Uru Diaspora – wirtualni uchodźcy i zagubione awatary

Miłosz Babecki

Uru Diaspora – wirtualni uchodźcy i

zagubione awatary

Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 7, 278-285

2011

Uru Diaspora - wirtualni uchodźcy

i zagubione awatary

C elia P e a rc e a n d A rte m e sia , C o m m u n itie s o f P lay. E m e r g e n t C u ltu re s in M u ltip la y e r G am es a n d V ir tu a l W orld, T h e M IT P re ss , C am b rid g e, M a s s a ­ c h u s e tts , London, E n g la n d 2009.

S łow a k lu c zo w e: gry in te rn eto w e, w irtu a ln e św iaty, w irtu a ln e społeczności, M M OG,

M M OW

Key w o rd s: online gam es, v irtu a l w o rld s, v irtu a l com m u n ities, M M O G , M M OW

W p odejm o w an y ch w P olsce in te rd y s c y p lin a rn y c h s tu d ia c h pośw ięco­ n ych gro m k o m p u tero w y m , m im o z m ie n ia ją c y c h się u w a ru n k o w a ń te c h n o ­ logicznych i ew o lu u jący ch p a ra d y g m a tó w k u ltu ro w y c h , w ciąż obecne s ą te sam e d o m in a n ty a n a lity c z n o -in te rp re ta c y jn e . S ta w ia n e tezy, z e s ta w y arg u - m e n ta c y jn e oraz fo rm u ło w a n e w n io sk i do ty czą n ie m a l w y łączn ie m a ło le t­ n ich u ży tk o w n ik ó w . T ych p o s trz e g a się n ie z m ie n n ie ja k o o fiary kod ow anej, w d o stęp n y ch n a ry n k u ap lik a c ja c h , p rzem ocy fizycznej i psy chicznej, m ow y n ien aw iśc i, ra sis to w sk ie j te m a ty z a c ji o raz p ato lo g iczn y ch w zorców z a ch o ­ w a ń zw ią z a n y c h choćby z obecnym w m e d ia ln e j ik o n o sferze w iz u a liz o w a ­ n y m k o n su m o w a n ie m z a k a z a n y c h środków p sy c h o a k ty w n y c h .

O g ra n iczo n e j do w sk a z a n y c h w ą tk ó w re fle k sji bad aw czej to w a rz y s z ą o b ra zy z telew iz y jn y c h k a m p a n ii społecznych, z k tó ry c h w y n ik ać m a, że od­ b iorcy a d re so w a n y c h do n ich p ro d u k tó w : g ie r k o m p u tero w y c h , g ie r w ideo, g ie r in te rn e to w y c h s ą o fia ra m i k o n w e rg e n tn e j, o p resy w n ej p o lity k i p ro d u ­ centów o p ro g ram o w an ia, san k c jo n o w an ej c h a r a k te r y s ty k ą now ych m ed iów .

C hoć k w e s tia d b a n ia o b ezp ie cze ń stw o n ajm ło d szy ch u ży tk o w n ik ó w cy­ frow ej tech n o lo g ii m a z n a c z e n ie fu n d a m e n ta ln e , n ie m o ż n a m oim z d a n ie m n ie d o strze g ać, że t a k z w a n a ro z ry w k a k o m p u te ro w a , sy m b o liz o w an a d o tą d przez g ry tw o rz o n e z m y ś lą o p o siad ac zac h k o m p u te ró w o so bistych , w y k ra ­ cza p o za zd e fin io w an e n ieg d y ś k r y te r ia w iekow e i od d a w n a z n a jd u je się w p o lu z a in te re s o w a ń u ży tk o w n ik ó w dorosłych. W raz ze z m ie n ia ją c y m się m o d elem „ k o n su m o w a n ia ” now ych m ediów i d o stę p n y c h d z ię k i n im „fo rm a­ tów ” w y p ię trz a ją się, w sposób n a tu r a ln y , n ie sp o ty k a n e d o tą d w b a d a n ia c h w ą tk i. W z e tk n ię c iu z g ro m ad z o n y m p rzez b a d a c z y a n a liz u ją c y c h g ry in ­ te rn e to w e m a te r ia łe m eg z em p lifik a cy jn y m t r a c ą n a a k tu a ln o ś c i n ie ty lk o te o re ty c z n e m odele w a ru n k u ją c e opis licznych ak ty w n o ści, d la k tó ry c h d e­ fin icją w sp ó ln ą b y ła g ra . W ery fik o w an e s ą ta k ż e te o rie słu żące w y ja ś n ia n iu

U r u D ia s p o ra - w ir tu a ln i u c h o d źc y i z a g u b io n e a w a ta r y 2 7 9

procesów sie c io w a n ia u ży tk o w n ik ó w fu n k c jo n u ją cy ch w śro d o w isk u i n t e r ­ neto w ym , tw o rzący ch w sp ó ln o ty o w ięziach siln ie jsz y ch i d o św iad c zen iac h b a rd z ie j re a ln y c h niż w rzeczy w isto ści nie-cyfrow ej.

