Budowa geologiczna i zagospodarowanie wysadów solnych
„Mogilno I” i „Góra” — stan aktualny i perspektywy
Jacek Drogowski*, Joanna Tadych*
Inowroc³awskie Kopalnie Soli „Solino” S.A., cz³onek Grupy Kapita³owej ORLEN, najwiêkszy polski producent solanki pozyskiwanej metod¹ ³ugowania otworowego ze z³ó¿ soli na wysadach „Mogilno” i „Góra”, jest zarazem operatorem pierwszego w Polsce Podziemnego Magazynu Ropy i Paliw (PMRiP) w wysadzie solnym „Góra” k. Ino-wroc³awia.
Budowa geologiczna wysadów solnych „Mogilno” i „Góra”. Z³o¿e soli kamiennej „Mogilno I” znajduje siê w
NW czêœci niecki mogileñsko-³ódzkiej, w obrêbie jednost-ki zwanej struktur¹ „Mogilno”. W rzucie poziomym struk-tura „Mogilno” ma kszta³t elipsy o d³ugoœci ok. 25 km i szerokoœci ok. 4 km. Oœ pod³u¿na struktury ma kierunek WNW–ESE. Cechsztyñskie ska³y solne zosta³y wydŸwigniê-te z g³êb. ok. 6000 m i przebijaj¹ utwory mezozoiczne i znaczn¹ czêœæ neogenu. Udokumentowane z³o¿e soli kamiennej znajduje siê w œrodkowej, wyniesionej czêœci tej struktury, która w planie poziomym ma ok. 5 km d³ugoœci i 370–900 m szerokoœci.Zwierciad³o solne wystêpuje tu na g³êb. od 210 m do ok. 600 m. Zbocza wysadu s¹ strome, miej-scami pionowe. Z³o¿e okrywa czapa o mi¹¿szoœci 100–160 m, zbudowana z anhydrytu i gipsu, niekiedy z przerostami soli i i³owców. Budowa geologiczna z³o¿a jest rozpoznana wierceniami poszukiwawczymi i rozpoznawczymi.
Po³o¿ony ok. 40 km w kierunku wschodnim wysad sol-ny „Góra“ w œwietle najnowszych sejsmiczsol-nych dasol-nych jest wyciœniêtym diapirem, opartym od pó³nocy o dysloka-cjê równole¿nikow¹, a od wschodu i zachodu o dyslokacje o przebiegu zbli¿onym do kerunku S–N. Trzy œciany diapi-ru na znacznych odcinkach s¹ niemal pionowe, natomiast œciany po³udniowa i po³udniowo-zachodnia s¹ mniej stro-me. W przekroju poziomym kszta³t wysadu jest zbli¿ony do ko³a o œrednicy ok. 800 m. Bezpoœrednio do wysadu przylegaj¹ utwory jurajskie. W wewnêtrznej budowie z³o¿a nale¿y siê liczyæ (jak we wszystkich z³o¿ach wysado-wych) ze stromo lub prawie pionowo zalegaj¹cymi war-stwami, co zosta³o potwierdzone profilami geologicznymi wykonanych otworów wiertniczych. Utwory cechszty-ñskie s¹ wykszta³cone w postaci gipsów, anhydrytów, soli kamiennej i soli potasowo-magnezowych. Seria solna z³o¿a „Góra“ reprezentowana jest przez sole starsze (cyklotem stassfurt — Z-2), zajmuj¹ce œrodkow¹ i po³udniow¹ czêœæ wysadu oraz sole m³odsze (cyklotem leine — Z-3) i najm³odsze (cyklotem aller — Z-4), wystê-puj¹ce w pó³nocnej czêœci wysadu. Wystêpowanie soli naj-starszych (cyklotem werra — Z-1), prawdopodobnie znajduj¹cych siê w g³êbszej partii wysadu, nie zosta³o potwierdzone wierceniami.
