Ekonomika handlu zagranicznego materiały do ćwiczeń

K R A K O W S K A S Z K O Ł A W Y Ż S Z A IM . A N D R Z E J A F R Y C Z A M O D R Z E W S K I E G O

Jowita Świerczyńska

EKON O M IKA

HANDLU ZA GR ANICZNEGO

materiały do ćwiczeń

K R A K Ó W 2003

Klemens Budzowski, Andrzej Kapiszewski, Jacek M ajchrowski, Zbigniew Maciąg Recenzja:

Dr hab. Krystyna Przybylska prof. AE w Krakowie

Materiały dydaktyczne Krakowskiej Szkoły Wyższej 3/2003 Opieka wydawnicza:

Halina Baszak Jaroń

Copyright© by Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o., Kraków 2003

ISBN 83-918302-8-4

Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie, ani też rozpowszechnia­ na w jakiejkolwiek formie za pom ocą środków elektronicznych, mecha­ nicznych, kopiujących,nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich

Na zlecenie:

Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Wydawca:

Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z oo, Kraków 2003

Skład i łamanie: Antykwa

Druk i oprawa:

SPIS TREŚCI

W S T Ę P ... 5

R O Z D Z IA L I. STAN I K IE R U N K I R O Z W O JU H A N D L U Z A G R A N IC Z N E G O P O L S K I ... 7

1.1. P od staw o w e p o ję c ia ... 7

1.2. P rz y k ła d y in te rp re ta cji d a n y c h lic z b o w y c h d o ty c z ą c y c h handlu z a g r a n ic z n e g o ... 12

1.3. Z a d a n ia ... 16

1.4. P y tan ia sy stem aty zu jące w i e d z ę ... 41

R O Z D Z IA Ł II. W Y B R A N E M IE R N IK I O C E N Y P O Z Y C JI K R A JU W H A N D L U Z A G R A N IC Z N Y M ... 42

2.1. P o d sta w o w e p o j ę c i a ... 42

2.2. P rzy k ład y o b liczania w sk a ź n ik ó w h andlu z ag ra n ic zn e g o .. 50

2.3. Z a d a n i a ... 58

2.4. P y tan ia sy stem aty zu jące w ie d z ę ... 72

R O Z D Z IA Ł III. W A R T O ŚĆ C E L N A ... 74

3.1. P o d staw o w e p o j ę c i a ... 74

3.2. P rzykłady o b liczan ia w a rto śc i c e l n e j ... 81

3.4. Z a d a n i a ... 83

3.3. P y ta n ia sy stem aty zu ją ce w ie d z ę ... 87

R O Z D Z IA Ł IV. T A R Y FA C E L N A ... 88

4.1. P o d staw o w e p o j ę c i a ... 88

4.2. P rzy k ład y o b liczan ia k w oty c ł a ... 93

4.3. Z a d a n ia ... 100

L IT E R A T U R A Z A Ł Ą C Z N IK I SPIS T A B E L

WSTĘP

S krypt E k o n o m ik a h a n d lu z a g ra n ic zn e g o — m a te ria ły do ć w i­

czeń ukazuje się w serii M ateriały D ydaktyczne K rakow skiej Szkoły

W yższej im. A n d rz e ja F ry c za M o d rz e w sk ie g o .

P o zy cje w y d a w a n e w tej serii m a ją n a c e lu u ła tw ie n ie p ro c e su studiow ania; n in ie jsz y sk ry p t - p rz e d m io tu E k o n o m ik a h a n d lu z a ­ granicznego. D lateg o też za d a n ie m a u to rk i je s t zw ró c e n ie u w a g i n a zagad n ien ia p o d sta w o w e i p rz e d sta w ie n ie ich w sp o só b p rak ty c zn y , a nie p re z e n ta cja w sz y stk ic h p ro b le m ó w z w ią z a n y c h z tą d y sc y p lin ą naukow ą.

O m aw ian e p ro b le m y zo stały p rz e d sta w io n e w c zterech ro z d z ia ­ łach. P ierw szy z nich p o św ięco n o p re z e n ta c ji d an y ch sta ty sty c z ­ nych, n iezb ęd n y ch do o cen y sta n u i k ie ru n k ó w ro zw o ju h an d lu zag ran iczn eg o P o lsk i. W ro z d z ia le d ru g im p rz e d sta w io n o p o d s ta ­ w ow e m iern ik i sto so w an e w h a n d lu z a g ra n ic zn y m , p o trz e b n e do o kreślenia p o zy cji d an eg o k raju na a ren ie m ię d z y n a ro d o w e j. R o z ­ dział trzeci p o św ię c o n y je s t p ro b le m o w i u sta la n ia w a rto ści c e ln ej, n ato m iast czw arty zaw iera in fo rm ac je o ta ry fie celn ej, ze s z c z e g ó l­ nym u w z g lę d n ie n ie m sp o so b ó w o b lic z a n ia n a le ż n o śc i celn y ch . Z a ­ dania i p y ta n ia z am ie sz c zo n e w m a te ria ła c h m a ją p o m ó c stu d e n to m określić sw o je p o stę p y w n au c e z z a k re su e k o n o m ik i h an d lu z a g ra ­ nicznego. D o d a tk o w o ro z d z ia ły w z b o g a c o n e z o sta ły o liczn e p rz y ­ kłady, aby stu d e n t m ó g ł łatw iej z ro z u m ie ć i szybciej p rz y sw o ić sobie tru d n iejsze zag ad n ien ia.

S krypt p rz e z n a c z o n y je s t p rze d e w sz y stk im d la stu d e n tó w h a n ­ dlu zag ran ic zn eg o , je d n a k ż e m o że ró w n ie ż słu ży ć ja k o p o m o c d y ­ daktyczna stu d en to m sto su n k ó w m ię d z y n a ro d o w y c h , ek o n o m ii c zy europeistyki.

STAN I KIERUNKI ROZWOJU

HANDLU ZAGRANICZNEGO POLSKI

1.1. PODSTAWOWE POJĘCIA

H a n d el z a g ra n iczn y - o b e jm u je w sz e lk ie ro d z a je d z ia ła ln o ś c i

zw iązane z u trzy m an iem sto su n k ó w g o sp o d arcz y ch z z a g r a n ic ą 1. W w ąsk im zn aczen iu handel z a g ra n ic z n y o zn a c z a o d p ła tn ą w y m ia ­ nę d ó b r m aterialn y ch i u słu g p o m ię d z y p artn e ram i, k tó rz y m a ją sw oje sied zib y po ró żn y ch stro n a c h g ran icy celnej p a ń stw a . W u ję ­ ciu szerszy m o b ejm u je p o n a d to w y m ia n ę d ó b r n ie m a te ria ln y ch , np. patenty, licencje, k n o w -h o w ; o b ro ty kap itało w e, np. in w esty cje p o rt­ felow e a tak że p o zo stałe o b ro ty b ie ż ą c e, tj. składki do o rg an izac ji m iędzynarodow ych, płatności tran sfero w e (em erytury, renty) n a rzecz zagranicy, koszty z w iązan e z u trz y m a n ie m n ie ru c h o m o śc i, p la c ó ­ w ek d y p lo m aty czn y ch .

H an d el m ięd zy n a ro d o w y - je s t p o ję c ie m sze rszy m od p o ję c ia h a n ­

del z ag ran iczn y i o z n acz a w y m ia n ę g o sp o d a rc z ą w ięk szej g ru p y k rajów lub w y m ian ę glo b aln ą.

E k on om ik a h andlu z a g r a n ic z n e g o - to d y scy p lin a n a u k o w a , k tó ra

bada zjaw isk a ek o n o m iczn e w y stę p u ją c e w p ro cesie w y m ia n y h a n ­ dlow ej i w sp ó łp racy g o sp o d a rcze j d a n eg o k raju z z ag ran icą.

P olityk a h an d lu z a g r a n iczn eg o - to cele i śro d k i sto so w an e p rz e z

p aństw o w od n iesien iu do h an d lu zag ran iczn eg o , p o z w a la ją ce o sią g ­ nąć ogólne zad an ia p o staw io n e p rz e d g o sp o d a rk ą n aro d o w ą.

1 J. Rymarczyk, Handel zagraniczny - organizacja i technika, PWE, Warsza­ wa 1997, s. 17.

R o d za je śro d k ó w p o lity k i h a n d lo w ej:

- tary fo w e, - p a ra ta ry fo w e, - n ietary fo w e.

Ś rod k i ta r y fo w e - to ró żn eg o ro d z a ju cla.

Ś rod k i p a r a ta r y fo w e - t o tak ie środki p o lity k i h an d lo w ej, które nic

s ą d a m i , lecz d z ia ła ją id e n ty czn ie ja k cła, a w ięc słu ż ą o graniczaniu w y m ia n y p rz e z p o d n ie sie n ie ce n y to w a ró w im p o rto w an y ch , np.: op łaty w y ró w n a w c z e, o p ła ty i p o d a tk i w e w n ę trz n e nakład an e na to w ary zag ra n ic zn e , d e p o z y ty im p o rto w e, d o d a tk o w e podatki im ­ p o rto w e, sto so w a n ie p ro c e d u ry p o d w y ż sz a ją c ej p o d sta w ę w ym iaru cła, o p łaty sk a rb o w e o d to w a ró w p rz e k ra c z a ją c y c h g ran icę c eln ą k raju, o p łaty sk a rb o w e p o b ie ra n e od d o k u m e n ta c ji to w aró w p rze­ ch o d zący ch p rz e z g ra n ic ę ce ln ą, o p ła ty san ita rn e i fitosanitarne.

Ś rodki p o za ta r y fo w e - to w sz y stk ie p o z o sta łe śro d k i p o lityki h a n ­

d lo w ej, a w ięc: za k a z y im p o rtu lub ek sp o rtu , k o n ty n g en to w an ie w a rto śc io w e lub ilo ścio w e, k o n ty n g e n ty celn e, licen cje im portow e lub e k sp o rto w e, „ d o b ro w o ln e ” sa m o o g ra n ic z en ia ek sp o rtu V E R , p rz e p isy d o m ie sz k o w e , p rz e p is y d o ty c ząc e re c e p tu r te c h n o lo g icz­ n y ch , sta n d ard y p rz e m y sło w e i tec h n o lo g ic z n e, re g la m e n ta cja d ew i­ zo w a, b e z p o śre d n ie i p o śre d n ie su b w e n c je e k sp o rto w e.

