Łódzki Obszar Metropolitalny w liczbach

(1)

[125]

Magdalena Nowak*, Marcin Feltynowski**

ŁÓDZKI OBSZAR METROPOLITALNY

W LICZBACH

1. WPROWADZENIE

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r.1 wprowa-dziła obowiązek delimitacji obszarów metropolitalnych. Obszary te stały siĊ niezbĊdnym elementem w osiąganiu zrównowaĪonego rozwoju kraju. Ustawo-dawstwo zakłada koniecznoĞü opracowania planu przestrzennego obszaru metro-politalnego, jako integralnej czĊĞci planu zagospodarowania przestrzennego wo-jewództwa.

W 2002 r., uchwałą Sejmiku Województwa Łódzkiego przyjĊty został plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, którego integralną czĊĞcią jest Łódzki Obszar Metropolitalny (ŁOM). W jego skład weszły cztery powiaty okalające oĞrodek centralny – ŁódĨ. ŁOM objął wiĊc przestrzeĔ powia-tów: zgierskiego, pabianickiego, łódzkiego wschodniego, brzeziĔskiego oraz grodzkiego łódzkiego (rys. 1). Rozpoznanie statystyczne tego obszaru pozwala stwierdziü, Īe na koniec 2008 r. zajmował on powierzchniĊ 2499 km2 zamiesz-kaną przez 1 119 205 osób. ĝrednia gĊstoĞü zaludnienia tego obszaru wynosiła 447 osoby/km2.

2. STATYSTYKA ŁÓDZKIEGO OBSZARU METROPOLITALNEGO

Zgodnie z delimitacją obszarów metropolitarnych uĪytą w Koncepcji Prze-strzennego Zagospodarowania Kraju z 2005 r. (Zaktualizowana koncepcja.... 2005, s. 92–97). Łódzki Obszar Metropolitalny jest jednym z dziewiĊciu

*

Dr, adiunkt w Zakładzie Zarządzania Regionem UŁ.

**

Dr, adiunkt w Katedrze Gospodarki Regionalnej i ĝrodowiska UŁ.

1

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, DzU 2003, nr 80, poz. 717 z póĨn. zm.

(2)

rów metropolitalnych Polski obok: warszawskiego, krakowskiego, Ğląskiego, wrocławskiego, poznaĔskiego, szczeciĔskiego, trójmiejskiego i bydgosko-toruĔ-skiego. pow. brzeziĔski pow. łódzki wschodni m. ŁódĨ pow. pabianicki pow. zgierski

Rys. 1. Powiaty województwa łódzkiego wchodzące w skład ŁOM ħ r ó d ł o: opracowanie własne

Dla delimitacji obszarów metropolitalnych uĪywa siĊ róĪnego kanonu cech. Jeden z nich prezentują T. M a r k o w s k i i T. M a r s z a ł (2006, s. 15–16), któ-rzy stwierdzają, Īe kryteria delimitacji obszaru metropolitalnego powinny byü oparte na:

− kryterium funkcjonalnym, czyli związkach oĞrodka metropolitalnego z oto-czeniem, wspólnie pełnionych funkcjach oraz powiązaniach społeczno-gospo-darczych jednostek zespołu metropolitalnego;

− kryterium demograficznych uwzglĊdniającym liczbĊ ludnoĞci, gĊstoĞü za-ludnienia oraz migracje w zespole metropolitalnym;

− kryterium ekonomicznym mierzonym dynamiką rozwoju gospodarczego oraz rozwojem działalnoĞci gospodarczej;

− kryterium urbanistycznym powiązanym z uĪytkowaniem gruntów oraz ja-koĞcią zabudowy;

− kryterium technicznym obrazującym jakoĞü infrastruktury technicznej; − kryterium społecznym uwzglĊdniającym poziom wykształcenia, poziom warunków Īycia oraz strukturĊ zatrudnienia;

− kryterium wyznaczającym obszar bezpoĞredniego ciąĪenia do metropolii wynikający z dziennych dojazdów do pracy czy szkół;

(3)

− kryterium zarządzania wynikającym z chĊci aktywnego uczestnictwa w procesach koordynacji rozwoju obszaru metropolitalnego;

− kryterium spójnoĞci przestrzennej wymuszającym ciągłoĞü i zwartoĞü ob-szaru.

