie od innych. W wypadku takiego rozwiązania systemowego obywatele mają polityczne powinności zarówno wobec jednego, jak i drugiego poziomu władzy1. Jak już zostało powiedziane, nie mamy do czynienia z jednym modelem federalnym, lecz z wielością modeli. Zatem w zależności od rozwiązania, jakie znajdzie zastosowanie, będziemy mieli do czynienia z różną alokacją kompetencji pomiędzy części składowe federacji i rząd centralny. Zazwyczaj rząd centralny posiada kompetencje w dziedzinie obronności i polityki zagranicznej, należy jednak pamiętać, że części składowe mogą także występować na arenie między-. 1. P. King, Federalism and Federation, Johns Hopkins University Press & Croom Helm, Baltimore–London 1982; Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W. Bokajło, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998; W. Suchecki, Teoria federalizmu, Warszwa 1968; J. Malec, Szkice z dziejów federalizmu i myśli federalistycznej w czasach nowożytnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999..

(2) Danuta Kabat-Rudnicka. 6. narodowej2, jak również posiadać swoją reprezentację w ciałach decyzyjnych na poziomie centralnym3. Federalizm jest kategorią złożoną, trudną do jednoznacznej interpretacji, dlatego mamy do czynienia z różnymi modelami i sposobami jego rozumienia4. Niniejszy artykuł prezentuje w zarysie różne modele federalne, które teoretycy amerykańscy przewidzieli w ewolucji systemu federalnego Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej: dualistyczny, kooperatywny, konkurencyjny oraz federalizm asymetryczny. 2. Teoretyczne modele federalne Na samym początku należy wyraźnie zaznaczyć, że nie istnieją dwie takie same federacje5. Pierwsze nowoczesne rozumienie idei federalizmu pochodzi od Johannesa Althusiusa (1562–1638), uważanego przez wielu za pierwszego teoretyka federalizmu. Althusius nie mógł się jednak spodziewać, że realizacja idei federalnej może okazać się tak różnorodna6. Z kolei Monteskiusz uważał początkowo, że republika federalna jest formą rządu opartego na zwyczaju, zgodnie z którym kilka mniejszych państw zawierało umowę po to, by stać się członkami jednego większego państwa; rodzajem zgromadzenia społeczeństw, które ustanowić ma nową jedną społeczność7. We współczesnym federalizmie 2. W systemie federalnym Szwajcarii reprezentacje kantonów mogą występować na arenie międzynarodowej, uczestnicząc w negocjacjach międzynarodowych. Ponadto kantony mogą zwierać umowy z innymi państwami, lecz tylko w ramach ich właściwych kompetencji, z zastrzeżeniem, że umowy nie są sprzeczne z prawem i interesami federacji ani też z prawem kantonów. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku landów w RFN. 3 Przykładowo sytuacja taka ma miejsce w odniesieniu do wyższej izby parlamentu RFN (Bundesrat), która jest instytucją o charakterze konfederalnym, a w skład której wchodzą członkowie rządów części składowych federacji (Länder). 4 W.H. Stewart, Metaphors, Models, and the Development of Federal Theory, „Publius” 1982, vol. 12, nr 2, s. 5–24; D.J. Elazar, Federal Models of (Civil) Authority, „Journal of Church and State” 1991, vol. 33, s. 231–245; Evaluating Federal Systems, red. B. Devilliers, Jutta, Cape Town 1994; R.L. Watts, Federalism, Federal Political Systems, and Federations, „Annual Review of Political Science” 1998, vol. 1, s. 17–37. 5 Maurice Croisat we wstępie do swej książki Le fédéralisme dans les démocraties contemporaines (Montchrestien, Paris 1992, s. 15) pisze: „Autor w pracy poświęconej koncepcjom federalizmu ustalił klasyfikację i słowniczek na ponad 240 stronach, od terminów użytych zarówno w pracach naukowych, do tych na użytek generalnej publiki”. 6 T. Hueglin, Johannes Althusius: Medieval Constitutionalist or Modern Federalist?, „Publius” 1979, vol. 9, nr 4, s. 9–41; T. Hueglin, Early Modern Concepts for a Late Modern World: Althusius on Community and Federalism, Wilfrid Laurier University Press, Waterloo, Ontario 1999. 7 K. Monteskiusz, O duchu praw, PWN, Warszawa 1957. Zob. też: L. Ward, Montesquieu on Federalism and Anglo-Gothic Constitutionalism, „Publius” 2007, vol. 37, nr 4, s. 551–577..

(3) Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej. 7. nie są istotne miasta, wspólnoty społeczne czy państwa – liczą się obywatele. Z jednej strony, federalizm stanowi układ instytucjonalny, opierający się na terytorialnym podziale kompetencji pomiędzy poziomami rządowymi, z których każdy jest suwerenny w zakresie posiadanych kompetencji. Z drugiej jednak, to do części składowych należy ostatnie słowo. To warunek, który uwzględniają w swych działaniach, zachowując tym samym możliwość modyfikowania praw i obowiązków obu stron. Porozumienie instytucjonalne zwane federalizmem ma więcej niż jedną teoretyczną klasyfikację. Oznacza to, że istnieją różne sposoby wywodzenia go nie tylko z konstytucyjnych lub prawnych norm czy interpretacji sądowych tworzących te normy, lecz także z doświadczenia i historycznego rozwoju. Możemy zatem sięgać do różnych odmian modeli federalistycznych, aby naświetlić kluczowe dla niego pojęcia, poznać jego najbardziej istotne cechy charakterystyczne, główne zmienne i reguły czy też filozofię działania każdego z modeli. Ogólnie rzecz biorąc, wyróżnia się następujące modele federalizmu: dualistyczny, kooperatywny, konkurencyjny i asymetryczny8. Federalizm dualistyczny Federalizm dualistyczny wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Na początku XIX w. autorzy tacy jak John Taylor głosili doktrynę praw stanowych i równego podziału władzy pomiędzy rząd narodowy i stany9. W 1934 r. Edward S. Corwin10, profesor Uniwersytetu w Princeton, zwrócił uwagę na fakt, że zalążki modelu federalizmu dualnego można znaleźć u Jamesa Madisona w Artykułach 39 i 46 The Federalist11. Według Madisona, Konstytucja USA z 1787 r. była wynikiem zgodnej decyzji wynikającej z nienaruszalnej suwerenności każdego ze stanów. Jego idea została potem sformułowana na nowo, by dać podstawę federalizmowi dualistycznemu. Madison twierdził, że poszczególne stany zjednoczyły się, by utworzyć unię, lecz utrzymały swą suwerenność w taki sposób, że władza centralna jest wytworem (wynikiem woli) stanów. Kompetencje rządu centralnego i rządów stanowych są jasno i dokładnie zdefiniowane oraz oddzielone, tak że jakiekol8. D.J. Elazar, Federalism [w:] International Encyclopedia of the Social Sciences, red. D.L. Sills, vol. 5, Macmillan, New York 1968, s. 353–367; R.L. Watts, Comparing Federal Systems, 2nd ed., McGill-Queen’s University Press, Montreal and Kingston 1999. 9 C.W. Hill, Contrasting Themes in the Political Theories of Jefferson, Calhoun, and John Taylor of Caroline, „Publius” 1976, vol. 6, nr 3, s. 73–91. 10 E.S. Corwin, The Passing of Dual Federalism [w:] Essays in Constitutional Law, red. R.G. McCloskey, Alfred A. Knopf, New York 1957. 11 A. Hamilton, J. Madison, J. Jay, 1787–1788, The Federalist Papers, red. J.E. Cooke, Wesleyan University Press, Middletown, 1961; James Madison, Alexander Hamilton, and John Jay, The Federalist Papers, red. I. Kramnick, New York 1987..

