M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
R O C Z N IK I H U M A N IS T Y C Z N E T om X X III, z e s z y t 1 — 1975 M A R IA J A S I Ń S K A -W O JT K O W S K A W A N D A A C H R E M O W IC Z O W A 2 I X 1901 — 13 III 1974*
W a n d a A c h re m o w ic z o w a *, c ó r k a W ito ld a N o w o d w o r s k ie g o , p r o f e s o r a h is to r ii n o w o ż y tn e j w P e te r s b u r g u , N ie ż y n iu , a o d r. 1921 w W iln ie n a U n i w e r s y t e c i e S te f a n a B a to re g o , oraz, M a rii z K o w z a n ó w — u r o d z iła s ię w r. 1901 w G u d e la c h w p o w ie c ie o s z m ia ń sk im . A tm o s f e r a d o m u r o d z in n e g o b y ła p a tr io ty c z n a , d e m o k r a ty c z n a , i n te le k tu a ln a , a d z ię k i w p ły w o m m a tk i — g łę b o k o r e li g i jn a . W r. 1921 u d a ło się ro d z in ie N o w o d w o r s k ic h p r z e n ie ś ć z N ie ż y n a w C z e r n ic h o w s k ie m do W iln a , g d z ie , d z ię k i u p rz e d n ie m u u k o ń c z e n iu s ie d m io k la s o w e j s z k o ły r o s y j s k i e j i m a tu r z e z o d z n a c z e n ie m z ło ż o n e j w r, 1919 w G im n a z ju m M a c ie r z y P o ls k ie j w K ijo w ie , W a n d a z o s ta ła s tu d e n tk ą filo lo g ii p o ls k ie j USB, u c z e n n ic ą Z d z ie c h o w s k ie g o , K o lb u s z e w s k ie g o i — g ło w n ie P ig o n ia . O d z n a c z a ła s ię w ie lk ą a k ty w n o ś c ią : u p r a w i a ł a tw ó r c z o ś ć p o e ty c k ą p u b lik o w a n ą w „ A lm a M a te r V iln e n s is " , a p ó ź n ie j w w ile ń s k im c z a s o p iś m ie ,,P ax ", p r a c o w a ła s p o łe c z n ie w K o le P o lo n is tó w i w n i e o f ic ja ln y c h s tu d e n c k ic h z e s p o ła c h id e o w y c h , w y b ija ła s ię r ó w n ie ż w p r a c y n a u k o w e j, o c z y m ś w ia d c z y n p . o p u b lik o w a n a p r a c a s e m in a r y jn a K i lk a u w a g o t r a g i z m i e ,,K l e o p a t r y " N o r w i d a („ A l m a M a te r V iln e n s is " 1924). S p o w o d o w a n a p rz e z ś m ie r ć o jc a w r. 1923 z m ia n a w a ru n k ó w m a te r ia ln y c h i k o n ie c z n o ś ć r o z p o c z ę c ia p r a c y n a u c z y c ie ls k ie j, a o d r. 1926 m a łż e ń s tw o z G r a c ja n e m A c h re m o w ic z e m , a r t y s t ą g r a fik ie m , p r z y jś c ie n a ś w ia t s y n ó w — p o w a ż n ie u t r u d n ił y d a ls z e s tu d ia , s f in a liz o w a n e j e d n a k w r. 1930 r o z p r a w ą m a g is te r s k ą O p i n i e K r a s i ń s k i e g o o l i t e r a t u r z e p o l s k i e j .G łó w n y m n u r te m p r a c y s ta ło s ię te r a z n a u c z a n ie w w ile ń s k ic h s z k o ła c h ś r e d n ic h , u w ie ń c z o n e z a a n g a ż o w a n ie m w e k s p e r y m e n ta ln y m L ic e u m im . Ś n ia d e c k ic h , a p o łą c z o n e z u d z ia łe m w r e d a g o w a n iu c z a s o p is m d la d z ie c i i m ło d z ie ż y („ L istk i", „ N a s z a P r a c a " , „ R u ń " ). O d c z a s u d o c z a s u A c h r e m o w ic z o w a p u b lik o w a ła n a ła m a c h c z a s o p is m r e c e n z je to m ik ó w p o e ty c k ic h i t e k s t y l it e r a c k ie . N ie u s t a w a ła te ż je j p ra c a n a d p o g łę b ia n ie m w ła s n e j r e lig ijn o ś c i, n p . w S e k c ji Ż y c ia W e w n ę tr z n e g o I n te lig e n c ji K a to lic k ie j.