S ta ty sty k a o b ro tó w h a n d lu za g r a n ic z n e g o P o lsk i - obecnie p ro ­

w ad zo n a w e d łu g m e to d o lo g ii B iu ra S taty sty c z n e g o O N Z , oparta je s t na fo rm u le „ h a n d lu sp e c ja ln e g o ” 2, a źró d łe m in fo rm acji o o b ro ­

ta ch s ą d an e p o c h o d z ą c e z d o k u m e n tu o d p raw y celnej - SAD.

2 Handel specjalny - to obroty handlowe obejmujące przywóz z zagranicy,

wywóz za granicę wszystkich towarów, bez względu na formę płatności, które zostały poddane odprawie celnej ostatecznej lub odprawie czasowej w przypadku obrotu uszlachetniającego.

Im port - je s t to p rzy w ó z to w a ró w n a o b sz a r c e ln y d a n e g o k raju

oraz p rz y jęc ie u słu g od cu d zo ziem có w . W p o lsk iej sta ty sty ce w a r­ tość im p o rtu w y k a z y w a n a je s t na wra ru n k a c h C IF , tzn. łą c z n ie z kosztam i tra n sp o rtu i u b e z p ie c z e n ia do g ra n icy p o lsk iej.

E ksport - je s t to p o tw ie rd z o n y p rz e z g ra n ic z n y u rząd ce ln y w y w ó z

tow arów (św ia d c z e n ie u słu g ) c elem w y k o n a n ia n a stę p u ją c y c h c z y n ­ ności:

- sprzed aży ;

- p rz e k a z an ia to w aró w na p o trz e b y o so b iste p o d a tn ik a , w sp ó l­ ników , u d ziało w có w , a k cjo n ariu szy , c z ło n k ó w sp ó łd z ie ln i, sto ­ w arzy szen ia;

- zam ian y to w a ró w o raz z a m ian y u słu g i n a to w a r lub to w a ru n a usługę;

- w y d an ia to w a ró w w zam ian za w ie rz y te ln o ść ; - d aro w izn ;

- w y d aw an ia to w aró w w z a m ia n za czy n n o śc i nie p o d le g a ją c e op o d atk o w an iu ;

- d o starczen ia p ro d u k tó w ro ln y ch na p o d staw ie um o w y k o n tra k ­ tacji.

W p o ls k ie j s ta ty s ty c e h a n d lu z a g r a n ic z n e g o w a rto ś ć e k s p o r tu w y k azy w an a je s t n a w aru n k a c h fra n co g ra n ic a lu b F O B p o rt k raju dostaw cy.

R eek sp ort - je s t to sp rzed aż to w a ró w z a g ra n ic ę po ich w c z e śn ie j­

szym zak u p ie za granicą:

- re e k sp o rt b ezp o śred n i - to w a r b e z p o śre d n io tra fia do kraju o statecz n eg o p rz e z n a cz e n ia , n a te re n k raju p o śre d n ic z ą ce g o tra ­ fiają ty lk o d okum enty,

- reek sp o rt p o śred n i - to w a r c za so w o w p ro w a d z a n y je s t n a te ­ ren k raju p o śred n ik a .

O brót u szla ch etn ia ją cy - p o leg a n a w y słan iu za g ran icę d o b ra

n iew ykończonego w celu o d p ła tn eg o w y k o n a n ia tam d a lszy ch faz procesu p ro d u k cji lub o b róbki bądź te ż w y k o ń c z e n ia zew n ętrzn eg o .

10

B ila n s h a n d lo w y - to z e sta w ie n ie w p ły w ó w i w y d atk ó w d e w iz o ­

w y c h z ty tu łu ek sp o rtu i im p o rtu d ó b r i u sług.

B ila n s p ła tn ic z y - to p o ję c ie sz e rsz e n iż b ila n s h a n d lo w y O b ejm u ­

je b ila n s h an d lo w y o raz w sz e lk ie p o z o sta łe ro zliczen ia finansow e m ię d z y re z y d e n ta m i k ra jo w y m i a za g ra n ic ą. D o ty czy o k reślo n eg o o k re su cz a su , zazw y czaj je d n e g o ro k u k ale n d arzo w eg o .

B ila n s p ła tn ic z y na b a zie p ła t n o ś c i3 - to u sy stem aty zo w an y w y ­

k a z tra n s a k c ji4, z re a liz o w a n y c h p rz e z P o lsk ę w o k reślo n y m roku z re s z tą św ia ta (tj. re z y d e n ta m i i n ie re z y d e n tam i), k tó re zo stały ro z lic z o n e p rz e z p o lsk i sy ste m b an k o w y .

R e z y d e n t — to o so b a fizy czn a m a ją c a m ie jsc e z a m ie szk an ia w k raju

lub o so b a p ra w n a m a ją c a s ie d z ib ę w k raju , a tak że inny p o d m io t m a ją c y sie d z ib ę w k raju , p o sia d a ją c y z d o ln o ść z a c ią g an ia z o b o w ią ­ zań i n a b y w a n ia p raw w e w ła sn y m im ien iu . R e z y d en tam i są także: znajdujące się w kraju oddziały, przed staw icielstw a i przedsiębiorstw a u tw o rz o n e p rz e z n ie re z y d e n tó w a ta k ż e p o lsk ie p rz e d staw icielstw a dyplom atyczne, urzędy k onsularne i inne p olskie przedstaw icielstw a o ra z m isje sp ecjaln e, k o rz y sta ją c e z im m u n ite tó w i p rzy w ilejó w d y p lo m a ty c z n y c h lub k o n s u la rn y c h 5.

N ie r e z y d e n t - to o so b a fiz y c z n a m a ją c a m ie jsc e zam ieszk an ia za

g ra n ic ą lu b o so b a p ra w n a m a ją c a s ie d z ib ę z a gran icą, a tak że inny p o d m io t m a ją c y sie d z ib ę za g ra n ic ą , p o sia d a ją c y zd o ln o ść zac ią g a ­ n ia z o b o w ią z a ń i n a b y w a n ia p ra w w e w ła sn y m im ieniu. N ierezy

-3 Rocznik statystyczny handlu zagranicznego 2002, GUS, Warszawa 2002, s. XII-XV.

4 Bilans płatniczy na bazie płatności sporządzany jest w układzie analitycz­ nym, zgodnie z zaleceniami Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

5 Art. 1. Ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe, www.sejm.gov.pl (21.08.2002).

stw a i p rz e d się b io rstw a u tw o rz o n e p rzez re z y d e n tó w a ta k ż e obce p rz ed sta w icielstw a d y p lo m a ty c z n e , u rzę d y k o n su la rn e i in n e obce p rz ed sta w icielstw a o raz m isje sp ec jaln e i o rg a n iz a c je m ię d z y n a ro ­ dow e, k o rzy stające z im m u n ite tó w i p rz y w ile jó w d y p lo m a ty c z n y c h lub k o n su la rn y c h 6.

Sk ład n ik i bilan su p ła tn ic zeg o na b azie p łatn ości:

- rach u n ek b ie żący (b ilan s o b ro tó w b ie ż ą c y ch ),

- ra ch u n ek k a p ita ło w y i fin a n so w y (b ila n s o b ro tó w k a p ita ło ­ w ych),

- saldo b łęd ó w i o p u szczeń , - p o zy cje fin an su jące.

R ach u n ek b ieżą cy - to z a p is p łatn o ści z ty tu łu p rz e p ły w u dóbr

i usług, dochodów , p rz e k a z ó w p o z o sta ły c h tra n sfe ró w b ie ż ą c y ch oraz saldo n ie sk la sy fik o w a n y c h o b ro tó w b ie ż ą cy ch .

R ach u n ek k a p ita ło w y i fin a n so w y - to zap is tra n sa k c ji d o ty c z ą ­

cych a k ty w ó w fin an so w y ch d a n eg o k raju z za g ra n ic ą, ta k ic h ja k : - dary i środki z ty tu łu p o m o c y b ez zw ro tn ej d o k o n a n e z w y ra ź ­

ny m p rz e z n a cz e n ie m n a fin an so w an ie śro d k ó w trw a ły c h , - u m o rzen ie długu,

- in w esty cje b ez p o śre d n ie, - in w esty cje p o rtfelo w e,

- aktyw a, tj. p o lsk ie n a le ż n o śc i z a g ran icą,

- p asyw a, tj. p o lsk ie z o b o w ią z a n ia w o b ec zag ran icy .

Saldo b łęd ów i o p u szc zeń - je s t to p o z y c ja k o ry g u ją c a . S aldo to

byłoby ró w n e zero, g d y b y w sz y stk ie w ie lk o śc i w y stę p u ją c e w b i­ lansie zostały p raw id ło w o z m ierzo n e . O d z w ie rc ie d la o n o tru d n o ści,

12

ja k ie s ą n a p o ty k a n e , g d y p ró b u je się u c h w y c ić w sz y stk ie tran sak cje w o fic ja ln y c h sta ty sty k a c h .

P o zy cje fin a n su ją c e - to su m a tran sak cji w z a k resie o ficjaln y ch

a k ty w ó w re z e rw o w y c h , k re d y tó w o trz y m a n y c h z M ię d z y n a ro d o ­ w e g o F u n d u sz u W a lu to w eg o o ra z tran sak cji fin a n so w a n ia w y ją tk o ­ w eg o (e x c e p tio n a l fin a n c in g ), czy li tran sak cji se k to ra rząd o w eg o , d o ty c z ą c y ch fin a n so w a n ia o b ro tó w b ilan su p ła tn ic z e g o w form ie re stru k tu ry z a cji z o b o w ią z a ń , o raz zm ian y za le g ło śc i z ty tu łu n a le ż ­ n o ści i z o b o w ią z a ń k re d y to w y c h .

Z a d łu ż e n ie z a g r a n ic z n e b r u tto 7 - to su m a p o d ję ty c h i n ie u re g u lo ­

w a n y c h z o b o w ią z a ń re z y d e n tó w d an eg o k ra ju w o b e c n ierezy d en - tów , w y n ik a ją c y c h z za w a rty c h um ów , d o ty c z ą c y ch sp łat kap itału w ra z z o d se tk a m i lub bez, alb o sp łat o d se tek w raz z k ap ita łem lub bez.

1.2 PRZYKŁADY INTERPRETACJI

DANYCH LICZBOWYCH DOTYCZĄCYCH

HANDLU ZAGRANICZNEGO

P r zy k ła d 1

T ab ela 1.1. za w ie ra in fo rm a c je na te m at o b ro tó w h an d lu zag ra n ic z ­ n eg o P o lsk i w lata ch 1 9 9 0 -2 0 0 1 . P oniżej (p o d ta b elą) p rz e d sta w io ­ n a z o sta ła a n a liz a stan u p o lsk ie g o h an d lu z a g ran iczn eg o .