O becność w g lo b aln y m sy ste m ie m e d ia ln y m k o n s tru k tó w ta k ic h j a k M assiv ely m u ltip la y e r o n lin e g am e (M M OG) czy M assiv ely m u ltip la y e r o n lin e w o rld s (M M OW ) s tw a r z a ta k ż e s z e re g in n y ch m ożliw ości an a lity cz - n o -in te rp re ta c y jn y c h . W y n ik a ją one choćby ty lk o z liczebn ości z a a n g a ż o w a ­ n ych w p ro je k ty użytk o w n ik ó w . N a z y w a n e n ow y m i g lo b aln y m i w io sk am i, cyfrow e ś w ia ty u z y s k u ją „ s ta tu s m in in a ro d ó w ”, do k tó ry c h „ p rz y n a le ż ą ”, ja k m a to m iejsce w p rz y p a d k u a p lik a c ji W o rld o f W a rc ra ft czy H a b b o H o ­ tel, „populacje” rów ne B elgii czy p rz ew y ższ ając e liczb ą m ieszk a ń có w N ie­ m iec. I s to tn i d la d y sp o n en tó w licen cji s u b s k ry b e n c i g e n e ru ją p rzych od y w ięk sze niż p ro d u k ty k ra jo w e b ru tto w ie lu p a ń s tw e u ro p ejsk ic h . A b s tra ­ h u ją c je d n a k od w sk a ź n ik ó w ek onom icznych czy in n y c h d an y c h liczbow ych, w a rto p a m ię ta ć , że w w irtu a ln y c h śro d o w isk ach , w w a r ia n ta c h p ro p o n o w a­ n ych p rzez n ie k tó ry c h teo re ty k ó w , w ek o sy ste m a c h , fu n k c jo n u ją lu d z ie ze w sz y stk im i p o zw alający m i n a ich c h a ra k te ry z o w a n ie cecham i. O b serw ac ja e le k tro n ic z n y c h św iató w p o zw ala z a te m n a p ro w a d zen ie now ego ty p u b a ­ d a ń antro p o lo g iczn y ch , w k tó ry c h u w z g lę d n ia n e b yłyby n ie ty lk o je d n o s t­ kow e d o św iad c zen ia u ży tk o w n ik ó w b ęd ący ch k r e a to r a m i sw ych au d io w i­ z u a ln y c h p ro jek cji (a w ataró w ), z a sie d la ją c y c h stw o rzo n e w sp ó ln ie m ia s ta i k ra je , ale p rz e d e w sz y s tk im w ie rz e n ia i m ity zaró w n o „zało życielsk ie”, j a k i ap o k a lip ty cz n e.

Ś ro d o w isk a w ieloosobow ych sy m u la c ji w y k ra c z a ją c y c h sw ą c h a r a k te ­ ry s ty k ą p o za sfo rm u ło w a n e n ieg d y ś definicje g ry są, podobn ie do zn a n eg o ziem sk ieg o otoczenia, n a ra ż o n e n a w ojny, „ n a tu r a ln e k a ta k liz m y ”, t u je d n a k pow odow ane n ie s ta b iln y m d z ia ła n ie m serw erów , czy n a w e t „a p o k alip sy ”, w w y n ik u k tó ry c h a p lik a c je z o s ta ją z re s e to w a n e i z a m k n ię te .

N a w s k a z a n y c h d o tą d w ą tk a c h , t a k o d m ien n y ch od ty ch obecnych w pol­ sk im d y s k u rs ie pośw ięconym g ro m k o m p u tero w y m , g ro m w ideo czy g rom in te rn e to w y m , k o n c e n tru je sw oją u w a g ę C e lia P e a rc e - a u to r k a p u b lik a c ji C o m m u n itie s o f P la y, z n a n a ta k ż e pod sieciow ym p se u d o n im e m A rte m e sia .

Po le k tu rz e jej ro z w aża ń , in sp iro w a n y c h lo sa m i u żytk o w n ik ó w , k tó ry m un iem ożliw iono k o n ty n u o w a n ie (w yłączając serw er) w ieloosobow ej „gry” in te rn e to w e j, c z y te ln ik z a s ta n a w ia się n a d w ielo m a w n io sk a m i. W form ie licznych p y ta ń m o ż n a b y je fo rm uło w ać w d y sk u sji n a te m a t procesów k o n ­ s ty tu o w a n ia się w sp ó ln o t lo kow an ych w sieci in te rn e to w e j. Zbiorow ości od­ cz u w ających re a ln y sm u te k , cierp iących, a n a w e t p o g rążo n y ch w żałobie będącej re a k c ją n a fikcyjne (p rzy p ełn ej św iad om o ści tej fikcji) bodźce. P a ­ ra d o k s te n dotyczy c h a r a k te r y s ty k i a n a liz o w an eg o p rzez a u to rk ę z ja w is k a - in te ra k c ji, w k tó re j n ie fu n k c jo n u ją lu d z ie u s y tu o w a n i w rzeczyw istości w zorcow ej, lecz g ra cze poprzez swoje a w a ta r y „ z a n u rz e n i” w śro d o w isk u „gry” p o strz e g a n e j n a m o n ito ra c h k o m p u teró w . Ci, p rz e d e k ra n a m i, r a d u ­ j ą się ze w sp ó ln ie sp ę d z a n y c h chw il, godzin, tyg od ni, m iesięcy i la t. O p e­ ru ją c a w a ta ra m i, m im o p o z o s ta w a n ia w fo rm a ln y c h z w ią z k a c h w św iecie