T r u d n y o k re s la t 1939-1945 u p ł y n ą ł p o d z n a k ie m w y tę ż o n e j w a lk i o b y t, b e z p o m o c y m ęż a, o d e r w a n e g o p r z e z lo s y w o je n n e o d r o d z in y ju ż w r. 1940, a w 1942
* C h a r a k t e r y s t y k a o p a r t a n a a u t o b io g r a f i i W a n d y A c h r e m o w ic z o w e j, r o d z in n y m a r c h iw u m j e j b r a t a — d r a W ito ld a N o w o d w o r s k ie g o i z e b r a n y m p r z e z n ie g o m a t e r ia l e b ib lio g r a f i c z n y m . Z o b . t e ż : J . S t a r n a w s k i . Wanda A chrem ow iczow a. „ P a m i ę t n i k L i t e r a c k i ” 65:1974 z. 3 s. 421-424.
198
M A R I A J A S I Ń S K A - W O J T K O W S K Az m a r łe g o . F iz y c z n ą p r a c ę o ró ż n y m c h a r a k te r z e w W iln ie , a n a s tę p n ie h e ro ic z n e g o s p o d a r o w a n ie n a r o li w r o d z in n y c h G u d e la c h z a k o ń c z y ła r e p a t r ia c ja w r. 19-i5: o s ie d le n ie s ię w T u c h o li, p o w r ó t d o p r a c y p e d a g o g ic z n e j, k u l tu r a l n e j , d o p u b lik a c ji w ie r s z y w c z a s o p is m a c h r e li g i jn y c h i d z ie c ię c y c h .
W r. 1947 n a s t ą p i ł o p r z e n ie s ie n ie s ię do L u b lin a , g d z ie p o lik w id a c ji w r. 1948 z n ja j d u ją c e g o s ię p o d p a tr o n a te m K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e ls k ie g o G im n a z ju m im . S te f a n a B a to re g o i p r a c y w s z k o ła c h p a ń s tw o w y c h : G im n a z ju m U n ii L u b e lsk ie j i O g ó ln o k s z ta łc ą c e j S z k o le S to p n ia L ic e a ln e g o im . S ta n is ła w a S ta s z ic a . W a n d a A c h re - m o w ic z o w a z o s ta ła w r. 1950 s ta r s z ą a s y s t e n tk ą p r z y 1 K a te d r z e H is to r ii L ite r a tu r y w ty m ż e U n iw e r s y te c ie , k i e r o w a n e j p r z e z p ro f. F e lik s a A ra s z k ie w ic z a . O d r. 1956 p o u z y s k a n iu e m e r y tu r y za p r a c ę w s z k o ln ic tw ie ś r e d n im k o n ty n u o w a ła s w o je z a j ę c i a u n i w e r s y t e c k ie ja k o p r a c e z le c o n e , p ó k i w r. 1964 n ie u tr u d n iła ic h z a a w a n s o w a n a c h o r o b a s łu c h u .