(4) Danuta Kabat-Rudnicka. 8. wiek wkroczenie w zakres kompetencji stanowych lub federalnych jest niezgodne z konstytucją. Wspomniany wyżej E.S. Corwin zwrócił uwagę na cztery aspekty modelu dualistycznego: 1) centralny rząd jest rządem o wyliczonych i określonych organach; 2) cele, które władza centralna może wspierać zgodnie ze stosownymi postanowieniami konstytucyjnymi, są ograniczone; 3) w odpowiadających sobie zakresach władza federalna i lokalna są w równym stopniu suwerenne; 4) stosunek wzajemny pomiędzy tymi dwiema władzami jest stosunkiem, który charakteryzuje się częściej napięciami niż współpracą12. Główna przesłanka rysuje się jednoznacznie: istnieje jasny i ostry podział pomiędzy władzami, pomiędzy rządem centralnym a władzami regionalnymi, podział władzy jest oparty na normach konstytucyjnych i jest to w zasadzie podział trwały, dopóki nie dojdzie do zmiany konstytucji. Model dualistyczny był modelem bezwzględnie obowiązującym w Stanach Zjednoczonych w XIX w. z tragicznymi konsekwencjami w postaci wojny domowej. Implementacja modelu dualistycznego w sferze politycznej pozwala na secesję, tj. dobrowolne wycofanie się władz lokalnych z unii federalnej w sytuacji nieprzestrzegania tego, co zostało zastrzeżone w konstytucji. Ponadto model dualistyczny sankcjonuje orzeczenia o nieważności prawa centralnego przez władze lokalne jako wynik konstytucyjnego naruszenia obszaru kompetencji. Inny mechanizm – interwencja, polega na usytuowaniu władzy regionalnej pomiędzy obywatelami a działaniami władzy centralnej w celu niedopuszczenia do działań władzy centralnej uznanych za sprzeczne z prawem. Ponadto model ten konstytuuje prawo stanów do sprzeciwu wobec wszelkich prób federalnej centralizacji. Aktualnie model dualny stanowi w Stanach Zjednoczonych jedynie mgliste historyczne wspomnienie. Na taki stan rzeczy złożyły się różne wydarzenia i powody prawne. Pośród wydarzeń na plan pierwszy wybija się bez wątpienia gorzkie doświadczenie wojny secesyjnej. Jednym z prawnych powodów jest znaczący zbiór wnikliwych interpretacji (orzeczeń) Sądu Najwyższego, dotyczących zastosowania takich doktryn jak kompetencje dorozumiane i pierwszeństwo prawa federalnego, jak również szeroki wybór precedensów związanych z federalizmem kooperatywnym13. Federalizm kooperatywny Teoretycznie rzecz ujmując, jest to formuła powstała w latach 60., chociaż z historycznego i prawnego punktu widzenia jej początki są wcześniejsze. Początek federalizmu kooperatywnego przypada na czas wielkiego kryzysu, a model ulega konsolidacji po zakończeniu II wojny światowej. Model ten jest zbieżny 12. E.S. Corwin, op. cit. J.D. Sarnoff, Cooperative Federalism, the Delegation of Federal Power, and the Constitution, „Arizona Law Review” 1997, Spring, s. 205–281. 13.

(5) Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej. 9. z modelem państwa opiekuńczego (welfare state) i przypada na czas, w którym amerykańska administracja federalna na wzór Europy Zachodniej wspierała potrzeby społeczne całej ludności z uszczerbkiem dla władz stanowych14. Model kooperatywny jest rezultatem funkcjonalnej interpretacji faktów i wydarzeń i skupia się on na procesach finansowania, planowania, kredytowania i zarządzania publicznego. Główne swoje normy opiera na współudziale (co-participation) wszystkich władz w zapewnianiu tych usług. Jego wzór teoretyczny odnoszony jest do koncepcji Mortona Grodzinsa, wyrażonej najdobitniej w pracy The American System, która przyniosła mu zasłużone uznanie15. Główna zasada sprowadza się do założenia, że kompetencje, odpowiedzialność i obowiązki centralnych, regionalnych i lokalnych organów rządowych są współdzielone. Zakres kompetencji i odpowiedzialności nie jest jasno rozdzielony pomiędzy różne władze. Przygotowanie i wykonanie polityki publicznej jest współdzielone. W modelu kooperatywnym przyjmuje się, że władze centralne i stanowe są równocześnie komplementarnymi częściami jednego mechanizmu rządowego, że wszystkie władze są jednocześnie zaangażowane za sprawą wysokich urzędników szczebla centralnego, regionalnego i lokalnego do osiągnięcia postawionych celów, ze skutkami, które przynoszą korzyść różnym kręgom władzy albo społeczeństwu jako całości. Wysocy funkcjonariusze na różnych szczeblach władzy nie występują jako rywale, lecz jako partnerzy16. Krytyka modelu kooperatywnego opiera się na faktach. To, co zdarzyło się w praktyce w Stanach Zjednoczonych, jak również w innych krajach Europy, dowodziło ustawicznego powiększania zakresu władzy centralnej. Władze lokalne w niektórych przypadkach, w najlepszych latach welfare state, przekształciły się w administracyjne dodatki do rządu federalnego17. W Stanach Zjednoczonych w latach 60. i 70. pojawiały się i pojawiają się do dzisiaj różne teoretyczne pomysły zachowania lub zakwestionowania tego 14. Jest to jeden z mechanizmów pozwalający na wkraczanie przez rząd federalny w zakres władzy, który pozostaje w zakresie kompetencji współdzielonych czy konkurujących (shared, concurrence), czy wręcz pozostających w gestii części składowych (exclusive). Innym mechanizmem jest doktryna jednakowych warunków życia obywateli, znana w RFN jako Homogenitätsklausul. Jeszcze inny mechanizm to klauzula zawarta w konstytucji USA jako ustawy konieczne i właściwe (necessary and proper clause). 15 M. Grodzins, The American System. A New View of Government in the United States, Rand MacNally, Chicago 1966. 16 D.J. Elazar, Exploring Federalism, University of Alabama Press, Tuscaloosa 1987. 17 Przykładem podobnego zastosowania modelu federalizmu kooperatywnego jest RFN. Mimo że de nomine nadal jest to model federalizmu kooperatywnego, to de facto mamy do czynienia z wysokim stopniem scentralizowania (stanowisko krytyczne, często spotykane w literaturze przedmiotu, tym samym często słyszalne są zdania o konieczności reformy systemu federalnego w Niemczech). Zob. Federalism and the Welfare State: New World and European Experiences, red. H. Obinger, S. Leibfried, F.G. Castles, Cambridge University Press, Cambridge 2005..