Czapa wysadu jest anhydrytowo-gipsowa, b¹dŸ i³owo-gipsowa. Górna powierzchnia czapy wysadu jest bar-dzo zró¿nicowana. Najwiêksze deniwelacje (niezale¿nie od mi¹¿szoœci czapy) dochodz¹ do 50 m.
Stan zagospodarowania z³ó¿ i dalsze perspektywy.
Z³o¿e „Mogilno I” jest eksploatowane szesnastoma otwo-rami wiertniczymi z powierzchni, metod¹ ³ugowania z izo-lacj¹ olejow¹ stropu, produkuj¹c blisko 5 mln m3
solanki, co w przeliczeniu na sól daje ponad 1,5 mln Mg soli. Dwa spoœród eksploatowanych otworów s¹ w koñcowej fazie eksploatacji; w zwi¹zku z tym prowadzone s¹ prace wiert-nicze dla udostêpnienia kolejnych partii z³o¿a.
Eksploatacja z³o¿a soli kamiennej na wysadzie „Góra” jest prowadzona obecnie czternastoma otworami. Metod¹ t¹ produkuje siê ponad 4 mln m3
solanki rocznie, co w prze-liczeniu na sól kamienn¹ daje wydobycie ponad 1,2 mln Mg soli. W ostatnich trzech latach odwiercono cztery otwory, trzy spoœród nich zostan¹ w³¹czone do ruchu w 2006 r. Ponadto planuje siê rekonstrukcjê i w³¹czenie do ruchu odwierconego na pocz¹tku lat 90. otworu badawczego.
Oprócz eksploatacji soli, na z³o¿u „Góra” jest prowa-dzone od 2002 r. podziemne magazynowanie wêglowodo-rów p³ynnych. Magazyn zosta³ zaprojektowany na bazie istniej¹cej kopalni soli, której komory powsta³y po wyeks-ploatowaniu soli kamiennej w obrêbie wysadu. Potencja³ magazynu stanowiæ bêdzie docelowo dziesiêæ komór z przeznaczeniem na ropê, olej napêdowy i olej opa³owy o ³¹cznej pojemnoœci ok. 5 mln m3
.Taki rodzaj przechowy-wania uznano jako najbezpieczniejszy dla œrodowiska, pozwalaj¹cy jednoczeœnie na utrzymanie parametrów magazynowanych substancji w dopuszczalnych normach w d³ugim okresie czasu.
W przysz³oœci IKS „Solino” rozwa¿a mo¿liwoœæ zwiêk-szenia posiadanych pojemnoœci stosownie do potrzeb maga-zynowania wêglowodorów w tym równie¿ LPG i innych produktów chemicznych.
W planach rozwoju na uwagê zas³uguj¹ projektowane obecnie prace rozpoznawcze obydwu eksploatowanych wysadów solnych w obszarach s³abo poznanych, a jednak uznanych za perspektywiczne. Zarówno z³o¿e „Góra”, jak i „Mogilno I” maj¹ jeszcze zasoby przemys³owe, których wydobycie bêdzie mo¿liwe po ich dok³adniejszym rozpo-znaniu. Pozwoli to na okreœlenie czy poszczególne partie z³o¿a odpowiadaj¹ kryteriom bilansowoœci, a co za tym idzie równie¿ czy ich eksploatacja z ekonomicznego punk-tu widzenia mo¿e byæ op³acalna. Dla osi¹gniêcia tego celu zaprojektowane zosta³y badania sejsmiczne uœciœlaj¹ce wystêpowanie granicy z³ó¿, jak równie¿ odwiercenie otworów badawczo-eksploatacyjnych, pozwalaj¹cych na okreœlenie jakoœci kopaliny w rozpoznawanych obszarach. IKS „Solino” w planach rozwoju na najbli¿sze lata przewi-duje równie¿ unowoczeœnienie technologii ³ugowania kawern pod¹¿aj¹c za trendami œwiatowego górnictwa otworowego.
306
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 4, 2006
*Inowroc³awskie Kopalnie Soli „Solino” S.A., ul. Œw. Ducha 26a, 88-100 Inowroc³aw; asia.tadych@solino.pl
