Z najnowszych badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem Lubelszczyzny

Leszek Gajewski, Jan Gurba

Z najnowszych badań nad

wczesnośredniowiecznym

osadnictwem Lubelszczyzny

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Humaniora 32, 47-61

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S

M A R I A E

C U R I E

L U B L I N — P O L O N I A

I n s t y t u t H i s t o r i i W y d z i a łu H u m a n i s t y c z n e g o U M C S

L e s z e k G A J E W S K I , J a n G U R B A

Z najnowszych badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem

Lubelszczyzny 1

Р езультаты п осл едн и х и сследован ий раннесредн евекового заселения Люблинщ ины

L es p lu s récen tes rech erch es con cern an t la colon isation du haut M oyen A ge de la région de L u blin

1.

P rzed staw ion y na II M iędzynarodow ym K ongresie Archeologii Sło­

w iańskiej w B erlin ie w 1970 r. re fe ra t o badaniach archeologicznych nad

w czesnośredniow iecznym osadnictw em W yżyny L ubelskiej 2 zaw ierał bi­

lans niem ałego dorobku naukow ego lubelskiego ośrodka archeologicznego

w te j dziedzinie. P rzynosił także obraz „białych p lam ”, k tó re u p rzytom ­

niły konieczność w ystąp ienia z p ro je k tem rozszerzonego p ro g ram u ba­

dawczego. Z akreślił go, podjął i zapew nił środki realizacy jne Z akład A r­

cheologii U n iw ersy tetu M arii C urie-Skłodow skiej w L ublinie w spierany

przez, utw orzony na m ocy porozum ienia R ek tora UMCS z wojewodam i:

Lubelskim , Bialskopodlaskim , C hełm skim i Zam ojskim , Archeologiczny

O środek B adaw czo-K onserw atorski w Lublinie. U płynie jeszcze trochę

czasu zanim p ro g ram ten zostanie w ykonany w szczegółach w ciągu p rze ­

w idyw anego okresu dziesięciu lat, a otrzy m an e w y nik i zostaną przem yśla­

ne i opublikow ane, już obecnie wiadomo, że dokonano kilku in te resu ją ­

cych odkryć.

1 R ozszerzony tek st kom u n ik atu pt. R ie z u lta ty p o śled n ich is s le d o w a n ij ran n iego

s r ie d n ie w ie k o w ija na L iu b lin sk o j W o z w y s zc ze n n o sti, w y g ło szo n eg o w III S ek cji III

M iędzynarodow ego K ongresu A rch eologii S ło w ia ń sk iej w B r a ty sła w ie dn. 12 IX 1975 r.

2 J. G u r b a : F r ü h m itte la lte rlic h e B esied lu n g d e r L u b lin e r H och eben e (V ersu ch

ein e r A n a ly s e v o n F u n d p la tz k a r te n u n d H a u p te le m e n te n d e r A n th ro p o g eo g ra p h ie)

[w:] B e ric h te ü b e r d e n II I n te rn a tio n a le n K o n g re ss fü r S la v isc h e A rch äologie, t. III, B erlin 1973, s. 313—319.

- S K Ł O D O W S K A

48 L eszek G ajew sk i, Jan Gurba

2. D okładniejsze b adania archeologiczne prow adzone w o statnich la­

tach pokazały, że liczba obiektów osadniczych z zabytkam i budow nictw a

fortyfikacyjnego i gospodarczego pochodzących z ok resu wczesnego śred ­

niowiecza, m im o w szystkich zniszczeń zw iązanych z budow ą dróg i k a ­

nałów , eksploatacją kopalń i in n ym i w ielkim i robotam i publicznym i na

W yżynie L ubelskiej, jest dużo w iększa niż przypuszczano s. Prow adzone

w latach 1970— 1975 poszukiw ania terenow e n a Lubelszczyźnie u jaw n iły

m. in. dziewięć grodzisk 4, k tó ry ch istnienia n ik t n a w e t nie podejrzew ał.

W sąsiedztw ie ty ch obiektów , jak rów nież i daleko od nich, zidentyfiko­

wano przeszło 40 nowych, nie znanych dotychczas m iejsc, gdzie znajdo­

w ały się tzw. otw arte osiedla oraz cm entarze z grobam i k u rh an o w y m i

i płaskim i.

