Przemiany strukturalne w warunkach globalizacji rynku

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

F O L IA O E C O N O M IC A 179, 2004

M a ria S ła w iń sk a *

PR Z E M IA N Y STR UK TU RALNE H A N D L U W W ARU NK ACH G LO BALIZACJI RYNKU

1. Wprowadzenie

H andel ja k o rodzaj działalności gospodarczej cechuje się wysoką dynam iką zm ian, k tó re zachodzą p o d wpływem wielu zew nętrznych czynników , a także są rezultatem strategii realizow anych przez przedsiębiorstw a handlow e.

W wielu krajach handel jest zaliczany do w iodących sektorów gospodarki z uwagi na liczbę przedsiębiorstw handlow ych, liczbę tw orzonych miejsc pracy oraz udział w tw orzeniu P ro d u k tu K rajow ego B ru tto . W zrasta też jego znaczenie ja k o ogniw a w procesie dystrybucji w kontekście spełnianych

funkcji w tw orzeniu łańcucha w artości.

Celem artykułu jest odpowiedź na pytania, jaki wpływ wywiera globalizacja na przem iany ilościowe i jakościow e w handlu, w jaki sposób m ożna wyjaśnić istotę i natężenie zm ian instytucjonalnych w stru k tu rz e h an d lu oraz jak ie zjaw iska o b ra zu ją głów ne kierunki przem ian jakościow ych.

2. Globalizacja rynku jako determinanta przemian strukturalnych w handlu G lobalizacja jest przejawem zm ian zachodzących we współczesnym świecie. Pojęcie „g lo b alizacja” je st w ieloznaczne i odnosi się zarów no d o sfery g o spodarki, polityki, ja k i przem ian społecznych. G lo b alizacja g ospodarki jest następstw em sw obody wym iany i w zrostu znaczenia pow iązań

gos-podarczych m iędzy poszczególnym i k rajam i, regionam i o raz przedsiębior-stwam i. O dzw ierciedla o n a rosnący stopień integracji g o sp o d ark i światowej.

* P ro f. zw. d r h a b ., K a te d ra P rzed sięb io rstw H a n d lo w y c h , A k a d e m ia E k o n o m ic zn a w P o zn an iu .

G lobalizację m ożna rozpatryw ać zarów no z p u n k tu widzenia całej gospodarki, ja k i sek to ra (branży) lub przedsiębiorstw a. W w yniku pro cesu globalizacji gosp o d ark i zd arzen ia lub d ziałania podejm ow ane w odległych m iejscach m ogą m ieć w pływ n a funkcjonow anie sek to ra i d ziałalność p o d m io tó w gospodarczych w innych m iejscach.

G lobalizację cechują dw a w ym iary: zakres (zasięg) o ra z intensyw ność (głębokość)1. Z jednej strony n a proces globalizacji w pływ ają zjaw iska i działania podejm ow ane w skali m iędzynarodow ej. Z drugiej strony globaliza-cja polega rów nież n a intensyfikacji w spółdziałania, w zajem nych pow iązań oraz w spółzależności m iedzy poszczególnym i państw am i i społeczeństw am i. G o sp o d ark a rynkow a i sw oboda wymiany gospodarczej stanow ią podstaw ow e przesłanki procesu globalizacji rynku. E lim inow anie ograniczeń w zakresie przepływ u to w aró w i usług, k ap itału , ludzi oraz inform acji stw arza nowe

Potrzeb y k lientów G lo b aln y p o pyt G lo b aln a d y stry b u cja M ark etin g m ię d z y n aro d o w y

S2g S o z w N £ U 2 P o lity k a w o ln eg o handlu N o rm y tech n iczn e

Jed n o lita reg lam en tacja w y m ian y L ib eralizacja p rzep isó w

CZ YNN IKI 4

f

/

K O SZ T O W E / ( G LO BA LIZA CJI

) \

G lo b aln e korzy ści skali E fekt do św iad czen ia

O bniżka k o sztó w tran sp o rtu Z ró żn ico w an ie k o szto w e kraju

E ksp o rt i im port

M ięd zy n aro d o w e w sp ó łzależn o ści g o sp o d arcze

W ielonarodow i konk u ren ci G lo b alizacja ko n k u ren cji

R y s u n e k 1. G łów ne czynniki p ro cesó w globalizacji sek to ró w

Ź r ó d ł o : S tra te g o r, Z a rzą d za n ie fir m ą . Strategie, stru ktu ry, decyzje, tożsam ość, P W E , W arszaw a 1997, s. 182