T r w a ją c a p r z e z 14 l a t p r a c a W a n d y A c h r e m o w ic z o w e j w U c z e ln i u k ła d a ła się d w u to r o w o . J e d e n n u r t b y ł w e w n ę tr z n ie n i e j e d n o li t y — o b e jm o w a ł ć w ic z e n ia z ró ż n y c h o k r e s ó w h is to r ii l it e r a t u r y p o ls k ie j, d a w n e j i w s p ó łc z e s n e j, a ta k ż e w y k ła d y l i t e r a t u r y r o s y j s k i e j. D ru g i — r a c z e j p o d s ta w o w y , t r w a ls z y — to ć w ic z e n ia i w y k ł a d y d o ty c z ą c e m e to d y k i n a u c z a n ia ję z y k a p o ls k ie g o i l it e r a t u r y w s z k o le ś r e d n i e j o ra z h o s p i t a c j e ze s tu d e n ta m i l e k c j i g im n a z ja ln y c h . W s z y s tk ie te z a ję c ia p r z y g o to w y w a n e b a rd z o s u m ie n n ie , p r o w a d z o n e k o m p e te n tn ie i z w e w n ę tr z n y m z ap a łe m , p r z y c z y n ia ł y s ię d o r o z b u d z e n ia u s tu d e n tó w z a m iło w a n ia d o p r a c y p e d a g o g ic z n e j, a ta k ż e d o u w r a ż liw ie n ia n a k u ltu r o tw ó r c z e i e ty c z n e w a r to ś c i i l it e r a t u r y , i p o s ta w o s o b o w y c h p e d a g o g a . D la g r o n a s w y c h k o le g ó w W a n d a A c h re m o w ic z o w a b y ła p r z y k ła d e m ż y c z liw o ś c i, s e r d e c z n o ś c i i w ia r y w c z ło w ie k a , s k ro m n o ś c i o ra z k i e r o w a n ia s ię b e z in te r e s o w n y m p o c z u c ie m d o b r a i s łu s z n o ś c i.
D w u k ie r u n k o w o ś c i z a ję ć d y d a k ty c z n y c h A c h re m o w ic z o w e j o d p o w ia d a ła d w u - p ła s z c z y z n o w o ś ć te m a ty c z n a j e j p u b lik a c ji. W n u r c ie p e d a g o g ic z n y m o d n o to w a ć tr z e b a k i lk a a r ty k u łó w z w ią z a n y c h z p r a c ą w s z k o le : J e s z c z e o p r a c y w s z k o l e ¡„ T y g o d n ik W a r s z a w s k i ” 1948 n r 5), J e s z c z e o k r y z y s i e w n a u cz a n iu l i t e r a t u r y ( „ P o lo n is ty k a " 1961 n r 2 s. 43-47), R o m a n t y z m w k l a s i e X („ K a m e n a " 1957 n r 9-10 — r e c e n z j a k s ią ż k i: S. J e r s c h i n a , Z. L ib e ra , E. S a w ry m o w ic z . H is to r ia l i t e r a t u r y p o l s k i e j o k r e s u r o m a n t y z m u . P o d r ę c z n i k d la kl. 10. W y d . 2 W a r s z a w a 1956) o ra z 3 m o n o g ra fie w s e r ii B ib lio te k a A n a liz L ite ra c k ic h : „ N a d N i e m n e m " E liz y O r z e s z k o w e j ( W a r s z a w a 1959, 1962, 1965, 1971), „ Ś l u b y p a n i e ń s k i e " A l e k s a n d r a F r e d r y ( W a rs z a w a 1964, 1966, 1972), F r e d r o A l e k s a n d e r „Z e m s t a ", P o s ł o w i e (W a rs z a w a 1962).