Tabela 1.1. Obroty handlu zagranicznego Polski w latach 1990-2001 (w min USD)

Rok Import Eksport Bilans

1990 9527,7 14321,6 +4793,9 1991 15521,7 14903,4 -618,3 1992 15912,9 13186,6 -2726,3 1993 18834,4 14143,1 -4691,3 1994 21569,1 17240,1 -4329,0 1995 29049,7 22894,9 -6154,8 1996 37136,7 24439,8 -12696,9 1997 42307,5 25751,3 -16556,2 1998 47053,6 28228,9 -18824,7 1999 45911,2 27407,4 -18503,8 2000 48940,2 31651,3 -17288,9 2001 50275,1 36092,2 -14182,9

Źródło: K. Budzowski, Ekonomika handlu zagranicznego, KSW, Kraków

2003, s. 257.

A n alizu jąc ta b elę 1.1. m o ż n a w y su n ąć w n io se k , że w a rto ść im portu, w ciągu d ek ad y lat 90. w X X w ie k u w z ro sła p ra w ie p ięcio k ro tn ie, podczas gdy w a rto ść ek sp o rtu z a le d w ie d w u k ro tn ie. P o za tym m o ż ­ na zau w aży ć w y ra ź n ą te n d en cję do u je m n e g o k sz ta łto w a n ia się b i­ lansu h an d lo w eg o . T ylko w ro k u 1990 b ilan s h a n d lo w y b y ł d o datni. Tem po p rz y ro stu e k sp o rtu by ło z d e c y d o w a n ie n iższe od tem p a p rz y ­ rostu im p o rtu . D o p iero p o d k o n iec d e k a d y lat 90. i w roku 2 0 0 0 p o ja w iła się te n d e n c ja do s z y b sz e g o te m p a p rz y ro stu e k sp o rtu w p o ró w n a n iu z tem p em im p o rtu 8.

8 K. Budzowski, Ekonomika handlu zagranicznego, Krakowska Szkoła Wyż­ sza im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2003, s. 258.

Tabela 1.2. Handel zagraniczny krajów ASEAN w latach 1996-2000

Rok Kraj

Eksport (w min USD) Import (w min USD)

1996 1997 1998 1999 2000 1996 1997 1998 1999 2000 Birma 930 1011 1113 1138 1375 1888 2160 2431 2366 2172 Brunei 2593 2656 1889 2537 3362 2345 2000 1311 1251 1493 Filipiny 20543 25228 29496 34210 37295 31885 36355 29524 29252 30380 Indonezja 50188 56298 50371 51242 62510 44240 46223 31042 30598 37423 Kambodża 644 862 900 980 1223 1072 1092 1073 1212 1468 Laos 321 317 337 302 350 690 648 553 554 437 Malezja 76859 77390 71823 83933 98099 72850 73738 54174 61161 77173 Singapur 126010 125746 110591 115639 138936 123786 124628 95780 104337 127536 Tajlandia 54667 56725 52878 56800 67942 70815 61349 40643 47529 62423 Wietnam 7337 9269 9365 11540 14308 10480 10569 10346 10460 13680 ASEAN 340092 355502 328763 358321 425400 360051 358762 267777 288720 354184

Źródło: ASEAN statistics, www.aseansec.org za: E. Oziewicz, Problemy handlu zagranicznego krajów

Azji Południowo-Wschodniej na przełomie stuleci, [w:] Handel międzynarodowy 2002, pod. red.

K. Budzowskiego i S. Wydymusa, AE Kraków 2002.

P r z y k ła d 2 K o le jn y p rz y k ła d om ó w im y p o słu guj ąc się p rz y p ad k ie m u g ru p o w a n ia A S E A N z A zj i P o łu d n io w o -W sc h o d n ie j.

R egion A zji P o łu d n io w o -W sch o d n iej, n a k tó ry sk ła d a się 10 k rajó w zrzeszo n y ch w u g ru p o w a n iu in te g ra c y jn y m A S E A N , to reg io n , w k tó ry m h an d el z a g ra n ic zn y je s t je d n y m z p o d s ta w o w y c h m o to ­ rów n a p ę d z a jąc y c h p o sz c z e g ó ln e g o sp o d a rk i. K ra je , w c h o d z ą c e w skład A S E A N , n ie tw o rz ą je d n a k g ru p y je d n o ro d n e j: ró ż n ią się ro zm iaram i, h isto rią, d o św iad cz en ie m p rz e m y sło w y m , p o zio m em ro zw o ju g o sp o d arcze g o . W szy stk ie je d n a k m a ją św ia d o m o ść k o ­ nieczności w łą c z e n ia się do g o sp o d ark i św ia to w e j, czeg o d o w o d em je s t an aliza w ielk o ści o b ro tó w h a n d lo w y c h ty c h k ra jó w w latach

1 9 96-2000.

P rzy g ląd ając się b liżej stro n ie ek sp o rtu m o ż n a z a u w a ż y ć, iż w In d o ­ nezji, M alezji i T ajlan d ii n astąp iło w 1998 r. k ró tk o trw a łe załam an ie eksportu. Jed y n ie w S in g ap u rze m iało o n o m ie jsc e p rz e z d w a k o le j­ ne lata: 1997 i 1998, a n a F ilip in ach i w W ie tn a m ie e k sp o rt w całym a n alizo w an y m o k resie rósł. A n alizu jąc z m ia n y w im p o rcie, m o żn a zauw ażyć, że w latach 1997-1998 istn iała te n d e n c ja sp ad k o w a, ale ju ż w roku 1999, a w p rz y p ad k u In d o n ezji i F ilip in w 2 0 0 0 r., im port p o n o w n ie w zrósł.

Jeśli ch o d zi o p ro e k sp o rto w e n astaw ien ie, k ra je A S E A N m o żn a p odzielić n a trzy grupy:

• do pierw szej g ru p y - g ru p y krajów , k tó ry c h stra teg ie ek sp o rto w e o kazały się p e łn y m su k cesem m o żn a z a liczy ć p ra k ty c z n ie je d e n kraj: S ingapur;

• do g ru p y drugiej n a le ż ą k raje o d y n a m icz n ie ro sn ą c y m eksporcie, a w ięc In d o n ezja, M alezja, T ajlan d ia i W ietn am ;

• grupa trzecia, to k raje, które p o d jęły lub z a m ie rz a ją p o d jąć z n acz ­ ne refo rm y w celu ro zw o ju eksp o rtu . N a le ż ą do niej Filipiny, B irm a, L aos i K a m b o d ż a 9.

9 Por. E. Oziewicz, Problemy handlu zagranicznego krajów Azji Południowo-

Wschodniej na przełomie stuleci, [w:] Handel międzynarodowy 2002, pod. red.

16

1.3. ZADANIA

Z A D A N IE 1

N a p o d sta w ie d anych z a w arty ch w ta b e la c h 1 .3 .-1 .5 . om ów stan i k ieru n k i ro zw o ju h an d lu z a g ra n ic z n e g o P olski.

Tabela 1.3. Obroty handlu zagranicznego (ceny bieżące) oraz główni part­ nerzy Polski w latach 1990, 1995, 1998, 1999, 2000 i 2001.

Rok Wartość w min USD Pierwszy partner Udział w % Drugi partner Udział w % T rzeci partner Udział w % IM PORT 1990 9527,7 Niemcy 20,1 ZSRR 19,8 Włochy 7,5

1995 29049,7 Niemcy 26,6 Włochy 8,5 Rosja 6,7

1998 47053,6 Niemcy 26,4 Włochy 9,4 Francja 6,5

1999 45911,2 Niemcy 25,2 Włochy 9,4 Francja 6,8

2000 48940,2 Niemcy 23,9 Rosja 9,4 Włochy 8,3

2001 50275,1 Niemcy 24,0 Rosja 8,8 Włochy 8,3

EKSPORT

1990 14321,6 Niemcy 25,1 ZSRR 15,3 W. Brytania 7,1

1995 22894,9 Niemcy 38,3 Holandia 5,6 Rosja 5,6

1998 28228,9 Niemcy 36,3 Włochy 5,9 Rosja 5,7

1999 27407,4 Niemcy 36,1 Włochy 6,5 Holandia 5,3

2000 31651,3 Niemcy 34,9 Włochy 6,3 Francja 5,2

2001 36092,2 Niemcy 34,4 Francja 5,4 Włochy 5,4

Tabela 1.4. Import wybranych krajów oraz ich udział w imporcie świato­ wym w roku 1990 i 2001 (ceny bieżące10)

Kraj Import (min USD) Udział w imporcie światowym (w USD) Import w przeliczeniu na jednego mieszkańca (w USD) 1990 2001 1990 2001 1990 2001 Świat 3549710 6494280 100,0 100,0 674 1059 Austria 49091 70444 1,4 1,1 6352 8724 Belgia 120043 173555 3,4“ 2,7 1159812 16909 Dania 31771 44630 0,9 0,7 6179 8369 Finlandia 26989 32150 0,8 0,5 5413 6209 Francja 232580 296114 6,6 4,6 4099 4981 Fliszpania 87456 143332 2,5 2,2 2251 3590 Irlandia 20624 50874 0,6 0,8 5867 13245 Niemcy13 342608 492701 9,7 7,6 5417 6008 Polska 9528 50275 0,3 0,8 250 1301 Czechy - 36489 - 0,6 - 3569 Rumunia 9843 15552 0,3 0,2 424 694 Słowacja - 14759 - 0,2 - 2732 Słowenia - 10145 - 0,2 - 5093 USA 495259 1141958 14,0 17,6 1982 3994 Szwecja 54831 62948 1,5 1,0 6406 7126 Węgry - 33682 - 0,5 - 3306 W. Brytania 224024 325044 6,3 5,0 3892 5459 Włochy 193541 232801 5,5 3,6 3394 4049

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego

Rzeczypospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2002, s. 722.

