Dzieła uczniów Jana Matejki eksponowane w Galerii Malarstwa Polskiego i Europejskiego Rzemiosła Artystycznego Muzeum Narodowego w Kielcach

Elżbieta Jeżewska

Dzieła uczniów Jana Matejki

eksponowane w Galerii Malarstwa

Polskiego i Europejskiego Rzemiosła

Artystycznego Muzeum Narodowego

w Kielcach

Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 23, 301-309

2007

ELŻBIETA JEŻEWSKA

DZIEŁA UCZNIÓW JANA MATEJKI EKSPONOWANE

W GALERII M ALARSTW A PO LSKIE G O

I E U R O PE JSK IE G O RZEM IO SŁA AR TYSTYC ZN E G O

MUZEUM NARODOWEGO W KIELCACH

Chcemy przypom nieć ważny dla polskiej kultury krąg Akademii Sztuk Pięk­ nych w Krakowie z tej racji, że w zbiorach kieleckich i w wystroju zabytkowych budowli Kielc znajduje się w iele wartościowych dzieł malarskich artystów w y ­

k ształcon ych w tej uczelni artystycznej, bądź w wyniku jej oddziaływania. Zna­

cząca część tego m alarstwa z kolekcji organizatora sesji jest stale eksponowana w G alerii m a la rstw a polskiego i europejskiego rzem iosła artystycznego.

Początek krakowskiej Akademii dała szkoła artystyczna założona w 1818 r. przy Wydziale Filozoficznym U niw ersytetu Jagiellońskiego, egzystująca następ­ nie od 1826 r. na prawach wydziału, a usam odzielniona pod nazwą Szkoły Sztuk Pięknych w 1873 r., dzięki zabiegom głównego jej organizatora Jana Matejki, wychowawcy licznych uczniów-artystów. Ich prace mają m uzea polskie - na czele z krakowskim i, posiada bądź przechowuje także kieleckie M uzeum Narodowe, Oddział - M uzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku jak również nowo powo­ łane M uzeum Diecezjalne w Kielcach. Z omawianym zagadnieniem wiąże się również wystrój katedry kieleckiej z czasów od końca XIX w. do lat 20. XX w.

Referaty przygotow ane na sesję należy rozum ieć jako sygnały szerokiej pro­ blem atyki, bow iem w iększość z prezentow anych artystów posiada ugruntow a­ ne miejsce w h istorii sztuki, dzięki publikacjom monograficznym i wystawom , zw łaszcza stałym ekspozycjom - w pierwszym rzędzie z najstarszą narodową Galerią „Sukiennice” - „zaczynem ” M uzeum Narodowego w Krakowie oraz Galerią m alarstw a polskiego stołecznego M uzeum Narodowego w Warszawie; jak również dzięki licznym m uzealnym ekspozycjom problemowym okresowym (i towarzyszącym im prezom ) tak ważnym , jak: „Matejce w hołdzie” - w stulecie śm ierci artysty w 1993 r., z katalogiem wydanym przez M uzeum Narodowe w W arszawie, czy „100-lecie Domu Jana M atejki” w 2004 r. i w tym samym czasie trwająca (2004) w Katowicach w ystaw a A rtyści ze szkoły J a n a M atejki (M uzeum Śląskie).

Rok 2007 to okres wzm ożonego zainteresowania, m.in., Stanisławem Wy­ spiańskim ( + 1907), jednym z najwybitniejszych uczniów Matejki.

Postacie artystów, którzy są właściwie głównymi bohateram i sesji przybliżają: kustosze M uzeum Narodowego w Krakowie - z Oddziałów: Dom Jana Matejki,

302 Elżbieta Jeżewska

Muzeum Stanisława Wyspiańskiego i Dom Józefa Mehoffera; natom iast środowi­ sko Kielc reprezentują: przedstawicielka Akademii Świętokrzyskiej, (do niedawna kustosz tutejszego muzeum), kustosz z muzeum-pałacu w Oblęgorku, będącego darem narodowym dla pisarza Henryka Sienkiewicza i opiekunka kieleckiej G a­

lerii m alarstw a polskiego...