Ponadto dokonano m. in. p róby podsum ow ania w yników archeologicz­

nych prac n ad przedlokacyjnym L ublinem i w ydzielenia faz rozw oju

w czesnośredniow iecznej c e ra m ik i5, szczegółowo opracow ano osadnictw o

późnej fazy wczesnego średniow iecza fra g m en tu doliny W isły koło Pio-

tra w in a 6 oraz ogłoszono próbę in te rp re ta c ji zagadnień zw iązanych z gro­

dziskiem w Chodliku. 7

3. W niniejszym kom unikacie p ostaram y się om ówić niektó re, n a j­

ciekawsze, naszym zdaniem , odkrycia i w ykopaliska archeologiczne n a L u­

belszczyźnie la t 1970— 1976. N ajp ierw zatrzy m am y się przy tych, k tó re

m ają zw iązek z osadnictw em n ajstarszej fazy okresu początków średnio­

wiecza (rye. 1) 8, później zajm iem y się tym i, k tó re dotyczą ok resu roz­

kw itu średniowiecza.

3 S. N o s e k : M a te ria ły do ba d a ń n ad h isto rią s ta r o ż y tn ą i w c ze sn o ś re d n io ­

w ieczn ą m ię d z y r z e c z a W is ły i B ugu, „Ann. U n iv. M ariae C u rie-S k ło d o w sk a ”, sec. F,

vol. VI, 1951, druk.: 1957, ss. 502; J. G u r b a : Z p r o b le m a ty k i o sa d n ic tw a w c ze sn o ­

śred n io w ie c zn e g o na W y ż y n ie L u b e lsk ie j. „Ann. U n iv. M ariae C u rie-S k ło d o w sk a ”,

sec. F, vol. X X , 1968, s. 45— 58; id.: 25 la t ba d a ń a rch eo lo g iczn ych na L u b e ls z c z y ź n ie

w P o lsce L u d o w e j, „Studia i M ateriały L u b elsk ie”, t. 5, 1971, s. 17— 45.

4 „Inform ator A rch eologiczn y, B ad an ia 1970”, W arszaw a 1971 — „Inform ator A rcheologiczny, B adania 1975”, W arszaw a 1976.

5 S. H o c z y k - S i w k o w a : S p ra w o zd a n ie z badań L u b lin a p rz e d lo k a c y jn e g o

w la ta ch 1967— 1969, „Spraw ozdania A rch eologiczn e”, 1974, t. X X V I, s. 97— 112.

6 M. in. M. S u ł o w s к a: W ie js k i X V - w ie c z n y d o m m ie s z k a ln y z P io tra w in a

(pow . O pole L u b e lsk ie ), „R oczniki H u m an istyczn e”, 1973, t. X X I, z. 2, s. 91— 117

i litera tu ra podana tam w p rzyp isie 7, s. 92.

7 A. G a r d a w s k i : S ie d lu n g e n u n d B u rg en d e s 6. bis 9. J a h rh u n d e rts im

C h o d lik , W o je w . L u b lin [w:] B erich te..., s. 307— 312; id: C h o d lik , cz. I — W c ze sn o ­ śr e d n io w ie c zn y ze s p ó ł o sa d n ic zy , „B ib liotek a A rch eologiczn a”, t. 21, 1970, ss. 135.

Por. S. H o c z y k - S i w k o w a : C h o d lik , cz. II — M a te ria ły , „B ib liotek a A r c h e ­ ologiczn a” (w druku).

8 P ierw sze zesta w ie n ie sta n o w isk w czesn o śred n io w ieczn y ch osa d n ictw a W yżyny L u b elsk iej od końca V I do p ołow y X w. (J. G u r b a : Z p ro b le m a ty k i..., s. 50)

Z n ajn ow szych badań... 49

4.