10 Ceny bieżące to są ceny, które istniały w badanym okresie. 11 Belgia i Luksemburg.

12 Belgia i Luksemburg.

Tabela 1.5. Eksport wybranych krajów oraz ich udział w eksporcie świato­ wym w roku 1990 i 2001 (ceny bieżące)

Kraj Eksport (min USD) Udział w eksporcie światowym (w USD) Eksport w przeliczeniu na jednego mieszkańca (w USD) 1990 2001 1990 2001 1990 2001 Świat 3426357 6146883 100,0 100,0 651 1002 Austria 41132 66670 1,2 1,1 5322 8256 Belgia14 118034 184764 3,4 3,0 11404 18001 Brazylia 31414 58223 0,9 0,9 217 337 Dania 35133 50974 1,0 0,8 6834 9558 Finlandia 26560 42823 0,8 0,7 5327 8270 Francja 209581 291257 6,1 4,7 3694 4899 Hiszpania 55357 107644 1,6 1,8 1425 2696 Irlandia 23713 82531 0,7 1,3 6746 21487 Japonia 286948 403242 8,4 6,6 2324 3167 Niderlandy 131406 215681 3,8 3,5 8789 13539 Niemcy15 398448 570521 11,6 9,3 6299 6957 Norwegia 33828 58005 1,0 0,9 7976 12924 Polska 14322 36092 0,4 0,6 376 934 Republika Czeska - 33403 - 0,5 - 3267

14 Dane za rok 1990 dotyczą Belgii i Luksemburga.

Tabela 1.5. c.d. Kraj Eksport (min USD) Udział w eksporcie światowym (w USD) Eksport w przeliczeniu na jednego mieszkańca (w USD) 1990 2001 1990 2001 1990 2001 Rumunia 5775 11385 0,2 0,2 249 508 Słowacja - 12628 - 0,2 - 2337 Słowenia - 9252 - 0,2 4654 Stany Zjednoczone 392976 731026 11,5 11,9 1573 2557 Szwajcaria 63533 82077 1,9 1,3 9466 11447 Szwecja 57504 75662 1,7 1,2 6719 8566 Węgry 30498 - 0,5 - 2994 Wielka Brytania 184508 271134 5,4 4,4 3205 4554 Włochy 180926 241177 5,3 3,9 3173 4194

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego

Rzeczypospolitej Polskiej, op. cit., s. 723.

Z A D A N IE 2

P osługując się d anym i z tabel 1 .6 .-1 .8 . o m ó w stru k tu rę to w a ro w ą polskiego handlu zag ran iczn eg o .

20

Tabela 1.6. Import i eksport według sekcji nomenklatury P C N 16 w 2001 r.

Kod

sekcji Nazwa sekcji

Import Eksport ceny bieżące (min USD) ceny stałe17 (rok 2000 = 100) ceny bieżące (min USD) ceny stałe (rok 2000 = 100) I Zwierzęta żywe, produkty pochodzenia zwierzęcego 570,4 83,3 932,7 115,0 11 Produkty pochodzenia roślinnego 1271,3 96,0 730,7 116,9

III Tłuszcze i oleją 176,0 111,7 26,9 74,3

IV Przetwory spożywcze 1388,4 115,3 1339,8 1 10,3

V Produkty mineralne 5584,4 102,0 2187,8 107,2

VI Produkty przemysłu chemicznego

5439,9 105,0 1779,9 103,7

VII Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz wyroby z nich

3431,6 106,6 1698,6 119,5

VIII Skóry i wyroby z nich 524,4 109,9 315,7 103,0

IX Drewno i wyroby z drewna

444,2 114,4 1137,5 99,8

X Ścier drzewny, papier, tektura i wyroby

1856,7 106,2 1290,3 123,1

XI Materiały i wyroby włókiennicze

3422,7 109,6 2854,5 102,3

XII Obuwie, nakrycia głowy

281,5 105,3 302,2 98,5

XIII Wyroby z kamienia, ceramiczne, szkło

953,4 95,6 808,0 110,5

16 PCN - Polska Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego - stanowi podstawę polskiej taryfy celnej. Obowiązuje od 1 stycznia 1994 r. i jest rozszerzoną o dziewiąty znak Scaloną Nomenklaturą Towarową Handlu Zagranicz­ nego CN.

Tabela 1.6. c.d.

Kod

sekcji Nazwa sekcji

Import Eksport ceny bieżące (min USD) ceny stałe (rok 2000 = 100) ceny bieżące (min USD) ceny stałe (rok 2000 = 100) XIV Perły, kamienie

szlachetne, metale szlachetne i wyroby 62,8 122,9 202,0 107,1 XV Metale nieszlachetne i wyroby 4297,2 109,2 4229,2 106,0

XVI Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny

13349,9 103,1 7567,2 118,4

XVII Sprzęt transportowy 5060,6 91,7 5586,3 120,6

XVIII Przyrządy i aparaty optyczne, fotogra-ficzne, pomiarowe, kontrolne,

1065,9 99,8 216,3 110,7

XIX Broń i amunicja 13,5 71,3 4,8 63,6

XX Wyroby różne - meble, prefabrykaty budynków, zabawki itp.

1003,0 105,6 2870,9 107,4

XXI Dzieła sztuki, przedmioty

kolekcjonerskie i antyki

6,7 4,3 7,4 58,1

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego

Rzeczypospolitej Polskiej, op. cit., s. 438-439, Rocznika statystycznego handlu zagranicznego, Yearbook of foreign trade statistics 2002, GUS, Warszawa 2002, s. 8-9.

22

Tabela 1.7. Import z krajów UE i eksport do krajów UE wg nomenklatury PCN

Sekcje PCN

Import (w %) Eksport (w %)

1995 1998 2001 1995 1998 2001

Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Zwierzęta żywe, produkty pochodzenia zwierzęcego

1,4 0,9 0,5 3,3 2,3 1,9

Produkty pochodzenia roślinnego 1,6 1,7 2,1 2,9 2,7 1,9

Tłuszcze i oleje 0,7 0,6 0,4 0,1 0,1 0,0

Przetwory spożywcze 4,1 2,8 2,8 2,2 i,9 2,0

Produkty mineralne 3,5 2.6 1,9 8,5 6,3 6,3

Produkty przemysłu chemicznego 11,5 11,0 12,3 4,9 3,9 3,0 Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz

wyroby z nich

7,9 7,4 8,7 3,1 3,2 4,2

Skóry i wyroby z nich 1,0 0.9 1,2 1,1 1,2 1,1

Drewno i wyroby z drewna 0,5 0,8 0,8 5,5 4,9 3,6

Ścier drzewny, papier, tektura i wyroby

5,8 4,7 4,8 2,0 2,0 2,7

Materiały i wyroby włókiennicze 11,1 8,0 7,4 15,7 14,3 9,7

Obuwie, nakrycia głowy 0,4 0,5 0,4 1,2 0,9 0,7

Wyroby z kamienia, ceramiczne, szkło

2,5 2,6 2,3 1,8 2,0 1,9

Perły, kamienie szlachetne, metale szlachetne i wyroby

0,1 0,1 0,2 1,0 1,0 0,7

Metale nieszlachetne i wyroby 8,3 8,8 9,6 16,7 13,2 11,5 Maszyny i urządzenia, sprzęt

elektryczny i elektrotechniczny

27,5 30,2 29,0 10,2 16,6 23,1

Sprzęt transportowy 7,3 10,9 11,6 11,5 14,3 16,3

Przyrządy i aparaty optyczne, fotograficzne, pomiarowe, kontrolne,

2,6 2,0 2,0 0,5 0,5 0,6

Broń i amunicja 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Wyroby różne - meble, prefabry­ katy budynków, zabawki itp.

2,0 2,2 2,0 7,8 8,6 8,8

Dzieła sztuki, antyki 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego handlu

Tabela 1.8. Struktura importu i eksportu Polski według sekcji nomenklatury SITC 18 ceny bieżące (w %)

Wyszczególnienie 1985 1990 1995 1999 2000 2001

IMPORT

Żywność i zwierzęta żywe 8,3 5,6 8,0 5,5 5,2 5,4

Napoje i tytoń 0,9 1,6 0,7 0,8 0,4 0,5

Surowce niejadalne z wyjątkiem paliw

9,3 6,5 5,4 3,1 3,4 3,1

Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne

22,2 22,1 9,1 7,2 10,8 10,1

Oleje, tłuszcze, woski zwierzęce i roślinne 0,8 0,4 0,6 0,4 0,3 0,3 Chemikalia i produkty pokrewne 8,9 8,6 15,0 14,3 14,1 14,6 Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie wg surowca 13,6 11,5 21,6 20,7 20,0 20,6 Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 30,6 37,5 29,9 38,2 37,0 36,4 Różne wyroby przemysłowe 5,1 6,4 9,3 9,6 8,6 8,8 Towary i transakcje nieklasyfikowane w SITC 0,3 0,0 0,3 0,2 0,2 0,2

18 SITC - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Handlu wydana w 1950 przez Biuro Statystyczne ONZ, dotyczy klasyfikacji wszystkich towarów objętych handlem międzynarodowym.

24

Tabela 1.8. c.d.

Wyszczególnienie 1985 1990 1995 1999 2000 2001

EKSPORT

Żywność i zwierzęta żywe 7,5 10,9 9,2 8,5 7,5 7,4

Napoje i tytoń 0,7 0,5 0,7 0,4 0,4 0,4

Surowce niejadalne

z wyjątkiem paliw 7,2 6,8 4,5 3,0 2,8 2,5

Paliwa mineralne, smary

i materiały pochodne 15,7 10,7 8,2 5,0 5,1 5,6

Oleje, tłuszcze, woski

zwierzęce i roślinne 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 Chemikalia i produkty pokrewne 6,1 9,2 7,7 6,2 6,8 6.3 Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie wg surowca 15,0 23,0 27,5 25,5 24,8 23,9 Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 39,4 26,2 21,1 30,3 34,2 36,2 Różne wyroby przemysłowe 6,8 7,5 20,9 20,9 18,3 17,6 Towary i transakcje nieklasyfikowane w SITC 1,4 5,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Źródło', opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego handlu

Z A D A N IE 3

N a p rzy k ład zie d an y ch zaw arty ch w ta b eli 1.9. w y k aż zw iązk i m ię ­ dzy d y n a m ik ą handlu zag ra n iczn e g o a d y n a m ik ą d o ch o d u n a ro d o ­ w ego w P olsce w latach 1 9 95-2001.

Tabela 1.9. Dynamika dochodu narodowego i handlu zagranicznego Polski w latach 1995-2001 (rok poprzedni = 100)

Rok

Wyszczególnienie 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Dochód narodowy 107 106 107 105 104 104 101

Eksport ogółem 116,7 109,7 113,7 109,4 102 125,3 111,8

Import ogółem 120,5 128 122 114,6 104,4 110,8 103,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego Rze­

czypospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2002, s. 434.

Z A D A N IE 4

Na pod staw ie danych z tabel 1 .1 0 -1 .1 1 . om ów :

- p o zy cję Polski na ry n k u k rajó w ro zw in ię ty ch : w ty m n a ry n k u U E i EFTA;

- p o zy cję k rajó w ro zw ijają cy ch się i k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o - W schodniej: w ty m n a ry n k u k rajó w C E F T A 19.