Młodzi artyści studiujący w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (SSP) - po­ przedniczki Akademii, za czasów Jana Alojzego Matejki (1838-1893), wybitnego malarza i pedagoga o silnej osobowości, dyrektora SSP od 1873 r. do końca życia - byli pod wpływem m istrza Jana (jak w Krakowie nazywano Matejkę): od m o­ m entu, kiedy którem uś z nich zaproponował on (lub zgadzał się na prośbę rodzi­ ców chłopca) uczęszczanie na zajęcia do uczelni (po uważnym obejrzeniu odręcz­ nych „dzieł” kandydata), poprzez regularne zajęcia kursowe ze studentam i, aż po dyskusje z dorosłymi, dojrzałymi twórczo artystami. W szyscy oni byli świadom i fascynacji m istrza historią, co w ich czasach wyrażało bez reszty postaw ę patrio­ tyczną Polaków. Matejko starał się zaszczepić pasję hołubienia tradycji zarówno 0 wymiarze narodowym, jak i lokalnym dotyczącym jego rodzinnego Krakowa, zarazem przecież dawnej stolicy Polski i ośrodka Ziemi Krakowskiej z jakże boga­ tym folklorem. Oddźwięk w twórczości jego uczniów - i zarazem wychowanków innych jeszcze artystów-pedagogów SSP - był różnorodny. Absolwenci tej kra­ kowskiej uczelni tworzyli malarskie kompozycje m onum entalne i sztalugow e, podejmując tem aty uznaw ane przez każdą akademię europejską tam tego czasu, takie jak: scena historyczna, religijna; portret, akt, scena rodzajowa - w e wnętrzu 1 pejzażu; pejzaż, m artwa natura, kompozycja alegoryczno-symboliczna. N aw ia­ sem mówiąc Matejko starał się dbać również o rozwój rzeźbiarzy. Z pokolenia jego uczniów awangarda środowiska krakowskiego m iała też wkład w unow ocześnie­ nie grafiki książkowej i elitarnych czasopism oraz włączała się do prac projekto­ wych z zakresu sztuki stosowanej (użytkowej); nauczała podstaw sztuki.

Jan Matejko, jak wiadomo, to niekwestionowany m istrz sceny historycznej, ale wyróżnić trzeba w jego interpretacji także portret. Matejko „obdarowywał” bowiem swych wychowanków - może nawet m im owolnie - um iejętnością n iezw y­ kle dogłębnego, od strony psychologicznej, portretowania osób w jakim -by „ko­ stium ie” model nie wystąpił; stąd też logo kieleckiej sesji: „Stańczyk” - krypto- autoportret Jana Matejki, fragm ent jego obrazu Stańczyk w czasie balu na dw orze

królowej Bony wobec straconego Sm oleńska z 1862 r. (zbiory M uzeum N arodow e­

go w Warszawie).

Dla uczniów Matejki wzorem do naśladowania był w mniejszości przypadków jego styl malarski (wpływ od razu zauważalny, np. w twórczości W ładysława Ros- sowskiego), a w większości - ideały ujawniane zwłaszcza w sztuce „w zniosłej”, emanujące z dzieł „w służbie” Polonii, religii, czy filozoficznego pojmowania losu człowieka (w tym losu artysty), tem atów też rozwijanych w następnej epoce m o­ dernistycznego sym bolizm u na przeł. XIX/XX w. Pod tym i względam i wzorcowe są postawy pomocników m istrza Jana w pracy nad dekoracją w nętrza krakow­ skiego kościoła Mariackiego, później należących do najbardziej znanych twórców krakowskich: Stanisław a W yspiańskiego, Józefa Mehoffera i W łodzim ierza Prze- rwy-Tetmajera. Każdy z nich kontynuował właściwie idee m atejkowskie aranżu­ jąc wnętrza sakralne i inne użyteczności publicznej (ze szczególnym uw zględnie­ niem polichromii i witraży przywracając z zapom nienia urok gotyku, w tym gotyku nadwiślańskiego!), chociaż styl ich dojrzałych, sam odzielnych dzieł - jak i sztalugowych oraz z innych dziedzin twórczości plastycznej - był już zgodny

z duchem nowych czasów określanych m ianem modernizmu (zachodnio-europej­ skiego, secesji), w tym Młodej Polski. Każdy wypracował przy tym własne, niepo­ wtarzalne cechy twórczości od razu rozpoznawalne, zgodne z przyrodzonym tem ­ peramentem , np. W yspiański - m anifestował dramatyzm, Mehoffer - ciążył ku idylli i dekoratywności. Wzorem tytanicznie pracowitego Matejki rozwijali też poza-plastyczne dziedziny twórczości, w tym jak się uważa „nieprzekładalne na obraz”, bo Wyspiański i Tetmajer to przecież również pisarze i poeci.