p o za siecią, „ z a w ie ra ją ” n a w e t w irtu a ln e m a łż e ń s tw a z p ro je k c ja m i in n y ch uży tk o w n ik ó w . W sy tu a c ja c h kryzy so w y ch o p ła k u ją sieciow ych „b lisk ich ” w sp ó łtw o rzący ch w irtu a ln e m ikrospołeczno ści, ta k ie j a k ro dzin y , g ru p y ró w ieśnicze, k la n y . B ilsk im i n ie s ą z a te m w p rz y p a d k u o p isy w anej przez C. P e a rc e p ro b le m a ty k i lu d zie, lecz ich stw o rzo n e w śro d o w isk u in te r n e ­ tow ym s u b s ty tu ty , z a ś s m u te k , c ierp ien ie, ż a l i w iele in n y ch n e g a ty w n y c h em ocji, c h a ra k te ry s ty c z n y c h d la p o s trz e g a n ia i o d c z u w a n ia rzeczy w isto ści pierw szej, to u cz u cia m a n ife sto w a n e w re a k c ji n a fu n d a m e n ta ln e d la d a l­ szych ro z w a ż a ń u n ie ru c h o m ie n ie s e rw e ra , n a k tó ry m fu n k c jo n o w ała w ielo­ osobow a „g ra” in te rn e to w a Uru: A g es B ey o n d M y st. M etafo ry cz n y m d n iem z a g ła d y , d niem , w k tó ry m z a tr z y m a ła się Z iem ia, b y ł d la U ru w ia n ( ta k n a ­ zy w ali sieb ie członkow ie w sp ó ln o ty graczy) „czarn y p o n ie d z ia łe k ” 9 lu teg o 200 4 ro k u . T ra g e d ia ro z e g ra ła się n a ich oczach d o k ła d n ie o g od zin ie 21.00. W y św ie tla n y n a e k r a n a c h g ra czy k o m u n ik a t: „T h ere see m s to be a p ro b ­ lem w ith o n lin e connection. P le a s e q u it a n d tr y a g a in .# 0 0 5 ”1 b y ł p rzy czy ­ n ą za ró w n o w irtu a ln e g o , ja k i re a ln e g o d r a m a tu lu d z i szu k a ją c y c h w ciąg u n a s tę p n y c h m iesięcy now ego s e rw e ra , now ego śro d o w isk a i n az y w ając y ch siebie uchodźcam i.

W re fle k sji z p o g ra n ic z a m ed io zn a w stw a, n a u k i o k o m u n ik o w a n iu , a n ­ tro p o lo g ii i psychologii społecznej za o b serw o w an e przez P e a rc e zjaw isk o m iało in n e jeszcze k o n sek w e n cje. D z ięk i n ie m u m ożliw e sta ło się w s k a z a n ie now ego o b s z a ru in te rd y s c y p lin a rn y c h b a d a ń n a d z w ią z k a m i rz ecz y w isto ­ ści, d la k tó ry c h spoiw em j e s t p o w ie rz c h n ia m o n ito ra k o m p u tero w eg o , n a d p ro c e sa m i p o s trz e g a n ia e le k tro n ic z n y c h i je d n o c z e śn ie fizy k a ln y ch w sp ó l­ not, n a d re la c ja m i zach o d zą cy m i p om iędzy u ż y tk o w n ik a m i o raz ich e le k tro ­ n iczn y m i p ro je k c ja m i - a w a ta ra m i, n a d s to s u n k ie m do w ła sn e j cielesności. Tej tra k to w a n e j ja k o je d e n z w ą tk ó w w d y sk u s ji n a te m a t zrelaty w izo w a - nego p rzez tech n o lo g ię p o s trz e g a n ia o to cze n ia społecznego, p rz y w ią z a n ia do m iejsca, o d c z u w a n ia upły w ająceg o czasu , k s z ta łto w a n ia re la c ji i n te r p e r ­ so n a ln y c h i in sty tu c jo n a ln y c h o raz tr a n s f e r u zd o b y w an y ch w sieci in te r n e ­ tow ej d o św iad czeń do pozasieciow ego śro d o w isk a. W z n a c z e n iu sze rszy m C o m m u n itie s o f P la y to p rz e d e w s z y stk im p ró b a z w ró cen ia u w a g i n a fu n ­ d a m e n ta ln e z m ia n y , ja k ie z a sz ły w św iad om o ści u ży tk o w n ik ó w s u b s k ry b u ­ ją c y c h d o stęp do w ieloosobow ych m asow y ch w irtu a ln y c h św iatów , o raz n a

n ie d o s ta te k in s tru m e n tó w badaw czy ch , p rz e d e w s z y stk im m o d eli m etod olo­ gicznych u m o żliw iający ch p o d ejm o w an ie now ej p ro b le m a ty k i.