19 Do ugrupowania gospodarczego CEFTA należą następujące kraje: Bułgaria, Polska, Republika Czeska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry.

Tabela 1.10. Obroty handlu zagranicznego wg grupy krajów w latach 1995, 1999, 2000, 2001 (w min USD)

Rok Ogółem Kraje rozwinięte Kraje

rozwijające się

Kraje Europy Środkowo-W schodniej

Ogółem UE EFTA ogółem CEFTA

Import do Polski 1995 29049,7 21594,9 18780,6 901,7 3189,5 4265,3 1624,8 1999 45911,2 34017,2 29825,5 1145,4 5386,7 6507,3 3070,5 2000 48940,2 34706,8 29950,8 1074,7 5171,8 9061,6 3461,7 2001 50275,1 35178,6 30865,1 1182,7 5980,2 9116,3 3743,6 Eksport Polski 1995 22894,9 17189,2 16036,3 359,4 1820,5 3885,2 1244,9 1999 27407,4 20936,4 19326,4 560,6 1819,0 4652,0 2236,9 2000 31651,3 24172,0 22143,6 600,5 2004,0 5475,3 2662,2 2001 36092,2 27093,1 24986,8 894,3 2378,5 6620,6 3148,7 Saldo 1995 -6154,8 -4405,7 -2744,3 -542,3 -1369,0 -380,1 -379,9 1999 -18503,8 -13080,8 -10499,1 -584,8 -3567,7 -1855,3 -833,6 2000 -17288,9 -10534,8 -7807,2 -474,2 -3167,8 -3586,3 -799,5 2001 -14182,9 -8085,5 -5878,3 -288,4 -3601,7 -2495,7 -594,9

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej, GUS, op. cit., s. 434,

Rok Ogółem Kraje rozwinięte _rozwijająceKraje się

Kraje Europy Środkowo-Wschodniej

Ogółem UE EFTA ogółem CEFTA

Import do Polski 1995 100,0 74,3 64,6 3,1 11,0 14,7 5,6 1996 100,0 73,6 63,9 2,5 11,3 15,1 5,8 1997 100.0 73.5 63,8 2,5 11,9 14,6 6.3 1998 100.0 74,7 65,6 2,3 12,2 13,1 6,4 1999 100,0 74,1 64,9 2,5 11.7 14,2 6,7 2000 100,0 70,9 61,2 2,2 10,6 18,5 7,1 2001 100,0 69,9 61,4 2,3 11,9 18,2 7,4 Eksport Polski 1995 100,0 75,0 63,8 1.6 8,0 17,0 5,4 1996 100,0 71,7 66,2 2,2 8,2 20,1 6,1 1997 100,0 69,0 64,0 1,5 7,4 23,6 6,8 1998 100,0 73,6 68,3 1,7 6,0 20,4 7,2 1999 100,0 76,3 70,5 2,0 6,7 17,0 8,2 2000 100,0 76,3 69,9 1,9 6,4 17,3 8,4 2001 100,0 75,1 69,2 2,5 6,6 18.3 8,7

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego handlu zagranicznego, Yearbook of

foreign trade statistics 2002, GUS, op. cit., s. 5, Rocznika statystycznego handlu zagranicznego, Yearbook of foreign trade statistics 2000, GUS, op. cit., s. 5.

28

Z A D A N IE 5

N a p o d sta w ie d a n y c h z tabel 1 .1 2 .-1 .1 3 . o d p o w ied z n a p y tan ie: czy p o z y c ja P o lsk i w 2001 ro k u le p sz a b y ła n a ry n k u U E , c zy n a rynku k ra jó w k a n d y d u ją c y c h do U E ?

Tabela 1.12. Obroty handlu zagranicznego Polski z krajami kandydującymi do UE w 2001 r. (ceny bieżące)

Kraj

Import Eksport

w tys. EUR w % w tys. EUR w %

ogółem 4565024 100,0 4723406 100,0 Bułgaria 67138 1,5 100506 2,1 Republika Czeska 1937483 42,4 1595364 33,8 Estonia 44106 1,0 115978 2,5 Litwa 309447 6,8 843790 17,9 Łotwa 37505 0,8 255065 5,4 Rumunia 144131 3,2 252574 5,3 Słowacja 843080 18,4 576070 12,2 Słowenia 295559 6,5 142412 3,0 Węgry 886575 19,4 841647 17,8

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego han­

Tabela 1.13. Obroty handlu zagranicznego Polski z krajami UE w 2001 r. (ceny bieżące)

Kraj Import Eksport

w tys. EUR w % w tys. EUR w %

ogółem 34401307 100,0 27822455 100,0 Austria 1095457 3,2 815540 2,9 Belgia 1526887 4,4 1240855 4,5 Dania 981733 2,9 1038986 3,8 Finlandia 945402 2,7 334196 1,2 Francja 3816176 11,1 2175935 7,8 Grecja 146918 0,4 137937 0,5 Hiszpania 1427679 4,2 647131 2,3 Irlandia 325284 0,9 115926 0,4 Luksemburg 78411 0,2 35056 0,1 Niderlandy 1990176 5,8 1899627 6,8 Niemcy 13426776 39,0 13819397 49,7 Portugalia 179345 0,5 290049 1,1 Szwecja 1501203 4,4 1093829 3,9 Wielka Brytania 2331757 6,8 2009612 7,2 Włochy 4628103 13,5 2168379 7,8

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego han­

dlu zagranicznego, Yearbook o f foreign trade statistics 2002, GUS, s. 18.

Z A D A N IE 6

W ykorzystując dan e z tabeli 1.14. o m ó w stru k tu rą g e o g raficzn ą obro tó w Polski z b. Z S R R w ro k u 2001.

Tabela 1.14. Struktura geograficzna obrotów z krajami b. ZSRR w roku 2001 na tle roku 1997

KRAJE

1997 2001 Struktura w % Dynamika

W min USD 1997 2001 1997=100

Eksport Import Saldo Eksport Import Saldo Eksport Import Eksport Import Eksport Import

Kraje b. ZSRR 4 447,7 3 635,2 812,5 3 599,4 5 594,1 -1 994,7 100,0 100,0 100,0 100,0 80.9 153,9 Armenia 8,3 0,0 8,3 3,3 0,0 3,2 0,2 0,0 0,1 0,0 39,0 1 211,9 Azerbejdżan 40,3 0,5 39,8 29,8 1,7 28,1 0,9 0,0 0,8 0,0 73,8 329,0 Białoruś 319,4 220,9 98,5 276,0 145,4 130,6 7,2 6,1 7,7 2,6 86,4 65,8 Gruzja 12,1 0,8 11,3 6,0 0,7 5,3 0,3 0,0 0,2 0,0 49,7 81,5 Kazachstan 55,1 28,7 26,4 62,5 103,2 -40,8 1,2 0,8 1,7 1,8 113,4 359,5 Kirgistan 3,1 2,4 0,7 3,1 1,7 1,4 0,1 0,1 0,1 0,0 100,5 71,0 Mołdowa 52,2 2,1 50,1 44,6 4,9 39,7 1,2 0,1 1,2 0,1 85,5 231,0 Rosja 2 154,7 2 685,5 -530,8 1 058,7 4 422,3 -3 363,6 48,4 73,9 29,4 79,1 49,1 164,7 Tadżykistan 7,3 6,0 1,2 0,7 19,6 -18,9 0,2 0,2 0,0 0,4 9,0 324,1 Turkmenistan 1,9 6,0 -4,1 3,7 4,2 -0,4 0,0 0,2 0,1 0,1 198,4 69,7 Ukraina 1 206,8 415,5 791,2 1 002,7 449,3 553,4 27,1 11,4 27,9 8,0 83,1 108,1 Uzbekistan 78,0 110,1 -32,1 19,1 90,6 -71,5 1,8 3,0 0,5 L6 24,4 82,3 Kraje WNP 3 939,1 3 478,6 460,5 2 510,0 5 243,6 -2 733,5 88.6 95,7 69,7 93,7 63,7 150.7 Estonia 55,4 25,4 30,0 104,1 39,5 64,5 1,2 0,7 2,9 0,7 187,7 155,6 Litwa 338,0 111,8 226,2 756,5 277,5 479,0 7,6 3,1 21,0 5,0 223,8 248,3 Łotwa 115,0 19,5 95,5 228,7 33,5 195,2 2,6 0,5 6,4 0,6 198,9 171,4 Kraje nadbałtyckie 508,4 156,7 351,7 1 089,3 350,6 738,8 11,4 4,3 30,3 6,3 214,2 223,7 Źródło: www.mg.gov.pl (10.09.2003).

Z A D A N IE 7

N a podstaw ie d an y ch z a m ieszc zo n y ch w tab eli 1.15 — 1.17. o m ó w stan, kierunki o b ro tó w i stru k tu rę to w a ro w ą h a n d lu z ag ran iczn eg o U nii Europejskiej.

Tabela 1.15. Handel zagraniczny UE z jej najważniejszymi partnerami handlowymi w 2001 i 2002 roku (w mld EUR)

Kraje Eksport UE

Import UE Bilans handlowy

2001 2002 wzrost 2001 2002 wzrost 2001 2002 USA 239,9 238,7 0,0 195,7 174,2 -11,0 44,2 64,5 Szwajcaria 74,8 70,5 -5,8 60,8 58,7 -3,5 13,9 11,8 Chiny 30,1 34,0 13,0 75,9 81,3 7,1 -45,8 -47,3 Japonia 44,9 42,2 -6,0 76,3 67,8 -11,1 -31,4 -25,7 Rosja 28,0 30,3 8,2 47,7 47,5 0,0 - 19,7 - 17,2 Norwegia 26,2 26,4 0,8 45,1 42,8 -5,1 -19,0 -16,4 Polska 35,7 37,2 4,2 26,6 28,0 5,3 9,1 9,2 Czechy 27,7 29,2 5,4 25,1 27,5 9,6 2,5 1,7 Węgry 20,3 24,2 19,2 20,2 22,0 8,9 -0,9 -0,1

Źródło'. Komunikat Eurostatu 37/200.

K olejna tabela 1.16. z a w ie rająca dane do analizy, za ty tu ło w an a: Struktura im portu i ek sp o rtu w y b ra n y ch krajó w U E w 2001 r. w ed łu g klasyfikacji SIT C z am ieszczo n a je s t na stro n ie 32.