Między mistrzem a uczniami bywały oczywiście, również ostre konflikty - nawet z tym i kontynuującymi służbę Polonii, np. z utalentowanym Jackiem Malczewskim - na tle rozwiązań czysto malarskich, kompozycyjnych. W przypadku zupełnego bra­ ku zrozumienia obustronnie studenci zmieniali jednak środowisko artystyczne (np. przypadek Antoniego Piotrowskiego, którego twórczość jest charakterystyczna dla szkoły warszawskiej). Znamy jednak również przykłady uszanowania „inności” arty­ stów z bagażem doświadczeń, nadal szukających drogi - należał do nich, m.in., Leon Wyczółkowski hołubiony pod dachem domu-pracowni Matejki.

Z jakiego rodzaju sztuką kojarzymy Jana Matejkę, jeśliby jego dzieła uznawać za probierze dokonań uczniów?

Kształcił się u Wojciecha K. Stattlera i Władysława Łuszczkiewicza (także histo­ ryka sztuki) w krakowskiej uczelni, następnie uzupełniał studia w Monachium - krótko (1859), w tym czasie zapewne nabrał pewności, że możliwe jest szybkie zorganizowanie uczelni artystycznej typu akademia (monachijską Królewską Aka­ demię Sztuk Pięknych założono tuż po 1800 r.) i stałych galerii dzieł sztuki (mona­ chijskie Pinakoteki). Później poznawał słynne malarstwo w innych krajach (Wło­ chy, Francja), pozostając wierny nurtowi historyzmu. Realizując swoje zamierzenia twórcze i jako organizator SSP w Krakowie - a więc w ramach tego obszaru ziem polskich, które po rozbiorach przypadły monarchii Habsburgów, w zasadzie tole­ rancyjnie traktujących narodowe uczucia różnych nacji, wyrażane w scenach dzie­ jów „starożytnych” - Matejko stał się niezrównanym kreatorem wizerunków na­ szych władców, świętych patronów i innych sławnych rodaków, jak np. Kopernika wyobrażony na obrazie namalowanym w 400 rocznicę urodzin uczonego - M ikołaj

Kopernik we Fromborku z 1873, (własność - U niwersytet Jagielloński), czy postaci

pozornie nieważnych, jak przywołany Stańczyk.

Wśród wielu wybitnych dzieł Matejki pozwolę sobie wymienić te może najbar­ dziej poruszające widzów, bo są to przestrogi, zwycięstwa i klęski dotyczące całych narodów: z cyklu Dzieje cyw ilizacji w Polsce - Kląska legnicka. Odrodzenie (1241) obraz z 1888 r. (Muzeum Narodowe w Warszawie); B itw a p o d G runwaldem (1410) kompozycja wystawiona w 1880 r. w Paryżu, szokująca do dziś swoją skalą (Mu­ zeum Narodowe w Warszawie); H ołd P ruski (Kraków 10 kwietnia 1526) z 1882 r. (Galeria „Sukiennice”) - zainspirowany, jak się przyjmuje, przez renesansowe dzie­ ło wenecjanina Paola Veronese: R odzina D ariusza p rzed Aleksandrem Wielkim, z lat 1568-1573; Kazanie księdza Piotra Skargi - przed Zygmuntem Ш Wazą, z 1864 r., scena iście „rembrandtowska”, nagrodzona złotym medalem w Paryżu (Muzeum Narodowe w Warszawie); Unia lubelska z 1869 r., wizja pokojowego scalenia dwóch państw pod berłem Zygmunta Augusta Jagiellona, polskiego króla z dynastii o ro­ dowodzie litewskim (Muzeum Narodowe w Warszawie, depozyt w Muzeum Lubel­ skim); Reytan na sejm ie w arszaw skim (1773) z 1866 r. - zapowiedź upadku pań­ stwa polskiego (Zamek Królewski w Warszawie).