1 A . Z a o rs k a , K u globalizacji? P rzem iany w korporacjach transnarodow ych i iv gospodarce

w arunki dla funkcjonow ania przedsiębiorstw i p ro w a d zen ia działalności gospodarczej. G lobalizacja rynku jest wiec następstw em o tw arcia gospodarek poszczególnych krajów , po w stan ia liberalnych w aru n k ó w d o rozw oju handlu m iędzynarodow ego o raz u p o d a b n ia n ia się w zorców konsum pcji na skutek przepływ u inform acji i stosow ania strategii globalnych.

Procesy globalizacji zachodzące we współczesnej g o spodarce kształtow ane są przez wiele czynników 2.

W śród nich m o żn a wyróżnić czynniki rynkow e zw iązane z kształtow aniem p o p y tu , czynniki polityczne wpływ ające n a w arunki w ym iany gospodarczej w skali m iędzynarodow ej, czynniki kosztow e określające opłacalność p rzed-sięwzięć o ra z czynniki zw iązane z konkurencją. A by sp ro stać w yzw aniom w ynikającym z intensyfikacji konkurencji na rynku globalnym , p rzedsiębior-stwo m usi nie tylko dosto so w ać się d o zm ian zachodzących w otoczeniu, ale rów nież w pływ ać n a te zm iany.

B ezpośrednim skutkiem globalizacji je st zw iększanie się liczby przedsię-biorstw podejm ujących działalność w skali m iędzynarodow ej. O dnosi się to także do se k to ra h an d lu , w którym następuje w yraźny w zrost in te rn a -cjonalizacji działalności. K oncerny han d lo w e rozw ijające sieci handlow e w wielu krajach i oferujące w nich p ro d u k ty firm stosujących strategie globalne przyczyniają się także do globalizacji rynku. W spółcześnie obserw uje się z jednej stro n y zjaw isko w zrostu znaczenia i udziału w rynkach m arek globalnych, a z drugiej strony następuje dostosow yw anie działalności do w aru n k ó w lokalnych. W działalności koncernów handlow ych stosujących strategie internacjonalizacji znajduje zastosow anie z a sad a „m yśl globalnie, ale działaj lo k aln ie” 3.

D o głów nych przyczyn ekspansji zagranicznej k o ncernów handlow ych zalicza się:

- stagnację sprzedaży n a krajow ych rynk ach i poszukiw anie now ych możliwości rozw oju,

- nasilającą się konkurencję zarów no w poszczególnych krajach, ja k i w skali m iędzynarodow ej,

- regulacje praw n e ograniczające rozwój sieci sklepów w ielkopow ierzch- niow ych i o śro d k ó w handlow ych w niektórych krajach,

- rozw ój technologii inform acyjnych stw arzających m ożliw ości tw orzenia spraw nych i skutecznych systemów zarządzania w firm ach działających w skali po n ad n a ro d o w ej.

C echą w yróżniającą działania przedsiębiorstw handlow ych w skali globalnej jest duża spraw ność w tworzeniu odpowiednich w arunków nabyw ania tow arów

2 S tra te g o r, Zarzą d za n ie fir m ą . Strategie, stru ktu ry, decyzje, tożsam ość, PW E , W arszaw a 1997, s. 182.

3 A. G roppel-K lein, Internationalisierung im Einzelhandel, [w:] O. Beisheim (Hrsg.), Distribution

przez k o n su m en tó w i handlow ej obsługi p ro d u c en tó w , osiąg n ięta dzięki um iejętności przezw yciężania ograniczeń, k tó re stw arzają sk ala działalności, przestrzeń i czas4.

R osnący u dział w rynku najw iększych koncernów h an dlow ych w pływ a na zm iany stru k tu ra ln e w sektorze h an d lu w poszczególnych krajach . W śród dziesięciu największych firm handlow ych n a świecie, większość stosuje strategie ekspansji zagranicznej i stopniow o zwiększa liczbę krajów , w k tó ry ch rozwija sieci sk lep ó w 5.

T a b e l a 1

Z estaw ienie najw iększych 10 firm h an dlow ych n a św iecie w 2002 r.