(6) Danuta Kabat-Rudnicka. 10. modelu. Dlatego też mówi się niekiedy o federalizmie przyzwalającym (permissive federalism), scentralizowanym (centralised federalism), peryferyjnym (peripherial federalism), opartym na współdziałaniu (coactive federalizm), prefektoralnym (prefectorial federalizm) itp.18 Federalizm przyzwalający (permissive federalism) można zdefiniować jako taki, w którym rząd federalny i rządy stanowe dzielą władzę i autorytet, ale zakres tej władzy, przynależącej stanom, uzależniony jest od zgody i liberalnego podejścia rządu federalnego. Federalizm scentralizowany (centralised federalism) to sytuacja, w której zakres władzy tak stanowej, jak i lokalnej jest całkowicie uzależniony od decyzji podejmowanych przez władze centralne. Co więcej, władza stanowa i lokalna jest uważana za instrumenty administracyjne władzy federalnej. Federalizm peryferyjny ( peripherial federalism) stanowi przeciwieństwo federalizmu scentralizowanego. Mamy z nim do czynienia wtedy, gdy zarządzający urzędnicy federalni odczuwają nieustanną potrzebę konsultowania się z wysokimi urzędnikami rządu lokalnego w sprawie podejmowanych decyzji. Z federalizmem opartym na współdziałaniu (coactive federalizm) mamy do czynienia wówczas, gdy system polityczny oparty na równym partnerstwie został niejako porzucony na rzecz systemu hierarchicznego, w którym władza federalna formułuje i podejmuje decyzje w sprawie polityki. Ponadto władza zwierzchnia może nakładać sankcje na części składowe, w sytuacji gdy te z nią nie współpracują. Z kolei o federalizmie prefektoralnym ( prefectorial federalizm) możemy mówić wtedy, gdy kongres federalny i orzeczenia sądowe nakazują stanom podejmowanie decyzji, lecz bez równoczesnego wspierania stanów. Innymi słowy, nakazy federalne nie idą w parze z pomocą federalną19. Z chwilą objęcia rządów przez prezydenta Ronalda Reagana i jego ekipę w 1981 r. zapoczątkowana została dyskusja nad innym rozumieniem federalizmu20. Model tzw. nowego federalizmu powstał w odpowiedzi na kryzys państwa dobrobytu. Proponował daleko idące ograniczenia międzyrządowej roli władzy federalnej za sprawą cięć budżetowych oraz ograniczenia pomocy federalnej i deregulacji, a także nakładał ponownie odpowiedzialność na stany21. Dlatego też w Stanach Zjednoczonych można mówić o nowym stadium debaty publicznej 18. D.J. Elazar, Is Federalism Compatible with Prefectorial Administration?, „Publius” 1981, vol. 11, nr 2, s. 3–22. 19 W.H. Stewart, op. cit., s. 5–24. 20 G. Peterson, Federalism and the States: An Experiment in Decentralization [w:] The Reagan Record, red. J. Palmer, I. Sawhill, Harvard, Cambrigde, MA 1984. 21 J. Dilulio, D.F. Kettl, The Contract with America, Devolution, and the Administrative Realities of American Federalism, A Report of the Brookings Institution’s Center for Public Management, Washington, March 1, 1995, s. 1–66..

(7) Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej. 11. dotyczącej sposobu pojmowania wzajemnego stosunku stanów między sobą oraz między stanami a rządem federalnym. Federalizm konkurencyjny (oparty na współzawodnictwie) Model ten odbiega od wcześniejszych paradygmatów, ponieważ jego pochodzenie jest związane nie z dziedziną prawa, ale z ekonomią. Teoria konkurencji jest odpowiedzią na jeden z podstawowych problemów każdej demokracji, a mianowicie: jak kontrolować organy wykonawcze i rząd, tak aby zawsze były one świadome potrzeb, preferencji i żądań swoich obywateli, zamiast orientować się na partykularne interesy, czy to osobiste, czy kogoś innego. Aby to umożliwić, w teorii przyjmuje się, że konkurencja pomiędzy władzami oraz pomiędzy rządowymi urzędnikami wyższego szczebla stanowi odpowiedni mechanizm zapewniający demokrację, działający przez obronę i wspieranie konkurencyjnych i rozbieżnych interesów22. Model ten charakteryzuje się: 1) istnieniem niezależnych rządów stanowych i lokalnych, które samodzielnie ponoszą odpowiedzialność za dobrobyt ludności żyjącej na ich terenie; 2) sytuacją, w której w każdej jednostce terytorialnej koszty dóbr i usług publicznych są równe wpływom uzyskanym od podatników; koszty te nie są transferowane na zewnątrz ani też transferowane do centralnego rządu lub przenoszone na podatników w całym kraju; 3) znikomym przepływem kosztów i korzyści z jednego obszaru kompetencji do innego i brakiem porozumień ograniczających konkurencję pomiędzy władzami stanowymi a lokalnymi; 4) rzetelną informacją dostępną dla konsumentów podatników na temat usług i kosztów ponoszonych tak przez rządy stanowe, jak i władze lokalne; 5) możliwością swobodnego przemieszczania się konsumentów podatników i tendencją do uważania usług publicznych i kosztów za istotne kryteria decydujące o wyborze miejsca zamieszkania23. Konkurencja pomiędzy szczeblami władzy zmusza lokalne rządy do doskonalenia jakości służb publicznych, za które są odpowiedzialne, oraz racjonalizacji kosztów. Model zachęca także do poszukiwania innowacyjnej polityki publicznej. W modelu tym rola władzy centralnej polega na wprowadzaniu i utrzymywaniu stabilności konkurowania pomiędzy stanami. Ogranicza się równocześnie do ostrożnego planowania programu subsydiów międzyrządowych przeznaczonych R.A. Dahl, Federalism and the Democratic Process [w:] NOMOS XXV: Liberal Democracy, red. J.R. Pennock, J.W. Chapman, New York University Press, New York 1983, s. 95–108. 23 D.R. Dye, American Federalism. Competition among Governments, Lexington Books, Lexington MA–Toronto 1990. 22.