Tabela 1.16. Struktura importu i eksportu wybranych krajów UE w 2001 r. według klasyfikacji SITC

Wyszczególnienie Niemcy Francja W. Brytania Włochy Szwecja

IMPORT (%)

Towary rolno-spożywcze 6,3 7,9 7,9 8,0 7,0

Surowce z wyjątkiem paliw 3,3 2,9 3,1 5,8 3,6

Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne

8,5 9,6 4,6 9,3 8,7

Produkty przetwórstwa przemysłowego 44,4 41,1 40,5 43,7 39,4

Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy

37,5 38,5 43,9 33,2 41,3

EKSPORT (%)

Towary rolno-spożywcze 4,0 12,3 5,1 6,0 3,0

Surowce z wyjątkiem paliw 1,6 1,9 1,4 1,4 6,0

Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne

1,4 2,5 8,1 2,0 3,4

Produkty przetwórstwa przemysłowego 41,0 38,4 39,0 52,7 42,4

Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy

52,0 44,9 46,4 37,9 45,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej, GUS, op. cit.,

Tabela 1.17. Wartość eksportu i importu w krajach Unii Europejskiej i w Polsce w latach 2001-2002 i w I kw. 2003 r. Kraj Eksport w mld EUR 2001 2002 wzrost w % 2003 r. I kw. wzrost Austria 79,0 83,0 5,1 20,5 2,5 Belgia 212,5 221,5 4,2 53,9 - 4 ,1 Dania 56,4 60,4 7,1 15,4 7,8 Finlandia 48,3 47,4 - 1,9 11,1 0,0 Francja 361,1 350,3 - 3 , 0 84,9 - 2 ,1 Grecja 11,4 X X X X Hiszpania 130,3 126,0 - 3 ,3 33,0 4,4 Irlandia 92,5 93,1 0,6 19,6 - 1,3 Luksemburg 10,9 10,8 - 0 , 9 2,7 - 2 , 0 Niderlandy 257,8 257,2 - 0 , 2 66,7 5,2 Niemcy 638,3 648,2 1,5 162,8 4,4 Portugalia 27,3 27,1 - 0 , 7 6,6 - 2 ,0 Szwecja 84,5 85,6 1,3 22,1 2,3 W. Brytania 304,5 294,4 - 3 ,3 65,7 - 11,8 Włochy 269,2 265,4 - 1,4 61,6 0,0 UE - 15 985,3 990,7 0,5 230,2 - 2 ,5 Polska w mld EUR 40,2 43,5 8,2 10,5 1,3 Polska w mld USD 36,1 41,0 13,6 11,2 23,6

34 Tabela 1.17. c.d. Kraj Import w mld EUR 2001 2002 wzrost w % 2003 r. I kw. wzrost Austria 83,3 82,6 - 0 ,8 21,0 4,0 Belgia 199,5 204,5 2,5 50,9 - 2 ,9 Dania 50,6 52,3 3,3 12,9 2,4 Finlandia 36,4 35,3 - 3 , 0 9,3 5,7 Francja 366,9 347,1 - 5 , 4 87,0 - 2 , 0 Grecja 31,5 X X X X Hiszpania 172,7 163,6 - 5 ,3 42,7 8,9 Irlandia 56,4 54,7 - 3 , 0 12,1 - 2 1 ,0 Luksemburg 13,8 13,9 0,7 3,2 - 7 , 0 Niderlandy 233,0 231,5 - 0 ,7 59,8 5,3 Niemcy 542,8 522,0 - 3 ,8 133,5 7,5 Portugalia 44,1 40,7 - 7 ,3 9,2 - 9 ,8 Szwecja 70,6 69,9 - 1,0 18,6 5,7 W. Brytania 371,8 363,3 - 2 ,3 84,4 - 7 , 0 Włochy 260,1 256,9 - 1,2 64,4 4,5 UE - 15 1.028,0 984,2 - 4 ,3 248,6 2,7 Polska w mld EUR 56,0 58,5 4,4 13,8 1,5 Polska w mld USD 50,3 55,1 9,6 14,7 23,8

Ź ródło: www.mg.gov.pl (10.09.2003) za: Komunikat Eurostatu 27/2003

Z A D A N IE 8

N a p o d staw ie d a n y ch z tab el 1 .1 8 —1.19. o m ó w d y n a m ik ę han d lu zag ra n iczn e g o p rz e d sta w io n y c h krajów .

Tabela 1.18. Dynamika importu wybranych krajów w latach 1995-2001, (rok poprzedni = 100) Kraj / Rok 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Austria 105 103 111 106 - - -Belgia 105 104 104 108 100 110 104 Brazylia 123 108 84 101 92 108 101 Dania 118 101 110 104 102 106 -Finlandia 108 108 108 110 103 105 94 Francja 105 102 108 108 104 111 -Irlandia 114 110 115 118 108 114 -Japonia 112 103 103 95 110 111 99 Niemcy 102 117 107 108 106 110 101 Norwegia 108 110 108 110 98 - -Polska 120 128 122 115 104 111 103, Czechy 124 111 110 109 104 120 114 Rumunia - 107 107 119 100 130 124 Słowenia - 100 110 111 109 104 101 USA 107 106 112 112 111 112 97 Szwajcaria 106 101 106 108 108 107 100 Szwecja 95 94 108 100 94 109 -Węgry 96 106 126 125 114 121 104 W. Brytania 106 110 109 110 108 112 103 Włochy 110 95 110 109 107 109

-Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego

36

Tabela 1.19. Dynamika eksportu wybranych krajów w latach 1995-2001, (rok poprzedni = 100) Rok Kraj 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Austria 118 105 117 106 - - -Belgia 107 102 107 105 103 110 102 Brazylia 103 99 105 111 99 107 111 Dania 112 103 106 102 105 106 -Finlandia 108 106 111 108 106 111 97 Francja 108 104 110 107 106 111 -Irlandia 120 110 115 124 116 121 -Japonia 103 101 110 99 102 109 90 Niemcy 104 127 112 106 109 113 103 Norwegia 106 113 104 101 104 - -Polska 117 110 114 109 102 125 112 Republika Czeska 106 103 115 110 107 1 19 114 Rumunia - 101 112 106 1 10 124 112 Słowenia - 99 112 109 104 111 105 Stany Zjednoczone 109 106 112 102 104 109 94 Szwajcaria 104 101 108 105 103 107 102 Szwecja 96 95 105 90 106 105 -Węgry 108 105 130 123 116 122 108 Wielka Brytania 110 108 108 102 104 111 101 Włochy 113 98 105 103 100 110

-Ź ró d ło : opracow anie własne na podstawie: Rocznika statystycznego

Z A D A N IE 9

N a przykładzie d an y ch z tab eli 1.20. o m ó w z m ia n y w b ila n sie p ła t­ niczym Polski w latach 1 9 9 1 -2 0 0 1 .

Tabela 1.20. Bilans płatniczy Polski na bazie płatności w latach 1991-2001 (w min USD)

Rok W yszczególnienfe'\

1991 1993 1995 1998 1999 2000 2001

A. Rachunek bieżący -2596 -2868 5310 -6858 -11569 -9952 -7166 Al. Towary - saldo 278 -2482 -1912 -13720 -14380 -13168 -11675 A2. Usługi - saldo 285 376 146 -5 0 9 -1 6 2 4 -1686 -9 7 6 A3. Dochody - saldo -2847 -3394 -613 -5 6 7 -8 0 4 -7 5 9 -8 9 6 A4. Transfery bieżące

- saldo 707 483 544 1942 1604 1681 1986 B. Obroty kapitałowe i finansowe -3680 1738 3785 10800 8241 7660 2980 BI. Inwestycje bezpośrednie - saldo 136 580 1134 4966 6352 8169 6928 B2. Inwestycje portfelowe - saldo 0 0 1171 1330 867 2591 1109 B3. Pozostałe inwestycje - saldo -5865 -9 7 9 1195 4431 400 -3382 -4715 B4. Polskie należności za granicą (aktywa) 74 -238 287 2247 -2698 -2920 -3500 B5. Polskie zobowiązania wobec zagranicy (pasywa) -5939 -741 908 2184 3098 —462 -1215 C. Saldo błędów i opuszczeń -1452 - 8 720 1766 3479 2968 3763 Razem od A do C -7728 -1138 9815 5708 167 676 -423 D. Pozycje finansujące 7728 1138 9815 -5708 -1 6 7 -676 423

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego handlu

zagranicznego, Yearbook o f foreign trade statistics 2002, op. cit., s. ISO- 152; Rocznika statystycznego handlu zagranicznego, Yearbook o f foreign trade statistics 2000„op. cit, s. 148-150; dane NBP.

38

Z A D A N IE 10

W ykorzystując dane z tab eli 1.21. p rze d staw pro b lem zadłużenia Polski w okresie 1 9 9 5 -2 0 0 1 .

Tabela 1.21. Zadłużenie zagraniczne Polski w latach 1995-2001 (stan na koniec roku w min USD)

Rok Zadlużcnie ' \ _ zagraniczne 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 1. NBP 174 265 791 925 1844 436 428 2. Sektor rządowy 44656 36271 34402 34098 32121 32980 29362 2.1. Dłużne papiery wartościowe w posiadaniu zagranicznych inwestorów portfelowych 8712 7562 7818 7037 6922 9231 10373 2.2. Pozostałe inwestycje zagraniczne 35955 28709 26584 27061 25180 23749 18989 3. Sektor bankowy 1834 2518 3683 5131 6548 6122 6699 3.1. Kredyty inwestorów bezpośrednich - 87 141 160 134 200 231 3.2. Dłużne papiery wartościowe w posiadaniu zagranicznych inwestorów portfelowych 200 488 236 10 110 166 3.2. Pozostałe inwestycje zagraniczne 1834 2231 3054 4735 6404 5812 6302 4. Sektor pozarządowy i pozabankowy 5847 8487 10771 18981 24884 30072 33671 4.1. Kredyty inwestorów bezpośrednich 1713 2681 4326 6260 7080 8852 9355 4.2. Dłużne papiery wartościowe w posiadaniu zagranicznych inwestorów portfelowych 11 107 347 1416 2705 3487 4230 4.3. Pozostałe inwestycje zagraniczne 4123 5699 6098 11347 15099 17733 20086 Zadłużenie ogółem 52511 47354 49647 59135 65397 69610 70160 Długoterminowe 48811 42572 44541 50720 54182 60062 60154 Krótkoterminowe 3700 4996 5133 8415 1 1215 9548 10006

Źródło', por. K. Budzowski, Ekonomika handlu zagranicznego, op. cit.

Z A D A N IE 11

N a p o d staw ie d an y ch z tabel 1.22. - 1.24. o m ó w k ieru n k i ro zw o ju p o lsk ie g o h an d lu z a g ran ic zn e g o w ro k u 2003.