Matejko nie doczekał odzyskania niepodległości Polski, ale bez jego interpre­ tacji historia Polski i Litwy (historiozofii) nie byłoby zapewne

symboliczno-alego-304 Elżbieta Jeżewska

rycznych wizji historycznych W yspiańskiego czy M alczewskiego. W szystkie one odcisnęły ogromne piętno na świadom ości i nawet podświadomości rodaków, wraz z twórczością o tem atyce patriotycznej romantyków, takich jak Piotr M ichałow­ ski i później Artur Grottger; podtrzym ały też gotowość chwycenia za broń synów Polonii.

Akademik Matejko „rodził” nieoczekiw anie dla siebie modernistów, ale prze­ cież dbał o rozwój osobowości swoich podopiecznych, co m usiało zaowocować roz­ wojem ich talentów i sam doszedł do niekonwencjonalnej „wibracji” pędzla oraz faktury lica płótna zupełnie nie-klasycznej!

W k i e l e c k i e j G a le r ii m a l a r s t w a p o ls k ie g o ... są obrazy ukazujące szeroki

wachlarz tendencji artystycznych wypracowanych w murach krakowskiej SSFJ niektóre powstały w w yniku bezpośredniego wpływu, czy inspiracji Jana Matejki. N ależą do nich eksponow ane dzieła autorstwa: Maurycego Gottlieba, Jacka Mal­ czewskiego, Stanisława W yspiańskiego, Józefa Mehoffera i Włodzimierza Tetm a­ jera, a także: Józefa M ęciny-Krzesza, Hipolita Lipińskiego, Franciszka Tepy, Lu­ dwika de Laveaux (z Jaronowic koło Jędrzejowa, bywałego w Kielcach), Franciszka Zmurki, czy w ym ienionego już Wyczółkowskiego. Wspomnieć wypada też obecność malarstwa: Wojciecha Weissa - pełniącego jako młody chłopiec wartę przy trum nie m istrza Jana oraz A lfonsa Karpińskiego, a ponadto, z okazji sesji w ystawionych dodatkowo pracach: Franciszka Streitta, Stanisława Tondosa - malującego weduty krakowskie (i innych m iast) w kooperacji z Wojciechem Kos­ sakiem (syn Juliusza); Zdzisława Lenartowicza malarza i archeologa związanego z Kielcami pracą w tutejszym M uzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego; Tadeusza Jana Dm ochowskiego - po konsultacjach u Matejki, Tadeusza Okonia i in. (por. K atalog obrazów na końcu artykułu).

Do obrazów ukazujących batalie i inne sceny historyczne w muzeum kielec­ kim należą także, m. in.: akwarele Juliusza Kossaka (1824-1899) - na tem at dzie­ jów polskich w XVII w. (L isow czycy, 1880), czy okresu napoleońskiego (K siążę

J ó ze f P oniatow ki p o d R aszyn em , 1882) i in. - malarza, jak wiadomo, mieszkające­

go w Krakowie od 1869 r. do końca życia i poniekąd zawdzięczającego popular­ ność swoich „sarmackich” kompozycji ugruntowanej pozycji m alarstwa h isto­ rycznego w krakowskiej SSP za czasów Matejki. Jest też m alarstwo olejne z lat 30. XX w., absolwenta krakowskiej uczelni, Stanisława Kaczora-Batowskiego (1866-1946) znającego z pew nością w ielkie dokonania Matejki: tryptyk pt. Wej­

ście legionistów [strzelców ] Józefa P iłsu dskiego do Kielc w 1914 roku oraz szkic

tryptyku na stałej ekspozycji pod historyczną nazwą S an ktu ariu m M arszałka J ó ­

zefa P iłsudskiego.

Po śm ierci Matejki zasadnicze zm iany organizacyjne w SSP wprowadził, jak wiemy, artysta malarz Julian Fałat, dźwigając uczelnię do rangi Akademii Sztuk Pięknych (1901), z tym, że twórczość tego reformatora również ulegała nastrojo­ wi sztuki wypracowanej w krakowskim środowisku, jak o tym wymownie świad­ czy jego P ejzaż z kapliczką, z 1906 r., w kieleckiej G alerii m alarstw a polskiego... - obraz modernistyczny, a rów nocześnie bardzo romantyczny.