Na podstawie danych pozyskanych z Banku Danych Regionalnych GUS po-wstała społeczno-gospodarcza analiza ŁOM, pozwalająca sprawdziü poziom i zróĪnicowanie rozwoju powiatów wchodzących w skład ŁOM.

Powiat zgierski

Powiat pabianicki Powiat łódzki wschodni

Powiat brzeziĔski Powiat m. ŁódĨ 85,60 131,48 188,41 241,70 2534,92

Rys. 2. GĊstoĞü zaludnienia w powiatach ŁOM w 2008 r. (ludnoĞü na km2) ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych,

www.stat.gov.pl

NajgĊĞciej zaludnionym powiatem na obszarze Łódzkiego Obszaru Metropo-litalnego (poza miastem ŁódĨ) jest powiat pabianicki. Najsłabiej zaludniony jest powiat brzeziĔski (gĊstoĞü zaludnienia 85,6 osób na km2), co czyni go według klasyfikacji Eurostatu terenem wiejskim. Udział ludnoĞci miejskiej zgodnie z kryterium administracyjnym prezentuje rysunek 3. Z danych tych wynika, Īe chociaĪ powiat brzeziĔski cechuje siĊ najniĪszą gĊstoĞcią zaludnienia, to w po-wiecie łódzkim wschodnim najmniejszy jest udział ludnoĞci miejskiej. NajwiĊk-sze udziały ludnoĞci miejskiej (poza miastem ŁódĨ) cechują powiaty pabianicki i zgierski (ok. 73%).

JeĞli chodzi o ruch ludnoĞci (rys. 4), moĪna zaobserwowaü odpływ ludnoĞci z centrum Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego – saldo migracji dla Łodzi jest ujemne i wynosi -2,21. Pozostałe powiaty ŁOM odznaczają siĊ dodatnim saldem migracji. Na uwagĊ zasługuje powiat łódzki wschodni, w którym saldo migracji wynosi aĪ 11,4 osób na kaĪdy tysiąc mieszkaĔców. Wysoką wartoĞcią tego wskaĨnika odznacza siĊ równieĪ powiat zgierski, gdzie saldo migracji na 1000 mieszkaĔców wynosi ok. 4,5.

(4)

Powiat zgierski

Powiat brzeziĔski Powiat m. ŁódĨ poniĪej 40 40 - 70 70 - 100 100

Rys. 3. Odsetek ludnoĞci miejskiej w powiatach ŁOM w 2008 r.

ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl

Powiat zgierski

Powiat brzeziĔski

Powiat m. ŁódĨ

poniĪej 0 0,1 - 4 powyĪej 4

Rys. 4. Saldo migracji w powiatach ŁOM 2008 r. (na 1000 ludnoĞci) ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych,

www.stat.gov.pl

W odniesieniu do udziału pracujących w ogóle ludnoĞci (rys. 5), najwyĪszy odsetek notuje siĊ w mieĞcie Łodzi (ponad 30%). Na drugim miejscu plasuje siĊ powiat brzeziĔski (ok. 26%). Najmniejszy udział odnotowano w powiecie pabia-nickim i łódzkim wschodnim, gdzie odsetek pracujących odnotowano na

(5)

pozio-mie poniĪej 24%. W powiecie zgierskim odnotowano wskaĨnik na poziopozio-mie ok. 24%, powiat ten cechuje najwyĪsza stopa bezrobocia w ŁOM (rys. 6) i wynosi 13,1. NajniĪsza stopa bezrobocia dotyczy miasta ŁódĨ oraz powiatu łódzkiego wschodniego (6,8%), a wiĊc była niĪsza niĪ Ğrednio dla Polski (9,5%).