(8) Danuta Kabat-Rudnicka. 12. na przywracanie konkurencyjności między wszystkimi elementami systemu. Niektóre subsydia mają spore znaczenie, np. subsydia per capita, których celem jest wyrównywanie nadmiernych różnic między obywatelami w zakresie dochodów i stanu posiadania. Warto wspomnieć w tym miejscu o innych poglądach. Przykładowo J. Kincaid zaproponował rozwiązanie łączące modele federalizmu kooperatywnego i konkurencyjnego24. Połączenie tych dwóch modeli daje się podsumować następująco: władze stanu przyjmują konstytucję, lecz jednocześnie zobowiązują się, że nie staną się częścią mechanizmu nieskrępowanej konkurencji, lecz będą konkurować i kooperować w granicach ustanowionych przez konstytucję, jak również będą stosować się do ustanowionych reguł, które umożliwiają w praktyce sprawowanie władzy rozciągającej się na wszystkich, czyli władzy federalnej lub centralnej. Według J. Kincaida, jeśli warunki te zostaną spełnione, konkurencja międzyrządowa (wertykalna) ograniczać będzie monopolistyczne tendencje władzy federalnej lub centralnej, podczas gdy konkurencja między stanami (horyzontalna) ograniczać będzie wzajemne stosunki władzy. Wypływa stąd wniosek, że system wymaga ustanowienia więzi kooperatywnych w stopniu, który umożliwiałby konkurencję, i wymaga zaistnienia stosunków konkurencji w stopniu, który umożliwiałby współpracę. Model asymetryczny Model asymetryczny jest typowo amerykańskim modelem teoretycznym federalizmu z lat 50., wywarł jednak duży wpływ na inne kraje, np. Hiszpanię25. Model ten opiera się na uznaniu tożsamości niektórych grup narodowościowych, które przez wzgląd na swoje historyczne i kulturowe wartości zasługują na odrębny status prawny, wyróżniający je na tle pozostałych grup narodowościowych26. Katalonia czy Kraj Basków domagały się tego od czasu uchwalenia w 1978 r. konstytucji hiszpańskiej i nie godzą się ze zwierzchnictwem i nadrzęd24. J. Kincaid, The Competitive Challenge to Cooperative Federalism: A Theory of Federal Democracy [w:] Competition among States and Local Governments. Efficiency and Equity in American Federalism, red. D.A. Kenyon, J. Kincaid, The Urban Institute Press, Washington DC 1991. 25 D.T. Ramos, O Federalismo Assimétrico, Editora Plêiade, Sao Paulo 1998; L. Moreno, The Federalization of Spain, Frank Cass, London 2001; F.F. Requejo, Diferencias regionales y federalismo asimétrico, „Revista Claves de Razón Práctica” 1996, nr 59. 26 O.G. Encarnacion, Managing Ethnic Conflicts in Spain, „Orbis” 2003, Winter, s. 89–105; F.F. Requejo, Democratic Legitimacy and National Pluralism [w:] Democracy and National Pluralism, red. F.F. Requejo, Routledge, London–New York 2001; R. Agranoff, Accommodating Diversity: Asymmetry in Federal States, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 1999; Ch.D. Tarlton, Symmetry and Asymmetry as Elements of Federalism: A Theoretical Speculation, „Journal of Politics” 1965, vol. 27; A. Lijphart, Democracy in Plural Societies. A Comparative Exploration, Yale University Press, New Haven 1977..

(9) Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej. 13. nością zasad systemu federalnego, takich jak równość, homogeniczność i jednorodność jednostek, które tworzą federację27. Stąd też w modelu asymetrycznym federalizmu zakłada się, że każda z władz regionalnych może mieć szczególny i jedyny w swoim rodzaju związek z władzą centralną. Na podstawie powyższego przeglądu różnych modeli federalizmu można stwierdzić, że: – model dualistyczny wyszedł z użycia; – model kooperatywny wymaga wprowadzenia określonych zmian, aby stany nie podlegały władzy centralnej lub federalnej; – model konkurencyjny pociąga za sobą konieczność spełnienia takich zasadniczych wymogów, jak informowanie obywateli o zaletach i wadach warunków stwarzanych przez stany, na których temat na ogół trudno uzyskać wiedzę; – model asymetryczny odchodzi od zasad charakterystycznych dla federalizmu, takich jak równość, homogeniczność i jednorodność w stosunkach między stanami, wszędzie tam, gdzie nie uzasadniają tego względy historyczne. 3. Przykłady praktycznego zastosowania modeli federalnych Przekonanie o zróżnicowaniu występującym w ramach federalizmu jako jego cesze dystynktywnej ugruntowują przykłady występowania rozwiązań federalnych w praktyce państw. W literaturze przedmiotu najczęściej prezentowane są cztery najbardziej charakterystyczne systemy federalne takich państw, jak: Stany Zjednoczone, Kanada, Szwajcaria i Niemcy. W niniejszej pracy rozważania zostaną ograniczone do dwóch najbardziej charakterystycznych i znanych systemów, mianowicie USA i RFN. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. W artykule 1 § 8 Konstytucji USA wyliczone zostały uprawnienia Kongresu, a Poprawka X stanowi, że uprawnienia, których Konstytucja nie powierzyła Stanom Zjednoczonym ani nie wyłączyła z właściwości poszczególnych stanów, przysługują nadal poszczególnym stanom bądź ludowi (1791 r.). Stany mogłyby się ubiegać np. o ustanowienie rynku wewnętrznego i handlu międzynarodowego. Z drugiej strony klauzula dotycząca konstytucyjnej nadrzędności mówi, że Konstytucja, prawo Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i międzynarodowe. 27. J.P. De Pedro, Democracy and Cultural Difference in the Spanish Constitution of 1978 [w:] Democracy and Ethnography: Constructing Identities in Multicultural Liberal States, red. C.J. Greenhouse, R. Khesti, State University of New York, Albany 1998..