Pozycja F irm a S p rz e d aż n e tto

(m ld U S D )

U d ział sp rzed aży za granicą w o b ro ta c h (% )

1 W al-M a rt (U S A ) 244,5 16

2 C a rre fo u r (F ra n cja ) 64,8 49

3 A h o ld (H o la n d ia ) 59,3 85

4 K ro g e r (U S A ) 51,8 0

5 G ru p a M e tro (N iem cy) 48,6 46

6 T a rg e t (U S A ) 43,9 0

7 T esco (W ielka B ry tan ia) 39,5 18

8 C o stc o (U S A ) 38,0 16

9 A lb e rtso n s (U S A ) 35,6 0

10 R ew e (N iem cy) 35,3 23

Ź r ó d ł o : N ajw ięksi na świecie, „ H a n d e l” 2003, n r 9 -1 0 , s. 3.

P olsk a należy d o krajów , w których stosunkow o duże je st natężenie internacjonalizacji handlu. Świadczy o tym obecność n a rynku polskim praw ie w szystkich najw iększych koncernów europejskich i stosow ane przez nie strategie rozw o ju 6.

4 T . D o m a ń sk i, S tra teg ie m iędzynarodow ego rozwoju europejskich sieci handlowych, [w:] J. W. W ik to r (red.), E urom arketing. Koncepcje, strategie, m etody, W yd. A k ad em ii E konom icznej w K ra k o w ie, K ra k ó w 1999, s. 201.

5 N a jw ięksi na świecie, „ H a n d e l” 2003, n r 9 -1 0 , s. 3.

6 P o r. M . Sław ińska, Internacjonalizacja handlu detalicznego w Polsce i w krajach Unii

Europejskiej, [w:] J. W. W ik to r (red.), Eurom arketing. Przedsiębiorstwo i konsum ent w perspektyw ie integracji europejskiej, W yd. A k ad em ii E konom icznej w K rak o w ie, K ra k ó w 2003, s. 375.

3. Przemiany w strukturze instytucjonalnej handlu

W w a ru n k ach globalizacji rynku następuje szybkie upow szechnienie się nowych form instytucjonalnych handlu i innowacji w zakresie typów (form uł) jednostek handlow ych. F orm y instytucjonalne handlu m ają ch arak ter cykliczny, ulegają zm ianom i m odyfikacjom zarów no pod wpływem czynników ze-w nętrznych, ja k i ze-w następstze-w ie poszukize-w ania źródeł przeze-wagi konkurencyjnej przez przedsiębiorstw a. D ynam ikę przekształceń instytucjonalnych w yjaśnia kilka teorii. W edług teorii selekcji n aturalnej, najw iększą szansę p rzetrw ania m ają te jed n o stk i h an d lo w e, k tó re najlepiej p rz y sto su ją się d o zm ian zachodzących w otoczeniu, takich jak:

- zm iany s tru k tu ry nabyw ców pod względem cech dem ograficznych, ekonom icznych, socjopsychologicznych,

- p o stęp technologiczny, m .in. w zakresie tw orzenia now ych p ro d u k tó w , rozw oju now ych technologii inform acyjnych, m otoryzacji czy w yposażenia g o sp o d arstw dom ow ych,

- natężenie i zm iany ch a ra k te ru i form k o n k u re n cji7.

D o sto so w an ie się do zm ian zachodzących w otoczeniu nie m oże być tylko pasyw ne. N ależy je interp reto w ać także ja k o w prow adzenie innow acji, w następstw ie oddziaływ ania czynników otoczenia. W spółcześnie d okonuje się szybka p o lary zacja przedsiębiorstw handlow ych, po leg ająca n a lepszym d o sto so w an iu placów ek handlow ych i poziom u św iadczonych usług do korzyści, ja k ic h oczekują k o nsum enci8.

T eo ria koła detalu ( Wheell o f Retailing), zw ana także teorią cyklu instytu-cjonalnego, w yjaśnia dynam ikę zm ian w stru k tu rze instytucjonalnej h an d lu , zachodzącą pod wpływem innowacji. W edług tej teorii, niektóre przedsiębiorst-wa handlow e stosują najpierw strategie niskich cen, kosztów i m arż, oferując jednocześnie klientom niski poziom usług handlow ych. W m iarę je d n a k dokonyw ania ekspansji n a rynku i zm ian oczekiwań klientów przedsiębiorstw o zm ienia koncepcję owej działalności, poszerza aso rty m en t i po d n o si poziom św iadczonych usług h andlow ych9. T a k a sytuacja w ystępuje często w sieciach sklepów d y skontow ych, w których w prow adza się do aso rty m en tu grupę arty k u łó w świeżych i zm ienia się form y kom unikacji z klientam i.