Podjęcie w 1970 r. p rac zm ierzających do in w e»ieryzacji obiektów

osadniczych w południow ej części G rzędy Sokalskipj doprowadziło m. in.

do odkrycia w okolicy U śm ierza, tu ż p rzy sam ej granicy państw a, reliktó w

pom ieszczeń gospodarczych należących do osady ty p u w iejskiego, k tó rej

okres rozkw itu p rzypadł na IV—VII w. Całość rozpoznana została jedynie

częściowo. W iadomo, że dom y m iały k o n stru k cję gliniano-słupow o-ple-

cionkową. Znaleziono sporą ilość skorup potłuczonych naczyń, w śród k tó­

ry ch jest w iele dobrze znanych typów , począw szy od ciem noszarych, gład­

kich naczyń m isow atych z ro d zaju „siw ej ceram ik i” ty p u „Igołom ia-

-C zern jach o v -S in tan a M ures” z III—V w., a kończąc n a szarobrunatnych,

chropaw ych naczyniach g arnk o w aty ch z rod zaju „grubej, dom owej cera­

m ik i” ty p u „K orczak” z VI—V II w. Znaleziono także szklany paciorek

oraz niezw ykle interesu jącą, dotychczas w ręcz u n ik aln ą odm ianę koń­

ców ki pasa, ze stopu m iedzi (brąz lub m osiądz),„która może być w ytw orem

okresu 2 połow y IV— 2 połowy VII w. 9 Zbliżone w form ie końcówki pasa

znane b y ły dotychczas z W yżyny L ubelskiej w dw u tylko egzem plarzach,

z który ch jeden pochodzi ze sk a rb u z Zamościa z 2 połow y IV w . 10, drugi

zaś należy do kategorii znalezisk luźnych ze S te fa n k o w ic .11

M niej w ięcej w ty m sam ym okresie co osada w okolicy U śm ierza pow ­

stało w IV w. w północno-zachodniej części W yżyny Lubelskiej osiedle,

którego ślady o d k ry to n a przedm ieściu P u ław w è W łostowicach, na

wschodnim b rzegu Wisły. W roku 1974 prow adzone były nad nią badania.

W ciągu kilku tygodni trw ający ch w ykopalisk odsłonięto zaledw ie drobną

część tego obiektu osadniczego. Ustalono, że osada pow stała na m ie jsju

lity c z n e na zie m ia c h g ra n iczn ych m ię d z y P o lsk ą i R u sią w V I—X I w . [w:] P a m ię t­ nik..., t. III, W arszaw a 1971, s. 231—252) na X P o w szech n y m Z jeździe H istoryk ów

P olsk ich w 1965 r. w L u b lin ie (por. P a m ię tn ik ..., s. 253— 254). D ysk u tan t proponow ał p o zo sta w ien ie jed y n ie 16 m iejsco w o ści z lis ty 59 stan ow isk . (Wśród negow an ych w y m ie n ił W ąw olnicę, która n ie zn ajd u je się ani na k ry ty k o w a n ej m ap ce stanow isk, an i n ie b yła w y m ien ia n a w r efera cie K. M yślińskiego). W sw y ch n astępnych pra­ cach w e r y fik u je jednak poprzedni pogląd, m. in. p ow ołu jąc się na in n ych au torów (por. J. M a c h n i k : A rch eo lo g iczn e b adan ia p o w ie rz c h n io w e w p o łu d n io w e j L u -

b e ls z c z y ź n ie w 1957 r., „Spraw ozdania A rch eologiczn e”, t. VII, 1959, s. 69) i p rzy j­

m ując istn ien ie na L u b elszczyżn ie k ilk u dużych skupień osad n iczych (A. G a r d a w - s k i , Z. S u ł k o w s k i : N a jd a w n ie js z e d z ie je [w:] D zie je L u b e ls z c z y z n y , t. I, Lublin 1974, s. 97— 98, 101).

9 L. G a j e w s k i , J. G u r b a : N o w e z n a le zis k o m e ta lo w e j k o ń c ó w k i pasa

w p o w . h ru b ie szo w sk im , „W iadom ości A rch eologiczn e”, 1975, R. L X , s. 426— 427.

10 T. S u l i m i r s k i : Z n a le zisk o z Z a m o ścia i jeg o tło , „A rcheologia P o lsk i”, 1966, t. X I, s. 118— 173. W. K r o p o t k i n : S k a r b sr e b r n y c h m o n e t i p rz e d m io tó w

z IV w .n .e. z Z a m o ścia , „W iadom ości N u m izm atyczn e”, 1970, t. X IV , s. 15— 17.

11 L. G a j e w s k i , J. G u r b a : M e ta lo w a k o ń c ó w k a p asa zn a lezio n a w m ie j­

sc o w o śc i S te fa n k o w ic e , p o w . H r u b ie sz ó w , „W iadom ości A rch eologiczn e”, 1973, t.

X X X V ITI, s. 109.