(10) Danuta Kabat-Rudnicka. 14. traktaty stanowią nadrzędne prawo, któremu sędziowie winni się podporządkować28. W USA stany posiadają autonomię w organizowaniu władzy z jednym jednakże ograniczeniem, mianowicie musi być zagwarantowana republikańska forma rządów. Zarówno stany, jak i władza federalna muszą przestrzegać indywidualnych praw (prawa wyborcze, okręgi terytorialne itp.). Względna niezależność stanowa nie przełożyła się na większe zróżnicowanie się ustrojów stanowych. Wszystkie bez wyjątku należą do systemu prezydenckiego, z obieralnym gubernatorem, z mniej lub bardziej rozległymi uprawnieniami w zależności od stanów oraz dwuizbowym organem ustawodawczym (wyjątkiem jest stan Nebraska). Jedyne przypadki istotnych różnic są wynikiem istnienia w niektórych stanach procedur demokracji bezpośredniej: przedkładanie projektów ustaw, konsultacyjne lub obowiązkowe referenda oraz procedura odwoływania mająca zastosowanie w 21 stanach29. Jeśli chodzi o sądy w Stanach Zjednoczonych, po słynnym wyroku w 1803 r. w sprawie Marbury versus Madison30, Sąd Najwyższy rozszerzył uprawnienia organów federalnych. Znaczna część praktyki sądowej oparta jest na doktrynie wynikającej z klauzuli art. 1 § 8 Konstytucji określającej uprawnienia Kongresu, w myśl której Kongres będzie „stanowić wszelkie ustawy potrzebne i właściwe do wykonania wyżej wyszczególnionych oraz innych uprawnień przekazanych na mocy tej Konstytucji rządowi Stanów Zjednoczonych, któremukolwiek departamentowi lub urzędnikowi”. Na podstawie tej doktryny prezydent Washington wydał postanowienie o utworzeniu banku federalnego. Później, w 1819 r., Sąd Najwyższy, orzekając w sprawie McCulloch versus Maryland 31, rozszerzył tę doktrynę, interpretując „ustawy potrzebne i właściwe” jako te, które czynią możliwym korzystanie z przyznanych uprawnień. Innym bardzo ważnym zagadnieniem dotyczącym roli sądów i Sądu Najwyższego w sprawach federalnej interpretacji jest zakres współistniejącego zakresu kompetencji, który pozwala stanom interweniować tak długo, jak długo ich decyzje nie pozostają w konflikcie z decyzjami Kongresu. W takim przypadku prawo stanowe musi zgadzać się z prawem federalnym32. Jak powszechnie wiadomo, stany są reprezentowane w Senacie, który uosabia zasadę federalną. Kompetencje ustawodawcze obu izb są takie same, równość atrybutów prawnych przechyla się jednak na korzyść Senatu, ponieważ ratyfika28. D.R. Dye, op. cit. D.B. Smith, Federalism in the United States, „Duquesne Law Review” 2005, vol. 43, s. 519–538. 30 Orzeczenie z roku 1803 w sprawie Marbury v. Madison, 5 U.S. 137 (1803). 31 Orzeczenie z roku 1819 w sprawie McCulloch v. Maryland, 17 U.S. 316 (1819). 32 J. Gruhl, Patterns of Compliance with U.S. Supreme Court Rulings: The Case of Libel in Federal Courts of Appeals and State Supreme Courts, „Publius” 1982, vol. 12, nr 3, s. 109–126. 29.

(11) Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej. 15. cja umów międzynarodowych podpisanych przez prezydenta wymaga zatwierdzenia przez Senat większością 2/3 głosów, a mianowanie wysokich urzędników publicznych, sędziów Sądu Najwyższego i ambasadorów wymaga zgody Senatu. Zmiana w konstytucji może być przeprowadzona na jeden z dwóch sposobów: 1) w sytuacji, gdy 2/3 obu izb uzna ją za konieczną, Kongres zaproponuje poprawkę do konstytucji, która musi być ratyfikowana przez legislaturę 3/4 poszczególnych stanów, 2) w wyniku wystąpienia z wnioskiem przez 2/3 legislatur poszczególnych stanów o zwołanie konwencji w celu zaproponowania poprawek, które muszą zostać ratyfikowane przez konwencje 3/4 poszczególnych stanów. Jedyne ograniczenie dla reformy konstytucyjnej przewiduje, że żadne propozycje poprawek nie mogą pozbawić stanu jego równych praw w wyborach do Senatu; 27 poprawek przyjętych do tej pory przeszło dzięki procedurze zawartej w art. V Konstytucji33. Istnieją ponadto inne elementy federalizmu w Stanach Zjednoczonych (tak jak i w każdym innym kraju), które niekoniecznie wynikać muszą z ram konstytucyjnych, ale wpływają na jego ocenę. Należy zatem odnieść się m.in. do systemu partyjnego, administracji, stosunków finansowych pomiędzy stanami a Federacją, jak i wielu innych warunkujących ramy prawne. Należy podkreślić, że administracja państwowa w Stanach Zjednoczonych ma charakter dualny. Zarówno Federacja, jak i stany mają organa administracyjne służące do wprowadzania w życie praw wynikających z Konstytucji i prawa pochodnego. Niedogodność wynikająca z takiego podziału administracji powoduje jednak zbędne koszty budżetowe, a w niektórych przypadkach duplikowanie się funkcji. W sprawach, w których kompetencje przynależą zarówno do rządu federalnego, jak i do stanów (concurrent matters), takich jak opieka społeczna czy system podatkowy, poziomy federalny i lokalny prowadzą je w sposób z góry ustalony, licząc się z ryzykiem konfliktu czy paraliżu w przypadku pojawienia się różnicy zdań34. 33. Art. V Konstytucji USA stanowi: „Ilekroć 2/3 członków obu Izb uznają to za potrzebne, Kongres będzie wnosił poprawki do tej Konstytucji, albo na żądanie 2/3 ogólnej liczby Stanów zwoła zgromadzenie, którego zadaniem będzie wniesienie do projektu poprawek; w obu przypadkach poprawki staną się ważną pod każdym względem częścią tej Konstytucji, jeśli zostaną ratyfikowane przez władze ustawodawcze 3/4 ogólnej liczby Stanów lub przez zgromadzenia w 3/4 Stanów, w zależności od tego, który z tych sposobów ratyfikacji Kongres uzna za właściwy; żadna jednak poprawka wniesiona przed rokiem 1808 nie może pod żadnym względem naruszyć treści 1 i 4 ust. § 9 Art. I; żaden Stan nie będzie bez swej zgody pozbawiony takiej samej liczby głosów w Senacie, jaka przysługuje innym Stanom”. 34 S.H. Beer, To Make a Nation: The Rediscovery of American Federalism, Harvard University Press, Cambridge, Mass. 1993..