Powiat zgierski

Powiat brzeziĔski Powiat m. ŁódĨ poniĪej 24 24 - 26 26 - 28 powyĪej 28

Rys. 5. Udział pracujących w ogóle mieszkaĔców w powiatach ŁOM w 2008 r. (w %) ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych,

www.stat.gov.pl

Powiat zgierski

Powiat brzeziĔski

Powiat m. ŁódĨ

poniĪej 7 7 - 13 powyĪej 13

Rys. 6. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiatach ŁOM w 2008 r. (w %) ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych,

(6)

NajwyĪszy udział pracujących w rolnictwie w ogóle pracujących moĪna zaobserwowaü w powiecie brzeziĔskim (ponad 46%). Dane te przedstawia rysu-nek 7. Jak juĪ zostało wspomniane, jest to powiat o najmniejszej gĊstoĞci zalu-dnienia, spełniający unijne kryterium delimitacji obszarów wiejskich. WzglĊdnie wysoki jest takĪe udział pracujących w rolnictwie w powiecie łódzkim wschodnim (ok. 29%). Poza miastem ŁódĨ, powiat pabianicki cechuje najniĪszy odsetek pracujących w tym sektorze – ok. 13%, natomiast w zgierskim zano-towano wskaĨnik na poziomie zbliĪonym do 20%.

Powiat zgierski

Rys. 7. Udział pracujących w rolnictwie w ogóle pracujących w powiatach ŁOM w 2008 r. (w %)

NajwiĊcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w przeliczeniu na 10 tys. ludnoĞci zlokalizowanych jest w mieĞcie Łodzi (rys. 8). Nieznacznie Łodzi ustĊpuje pod tym wzglĊdem powiat pabianicki. Najsłabiej wypada powiat brzeziĔski, który, przypomnijmy, jest obszarem o charakterze wiejskim i rolniczym w ramach ŁOM.

W odniesieniu do nakładów inwestycyjnych przedsiĊbiorstw na 1 mieszkaĔca (rys. 9) są one najwyĪsze w mieĞcie Łodzi (ponad 4500 zł). Wysokimi nakła-dami inwestycyjnymi przedsiĊbiorstw przypadającymi na mieszkaĔca odznacza siĊ równieĪ powiat łódzki wschodni, w którym wartoĞü ta przekraczała 4200 zł. Najsłabsze wyniki pod tym wzglĊdem notuje siĊ w powiecie brzeziĔskim, gdzie wskaĨnik ten osiąga wartoĞü 1620 zł. Dane dotyczące pozostałych dwóch po-wiatów Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego cechuje wzglĊdne podobieĔstwo w tym zakresie, z niewielką przewagą powiatu zgierskiego.

(7)

Powiat zgierski

Powiat brzeziĔski Powiat m. ŁódĨ poniĪej 1000 1000 - 1100 1100 - 1200 powyĪej 1200 Rys. 8. Podmioty zarejestrowane w systemie REGON w powiatach ŁOM

w 2008 r. (na 10 tys. ludnoĞci)

Powiat zgierski

Rys. 9. Nakłady inwestycyjne w przedsiĊbiorstwach w powiatach ŁOM w 2008 r. (na 1 mieszkaĔca w zł)

PrzeciĊtne miesiĊczne wynagrodzenie brutto w mieĞcie Łodzi wynosi 95% Ğredniej krajowej i jest najwyĪsze w Łódzkim Obszarze Metropolitalnym (rys. 10). Na drugim pod tym wzglĊdem miejscu plasuje siĊ powiat zgierski (84,3%

(8)

Ğredniej krajowej). Najsłabiej wypada powiat brzeziĔski, gdzie wynagrodzenie to stanowi zaledwie 63,1% Ğredniej dla Polski.