KATALOG OBRAZÓW OMÓWIONYCH NA SESJI,

ZBIORY MUZEUM NARODOWEGO W KIELCACH

Skróty: Н/ - od nr inw. MNKi/H/...; М/ - od nr inw. MNKi/M/...; * - ilustracja - S t a n i s ł a w B a t o w s k i - K a c z o r (1866-1946) po studiach: w SSP w Krako­ wie, w Akademii w Wiedniu i Monachium: tryptyk Wejście legionistów [strzelców ]

Józefa P iłsudskiego do K ielc w 1914 roku*, Lwów 1935 r., część środkowa - ze

sceną j. w., M/40; obraz skrzydłowy I.: Potyczka strzelców n a folw arku C zarnów, depozyt, własność U rzędu M iasta w Kielcach; obraz skrzydłowy II.: Potyczka p rzy

hotelu w K ielcach, kopia współczesna (oryginał w M uzeum Pomorza Środkowe­

go), H/...; trzy obrazy olejne na płótnie. Tryptyk był przeznaczony do Dom u im. Józefa Piłsudskiego w Kielcach (WDK); obecnie na stałej wystaw ie historycznej muzeum. Fundatorzy dzieła - rodzina Zygulskich (uw iecznieni w scenie środko­ wej - wśród ludności witającej Piłsudskiego)

Szkic tryptyku, Lwów ok. 1934-1935 r., olej/płótno, M /1537/1-3

- S t a n i s ł a w B e r g m a n (1862-1930) po studiach: w SSP w Krakowie, w Aka­ demii w M onachium, pracujący w Wiedniu (9 lat) i rodzinnym Krośnie: K w ia cia r­

ki, 1897 r., olej/płótno, M/1886

- T a d e u s z J a n D m o c h o w s k i (1856-1930) po konsultacjach u J. Matejki:

Zam ek gotycki, kon. XIX w., kredka/papier; M /1734

- J u l i a n F a ł a t (1853-1929) po studiach: w SSP w Krakowie, Zurychu (1873), w Akademii w Monachium 1879-1880: Pejzaż z kapliczką, 1906, olej/płótno, M/94

- M a u r y c y G o t t l i e b (1856-1879) po studiach: w Akademii w Wiedniu, w SSP w Krakowie - uczeń J. Matejki (1874-1875) i w Monachium: Autoportret*

- wzorowany na A utoportretach Rembrandta z ośw ietleniem głowy od tyłu (Pina-

koteka w Monachium), ok. 1876 r., olej/tektura, M/205; Taniec Salom e*, 1876­ 1879, olej/płótno, M/195

- W o j c i e c h K o s s a k , vide Stanisław Tondos

- J ó z e f M ę c i n a - K r z e s z (1860-1934) po studiach: w SSP w Krakowie - m.in. uczeń J. Matejki, i po pobycie w Monachium: Potyczka - pojedynek Turka z husa­ rzem polskim, 1881 r., olej/dykta, M/424

- L u d w i k L a v e a u x , d e (1868-1894) po studiach: w SSP w Krakowie - u J. Matejki, następnie czynny w M onachium i Paryżu: B abcia, ok. 1890?, akwa­ rela/papier, M/45; Widok Paryża z w ieżą Eiffla, ok. 1894, akwarela/papier, M /l 156 - szkic do kompozycji olejnej w G alerii „S u kien n ice” w M uzeum Narodowym w Krakowie

- Z d z i s ł a w L e n a r t o w i c z (1862-1941) po studiach: w Klasie Rysunkowej w Warszawie, w SSP w Krakowie - u J. Matejki, w Monachium; czynny w O strow­ cu Świętokrzyskim i Kielcach jako malarz i archeolog: M ło d a w ieśniaczka, 1899­ 1910, olej/płótno, M/1705, z dedykacją dla Aleksandra Druckiego-Lubeckiego z 1910 r.