(12) Danuta Kabat-Rudnicka. 16. Republika Federalna Niemiec Model niemiecki odwzorowany w ustawie zasadniczej z 1949 r. jest pod pewnymi względami zbliżony do modelu szwajcarskiego35. Landy mają ściśle określone uprawnienia. Bund (Federacja) posiada wyłączne kompetencje w sprawach, które dotyczą suwerenności, zastrzeżonych w art. 73, do których należą m.in.: polityka zagraniczna oraz obronna, sprawy obywatelstwa, swoboda wyboru miejsca pobytu, sprawy paszportowe, imigracja i emigracja oraz ekstradycja, jak również sprawy walutowe, pieniężne i monetarne. Landy realizują swoje kompetencje w ramach tzw. polityki konkurującej czy zbieżnej, tak długo jak federacja nie korzysta ze swego prawa uchwalania stosownych rozwiązań ustawowych, działając na korzyść gospodarczej i prawnej jedności i jednorodności warunków życia. W przypadku norm kolizyjnych prawo federalne ma pierwszeństwo nad prawem landu. Związek pomiędzy federacją a landami może również skutkować przyjmowaniem tzw. prawa ramowego, które polega na tym, że federacja uchwala prawo, natomiast landy je realizują36. W Niemczech landy cieszą się własnymi konstytucjami, w pewnych przypadkach starszymi niż ustawa zasadnicza z 1949 r. Zachowują swą konstytucyjną niezależność w granicach określonych zasadami praworządności, państwa republikańskiego, demokratycznego i socjalnego. Odkąd w landach panuje ustrój parlamentarny, można wyróżnić parę wariantów, z jednoizbowym parlamentem i rządem, na czele którego stoi minister prezydent. Wykładni prawa konstytucyjnego w Niemczech udziela Federalny Sąd Konstytucyjny z siedzibą w Karlsruhe. Sąd ten korzysta z autonomicznej kontroli konstytucyjności, dokonywanej za pomocą pięciu różnych procedur, orzekając nawet w sytuacji, gdy nie mamy do czynienia z konkretnym sporem prawnym37. Niemiecki system dwuizbowy reprezentuje inną koncepcję. Zgodnie z typem reprezentacji, izba wyższa parlamentu (Bundesrat) jest zasadniczo instytucją związkową, w której skład zgodnie z ustawą zasadniczą wchodzą członkowie rządów landów. Liczba reprezentantów landu zależy od liczby zamieszkującej go ludności, od trzech delegatów przypadających na najmniejszy land do sześciu w wypadku tych bardziej zaludnionych. Należy dodać, że na posiedzeniach, na których odbywa się głosowanie, głosy każdego landu mogą być liczone jedynie jako głosowanie en block, zgodnie z wytycznymi rządu landu. Jeśli chodzi 35. M. Umbach, German Federalism: Past, Present, Future, Palgrave, Houndmills 2002. W przypadku ustaw ramowych mamy sytuację, w której co prawda akt prawny jest wydany na poziomie federacji, wymaga jednakże konkretyzacji, co następuje już na poziomie landów, które wydają szczegółowe akty prawne, wykonując je następnie. 37 Ch. Jeffery, P. Savigear, German Federalism Today, Leicester University Press, Leicester 1991; S. Bulmer, Efficiency, Democracy and West German Federalism: A Critical Analysis, University of Manchester, Manchester 1990. 36.

(13) Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej. 17. o uprawnienia ustawodawcze Bundesratu, nie istnieje żadne wyraźne odstępstwo od modeli symetrycznych. W zasadzie izba ta gwarantuje, że federalne prawo nie działa przeciwko prawom i interesom landów. Zgodnie z tak rozumianą odpowiedzialnością Bundesrat może odmówić swej zgody, procedując na dwa sposoby. Po pierwsze, dysponuje prawem weta w przypadkach wyliczonych w ustawie zasadniczej, do których należą przede wszystkim sprawy finansowe i administracyjne dotyczące stosunków między federacją a landami lub sytuacji kryzysowych. Ponadto federacja ma również prawo weta w sprawach procedowanych przez komisje. Z uwagi na nadrzędną pozycję Bundesratu bezpośrednia ingerencja landów w reformy konstytucyjne nie wchodzi w rachubę. Tym samym, zgodnie z art. 79, ustawa zasadnicza może zostać zmieniona tylko w drodze ustawy, która wyraźnie zmienia bądź uzupełnia brzmienie ustawy zasadniczej. Ustawa taka wymaga zgody 2/3 członków parlamentu federalnego i 2/3 głosów rady federalnej. Landy korzystają również z art. 79 ust. 3, z którego jednoznacznie wynika, że zmiana ustawy zasadniczej, która narusza podział federacji na kraje, uczestnictwo krajów w ustawodawstwie federalnym albo podstawowe zasady zawarte w art. 1 i 20, jest niedopuszczalna. Zasada delegacji jest zasadą, której podporządkowana jest niemiecka administracja państwowa. Oznacza to, że nie mamy do czynienia z administracją dualną, jak to jest w przypadku Stanów Zjednoczonych czy Kanady38. Delegowana administracja jest ograniczona, ponieważ wykonywanie większej części ustawodawstwa federalnego pozostaje w gestii administracji lokalnej. Nawet jednak wtedy delegowana administracja nie jest absolutna. Niektóre prawa są implementowane przez organy federalne, które posiadają wymagane kompetencje i środki finansowe, np. w dziedzinie obronności lub polityki zagranicznej. Rząd federalny sprawuje zatem nadzór nad wykonywaniem ustaw w zgodzie z prawem. Niemiecki system partyjny zmierza do centralizacji. Partie są w znacznej mierze zwartymi organizacjami narodowymi (ogólnopaństwowymi) (inaczej jest np. w wypadku federacji partii regionalnych w Szwajcarii czy w Stanach Zjednoczonych)39. Sytuacja ta wywołuje różnorakie skutki, takie jak „nacjonalizacja” wyborów lokalnych, które stają się testem popularności partii ogólnopaństwowych, oraz wpływ orientacji partyjnej na tworzenie rządów w poszczególnych landach, a tym samym na ich reprezentację w Bundesracie40.. 38. J. Erk, Explaining Federalism: State, Society and Congruence in Austria, Belgium, Canada, Germany and Switzerland, Routledge, London–New York 2008, s. 57–72. 39 Ch.B. Blankart, Föderalismus in Deutschland und in Europa, Nomos, Baden-Baden 2007. 40 A.B. Gunlicks, German Federalism after Unification: The Legal/ Constitutional Response, „Publius” 1994, vol. 24; Ch. Jeffery, P. Savigear, op. cit.; J. Erk, op. cit., s. 57–72..