R zeczyw iste i w y m ie rn e z a a n g a ż o w a n ie je d n o s te k w p ra c ę d la „d o b ra” s e te k anonim ow ych, w tra d y c y jn y m ro z u m ie n iu , uży tk o w n ik ó w , z k tó ry m i sp ę d z a ją , k o rz y s ta ją c z k o m p u te ró w , w ięcej c z a su niż z re a ln y m i k re w n y m i, ró w ie śn ik a m i czy s ą s ia d a m i s tw a r z a poczucie, że to, co te o re ty c y n a d a l n a z y ­ w a ją sp o n ta n ic z n ą , b e z p ro d u k ty w n ą g rą , d aw no n ią być p rz e s ta ło . S ta ło się

1 C. Pearce and Artemesia, Communities of Play. Emergent Cultures in Multiplayer Games and Virtual World, Massachusetts 2009, s. 90.

U r u D ia s p o ra - w ir tu a ln i u c h o d źc y i z a g u b io n e a w a ta r y 2 8 1

w w ie lu p rz y p a d k a c h życiem rów noległym , p rz e ż y w a n y m t a k sam o in te n ­ sy w nie j a k życie p o za sie c ią in te rn e to w ą , n ie k ie d y z a ś n a w e t in te n sy w n ie j.

S tu d iu m P e a rc e było p ro je k to w a n e z m y ślą o b a d a n ia c h za ch o w a ń ty ch u ży tk o w n ik ó w a p lik a c ji in te rn e to w y c h , k tó rz y po u p rz e d n im s tw o rz e n iu k o n ta w o d p o w ied n im se rw isie o raz z a p ro je k to w a n iu swojego cyfrowego, h u m a n o id a ln e g o o d p o w ied n ik a m ig ro w ali z n ie z n a n y c h d o tą d przy czy n po­ m ięd zy w ielo m a ró ż n y m i p o rta la m i, p rz y n a le ż ą c do w ie lu w irtu a ln y c h sp o­ łeczności. A u to rk a in s p iro w a ła się m o d e la m i u c z e s tn ic tw a w p ro je k ta c h z n a n y c h ja k o T h e S im s O n lin e, T h e S ec o n d L ife czy M y st. M im o to p rz e d ­ m io te m jej b a d a ń s t a ł a się społeczność w y tw o rz o n a w okół p la tfo rm y z n a n e j pod n a z w ą Uru: A g es B e y o n d M y st - w szczególności z a ś n ie s p o ty k a n e do­ tą d w in te rn e to w y m śro d o w isk u re a k c je n a decyzję p ro d u c e n ta o lik w id acji g ry i w k o n se k w e n c ji tra u m a ty c z n e p rz e ż y c ia su b sk ry b e n tó w , k tó rz y p rz y ­ z n a w a li, że ich u cz u c ia były uczu ciam i, ja k ie żyw i człow iek, gdy s ta je w ob­ liczu k a ta k liz m u prow ad ząceg o do u t r a t y życia, z to w a rz y s z ą c ą tej u tra c ie św iad o m o ścią z a g ła d y całego zn a n eg o m u d o tą d św ia ta .

W istocie s tu d iu m n a d w ielo w y m iaro w ą sieciow ą o becnością w a p lik a ­ cjach n a z y w a n y c h „w ieloosobow ym i g ra m i in te rn e to w y m i” z o stało p rz e ­ k sz ta łc o n e w b a d a n ia z p o g ra n ic z a m ed io zn a w stw a, n a u k i o k o m u n ik o w a ­ n iu , an tro p o lo g ii i psychologii społecznej, k tó ry c h p rz e d m io te m b y ła g ru p a lu d z i d efin iu jąc y ch siebie ja k o sz u k a ją c y „nowego ś w ia ta ” uchodźcy.

O ty m , ja k ie s p e k tru m em o cjo n aln e c h a ra k te ry z o w a ło tych , k tó rz y 0 w sk a z a n e j godzinie p rz e c z y ta li n a sw ych m o n ito ra c h , że z a k ilk a chw il ich se rw e r z o s ta n ie w yłączony, n iech św iad c zą n ie s p o ty k a n e w p rz y p a d k u sy m u lo w an y ch n a e k r a n a c h k o n te k s tó w re a k c je u trw a lo n e p rzez członków w sp ólnoty. P e a rc e , p ro w a d z ą c a b a d a n ia m e to d ą u c z e stn ic z ą c ą (a w a ta r jej p o sta c i n o sił im ię A rte m e sia ), p rz y łą c z y ła się do zbiorow ości „w ygnańców ”, m im o w y łą c z e n ia s e r w e ra p o szu k u jąc y ch „azy lu ” w in n y c h „m iejscach”. T am , to z n a czy n a p la tfo rm a c h T h e S ec o n d L ife i T here.com , u m ie sz c z a ­ li on i odsyłacze do z rz u tó w ek ra n o w y c h i a n im a c ji z o s ta tn ic h dni, godzin 1 m in u t fu n k c jo n o w a n ia ich w irtu a ln e g o ś w ia ta . A rte m e s ia przy w o łu je je d e n z w pisów ze sw ego d z ie n n ik a , w k tó ry m u tr w a la ła w szelkiego ty p u

re fle k sje n a te m a t p ro w ad zo n y ch b a d a ń :