Z kolei teo ria ak o rd e o n u handlu detalicznego (the R eta il Accordion) w skazuje n a tendencję w ystępującą w h an d lu detalicznym polegającą na przechodzeniu od uniw ersalizacji do specjalizacji działalności i n astępnie na w p ro w ad za n iu kolejn y ch zm ian w k ie ru n k u p o sz e rz a n ia a s o rty m e n tu 10.

7 Por. R . C o x , P. B ritta in , Zarządzanie sprzedażą detaliczną, P W E , W arszaw a 2000, s. 19. 8 W. M isiąg, H andel w transform ow anej gospodarce - a sp ekty m akro eko n o m iczn e (R ynek i k o n su m p cja. R a p o rty z b a d a ń 2001), IR W iK , W arszaw a 2002, s. 28.

9 J. D ietl, H andel we współczesnej gospodarce, PW E , W arszaw a 1991, s. 73. 10 R . C ox, P. B ritta in , op. cit., s. 19.

W n aw iązan iu d o tej teorii m o żn a stw ierdzić, że nad m iern y rozwój sieci h ip erm a rk etó w i superm ark etó w oferujących szeroki a so rty m en t tow arów pow oduje w niek tó ry ch krajach większe zainteresow anie rozw ojem sklepów specjalistycznych. Jednocześnie w ystępuje zjaw isko re pozycjonow ania oferty w sklepach w ielkopow ierzchniow ych p oprzez tw orzenie działów i stoisk oferujących a so rty m e n t zbliżony do oferty sklepów specjalistycznych.

A naliza strategii rozw oju koncernów handlow ych działających w skali m iędzynarodow ej w skazuje, że przew ażają firm y, k tó re dyw ersyfikują dzia-łalność i p ro w a d zą kilka typów sklepów , np. o b o k sieci h ip erm ark etó w i sup erm ark etó w inw estują w sieci sklepów dyskontow ych i specjalistycznych. N a to m ia st przy k ład em firm y, k tó ra konsekw entnie rozw ija i um acn ia jed n ą form ułę h an d lu , zarów no w swoim kraju, ja k i za granicą, je st Aldi.

Poszczególne rodzaje jed n o stek handlow ych m o żn a także analizow ać z p u n k tu w idzenia cyklu życia danego przedsięw zięcia. W fazie wejścia na rynek z now ą form ułą handlu detalista m a niewielu konkurentów , jednocześnie rentow ność p u n k tu sprzedaży jest niska ze względu n a koszty zw iązane z rozpoczęciem działalności. W fazie w zrostu sprzedaż w ykazuje tendencję rosnącą i zwiększa się rentow ność przedsięwzięcia. W fazie dojrzałości pojaw ia się n a ogół wielu k o n k u re n tó w podejm ujących działalność n a tym sam ym rynku w sensie przestrzennym . Spada tem po sprzedaży i obniża się rentow ność prow adzonej działalności handlow ej. W fazie schyłku w ielkość sprzedaży i re n to w n o ść znacznie się o b n iżają, a n a ry n k u p o ja w ia ją się kolejni n ow atorscy detaliści. P rzykładem takiej sytuacji je st z n a n a sieć francuskich dom ów tow arow ych T a ti, k tó ra pow stała w 1948 r., a obecnie je st w fazie schyłku. Z kolei do now ych przedsięwzięć, k tó re n a jednych rynkach znajdują się w fazie w pro w ad zan ia, a n a innych - w fazie w zrostu, m o żn a zaliczyć sklepy typu „facto ry outlet cen ters” , aukcje internetow e o ra z sklepy on-line.

W zw iązku z ro sn ą cą rolą pośredników w k an a ła ch dystrybucji pow stała teoria porów nująca handel do G atekeepera, który często rozstrzyga o dostępie do rynku. W kontekście globalizacji rynku szczególnie w ażne staje się rozp o zn an ie zachow ań p o d m io tó w tw orzących system dystrybucji w danym kraju. N a przykład często dochodzi do konfliktów m iędzy sieciami h a n d -lowymi a dostaw cam i n a skutek w prow adzania opłat związanych z włączeniem p ro d u k tu d o aso rty m en tu handlow ego.