(14) Danuta Kabat-Rudnicka. 18. 4. Argumenty przemawiające za federalizmem Argumenty przemawiające za federalizmem są tradycyjnie formułowane w kategoriach promowania różnych form wolności, przejawiających się w braku dominacji, w niezależności i większych możliwościach41. Argumenty za federalnym porządkiem politycznym pojawiające się w literaturze przedmiotu można podzielić na dwie grupy: przemawiające za porządkiem federalnym a przeciw secesji i całkowicie suwerennym państwom oraz przemawiające raczej za rozwiązaniami federalnymi niż państwem scentralizowanym. Do pierwszego stanowiska przekonuje fakt, że federacje umacniają pokój. Przykładowo skonfederowane stany amerykańskie wybrały drogę federacji, zdając sobie sprawę, że władze konfederacji są zbyt słabe, by sprostać zewnętrznym zagrożeniom. Europejscy federaliści, Altieri Spinelli, Ernesto Rossi i Eugenio Colorni, pisali w 1941 r. w manifeście z Ventone42, że tylko federacja europejska może zapobiec wojnie pomiędzy totalitarnymi, agresywnymi państwami. Ponadto federacje mogą wspierać dobrobyt gospodarczy przez usuwanie wewnętrznych barier w handlu, obniżenie kosztów jednostkowych, zawieranie porozumień, czy wreszcie wpływając na gospodarkę światową43. Rozwiązania przyjęte w federacjach mogą także chronić jednostki przed zbytnią ingerencją władz przez ograniczenie suwerenności części składowych na rzecz władzy centralnej, z drugiej zaś strony, wyposażając centrum w stosowne kompetencje, umożliwić mu ochronę praw mniejszości przed ingerencją ze strony tych pierwszych44. Rozwiązania federalne pozwalają także na wzmocnienie politycznego wpływu pierwotnie suwerennych rządów, szczególnie małych jednostek składowych, przez możliwość wpływania czy nawet wetowania polityki. Ponadto federacja może propagować współpracę, sprawiedliwość i inne wartości w ramach jednostek składowych i między nimi. Z kolei za drugim stanowiskiem przemawia to, że rozwiązania federalne mogą chronić przed ingerencją władzy centralnej przez zapewnienie względnej niezależności i braku dominacji. Ponadto rozwiązania federalne mogą stwarzać obywatelom większe możliwości udziału w procesie decyzyjnym, a tym samym wywieranie wpływu na kształtowanie polityki. Federacje mogą także umożliwiać optymalne dopasowanie decyzji do potrzeb przez udostępnianie dóbr publicznych określonym grupom ludności. 41. D.J. Elazar, Federalism as Grand Design, „Publius” 1979, vol. 9, nr 4, s. 1–8. A. Spinelli, E. Rossi, E. Colorni, Ventotene Manifesto: Towards a Free and United Europe, Ventotene 1941. 43 R.O. Keohane, J.S. Nye, Power and Interdependence: World Politics in Transition, 3rd ed., Longman, London 2001, s. 260. 44 R.L. Watts, Federalism…, s. 117–137. 42.

(15) Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej. 19. Można by przytaczać jeszcze wiele argumentów tak za jednym, jak i za drugim stanowiskiem, podobnie jak za konkretnymi rozwiązaniami modelowymi, jak i przeciw nim. Widać jednak wyraźnie, że rozwiązania federalne mają wiele zalet, pozwalają bowiem na połączenie mniejszej lub większej niezależności z względnym podporządkowaniem, umożliwiającym jednakże z jednej strony promowanie własnych interesów, z drugiej zaś współpracę w ramach większej wspólnoty. Literatura Agranoff R., Accommodating Diversity: Asymmetry in Federal States, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 1999. Beer S.H., To Make a Nation: The Rediscovery of American Federalism, Harvard University Press, Cambridge, MA 1993. Blankart Ch.B., Föderalismus in Deutschland und in Europa, Nomos, Baden-Baden 2007. Bulmer S., Efficiency, Democracy and West German Federalism: A Critical Analysis, University of Manchester, Manchester 1990. Cooke J.E., The Federalist, Wesleyan University Press, Middletown, Conn. 1961. Corwin E.S., The Passing of Dual Federalism [w:] Essays in Constitutional Law, red. R.G. McCloskey, Alfred A. Knopf, New York 1957. Croisat M., Le fédéralisme dans les démocraties contemporaines, Montchrestien, Paris 1992. Dahl R.A., Federalism and the Democratic Process [w:] NOMOS XXV: Liberal Democracy, red. J.R. Pennock, J.W. Chapman, New York University Press, New York 1983. De Pedro J.P., Democracy and Cultural Difference in the Spanish Constitution of 1978 [w:] Democracy and Ethnography: Constructing Identities in Multicultural Liberal States, red. C.J. Greenhouse, R. Khesti, State University of New York, Albany 1998. Dilulio J., Kettl D.F., The Contract with America, Devolution, and the Administrative Realities of American Federalism, A Report of the Brookings Institution’s Center for Public Management, Washington, March 1, 1995. Dye D.R., American Federalism. Competition among Governments, Lexington Books, Lexington MA–Toronto 1990. Elazar D.J., Exploring Federalism, University of Alabama Press, Tuscaloosa 1987. Elazar D.J., Federalism [w:] International Encyclopedia of the Social Sciences, red. D.L. Sills, vol. 5, Macmillan, New York 1968. Elazar D.J., Federalism as Grand Design, „Publius” 1979, vol. 9, nr 4. Elazar D.J., Federal Models of (Civil) Authority, „Journal of Church and State” 1991, vol. 33. Elazar D.J., Is Federalism Compatible with Prefectorial Administration?, „Publius” 1981, vol. 11, nr 2..