W bibliotece stworzonej przez Nature_Girl znalazłam linki do wielu stron in­ ternetowych i materiałów wideo obrazujących ostatnie chwile Uru. Było tam tyle zaskakujących plików pochodzących szczególnie z ostatniej nocy przed wyłączeniem serwera. Przede wszystkim jednak dominowały fotografie trzy­ mających się za ręce awatarów i ta ostatnia, na której widać kom unikat „prob­ lem z połączeniem” oraz Leesę mówiącą „kocham Cię”. Ich świadectwa były niesamowite. Dotąd z rezerwą słuchałam opowiadanych po wielokroć relacji z tam tych chwil. Teraz jednak, myśląc o obrazach i przywołując w pamięci roz­ mowy, które prowadziłam z ludźmi, wiem, że wyłączenie serwera było dla nich traum atycznym przeżyciem, a czas, jaki od wtedy upłynął, wcale nie złagodził tych bolesnych uczuć2.

D o k u m e n to w a n ie z d a rz e ń w ybiegało p o za u trw a lo n e w p a m ię c i p o s łu ­ g iw an ie się k o m e n d a m i g e n e ro w a n y m i z a pom ocą sk ró tó w klaw iszow ych . Ci, k tó rz y n a g le z o s ta li o d łącz en i od w sp ó ln o ty im podobnych, d a w a li w y raz swej rozpaczy, p isząc w iersze. J e d e n z nich , z a ty tu ło w a n y A n A v a ta r ’s L a ­ m e n t, P e a rc e p u b lik u je w p o d ro z d ziale „W spó lno ta sa m o tn ik ó w ”. A b s tr a h u ­ ją c od poziom u arty sty cz n eg o , w a rto zw rócić u w a g ę n a ty p liry k i p o w iąz an y z m a n ife sto w a n ie m obecności m ów iącego. W fo rm ie p ozo rn ie b ez p o śred n iej pierw szoosobow y p o d m io t liry cz n y w sk a z u je n a cel sw ego is tn ie n ia i oko­ liczności to w arzy szą ce p o w o łan iu go do życia. W w y z n a n iu n ie byłoby nic z a sk a k u ją c e g o , gdyby n ie stan o w iło ono k o n fe sji ty tu ło w eg o a w a ta ra . P e r ­ so n alizo w a n y p rzez u ż y tk o w n ik a cyfrow y k o n s tr u k t la m e n tu je :

Byłem imaginacją mego twórcy, Stworzonym, by przemierzać światy,

Wysłanym w podróż, by poznawać to, co on już znał. Odkrywałem wspaniałości, zabytki, ogrody, jaskinie, Mój świat, moja nauka, moje doświadczenie [...]. Lecz tamtego dnia ten świat się rozpadł,

Dobiegło końca pełne uczuć życie w towarzystwie Przyjaciół, z którymi nie chciałem się rozstawać3.

R elacje z w y łą c z e n ia s e rw e ra p rz e s ą d z a ją o c h a ra k te r z e n a r r a c ji P earce. To fu n d a m e n ta ln e d la jej b a d a ń z d a rz e n ie pow oduje, że p o śró d w ielu p od ej­ m ow an y ch p rzez n ią w ą tk ó w je d e n j e s t n a jisto tn ie jsz y . D otyczy on s to s u n k u u ż y tk o w n ik a do jego ek ran o w ej projekcji, czyli a w a ta ra . N a w e t w te d y je d ­ n a k b a d a n ia a u to rk i k ie r u ją u w a g ę c z y te ln ik a n a n iezw y k le złożone k w e ­ stie. R elac ja n ie dotyczy bow iem ta k p o w szechn ych a sp e k tó w zw ią z a n y c h z m a n ip u lo w a n ie m p o sta c ią , lecz j e s t p o w ią z a n a z czym ś, co definiow ać m o ż n a ja k o proces so cjalizo w an ia je d n o s tk i p ozo stającej w re a ln y m otocze­ n iu poprzez jej re p re z e n ta c ję o sa d z o n ą w w irtu a ln y m śro do w isku .

P e a rc e p isze o p a ra d o k s ie is tn ie n ia sieciow ego, z a s ta n a w ia ją c się n a d ty m , j a k i j e s t o n ty czn y s ta tu s a w a ta r a w re la c ji do jego „ k r e a to ra ”4. K o n­ s tru k c ja w y g e n e ro w a n a z a s p ra w ą d o stę p n y c h w p ro g ra m ie opcji - g ra ficz­ n y in te rfe js - n ie j e s t b y te m au to n o m iczn y m . F u n k c jo n u ją c w p recy zy jn ie zd e fin io w an y m otoczeniu, ja k o sw o ista p ro te z a osobow ościow a i w iz u a l­ n a, s ta n o w i jed n o c z e śn ie w a ru n e k sin e q u a n o n is tn ie n ia w sieci WWW. W z w ią z k u z pow yższym z a s a d n e s ta je się p y ta n ie o to, czy u ż y tk o w n ik