W latac h 90. n astąpiły znaczne zm iany w p o strzeg an iu p rzez wielkich detalistów swojej roli w kanale dystrybucji. P rzejm ują oni rolę in teg ra to ra kan ału dystrybucji i rozw ijają now e form y w spółpracy z dostaw cam i.

P odejm ując p ró b ę syntetycznego przedstaw ienia zm ian ilościow ych w se-ktorze h an d lu należy stwierdzić, że charakteryzuje go d uża d y n am ik a w zrostu liczby now ych p o d m io tó w gospodarczych, a także zm iany w stru k tu rze instytucjonalnej. N a przykład w Polsce w ystępuje n ad a l p rz y ro st liczby p o d m io tó w gospodarczych w sektorze h an d lu m im o rosnącej konkurencji.

W zależności od rynku krajow ego i regionu ró ż n a je st d y n am ik a zm ian w stru k tu rze typów jed n o stek handlow ych. W krajach E u ro p y Ś rodkow o- -w schodniej szczególnie szybko rozwijały się w o statn ich latac h sieci hiper-m arketów , superhiper-m arketów , sklepów dyskontow ych, a także ośrodki handlow e. H an d el, w edług term inologii M . P o rte ra 11, jest zaliczany d o sektorów rozproszonych. W ynika to z rodzaju prow adzonej działalności i z konieczności u d o stęp n ian ia oferty w m iejscu, gdzie znajdują się klienci. Istnieje bardzo dużo przedsiębiorstw handlow ych działających tylko n a ry n k a ch lokalnych. Są to w w iększości firm y p ro w ad zo n e przez osoby fizyczne.

W w a ru n k a c h globalizacji rynku dochodzi do zm niejszenia rozproszenia w sektorze n a dro d ze koncentracji. N astępuje w zrost udziału w rynku najw iększych koncernów handlow ych, zw łaszcza francuskich, holenderskich, brytyjskich, niem ieckich.

W edług dan y ch In sty tu tu M + M P lanet R etail, udział pierwszej dzie-siątki najw iększych euro p ejsk ich d etalistó w w całym ry n k u arty k u łó w częstego z a k u p u w yniósł w 2002 r. p o n a d 40 % i w ykazuje tendencję ro sn ą c ą 12.

N a sila się przy tym zjaw isko tra n sn a ro d o w y c h fuzji i przejęć. Ich przyczynam i m o g ą być zarów no strategie wejścia n a now e rynki, dążenie do zw iększenia udziału w rynku, ja k i korzyści skali w ynikające ze w zrostu p otencjału i poszerzenia zakresu działalności.

W wielu krajach następuje dynam iczny w zrost pow ierzchni handlow ej m im o niepełnego w y k o rz y stan ia i z a g o sp o d a ro w a n ia tej ju ż istniejącej. Świadczy to rów nież o zm ianach stru k tu raln y c h sieci i o ewolucji form i typów je d n o ste k h a n d lo w y c h 13.

Z m iany w sieci h an d lu detalicznego są silnie zw iązane z rozw ojem gospodarczym poszczególnych krajów . W m iarę w zrostu p o ziom u g o sp o d ar-czego d anego kraju w ystępuje na ogół:

- zm niejszenie się liczby sklepów detalicznych przy p ad ający ch n a 1000 m ieszkańców ,

- w zrost przeciętnej pow ierzchni sprzedażow ej p rzypadającej n a 1 sklep, - większy stopień koncentracji w zakresie sprzedaży detalicznej,

- zm niejszenie udziału w rynku tradycyjnych dom ów tow arow ych, - w zrost udziału w ry n k u sklepów w ielkopow ierzchniow ych oraz zw ięk-szenie liczby o śro d k ó w h an d lo w y c h 14.

11 M . P o rter, Strategia konkurencji. M etody analizy sektorów i konkurentów , P W E , W arszaw a 1992, s. 195.

12 N ajw ięksi E uropy, „ H a n d e l” 2003, nr 13, s. 16.

13 P o r. G . S to n c h o u se , J. M am ili, D . C am p b ell, T . P u rd ie , G lobalizacja. S tra teg ia

‘ zarządzanie, F elb erg SJA , W arszaw a 2001, s. 272.