Tabela 1.22. Obroty handlu zagranicznego w I półroczu 2003 roku w USD

Wyszczególnienie Eksport Import Saldo

Dynamika w % analogiczny okres ub. rok =100 Dynamika w % poprzedni okres=100 w min USD Eksport Import Eksport Import 1 półrocze 2002 14.854,0 19.718,0 -4.864,0 99,4 94,5 99,4 99,5 II półrocze 2002 18.091,0 23.579,0 -5.488,0 118,0 111,8 121,8 119,6 I półrocze 2003 19.239,0 23.899,0 -4.660,0 129,5 121,2 106,3 101,4

Źródło: dane NBP.

Tabela 1.23. Obroty handlu zagranicznego w I półroczu 2003 roku w EUR

Wyszczególnienie Eksport Import Saldo

Dynamika w % analogiczny okres ub. r.=100 Dynamika w % poprzedni okres =100

w min EUI Eksport Import Eksport Import

I półrocze 2002 16.521,0 21.956,0 -5.435,0 99,2 94,5 96,2 93,0 II półrocze 2002 18.225,0 23.756,0 -5.531,0 106,1 100,6 110,3 108,2 I półrocze 2003 17.381,0 21.631,0 -4.250,0 105,2 98,5 95,4 91,1

Źródło: dane NBP.

Tabela 1.24. Prognoza obrotów handlu zagranicznego w 2003 roku

W yszczególnienie wg NBP wg SAD w mld USD dynamika w % w mld USD dynamika w % Eksport 36,9 112,0 46,2 112,7 Import 46,8 108,0 60,5 109,8 Źródło: www.mg.gov.pl (11.09.2003).

40

Z A D A N IE 12

W y m ien io n e n iżej p o ję cia , (o zn a czo n e lite ra m i) przy p o rząd k u j od­ p o w ie d n im h a sło m (o z n a c z o n y m cyfram i):

a) h an d el zag ran iczn y , b) saldo b łę d ó w i o p u szc zeń , c) ek sp o rt, d) h an d el m ięd z y n aro d o w y , e) e k o n o m ik a h a n d lu z a g ra n iczn eg o , f) re ek sp o rt, g) rezy d en t,

1. W y m ian a g o sp o d a rc z a w ięk szej g ru p y k ra jó w lub w ym iana g lo b a ln a - ...

2. O d p łatn a w y m ia n a to w a ró w i u słu g p o m ię d z y p artn eram i, k tó ­ rz y m a ją sw o je sie d z ib y p o ró ż n y c h stro n ach g ran icy celnej p a ń stw a - ...

3. O s o b a fiz y c z n a m a ją c a m ie js c e z a m ie s z k a n ia w k ra ju

-4. S p rz e d a ż to w a ró w za g ra n ic ę po ich w cz e śn ie jsz y m zakupie z a g ra n ic ą —...

5. P o zy cja k o iy g u jąc a, składnik bilansu p ła t n i c z e g o - ... 6. P o tw ie rd z o n y p rze z g ra n icz n y u rzą d celn y w y w ó z tow aró w

-7. D y sc y p lin a nau k o w a, k tó ra b a d a zja w isk a ek o n o m iczn e w y ­ stęp u jące w p ro ce sie w y m ian y han d lo w ej i w sp ó łp racy g o ­ spod arczej d an eg o k ra ju z z a g ra n ic ą - ...

1.4. PYTANIA SYSTEMATYZUJĄCE WIEDZĘ

1. W yjaśnij ró żn ic ą m ięd zy h a n d le m z a g ra n ic z n y m i h a n d le m m ię ­ d z ynarodow ym .

2. C zy m zajm u je się e k o n o m ik a h a n d lu zag ra n ic zn e g o ? 3. W yjaśnij p ojęcia: ek sp o rt, im port.

4. W ym ień i kró tk o sch arak te ry zu j śro d k i p o lity k i h an d lo w ej. 5. W ym ień g łó w n e sk ład n ik i b ila n su p ła tn ic z e g o n a b az ie p ła tn o ­

ści.

6. K tó re p o ję c ie je s t szersze: b ilan s h an d lo w y czy b ila n s p ła tn ic z y ? 7. Podaj p rz y k ła d y re z y d e n tó w i n ierezy d en tó w .

8. Jakie czy n n ik i w p ły n ę ły n a rozw ój h a n d lu z a g ra n iczn eg o P o lsk i w latach 90.?

9. Jakie ch a ra k te ry sty cz n e c ech y w y k a z y w a ł p o lsk i h a n d e l z a g ra ­ n iczn y w latach 90.?

10. O m ó w p o z y c ję k rajó w U E w p o lsk im h a n d lu z a g ran iczn y m . 11. Jak ie czy n n ik i w p ły n ę ły n a re o rie n ta c ję g e o g ra fic z n ą p o lsk ie g o

h a n d lu z ag ran iczn eg o n a p o c z ą tk u lat 90.?

12. W ym ień g łó w n e to w a ry e k sp o rto w a n e p rz e z P olskę. 13. Jak ie to w ary n ajczęściej s ą im p o rto w a n e do P o lsk i?

14. C zy w zad łu żen iu z a g ra n ic zn y m p o lsk i d o m in u ją zo b o w ią z a n ia d łu g o term in o w e czy k ró tk o te rm in o w e ?

15. O ceń, k tó re z p o n iż sz y c h stw ie rd z e ń je s t p ra w d z iw e a k tó re fa ł­ szyw e?

- C e c h ą c h a ra k te ry s ty c z n ą p o lsk ie g o h a n d lu z a g ra n ic zn e g o w latach 90. b y ła te n d e n c ja do p ro im p o rto w o ści.

- G łó w n y m p a rtn e re m h a n d lo w y m P o lsk i są N iem cy.

- G łó w n e to w a ry e k sp o rto w a n e p rz e z P o lsk ą to: ro p a n a fto ­ w a, farby, sam o ch o d y o so b o w e, w łó k n a ch em iczn e.

- U jem n y b ilan s h a n d lo w y je s t je d n ą z cec h p o lsk ie g o b ila n su płatn iczeg o .

- Z a d łu ż e n ie za g ra n ic z n e P o lsk i nie je s t ju ż dzisiaj p o d sta w o ­ w y m p ro b lem e m g o sp o d a rc z y m n asze g o kraju.

ROZDZIAŁ II.

WYBRANE MIERNIKI OCENY

POZYCJI KRAJU

W HANDLU ZAGRANICZNYM

2.1. PODSTAWOWE POJĘCIA

M iern ik i h andlu z a g ra n iczn e g o - to w skaźniki, k tóre o k re śla ją ro lę

h a n d lu z ag ran iczn eg o w g o sp o d arce. Do najczęściej stosow anych m ie rn ik ó w należą:

- sto p a ek sp o rtu , - sto p a im portu,

- k rań co w a sto p a eksp o rtu , - k rań co w a sto p a im portu,

- e lasty czn o ść d o c h o d o w a im portu, - e lasty czn o ść d o c h o d o w a eksportu, - e lasty czn o ść c e n o w a p o p y tu na im port, - u d z ia ł d an eg o k raju w św iato w y m im porcie, - u d z ia ł d an e g o k raju w św iato w y m eksporcie,

- w sk a ź n ik u jaw n io n ej p rzew ag i kom paratyw nej R C A , - w sp ó łc z y n n ik k o n c e n tra c ji geograficznej eksportu, - w sp ó łc z y n n ik k o n cen tracji g eo g raficzn ej im portu.

S to p a ek sp o rtu - p rz e d sta w ia p ro c e n to w y udział ek sp o rtu w tw o ­

rz e n iu d o ch o d u n aro d o w e g o w o k re ślo n y m czasie.

O = E X ± X 100 [1] gdzie:

Ex,

- globalna wartość eksportu kraju „i”

D,

- dochód narodowy kraju „i”

Stopa im portu - p rze d staw ia p ro c e n to w y u d ział im p o rtu w p o ­

dziale dochodu n aro d o w eg o w o k reślo n y m czasie.

Tm

C = I Ui ' xl OO

[2]

o ™ D

gdzie:

- stopa importu

I m globalna wartość importu kraju „i”

D i - wartość dochodu narodowego kraju „i”

C zynniki w pły w ające na w ielk o ść p rzeciętn y ch stó p im p o rtu i e k s­ p o rtu 20:

- w ielkość kraju,

- poziom rozw oju g o sp o d arczeg o , - zasoby surow cow e,

- koszty w y d o b y c ia surow ców ,

- tw orzenie i p o d ział d o ch o d u n a ro d o w eg o .

K rańcow a stopa ek sp ortu - o k reśla p rzy ro st ek sp o rtu p rzy w z ro ­

ście dochodu n aro d o w eg o o je d n o stk ę .

A Fx

C K = [

3

]

^ ex AD,

20 K. Budzowski, Ekonomika..., op. cit., s. 14.

44

gdzie:

Skex

- krańcowa stopa eksportu

A Ex

— przyrost eksportu kraju „i”

AD

. - przyrost dochodu narodowego kraju „i”

K ra ń c o w a sto p a im p o rtu - o k re śla z m ia n ę im portu p rzy w zroście

d o ch o d u n a ro d o w e g o o je d n o stk ę .

Alm,

_[4]

AD,

gdzie:

Skim

-

krańcowa stopa importu

Alm,

- przyrost importu kraju „i”

AD, -

przyrost dochodu narodowego kraju „i”

C zy n n ik i w p ły w a ją c e n a w ie lk o ść k rań co w ej stopy im portu i e k s­ p o r tu 21:

- s tru k tu ra p ro d u k cji, - s tru k tu ra p o p y tu ,

- p o z io m ro zw o ju g o sp o d arcz eg o .