3 Tamże, s. 127.

4 Przywołując historię Raeny, Celia Pearce pisze o tym, co działo się w świadomości człon­ ków wspólnoty Uru po utracie awatarów. Odczuwane wówczas emocje Raena porównuje do tych, jakie towarzyszą śmierci osób bliskich. Wprowadzona do tekstu głównego opowieść sta­ nowi pretekst do rozważań na temat praw do wirtualnej projekcji subskrybenta. Dysponen­ tem kodu aplikacji jest właściciel licencji, niemniej jednak awatar nie istnieje bez woli tego, który go stworzył i operował nim w internetowym środowisku. Poszukując wyrazistej meta­ fory, Pearce pisze: „Jak by to było, gdyby dusza należała do ciebie, ciało natomiast do kogoś innego? Dlatego zrozumiałe wydaje się, iż utrata awatara jest bolesnym doświadczeniem. To wszak część osobowości gracza, nawet jeśli gra nie trwa długo. To jak utrata kończyny, coś, czemu towarzyszą bóle fantomowe” (C. Pearce, dz. cyt., s. 241).

U r u D ia s p o ra - w ir tu a ln i u c h o d źc y i z a g u b io n e a w a ta r y 2 8 3

p ro je k tu je a w a ta r, czy poprzez e k ra n o w e w ięzi z in n y m i cz ło n k a m i w ir tu a l­ nej sp ołeczności a w a ta r d e te rm in u je z a c h o w a n ia u ży tk o w n ik a . P y ta n iu to ­ w a rz y sz y in n a jeszcze re fle k sja , z k tó re j w y n ik a, że w k o n te k śc ie is tn ie n ia społeczności U ru w ia n tw o rz e n ie a w a ta r a to proces społeczny, pod leg ający ty m sa m y m re g u ło m co socjalizow anie je d n o s tk i lu d zk iej. Z tego też w zg lę­ d u s tu d iu m n a d z a c h o w a n ie m u ż y tk o w n ik a m u s i być ta k ż e s tu d iu m n a d p ro c esem p ercep c ji jego w izu a ln e g o in te rfe js u , u m ożliw iająceg o w ch od zenie w in te ra k c je z p o zo stały m i cz ło n k a m i cyfrow ych społeczności.

R o z p ra w ia ją c a o now ym m o d elu cyfrow ego „ u c h o d źstw a” i p o sz u k iw a n iu u tra c o n e j to żsam o ści a u to r k a d o ty k a w istocie k w e s tii k o n w e rg e n c ji oraz specyficznie p o strz e g a n e g o p a r a d y g m a tu k u ltu r y u c z e stn ic tw a . K o n w e rg e n ­ cja, ja k o proces, za ch o d zi t u w św iadom ości su b s k ry b e n tó w czy u ż y tk o w ­ ników , u c z estn ictw o z a ś stopniow o p rz e s ta je być a k ty w n o śc ią w yw odzoną z p ierw szej rzeczyw istości. C z y te ln ik n a to m ia s t j e s t św ia d k ie m specyficz­ nej z m ia n y biegunów . O to rzeczyw istość w ir tu a ln a d e te rm in u je w a ria n ty u c z e s tn ic tw a w św iecie pozasieciow ym . N iezw ykle w y ra z is tą tego i l u s tr a ­ cję o d n a jd u je o d b io rca ro z w a ż a ń P e a rc e , gdy c z y ta o sposobie, w j a k i u ż y t­ kow nicy, decy d u jący się n a sp o tk a n ie w t a k zw a n y m re a lu , z a c h o w u ją się w hotelo w y ch p rz e s trz e n ia c h b ąd ź w re s ta u ra c ji. P o w ie la ją w ów czas n ie ty l­ ko m odele w y m ian y in fo rm ac ji z n a n e im z a p lik a c ji in te rn e to w e j. L o k a liz u ­ j ą się w z ajem n ie ta k , ja k b y lo k alizo w a li się n a p la n s z y w irtu a ln e g o św ia ta , p rz e jm u ją w zorce p o s tę p o w a n ia c h a ra k te ry s ty c z n e d la h ie ra rc h ii, k tó r ą w y­ k s z ta łc ili w śro d o w isk u U r u , a po jego lik w id acji p rz e n ie ś li do „ek o sy ste­ m ów ” T h e S e c o n d L ife czy T here.com .

M odelom za ch o w a ń po o d ejściu od m o n ito ró w i k la w ia tu r P e a rc e po­ św ięca szczególnie w iele m iejsca. N a w e t w ylogow ani, p o zo stają cy w re la c ji face-to-face, z n a ją c y się u p rz e d n io w y łączn ie z sieci, lu d zie n a ś la d u ją gesty , k tó re z a p ro je k to w a li d la a w a ta ró w . D otyczy to za ró w n o k o m u n ik o w a n ia n iew e rb aln eg o , o p e ro w a n ia d y s ta n s e m w fu n k c ji n o ś n ik a zak o d o w an y c h u p rz e d n io in fo rm acji, ale ta k ż e p re fero w an eg o i zn a n eg o z sieci u b io ru (ko­ lo ry sty k i, w z o rn ictw a, sty lu ). P o n a d to p o zo stają cy w rz ecz y w isty m otocze­ n iu z w ra c a ją się do siebie, u ży w ając sieciow ych p seu do nim ów .