- H i p o l i t L i p i ń s k i (1846-1884) po studiach: w SSP w Krakowie, w Mona­ chium w Akademii i poza nią: Powrót ze żn iw a*, 1872, olej/płótno, M/295 Cyganie

z n iedźw iedziem w m iasteczku - szkic, ok. 1876?, olej/płótno, M /l 164

- J a c e k M a l c z e w s k i (1854-1929) uczeń pisarza i uczestnika pow stania styczniowego A. Dygasińskiego, po studiach: w SSP w Krakowie - dzięki J. Ma­ tejce (z przerwami na podróże do Turcji, Grecji), profesor macierzystej uczelni

306 Elżbieta Jeżewska

(Akademia) 1910-1921; 18 obrazów z lat 1876-1920: Portret mężczyzny*, 1876, olej/płótno, M/322 - wizerunek realistyczny, psychologiczny; dzieła symboliczne:

C hrystus Frasobliwy, ok. 1897, olej/płótno, M/51; Pastuszek z Chimerą*, 1904,

olej/tektura, M/52; Jan Chrzciciel, 1911, olej/płótno, M/326; P rzy studni z cyklu

Z atruta stu d n ia - szkic lub obraz niedokończony, 1921, olej/dykta, M/1162; Szkic do portretu starca. M ienie W ielopolskich z Chrobrza. S ta n isła w B ryniarski,

ok. 1907, olej/tektura, M /1606, obrazy z cyklu „Polonia”, m ienie Wielopolskich z Chrobrza: P ytia, 1917, olej/tektura, M /1608, Polonia

I*.,

II.,

-

A leksandra Wielopolskiego. H erkules na rozstajnych drogach, 1920, olej/płótno,

M/1597 - nawiązanie do wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. Pejzaże: Pejzaż m iej­

ski z kościołem - Kraków?, 1901, olej/tektura, M/197; K rajobraz z płotem , ok.

1905, olej/tektura, M/196; K rajobraz okolicy podgórskiej, 1906, olej/deska, M/93 - J ó z e f M e h o f f e r (1868-1946) po studiach: w SSP w Krakowie i uzupełniają­ cych w Paryżu, profesor macierzystej uczelni (Akademia): Portret M acieja R a d zi­

w iłła, po 1914, olej/płótno, M/1712; Dworek w Jankówce, ok. 1907?, olej/płótno,

M/1916; M otyw pejzażow y - fragment parku lub ogrodu, ok. 1910?, olej/tektura, M/206. Patrz też: Stanisław Wyspiański

- T a d e u s z O k o ń (1872-1957) po studiach w SSP w Krakowie - u J. Matejki i in., oraz uzupełniających w Wiedniu, Monachium, Paryżu, czynny w Bochni:

A utoportret, przed 1914, olej/płótno, M/366

- F r a n c i s z e k S t r e i t t (1839-1890) po studiach: w SSP w Krakowie - uczeń J. Matejki i in., w Akademii w Wiedniu, od 1871 w Monachium na stałe: Portret

Józefa Konopki - wizerunek ziem ianina-erudyty w stroju polskim, Tomaszowice

k. Krakowa 1865, olej/płótno, M/340

- W ł o d z i m i e r z T e t m ą j e r ( P r z e r w a - T e t m a j e r ) (1862-1923) poeta i m a­ larz, po studiach artystycznych: w Akademii w Wiedniu, w Krakowie w SSP i osobno u J. Matejki, w M onachium i Paryżu; osiadły w Bronowicach podkrakow­ skich: P rzed chałupą - m otyw z Bronowie (karczma?), ok. 1909, olej/płótno, M/50

- S t a n i s ł a w T o n d o s (1854-1917) po studiach w SSP w Krakowie - u J. Ma­ tejki i in., po podróżach do Wiednia, Monachium i in.; współpraca - W o j c i e c h K o s s a k (1856-1942) w zakresie postaci sztafażowych na obrazie: Wnętrze Kościo­

ła M ariackiego w K rakowie*, 1900-1903, akwarela/papier, M/361

- W o j c i e c h W e i s s (1875-1950) po studiach w SSP w Krakowie i u L. Wyczół­ kowskiego, po podróżach artystycznych po Europie, profesor macierzystej uczel­ ni (Akademia); z obrazów, najstarszy: U p io rn a w ierzbie, 1899, olej/płótno, M /l 189 - obraz już modernistyczny

- L e o n W y c z ó ł k o w s k i (1852-1936) po studiach: w Klasie Rysunkowej w Warszawie (W. Gerson), w Akademii w M onachium, w SSP w Krakowie - u J. Matejki; profesor krakowskiej SSP/Akademii, nadto uczelni artystycznych w Poznaniu i Warszawie: Portret S ta n isła w a S zw arca - wizerunek artysty-kolek- cjonera, 1911, tusz, pastel/tektura, M/1326