(16) 20. Danuta Kabat-Rudnicka. Encarnacion O.G., Managing Ethnic Conflicts in Spain, „Orbis” 2003, Winter. Erk J., Explaining Federalism: State, Ssociety and Congruence in Austria, Belgium, Canada, Germany and Switzerland, Routledge, London–New York 2008. Evaluating Federal Systems, red. B. Devilliers, Jutta, Cape Town 1994. Federalism and the Welfare State: New World and European Experiences, red. H. Obinger, S. Leibfried, F.G. Castles, Cambridge University Press, Cambridge 2005. Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W. Bokajło, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998. Grodzins M., The American System. A New View of Government in the United States, Rand MacNally, Chicago 1966. Gruhl J., Patterns of Compliance with U.S. Supreme Court Rulings: The Case of Libel in Federal Courts of Appeals and State Supreme Courts, „Publius” 1982, vol. 12, nr 3. Gunlicks A.B., German Federalism after Unification: The Legal/ Constitutional Response, „Publius” 1994, vol. 24. Hill C.W., Contrasting Themes in the Political Theories of Jefferson, Calhoun, and John Taylor of Caroline, „Publius” 1976, vol. 6, nr 3. Hueglin T., Early Modern Concepts for a Late Modern World: Althusius on Community and Federalism, Wilfrid Laurier University Press, Waterloo, Ontario 1999. Hueglin T., Johannes Althusius: Medieval Constitutionalist or Modern Federalist? „Publius” 1979, vol. 9, nr 4. James Madison, Alexander Hamilton, and John Jay, The Federalist Papers, red. I. Kramnick, Penquin Books, New York 1987. Jeffery Ch., Savigear P., German Federalism Today, Leicester University Press, Leicester 1991. Keohane R.O., Nye J.S., Power and Interdependence: World Politics in Transition, 3rd ed., Longman, London 2001. Kincaid J., The Competitive Challenge to Cooperative Federalism: A Theory of Federal Democracy [w:] Competition among States and Local Governments. Efficiency and Equity in American Federalism, red. D.A. Kenyon, J. Kincaid, The Urban Institute Press, Washington DC 1991. King P., Federalism and Federation, Johns Hopkins University Press & Croom Helm, Baltimore–London 1982. Lijphart A., Democracy in Plural Societies. A Comparative Exploration, Yale University Press, New Haven 1977. Malec J., Szkice z dziejów federalizmu i myśli federalistycznej w czasach nowożytnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999. Monteskiusz K., O duchu praw, PWN, Warszawa 1957. Moreno L., The Federalization of Spain, Frank Cass, London 2001. Orzeczenie z roku 1803 w sprawie Marbury v. Madison, 5 U.S. 137 (1803). Orzeczenie z roku 1819 w sprawie McCulloch v. Maryland, 17 U.S. 316 (1819). Peterson G., Federalism and the States: An Experiment in Decentralization [w:] The Reagan Record, red. J. Palmer, I. Sawhill, Harvard, Cambrigde, MA 1984. Ramos D.T., O Federalismo Assimétrico, Editora Plêiade, Sao Paulo 1998..

(17) Modele federalistyczne w perspektywie porównawczej. 21. Requejo F.F., Democratic Legitimacy and National Pluralism [w:] Democracy and National Pluralism, red. F.F. Requejo, Routledge, London–New York 2001. Requejo F.F., Diferencias regionales y federalismo asimétrico, „Revista Claves de Razón Práctica” 1996, nr 59. Sarnoff J.D., Cooperative Federalism, the Delegation of Federal Power, and the Constitution, „Arizona Law Review” 1997, Spring. Smith D.B., Federalism in the United States, „Duquesne Law Review” 2005, vol. 43. Spinelli A., Rossi E., Colorni E., Ventotene Manifesto: Towards a Free and United Europe, Ventotene 1941. Stewart W.H., Metaphors, Models, and the Development of Federal Theory, „Publius” 1982, vol. 12, nr 2. Suchecki W., Teoria federalizmu, PWN, Warszawa 1968. Tarlton Ch.D., Symmetry and Asymmetry as Elements of Federalism: A Theoretical Speculation, „Journal of Politics” 1965, vol. 27, November. Umbach M., German Federalism: Past, Present, Future, Palgrave, Houndmills 2002. Ward L., Montesquieu on Federalism and Anglo-Gothic Constitutionalism, „Publius” 2007, vol. 37, nr 4. Watts R.L., Comparing Federal Systems, 2nd ed., McGill-Queen’s University Press, Montreal and Kingston 1999. Watts R.L., Federalism, Federal Political Systems, and Federations, „Annual Review of Political Science” 1998, vol. 1. A Comparative Study of Federalist Models The composite and original character of federalism finds expression in the term pluribus unum, so it should not be surprising that there is not one but many models of this system to consider. Depending on the solutions that find application, there will be a variety of ways that competencies are allocated between the constituent political units of a federation and a central government. Central governments normally possess competencies in defence and international politics, though we must bear in mind that the constituent units can also function in the international arena while having representation in decision-making bodies at the central-government level. As a conceptual category, federalism is difficult to qualify, in theoretical as well as in practical terms, and we therefore must consider various models and ways of understanding it. The article presents an outline of those models that American theorists foresaw in the evolution of the federal system of the United States – dualistic, cooperative, competitive, and asymmetrical federalism. It also presents two selected applications of these models on the specific example of a particular country’s political system, both of which are important not only from the point of view of the evolution of federalism as a political system..

(18)