W ą tp liw o ści co do w zorcotw órczego c h a r a k te r u p ierw szej rz ecz y w isto ­ ści w a n a liz o w a n y m przez P e a rc e p rz y p a d k u g e n e ru ją też re la cje n ie p e ł­ n o sp ra w n y c h su b sk ry b e n tó w , k tó ry c h św ia d e c tw a p o d w a ż a ją w yd aw ało b y się oczyw iste tw ie rd z e n ie o b ez cielesn o ści w irtu a ln e j re p re z e n ta c ji. J e d n a z czło n k iń w sp ó ln o ty U r u , p o ru s z a ją c a się n a w ó zk u L y n n , dzieląc się sw y­ m i re fle k sja m i, stw ie rd z a :

Zanim przystąpiłam do Uru, nawet nie miałam pojęcia, czym jest aw atar. I nagle znów mogłam biegać, skakać, zwyczajnie spacerować, nie myśląc o tym cholernym wózku i wszelkich architektonicznych barierach. To było jak zwróco­ na wolność, coś szczególnie ważnego dla tak niegdyś dynamicznej osoby jak ja 5.

D o m in u ją c e m u w ą tk o w i z w ią z a n e m u z to ż sa m o śc ią i no w y m p a ra d y g ­ m a te m obecności u ży tk o w n ik ó w u lo k o w an y c h w sieci W W W to w a rz y s z ą też te dotyczące in n y c h jeszcze asp e k tó w . P rz e d e w sz y s tk im teo re ty czn y c h i m etodologicznych. W sz y stk ie one s ą w p ew n y m s to p n iu z a le ż n e od o g ra n i­ czeń sy s te m u językow ego, zaró w n o ję z y k a an g ielsk ieg o , k tó ry m p o słu g u je się P e a rc e , j a k też rodzim ego w p rz y p a d k u polskiego odbiorcy. T ru d n o śc i w y n ik a ją ze sposobów o p isy w a n ia z ja w isk b ezp reced en so w y ch . J e s t to z a ­ u w a ż a ln e choćby w tedy, gdy b a d a c z k a , ro z p ra w ia ją c o p ro jek cjach , p e rs o ­ n a liz u je je, b u d u ją c n a r ra c ję w o p a rc iu o z a im k i osobowe, ale ta k ż e w tedy, gdy za g ro ż o n ą w y łąc zen iem s e rw e ra w sp ó ln o tę o k re ś la m ia n e m uchodźców . P rz e d e w sz y stk im je d n a k is to tn y m o g ra n ic z e n ie m j e s t w ciąż obecne w d y s­ k u rs ie a n a lity c z n y m pojęcie gry, k tó re po u p rz e d n im o d w o łan iu się do u s t a ­ leń J o h a n a H u iz in g i czy R o g era C allois C e lia P e a rc e neg u je.

O b a la ją c tw ie rd z e n ie o b ez p ro d u k ty w n o śc i g ie r i w sk a z u ją c , poprzez liczn e p rz y k ła d y , n a w ysoce p ro d u k ty w n e z a c h o w a n ia „graczy” u c z e s tn ic z ą ­ cych w z in te n sy fik o w a n y c h p ro c esac h so cjalizo w an ia o raz w specyficznej o d m ian ie p ro d u k c ji k u ltu ro w e j, a u to r k a k o n c e n tru je u w a g ę c z y te ln ik a n ie ty lk o n a osobniczych re a k c ja c h su b sk ry b e n tó w , ale ta k ż e n a ich złożonych, grupow ych, duchow ych d o św iad c zen iac h , p rzyw o dzący ch n a m y śl sy ste m y re lig ijn e. P o n a d to b a d a c z k a p rz e c iw sta w ia się u trw a lo n y m w św iado m o ści m asow ego a u d y to riu m w y o b ra żen io m n a te m a t obecności d orosłych u ż y t­ k ow ników w śro d o w isk ac h ty p u M M O G lu b M MOW . D lateg o też z a m ia s t u jm ow anego zw ykle w b a d a n ia c h w ieloosobow ych a p lik a c ji in te rn e to w y c h p ojęcia g ry a u to r k a C o m m u n itie s o f P la y p ro p o n u je uży w ać s t r u k t u r y opi­ sowej defin io w an ej ja k o w ir tu a ln y ś w ia t o o tw a rte j a rc h ite k tu rz e . W ta k p o jm o w an y m śro d o w isk u n ie m o ż n a ju ż m ówić o g ra cza ch , gdyż m iejsce g ry z a jm u je w ięź6, w k tó re j to, co w irtu a ln e , z b liż a b a rd z ie j niż w sz y stk ie z n a ­ n e d o tą d re a ln e k o n te k s ty . G racz s ta je się przejściow o s u b s k ry b e n te m , po­ sia d a c z e m o p łacanego k o n ta , lu b u ży tk o w n ik iem . K ażd e z n a s tę p n y c h o k re ­ śle ń n ie j e s t je d n a k w ciąż a d e k w a tn e . S u b s k ry p c ja o k re ś la b ow iem je d y n ie m a te r ia ln y a s p e k t s ta tu s u , z a ś u ż y tk o w a n ie k o ja rz y się p rz e d e w sz y stk im z celow ym i in s tr u m e n ta ln y m o b s łu g iw a n ie m p ro g ra m u k o m p u tero w eg o . W k o n sek w e n cji je d n ą z m ożliw ości m oże być re d e fin io w a n ie o k re ś le ­ n ia „ a w a ta r” i w y p o saż en ie go w in n e niż p rz y p is a n e d o tą d zn a cze n ie , n a p rz y k ła d ta k ie , k tó re z a p ro p o n o w a ł choćby J o n a t h a n M ostow , re ż y s e ru ją c S u ro g a tó w . R ozw ażyć w reszcie m o ż n a tro p w sk a z y w a n y p rzez s a m ą P e a r ­ ce, p o d k re ś la ją c ą rolę sw ej sieciow ej re p re z e n ta c ji poprzez k o n se k w e n tn e u m ie sz c z a n ie jej im ie n ia n a s tro n a c h ty tu ło w y ch k o lejn y ch sw oich p rac.