Powiat zgierski

Rys. 10. PrzeciĊtne miesiĊczne wynagrodzenie brutto w relacji do Ğredniej krajowej w powiatach ŁOM w 2008 r.

Powiat zgierski

Rys. 11. Dochody budĪetów gmin i powiatów grodzkich w powiatach ŁOM w 2008 r. (na 1 mieszkaĔca w zł)

(9)

Powiat zgierski

Rys. 12: Wydatki inwestycyjne gmin i powiatów grodzkich ŁOM w 2008 r. (na 1 mieszkaĔca w zł)

UwzglĊdniając dochody budĪetów gmin i powiatów grodzkim (na 1 miesz-kaĔca), są one najwyĪsze w Łodzi i wynoszą 3361 zł (rys. 11). Najsłabiej pod tym wzglĊdem wypada powiat pabianicki. Wydatki inwestycyjne budĪetów (równieĪ na 1 mieszkaĔca) najwyĪsze są z kolei w Łodzi, wysoki poziom wy-datków inwestycyjnych notuje równieĪ powiat łódzki wschodni (rys. 12). Naj-mniej na 1 mieszkaĔca wydają samorządy lokalne w powiecie brzeziĔskim i pabianickim, gdzie wydatki te kształtują siĊ na poziomie ok. 450 zł.

3. PODSUMOWANIE

Cechą charakterystyczną dla Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego okazuje siĊ byü odpływ ludnoĞci z centrum – z miasta Łodzi do powiatów otaczających. ŁódĨ cechuje wiele pozytywnych tendencji: bezrobocie jest najniĪsze, udział ludnoĞci pracującej jest najwiĊksza, najwiĊcej jest zarejestrowanych w systemie REGON podmiotów gospodarczych, a takĪe nakłady inwestycyjne w tych przedsiĊbiorstwach w przeliczeniu na 1 mieszkaĔca są najwyĪsze. NaleĪy siĊ jednak zastanowiü, czy te dobre wyniki nie są w jakimĞ stopniu spowodowane właĞnie migracją ludnoĞci i czy taki niepohamowany proces nie stanowi zagro-Īenia dla rozwoju miasta.

Zdecydowanie opóĨniony w rozwoju jest powiat brzeziĔski – typowo wiejski. Deklarowany jest w tym powiecie duĪy odsetek pracujących w ogóle

(10)

ludnoĞci, jednak sektor rolniczy jest tu sektorem dominującym. W powiecie tym zarejestrowanych jest takĪe najmniej podmiotów w systemie REGON w prze-liczeniu na 1 mieszkaĔca. TakĪe nakłady inwestycyjne istniejących przedsiĊ-biorstw na terenie tego powiatu są najniĪsze w przeliczeniu na 1 mieszkaĔca. LudnoĞü zamieszkująca ten powiat zarabia takĪe najmniej w całym Łódzkim Obszarze Metropolitalnym. PowyĪsze dane wskazują, iĪ na terenie tym brakuje pozarolniczych miejsc pracy. Szansą na rozwój powiatu brzeziĔskiego są zatem fundusze unijne, choüby z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich stano-wiącego instrument wydatkowania Ğrodków w ramach wspólnej polityki rolnej i obszarów wiejskich.

Znamienny jest teĪ przypadek powiatu pabianickiego – z duĪym odsetkiem ludnoĞci miejskiej, najniĪszym odsetkiem ludnoĞci pracującej w rolnictwie. Tu jednak zarówno dochody budĪetów gmin, jak i wydatki tych budĪetów są najniĪsze w całym Łódzkim Obszarze Metropolitalnym. Nierolniczy charakter tego obszaru przemawiałby raczej za wyĪszymi wynikami w tym zakresie. MoĪe to zatem Ğwiadczyü o niskiej aktywnoĞci samorządów lokalnych w zakresie po-prawy sytuacji budĪetowej (jak choüby w zakresie zagospodarowania prze-strzennego wyraĪającego siĊ np. w odrolnieniu gruntów). Brak dalszych działaĔ moĪe stanowiü o słabnącej pozycji konkurencyjnej tego obszaru w ramach ŁOM.