14 P o r. Л . Sznajder, E urom arketing. U warunkowania na ryn ku Unii Europejskiej, P W N , W arszaw a 1997, s. 139-140.

4. Wyznaczniki przemian jakościowych w sektorze handlu

W e współczesnym handlu zachodzą także przem iany jakościow e. Zw iązane są one zarów no z poziom em św iadczonych usług i zapew nianiem klientom w ygodnego d o stę p u d o tw orzonej oferty aso rty m en to w o -u słu g o w ej, ja k i z zastosow aniem now ych m etod w zarząd zan iu przedsiębiorstw em h a n d -lowym. D o głów nych w yznaczników tych zm ian m o żn a zaliczyć:

- za chow ania i oczekiw ania nabyw ców , - konkurencję,

- zastosow anie technologii inform acyjnych w obszarze g o sp o d ark i to w a-ram i i k o m unikacji z p o d m io ta m i otoczenia,

- przepływ know -how w następstw ie inwestycji zagranicznych w sektorze handlu.

P rzedsiębiorstw a handlow e prow ad ząc działalność operacyjną, m uszą d o sto so w ać się do rynku docelow ego, któ ry m oże cechow ać duże zróż-nicow anie w zależności od o bszaru, n a którym jest zlokalizow any dany o b iek t han d lo w y . N iezbędne staje się d o k ła d n e ro z p o z n a n ie zachow ań i preferencji klientów , którzy oczekują coraz wyższego poziom u św iadczonych usług handlow ych p rzy danej cenie.

W w a ru n k ach nasilającej się konkurencji i nasycenia ry n k u co raz trudniej jest w ypracow ać skuteczną strategię pozycjonow ania działalności, k tó ra zapewni lojalność klientów. Kluczow e staje się pytanie, w ja k i sposób tworzyć i d o starc zać w a rto ść klientom o raz jak ie innow acje pozw olą w yróżnić się przedsiębiorstw u na rynku.

Jednym z k ierunków działań m ających na celu zróżnicow anie oferty aso rty m e n to w e j je s t d y n a m ic z n y rozw ój m a re k h an d lo w y c h . S tra te g ie m arketingow e detalistów w zakresie tw orzenia w łasnych m arek stają się co raz bardziej złożone. P ow stają now e koncepcje p ro d u k tó w zo rie n to w nych na d o b rz e zdefiniow ane segm enty rynku. Są one n astępnie w ytw a-rzane przez krajow ych lub zagranicznych p ro d u c en tó w , w zależności od rodzaju m arki.

W łasne m arki detalistów m ogą służyć do o siągania następujących celów: - do ogran iczan ia siły p ro d u cen tó w przez zm niejszanie liczby ich m arek w oferow anym asortym encie,

- do zw iększania opłacalności działalności handlow ej,

- d o zapew nienia klientom dostęp u d o p ro d u k tó w budujących w izerunek detalisty 15.

P rzem iany jako ścio w e w sektorze h an d lu są także następstw em w yko-rzystyw ania technologii inform acyjnych w zarząd zan iu o ra z stosow anych strategii rozw oju. Z n ajd u je to odzw ierciedlenie w realizacji poszczególnych

funkcji - zarów no podstaw ow ych, takich ja k za k u p , g o sp o d a rk a zapasam i i sprzedaż, ja k i w spom agających, zw łaszcza logistycznych.

W zw iązku z globalizacją rynku i zw iększaniem się rozm iarów działal-ności koncernów handlow ych szczególnie w idoczne są zm iany w obszarze funkcji z a k u p u i g o sp o d a rk i zap asam i. T w o rzy się c e n tra za k u p u o d -pow iedzialne za politykę zak u p u dla całej sieci. Z w iększa to siłę p rz e ta r-gow ą w ielkich d etalistó w n a ry n k ach za k u p u . D o k o n u ją oni rów nież zak u p ó w w ra m a c h zrzeszeń (central), k tó re tw o rz ą tak że najw iększe koncerny handlow e. P rzykładem jest sojusz strategiczny w zakresie za k u p u firm W a l-M a rt (U S A ), M etro (Niemcy) i Ito Y o k a d o (Jap o n ia), zw any także m eg aalian sem 16.