- S t a n i s ł a w W y s p i a ń s k i (1869-1907) poeta i malarz, po studiach: w SSP w Krakowie - u J. Matejki i w Paryżu; profesor macierzystej uczelni: Zdjęcie

z krzyża* - projekt fragm entu witraża do kościoła Mariackiego w Krakowie, ok.

jekt do polichromii (kościół oo. Franciszkanów w Krakowie), ok. 1895-1896, pa­ stel/papier, M/49; Skarby Sezam u*, ok. 1897, pastel/papier, M/162; G łówka d zie w ­

czynki*, 1905, pastel/tektura, M/96; Portret E lizy Pareńskiej*, 1905, pastel/papier,

M /324 - dziewczę ze w stążką we włosach na tle pelargonii, jedna z trzech „kra­ kowskich muz Młodej Polski”, córek krakowskiego lekarza Stanisław a Pareń- skiego ( + 1913) i jego żony Elizy-Seniorki z Muekleisenów; później żona poety Edwarda Leszczyńskiego.

O statni portret jest jedną z dwóch znanych wersji autorskich tej kompozycji obok kieleckiego, inny egzemplarz dzieła - w Muzeum Narodowym w Warszawie, też z 1905 r.

- F r a n c is z e k Ż m u rk o (18587-1910) po studiach w SSP w Krakowie, w Mo­ nachium i Akademii w Wiedniu oraz po podróżach do Paryża: D am a na tle skał

z p ara so lk ą - m otyw z Ojcowa k. Krakowa, 1887 r., olej/tektura, M/296; Portret kobiety z w achlarzem , 1889 r., olej/deska, M/123

LITERATURA (wybór)

Dobrowolski T., Nowoczesne m alarstw o polskie. Wrocław-Kraków t. 1: 1957, t. 2: 1960

M ateriały do dziejów A kadem ii S ztu k Pięknych w K rakow ie. Red. J.E. D utkie­

wicz t. 1 cz. 1 1818-1895, Wrocław 1959

Ławniczakowa A., Jacek M alczewski. K atalog w ystaw y m onograficznej [Muzeum Narodowe w Poznaniul, Poznań 1968

Blum H., S ta n isła w W yspiański, Warszawa 1969

Modrzejewska B., Oborny A., Zbiory m alarstw a polskiego. K atalog [zbiorów M uzeum Świętokrzyskiego w Kielcach], Warszawa 1971

K raków w m alarstw ie S. [Stanisława] Tondosa. Katalog wystawy w Muzeum H i­

storii M iasta Krakowa Praca ze zbiór., Kraków 1971

S ło w n ik artystów polskich i w Polsce działających... t. I.-VL: Ossolineum Wrocław

- PAN Warszawa 1971-1998 (kontynuacja) Dobrowolski T., S ztu ka K rakow a, Kraków 1978 Juszczak W., M łody Weiss, Warszawa 1979

U czniowie M atejki [Katalog wystawy]. Oprać. M. Buyko, Kraków 1988

In the F lower o f Youth. M aurycy Gottlieb 1856-1879 [Katalog wystawy]. N.

Gural-nik., Kolb E., M alinowski J., M useum of Art Tel Aviv 1991

M atejce w hołdzie... W stulecie śm ierci artysty. Katalog wystawy. Oprać. E. Micke-

Broniarek, in., M uzeum Narodowe w Warszawie 1993

J a n o w i M atejce w stulecie śm ierci. Pam iętnik wystawy w Muzeum Narodowym

w Krakowie 1993/1994

Stępień H., A rtyści polscy w środow isku m onachijskim w latach 1828-1914. M a­

teria ły źródłow e, [w:] Studia z Historii Sztuki IS PAN. Red. W. Juszczak, J. Ko­

walczyk, J. Pietrusiński, t. XLVTI Warszawa 1994 M alinowski J., Leon W yczółkowski, Kraków 1995

Nowobilski J. A., W łodzim ierz Tetm ajer (1861-1923), Kraków Fundacja im. W. Tetmajera, 1998 (katalog wystawy w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie) S. Krzysztofowicz-Kozakowska, F. Stolot, H istoria m alarstw a polskiego, Kraków