Ciekawe tendencje notuje siĊ teĪ w powiecie zgierskim, gdzie ludnoĞü za-rabia wzglĊdnie duĪo jak na cały ŁOM, a jednak udział pracujących w ogóle ludnoĞci jest najniĪszy, jak równieĪ stopa bezrobocia jest najwyĪsza. Wskazy-waü to moĪe na kontrasty w zakresie statusu materialnego mieszkaĔców tego obszaru. Na terenie powiatu zgierskiego zlokalizowano wzglĊdnie nieduĪo podmiotów gospodarczych, jednak nakłady inwestycyjne przedsiĊbiorstw na 1 mieszkaĔca są wysokie. Powiat ten wymaga zatem zainwestowania ze strony władz lokalnych na rzecz stworzenia wiĊkszej liczby miejsc pracy.

Powiat łódzki wschodni cechuje natomiast najwyĪsze saldo migracji. Tam teĪ gminy notują najwyĪsze dochody i wydają najwiĊcej ze swoich budĪetów. Napływ ludnoĞci stanowi wiĊc szansĊ rozwojową tego obszaru. Brakuje tu jed-nak prĊĪnie działających podmiotów gospodarczych, a rolnictwo jest wciąĪ zna-czącym Ĩródłem utrzymania ludnoĞci, co ma swoje przełoĪenie na niewysokie zarobki mieszkaĔców powiatu. MoĪna domniemywaü, iĪ wysokie dochody gmin wiąĪą siĊ z właĞciwą polityką w zakresie zagospodarowania przestrzennego i wynikają bezpoĞrednio z podatku od nieruchomoĞci ludnoĞci emigrującej z Łodzi. JednakĪe powiat ten wymaga wsparcia rozwoju przedsiĊbiorstw w celu zróĪnicowania działalnoĞci na rzecz działalnoĞci nierolniczej.

Z powyĪszej analizy wynika, iĪ w Łódzkim Obszarze Metropolitalnym moĪ-na zaobserwowaü zmoĪ-naczące zróĪnicowania w poziomie rozwoju społeczno-gos-podarczego. ŁódĨ, jako centrum ŁOM jest na pewno obszarem o najwyĪszym poziomie owego rozwoju. Pozostałe powiaty stanowią niejako „tło” dla jego

(11)

funkcjonowania. Powiat brzeziĔski, który został wyodrĊbniony w 2002 r., jest najsłabszym ogniwem ŁOM i nie spełnia jednoznacznie kryteriów delimitacji obszarów metropolitalnych cech dla nich znamiennych.

LITERATURA

M a r k o w s k i T., M a r s z a ł T., 2006, Metropolie, obszary metropolitalne,

metropo-lizacja. Problemy i pojĊcia podstawowe, Komitet Przestrzennego Kraju PAN,

Warszawa.

Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, 2005, RCSS,

Warszawa.

Materiały Ĩródłowe

Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, DzU 2003, nr 80, poz. 717 z póĨn. zm.

Magdalena Nowak, Marcin Feltynowski STATISTICS OF ŁÓDħ METROPOLITAN AREA

(Summary)

Delimitation of metropolitan areas is causing authorities and research workers a lot problems. Such areas should be characterized by a spatial cohesion and a similar degree of the development. The paper is presenting ŁódĨ Metropolitan Area (ŁMA) through the prism of the sequence of indicators worked out for five districts of ŁMA.

Analysed signs are a base to do interesting conclusions about demographic and economic processes occurring in the space ŁMA It also allows to identify the strengths and weaknesses of individual districts of this area.