D o ch o d o w a e la sty c z n o ść ek sp o rtu - to w sk aźn ik , który inform uje

o re la ty w n y c h z m ia n a c h ek sp o rtu w sto su n k u do re laty w n y ch zm ian d o ch o d u n a ro d o w e g o . W sk a ź n ik ten w y ra ż a w zór:

d

e x

AEx,

E x t

AD,

D,

[ 5 ] 21 Ibidem, s. 15.

gdzie:

d e - dochodowa elastyczność eksportu

A Exi

E x t

AD i

D, ,

- relatywne zmiany eksportu w kraju „i”

- relatywne zmiany dochodu narodowego w kraju „i’

D o ch o d o w a ela sty czn o ść im p ortu - to w sk aźn ik , k tó ry in fo rm u je

o relaty w n y ch zm ian ach im p o rtu w sto su n k u do re la ty w n y c h zm ian d o ch o d u n arodow ego.

d[

im

A l m

Im

gdzie:

d im - dochodowa elastyczność importu

Alm,

Im

'AD A

O , ,

relatywne zmiany importu w kraju „i”

- relatywne zmiany dochodu narodowego w kraju ,,i’

[

6

]

W sp ó łczy n n ik cenow ej ela sty c z n o śc i p op ytu na im p o rt - o b ra z u ­

je w p ły w z m ia n cen na p o z io m im portu.

ep = im

Alm,

Im,

' A G '

c, ,

[V ]

46

- cenowa elastyczność popytu na import,

gdzie:

- relatywne zmiany importu w kraju „i”,

Im ,

- relatywne zmiany cen w kraju „i”. ' A C N

C

W sk a ź n ik u d ziału k ra ju „ i” w św ia to w y m ek sp o rcie - o kreśla

sto p ień z a a n g a żo w a n ia d a n e g o k raju w h a n d lu m ięd zy n aro d o w y m .

n

L K

■Xu

WEx,=

m nj=i

L L

e

.

■xl00

[

8

]

X,,

i=l y=l

W sk a ź n ik u d ziału k raju „ i” w św ia to w y m im p o rcie p rzy jm u je

postać: n

Lim,

WIm =

j =i - x l 0 0 [9] E E l m , i=i j =i gdzie:

j = grupa towarowa, dla j = 1, 2...n. i = kraj, dla i = 1, 2 , ...m.

W sk aźn ik u ja w n io n ej p r zew a g i k o m p a ra ty w n e j R C A 22 - służy

do o k reślan ia d z ied z in , w k tó ry ch d an y kraj o sią g a p rz e w a g ę kom - paratyw ną. Jeżeli w sk a ź n ik R C A p rz y jm u je w a rto śc i w ię k sz e od 0, to o z n acza to, że kraj o sią g a p rz e w a g ę k o m p a ra ty w n ą . S y tu acja o d ­ w rotna (R C A < 0) w sk a z u je n a b ra k p rz e w a g k o m p a ra ty w n y c h 23.

E x , -e k sp o rt i-tej grupy towarowej doj-tego kraju,

I m , ~ >mPorl: i-tej grupy towarowej z j-tego kraju,

E x / l i i i ~ eksPort ogółem do j-tego kraju / import ogółem z j-tego kraju.

W sp ó łczy n n ik k o n c e n tr a c ji g eo g ra ficzn ej ek sp o r tu (im p o rtu )

-o p rac-o w an y przez A. H irsch m an a, w y z n a c z an y je s t ja k -o p ierw iastek z sum y k w ad rató w u d z ia łó w p o szczeg ó ln y c h ry n k ó w w g lo b aln y m eksporcie (im p o rcie) d an e g o kraju. M in im a ln a w a rto ść w sp ó łc z y n ­ nika k o n cen tracji g eo g ra fic zn e j H irsch m an a ró w n a je s t --- X yfn ( n - liczba krajów ), w arto ść m ak sy m aln a w y n o si 100 (w y stęp u je w te­ dy gdy handel p ro w a d z o n y je s t tylko z je d n y m k r a je m )24. W sp ó ł­ czynnik k o n c en tracji g eo g ra ficzn ej ek sp o rtu w y ra ż a w zór:

22 RCA - Revealed Comparative Advantage.

23 Przy wykorzystaniu formuły logarytmicznej wartość wskaźnika powyżej 0 świadczy o istnieniu przewagi komparatywnej, natomiast przy innej formule wskaź­ nika wielu badaczy uważa, ze dopiero wartość wskaźnika RCA> 1 świadczy o istnie­ niu rzeczywistej przewagi komparatywnej danej grupy towarowej.

24 K. Budzowski, Ekonomika..., op. cit. s. 26.

[

10

]

gdzie:

n

48

H & X i = współczynnik koncentracji eksportu kraju „i”, X j - wartość globalnego eksportu kraju „i”,

X j j - wartość eksportu kraju „i” do kraju , j ”,

X i j

- udział eksportu kraju „i” do kraju , j ” w całym eksporcie kraju „i”.

X i

T erm s o f tra d e - czy li „ w a ru n k i w y m ia n y ” , to n arząd zie niezb ęd n e

do a n a liz y w p ły w u h a n d lu za g ra n ic z n e g o n a gosp o d ark ę. T erm in ten sto so w a n y je s t do o k re śle n ia w a ru n k ó w w y m ian y m ięd zy krajam i, re la c ji c e n o w y ch i ten d en cji k sz ta łto w a n ia się cen w ek sp o rc ie i im ­ p o rc ie m ię d z y k rajam i, ja k te ż do o k re śle n ia w aru n k ó w i relacji w y ­ m ia n y je d n e j g ru p y to w a ró w n a in n ą g ru p ę tow arów . C zasam i term s o f trad e w y k o rz y sty w a n y je s t do p o ró w n y w a n ia zm ia n z a c h o d z ą ­ cy ch w k sz ta łto w a n iu się w a ru n k ó w w y m ia n y to w aró w i u słu g je d ­ n e g o k ra ju n a to w ary i u słu g i in n eg o k ra ju 25. Jeżeli o k reślo n y w sk a ź ­ n ik term s o f trad e p rz y jm u je w a rto śc i w ięk sze od 1 (lub 100) to o zn a­ cza to, że w aru n k i w y m ia n y o k re ślo n e p rze z ten w sk aźn ik k sz ta łtu ją się d la d an eg o k raju k o rz y stn ie.

R o d z a je term s o f trade:

- c e n o w e (n o m in a ln e), - to w a ro w e,

- realn e (ilo ścio w e), - c z y n n ik o w e (fa k to ria ln e).

C en o w e term s o f trade - to w sk a ź n ik k tó ry określa w zględne zm iany

c e n to w a ró w i u słu g e k s p o rto w a n y c h do w z g lę d n y c h z m ia n cen gdzie:

tow arów i usług im p o rto w an y ch przez ten kraj w d an y m okresie czasu. W u jęciu m a te m a ty c z n y m c e n o w e term s o f trad e w y ra ż a w zór:

= P e m : P u n i n l y rot P P

r ex(o) 1 im(o)

gdzie:

N lo,

- cenowe (nominalne) terms of trade,

P - przeciętne ceny w eksporcie, p - przeciętne ceny w imporcie,

t i O - okres badany i okres wyjściowy.

T ow arow e term s o f tra d e - o k re śla ją w z g lęd n e z m ia n y c e n jed n ej

g ru p y to w a ró w do w z g lę d n y c h z m ia n ce n in n ej g ru p y to w aró w , najczęściej cen to w a ró w p o c h o d z e n ia ro ln ic z e g o do c e n to w aró w p rzem y sło w y ch , co m o ż n a zap isać za p o m o c ą w zo ru :

^ Pexrol(t) . Pim pp(l)

Towlo, = p

p

t13l

■L exrol{o) JL impp(o)

gdzie:

T O W tot - towarowe terms of trade,

P exrot - ceny artykułów rolnych w eksporcie,

P impp - ceny towarów pochodzenia przemysłowego w imporcie,

t i O - okres badany i okres wyjściowy.

R ealne term s o f trade - inform ują, ile dany kraj m usi w yeksportow ać

tow arów , aby m ieć m o żliw o ść zak u p ien ia za g ra n ic ą określo n ej ilości tow arów . R eln e te rm s o f tra d e o b licza się w n a stę p u ją c y sposób:

50

gdzie:

2

- realne (ilościowe) terms o f trade,

tot

2

- ilość towarów eksportowanych,

ex

Q - ilość towarów importowanych,

t 1 O - okres badany i okres wyjściowy.

C z y n n ik o w e term s o f tra d e - o k re śla ją re la ty w n e zm iany, w ja k ic h

w y m ie n ia n e s ą cz y n n ik i p ro d u k c ji z a w a rte w to w arach e k sp o rto ­ w a n y c h p r z e z d a n y k ra j d o c z y n n ik ó w p r o d u k c ji z a w a r ty c h w to w a ra c h im p o rto w a n y c h p rze z ten kraj.

2.2. PRZYKŁADY OBLICZANIA WSKAŹNIKÓW

HANDLU ZAGRANICZNEGO

P r zy k ła d 1

T ab ela 2.1. z a w ie ra d an e d o ty c z ą c e liczb y m ieszkańców , dochodu n a ro d o w e g o , ek sp o rtu i im p o rtu P o lsk i w ro k u 1996 i 1997. D ane te s ą n ie z b ę d n e do o b lic z e n ia n a stę p u ją c y c h w sk aźn ik ó w : - sto p y ek sp o rtu , - sto p y im p o rtu , - k ra ń co w ej sto p y ek sp o rtu , - k ra ń c o w e j sto p y im portu, - e k sp o rtu p e r capita, - im p o rtu p e r capita,

- u d ziału ek sp o rtu w ek sp o rc ie św ia to w y m , - ud ziału im portu w im p o rc ie św iato w y m , - d o ch o d o w ej e la sty c z n o śc i e k sp o rtu .

Tabela 2.1. Dane do obliczania mierników handlu zagranicznego Liczba ludności (w min) Dochód narodowy (min USD) Import (min USD) Eksport (min USD) rok 1996 rok 1997 rok 1996 rok 1997 rok 1996 rok 1997 rok 1996 rok 1997 38,618 38,650 143800 144000 31137 42308 24400 25751

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystyki m iędzyna­

rodowej, GUS, Warszawa 2000, s. 417-418, 491.

W artość ek sp o rtu św iato w eg o w ro k u 1997 - 5 3 6 3 8 0 5 m in U S D , W artość im p o rtu św iato w eg o w ro k u 1997 - 5 4 6 1 0 2 7 m in U S D .

S to p a ek sp o rtu

S to p ę ek sp o rtu d la ro k u 1997 o b lic z a m y p o d sta w ia ją c w a rto ść e k s ­ p o rtu i d o ch o d u n a ro d o w eg o d o w z o ru [1]:

25751

S' = 100 = 17,9%

° ex 144000

In terp re ta cja :

S to p a ek sp o rtu ró w n a 17,9 % o z n a c z a, że u d z ia ł e k sp o rtu w tw o rz e ­ n iu doch o d u n aro d o w e g o P o lsk i w ro k u 1997 w y n o sił o k o ło 18 % .

S to p a im p o rtu

S to p ę im p o rtu d la roku 1997 o b lic z a m y w y k o rz y stu ją c w z ó r [2]: = 42308 xlQ Q _

2 9

4

%

144000

In terp reta cja :

U d z iał im p o rtu w p o d ziale d o c h o d u n a ro d o w e g o w 1997 r. w y n o sił w P olsce 29,4% .