W d r u g im n u r c ie — p r a c b a d a w c z y c h s e n s u s tr ic to , d o m in u je t r w a ła f a s c y n a c ja K l e o p a t r ą N o r w id a , z a p o c z ą tk o w a n a ju ż p rz e z p ie r w s z ą p u b lik a c ję w r. 1924. W lu b e ls k im o k r e s ie u n i w e r s y t e c k im o g ło s iła z te g o ż z a k r e s u : Rola o b r z ę d o w o ś c i w „ K l e o p a t r z e " N o r w i d a („ R o cz n ik i H u m a n is ty c z n e " 4:1953 z. 1 s. 209-235), N a d a u t o g r a f e m i t e k s t e m ,,K l e o p a t r y " („ P a m ię tn ik L ite r a c k i" 49:1958 z. 2 s. 531-554), N o r w i d o w o j n i e i t r a g e d i i ( „ Z e s z y ty N a u k o w e K U L ” 3:1960 z. 2 s. 31-44), O „ e g ip tia n a c h " C y p r i a n a N o r w i d a ( „ S p r a w o z d a n ie T o w a r z y s tw a N a u k o w e g o K U L" 1960 n r 11). P r a c ę c a ło ś c io w ą o K l e o p a t r z e w r a m a c h s e r ii B ib lio te k i N a r o d o w e j z d o ła ła u k o ń c z y ć t y lk o w p ie r w s z e j w e r s j i ; ś m ie r ć p r z e r w a ł a fa z ę m e lio r a c ji p o r e c e n z ji w y d a w n ic z e j. P o z a n u r t e m n o r w id o lo g ii z n a j d u j ą s ię r o z p ra w k i: U w a g i o r o li d ź w i ę k u w p o e z j i M i c k i e w i c z a („ R o c z n ik i H u m a n is ty c z n e " 2:1954/55 z. 1 s. 101-140), D o l e i n i e d o l e d y r e k t o r ó w „ t o w a r z y s t w " t e a t r a l n y c h . O b r a z k i z ż y c i a te a t r u w L u b lin ie i w L u b e l s k i e m w w i e k u X I X (ta m ż e 15:1967 z. 1) o ra z w a ż n a p r a c a e d y to r s k a : K .W . Z aw o - d z iń s k i. W ś r ó d p o e t ó w . O p ra ć . W . A c h r e m o w ic z o w a . W s tę p J. K w ia tk o w s k i. K ra k ó w 1964.
W A N D A A C H R E M O W I C Z O W A
199
O s ta tn ie , c a łk o w ic ie ju ż p o z a u n iw e r s y te c k ie d z ie s ię c io le c ie r o z p o c z ę te w r. 1964, p o ś w ię c o n e b y ło n ie ty lk o p o m o c y d z ie c io m w w y c h o w a n iu w n u k ó w i c ic h e j k o n t y n u a c j i p o e z ji, g łó w n ie r e li g i jn e j. P ró c z w s p o m n ia n e j ju ż m o n o g r a f ii d la B ib lio t e k i N a r o d o w e j A c h re m o w ie ż o w a o f ia r n ie w y k o n u je z a m ó w io n e u n ie j b a r d z o c z a s o c h ło n n e p r z e k r o jo w e s tu d ia s p o r y c h ro z m ia r ó w : P r o b l e m a t y k a m i ł o s i e r d z i a w l i t e r a t u r z e p o l s k i e j (w k s ią ż c e z b io ro w e j E w a n g e l ia m ił o s i e r d z i a . P o z n a ń 1970) i P r o b l e m a t y k a m iło s ie r d z ia b o ż e g o w l i t e r a t u r z e p o l s k i e j (w k s ią ż c e z b io r o w e j P o w o ła n ie c z ł o w i e k a . T. 2 P o z n a ń 1972 s. 393-462), a t a k ż e p r z y g o to w u je k ilk a a r ty k u ł ó w do E n c y k l o p e d i i K a t o l i c k i e j K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e ls k ie g o .Ś m ierć , k tó r a p o k r ó tk ie j c h o r o b ie n a s tą p iła w 73 r o k u ż y c ia , p r z e r w a ła je w p e łn e j je s z c z e a k ty w n o ś c i u m y s ło w e j i r u c h liw o ś c i f iz y c z n e j, w n ie u s z c z u p lo n y m z a s o b ie ż y c z liw o ś c i i o fia rn o ś c i d la p o tr z e b in d y w id u a ln y c h i s p o łe c z n y c h . B y ło to ż y c ie s u m ie n n e g o , n ie s tr u d z o n e g o , p e łn e g o z a p a łu s k r o m n e g o „ s z e r e g o w e g o '1 p r a c o w n ik a k u l tu r y i k r z e w ic ie la d o b ra . Ż y c ie to, w y r a ź n ie ty p o w e w p o z y ty w n y m a s p e k c ie d la k o b ie t te j g e n e r a c j i i w a r s t w y s p o łe c z n e j, z a s łu g u je n a u t r w a le n ie w p a m ię c i.