2000

J ó ze f Mehoffer / Opus m agnum . K atalog w ystaw y. J. Wapiennik-Kossowicz,

308 Elżbieta Jeżewska

S ta n isła w W yspiański / Opus m agnum . K atalog wystawy. M. Romanowska,

M. Czubińska, i in., Muzeum Narodowe w Krakowie 2000

Sto la t Dom u J a n a M atejki ... Praca zbiorowa, M uzeum Narodowe w Krakowie

2004

A rtyści ze szkoły Jan a M atejki... K atalog w ystaw y. Oprać. K. Jarm uł., i in., Mu­

zeum Śląskie w Katowicach 2004

Jeżew ska E., Kwaśnik-Gliwińska A., M alarstw o polskie i europejskie rzemiosło

artystyczne. Galeria..., Muzeum Narodowe w Kielcach 2004

L u dw ik de Laueaux (1868-1894). K atalog w ystaw y [monograficznej]. A. Zeńczak,

i in. M uzeum Narodowe w Krakowie 2005

THE WORKS OF JAN MATEJKO’S DISCIPLES AT THE GALLERY OF POLISH PAINTING AT TH E NATIONAL MUSEUM IN KIELCE

T he N ational M useum in Kielce holds many paintings by graduates of th e Cracow School ofFine A rts (since 1901: Academy of Fine A rts in Cracow), exhibited a t th e p er­ m an en t G alleryof Polish P ainting and European Decorative A rt as well as a t tem porary exhibitions(watercolours). These w orks come from th e years 1865-1920, which m eans th a t they originated during th e tim es of J a n Matejko (1838-1893), an em inent painter and teacher, from 1873 - Head of th e said a r t school, as well as his successors, including some of his disciples. The them es of these paintings vary from historical, genre and symbolic scenes to p o rtra its and landscapes.

At th e session held a t the N ational M useum of Kielce on M arch 15, 2006, th e paintings of th e Cracow school from th e Gallery (oils) were discussed, alongside th e presentation of tem porarily exhibited w atercolours. O utstanding works by M atejko’s disciples include atm ospheric pictures by Maurycy Gottlieb - e.g. Salom e’s Dance (after 1870, to be seen in th e poster for th e Gallery o f Polish P ainting at the N ational M useum in Kielce); and by the la ter avant-garde of th e Young Poland (tu rn of th e 20th century): Jacek Malczewski, S tani­ sław W yspiański and Józef Mehoffer, together with Leon Wyczółkowski and Włodzimierz T etm ajer who w orked independently in th e M odernist, A rt Nouveau style. The influence of J a n M atejko is to be seen in p articular in paintings on historical and patriotic subjects, for exam ple those by Józef M ęcina-Krzesz’s A T urk and a Winged Cavalry M an in S kirm ish (1881), Stanisław W yspiański’s The Treasures o f the Vault (ca. 1897) touching upon th e Slavonic roots of th e Polish nation, Jacek Malczewski’s Polonia cycle (1917-1920), or th e m uch la te r triptych by Stanisław Kaczor-Batowski, Jó ze f P iłsu d sk i’s R ißem en Entering

Kietce in 1914 (1935). Wyspiański, Mehoffer and Tetm ajer - regardless of th e influence

by W estern European culture - were interested in polychrome painting and stained glass windows also in M atejko’s day, helping th e ir professor restore th e interior of St. M ary’s Basilica in Cracow (ca. 1890). Colourful views of historic buildings, including church in­ teriors, were delightedly painted by Stanisław Tondos, ano th er disciple of M atejko’s. The Cracow school p o rtraits tend to be psychological and decorative a t once, abounding with costum e detail, as is th e case w ith Franciszek S tre itt’s Portrait o f Jó ze f Konopka, featuring a m ale model w earing th e Polish k ontush (1865), or Leon Wyczółkowski’s Portrait o f S ta n i­

sław Szw arc (an a rtist and a rt collector) w ith a vase and a sculpture (1911). Psychological

are also studies of children, such as W yspiański’s fine H ead o f a Girl (1905). Landscape and genre painting by th e Cracow school, besides th e realistic painting of until th e late 19th century - e.g. by Hipolit Lipiński (Back from the Harvest, 1872) - constitutes a large group of works varying in style, symbolic, following th e ideological models of Japanese woodcuts.