O becność A rte m e sii - ja k o in te rn e to w e g o a lte r ego - z w ra c a u w a g ę n a o s ta tn i, choć n iezw y k le is to tn y w ą te k w b a d a n ia c h n a d fe n o m e n em w sp ó l­ n o ty U ru . J e s t n im m eto d o lo g ia tw o rz o n a z m y ślą o s tu d ia c h n a d g ra m i

6 Bernard DeKoven, podkreślając znaczenie migracji pomiędzy wirtualnymi światami, wy­ jaśnia, że zachodzi ona, ponieważ priorytetem użytkowników jest uczestniczenie w życiu wspól­ not, nie zaś gra polegająca na jednostkowym eksplorowaniu nieznanego dotąd środowiska.

U r u D ia s p o ra - w ir tu a ln i u c h o d źc y i z a g u b io n e a w a ta r y 2 8 5

sieciow ym i, lu b j a k n a z y w a je P e a rc e - w irtu a ln y m i ś w ia ta m i o o tw a rte j a rc h ite k tu rz e . W o s ta tn im p o d ro zd ziale odb io rca przeczy ta:

Globalna wioska wzniesiona na fundamentach sieci internetowej i bezprze­ wodowej technologii transferu danych znacząco różni się od globalnej wio­ ski McLuhana - świata, w którym biernie, lecz kolektywnie i w tym samym czasie mogliśmy oglądać te same obrazy [...]. Dzisiejsza globalna wioska jest konstruktem dyskursywnym, będącym owocem wielokierunkowej współpracy konstytuujących ją jednostek. Dzięki realizowanym wciąż nowym badaniom przekonaliśmy się, że dzisiejsi użytkownicy cyfrowej technologii nie są wyalie­ nowanymi jednostkami, przeciwnie, jak nigdy dotąd uczestniczą w procesach socjalizowania wspólnot i czynią to, korzystając ze zdobyczy nowoczesnej tech­ nologii telekomunikacyjnej na niewyobrażalną dotąd skalę. J a k wynika z ba­ dań Pew Trust, prawie 2/3 amerykańskich nastolatków posiada własne strony internetowe, blogi czy konta na MySpace. W irtualne światy m uszą zatem rea­ gować na zmiany i odpowiadać wyobrażeniom ich „mieszkańców”7.

E w o lu u jąc y m c h a ra k te r y s ty k o m in te rn e to w y c h ek o sy stem ó w to w a rz y ­ szyć m u s i rów nież p ro je k to w a n ie now ych m eto d b adaw czych . M eto d dziś n ie w ą tp liw ie z p o g ra n ic z a n a u k , z a te m in s tru m e n tó w in te rd y sc y p lin a rn y c h , w k tó ry c h k o n s tru o w a n iu z n a c z ą c ą rolę o d g ry w a p a ra d y g m a t an tro p o lo g icz­ ny, w znoszon y n a fila ra c h b a d a ń za ró w n o ilościow ych, j a k też - z d a n ie m a m e ry k a ń s k ie j b a d a c z k i nieco w a żn iejszy ch - jako ściow ych. Te o s ta tn ie są o k re ś la n e m ia n e m cy b e retn o g ra fii, d e te r m in u ją b ow iem k o nieczno ść w k r a ­ c z a n ia n a te r y to r ia tra k to w a n y c h podm iotow o uży tk o w n ik ó w . W szy stk o po to, by, j a k p rz e k o n u je C e lia P e a rc e , pow ołując się n a C liffo rd a G e e rtz a , s t a ­ ra ć się ro zu m ieć j a k najw ięcej z o tacz ając y ch n a s coraz n ow szych zjaw isk , z a m ia s t dążyć do p o s ia d a n ia k o m pleksow ej, lecz w y łączn ie teo re ty czn e j w iedzy.