R ozw ój scentralizow anych system ów dostaw i m agazy n o w an ia wpływa na w zrost znaczenia logistyki w handlu. W iększość koncernów handlow ych tw orzy w łasne ce n tra dystrybucji lub w łącza o p e ra to ró w logistycznych do łańcucha dostaw . Jednocześnie następuje zm iana profilu funkq'i przedsiębiorstw handlow ych. C zęść funkcji przejm ow ana je s t przez firm y sek to ra usług i p rzedsiębiorstw a przem ysłow e. W ynika to z konieczności racjonalizacji działalności handlowej i z poszukiw ania sposobów zm iany poziom u i struktury kosztów .

Szczególnie silny wpływ n a przem iany jako ścio w e w h an d lu wywiera m iędzynarodow y tran sfer now ych technologii i know -how w następstw ie rozw oju strategii internacjonalizacji h an d lu . O dnosi się to d o wszystkich o b szaró w działalności p rzedsiębiorstw h an d lo w y c h , z a ró w n o organizacji i zarząd zan ia, ja k i realizacji funkcji w całym łańcuchu dostaw .

W co raz większym stopniu w ystępuje zjaw isko kooperacji w sektorze handlu. Z w iększa się udział przedsiębiorstw handlow ych w spółpracujących w ra m ach sieci handlow ych na podstaw ie pow iązań um ow nych. Stanow i to je d n ą z form przeciw staw ienia się sile rynkow ej dużych przedsiębiorstw X 3 h a n d lo w y c h d o k o n u jący ch ekspansji zagranicznej.

R easum ując, należy stwierdzić, że w sektorze h an d lu w zrasta stopień .^ in te r n a c jo n a liz a c ji działalności o raz w ystępuje w ysoka d y n a m ik a zm ian ^ s t r u k t u r a l n y c h w zakresie form i typów jed n o stek handlow ych o raz stru k tu ry

podm iotow ej.

Procesy globalizacji rynku wpływają z jednej strony na zwiększenie stopnia unifikacji form uł handlu i występowanie tych samych sieci sklepów n a różnych rynkach w sensie przestrzennym , a z drugiej strony p o w o d u ją one w zrost zainteresow ania podm iotów gospodarczych podejm ow aniem inicjatyw n a rynku lokalnym .

16 P o r. P. K o tier, G . A rm stro n g , J. S aunders, V. W ong, M a rketin g . P odręcznik europejski, PW E , W arszaw a 2002, s. 280.

Z globalizacją ry n k u należy także w iązać dynam iczny rozwój handlu elek tro n iczn eg o 17. W z rasta zarów no liczba w irtualnych firm handlow ych, a także rozw ija się koncepcja zintegrow anego w ielokanałow ego handlu detalicznego, czyli następ u je w łączanie In tern etu ja k o k an a łu dystrybucji do stru k tu ry tradycyjnych przedsiębiorstw handlow ych.

M a ria Sław ińska

S T R U C T U R A L C H A N G E S IN T R A D E IN T H E F A C E O F M A R K E T G L O B A L IS A T IO N

T h is p a p e r analyses stru c tu ra l changes, b o th q u a n titativ e as well as q u alitativ e, taking place in tra d e as a result o f th e m ark e t g lo b alisatio n processes.

T he changes in the trad e sector, which is considered to be a dispersed sector, are characterised by: in te rn a tio n a lisa tio n , increasing co n ce n tra tio n due to m ergers a n d acq u isitio n s, as well as co -o p eratio n . M a rk e t g lo b alisatio n directly results in the grow ing n u m b er o f c o m p an ies deciding to o p e ra te on an in te rn a tio n a l scale a n d in the quick p ro life ratio n o f new in stitu tio n a l form s o f trad e a n d in n o v atio n .

T h e m ain in d ic a to rs o f q u a litativ e changes in trad e include: co n su m er b eh av io u r an d ex p ectatio n s, co m p e titio n , th e use o f in fo rm a tio n technologies an d the tran s fer o f k n o w -h o w as a co n seq u en ce o f foreign investm ent in th e trad e sector.

17 B. G reg o r, M . S taw iszyński, E-com m erce, O ficyna W y d aw n icza B ra n ta , B y d g o szcz-Ł ó d ź 2002, s. 80.