50 L eszek G ajew sk i, J a n Gurba

Rye. 1. W czesn ośred n iow ieczn e sta n o w isk a W yżyny L u b elsk iej (w ram ach w o je ­ w ód ztw : lu b elsk iego, ch ełm sk ieg o i zam ojskiego) do końca VI do p ołow y X w . (1 — P u ła w y —W łostow ice, 2 — P odgórz, 3 — U rządków , 4 — Dobre, 5 — D ratów , 6 — Ż m ijow isk a, 7 — K osiorów , 8 — C hodlik, 9 — Opole, 10 — G órna O w czarnia, 11 — Łaziska, 12 — P iotraw in , 13 — C h lew isk a, 14 — Las S tock i, 15 — B ron ice, 16 — C hruszczów K olonia, 17 — Spiczyn, 18 — K ijan y, 19 — K ija n y K o ścieln e, 20 — M otycz, 21 — C zechów , 22 — L ublin, 23 — K larów , 24 — Z em borzyce, 25 — Jaszczów , 26 — G łusko D uże, 27 — L ipniak, 28 — M ętów , 29 — B aby, 30 — S k ok ów , 31 — L eszczyna, 32 — Ł opiennik G órny, 33 — K rzczonów , 34 — J a n o w ica , 35 — T arnów , 36 — S ta w , 37 — D ryszczów , 38 — E w opole, 39 — C hełm , 40 — D ob ryn iów , 41 — Ł op ien n ik R uski, 42 — Zagroda, 43 — M ajdan K rzyw sk i, 44 — D zierzk ow ice, 45 — S ąsiadka, 46 — N iem ien ice, 47 — B iałk a, 48 — J a ro sła w iec, 49 — W ołajow ice, 50 — W irkow ice, 51 — S k ib ice, 52 — S tefa n k o w ice, 53 — T arzym iech y, 54 — R ogalin, 55 — S trzyżów , 56 — N ieled ew , 57 — H u syn n e, 58 — Ż uków , 59 — O brow iec, 60 — G ródek, 61 — K osm ów , 62 — W ronow ice, 63 — P eresp a, 64 — C zerm no, 65 — C zerm no K olonia, 66 — L ipsko, 67 — G u ciów , 68 — D om in ik an ów k a, 69 — N ie - m irów ek, 70 — B ondyrz, 71 — K aczórki, 72 — H utki, 73 — T a rn a w a tk a , 74 — U śm ierz, 75 — M ajdan G órny, 76 — Ł aszczów ka, 77 — P rzeorsk, 78 — R uda Ż ura-

w ieck a, 79 — T y n ia ty sk a , 80 — M achnów , 81 — M osty M ałe)

L es sites arch éologiq u es du haut M oyen A g e du P la tea u de L u b lin (dans le s v o ïé - vod ies de L ublin, de C hełm et de Zam ość) de la fin du V Ie siècle ju sq u ’à la m o i­

Z n ajn ow szych badań... 51 ' I 1111111 4 1 1 I I !< in i! i 'in '· ! 1 ‘ * · | | | | * * I * 11 *1#

ÖB

iii!!!!!!!!!:

i l i i i " ' i ï i ·1

U

R yc. 2. P u ła w y —W łostow ice, w oj. lu b elsk ie. 1— 3 — p rzed m ioty z brązu (1 — okucie, 2 — spirala, 3 — fragm en t sprzączki), 4— 5 — fra g m en ty grzeb ienia kościanego.

W szystko z o b iek tu 2/74

P u ła w y —W łostow ice, voi. de L ublin; 1— 3 ob jets du b ronze (1 — ferrem en t, 2 — sp irale, 3 — fragm en t d’u n e boucle), 4— 5 — fragm en t du p eign e d’os. T out p ro v e­

n ant d e l ’o b jet 2/74

daw nego cm entarza o kresu w pływ ów rzym skich, którego czas u ży tko­

w ania należy p rzy jąć w okresie m iędzy 2 połow ą I w. n.e. a końcem II

lub początkiem III w. 12 W obrębie odsłoniętej części osiedla stw ierdzono

m. in. obecność k o n stru k c ji kam iennych. Z asługują tu n a uw agę dw ie

n ajlepiej zachow ane z ty ch k o n stru kcji. Je d n a z nich (obiekt 6/20/74), po­

łożona, jak się w ydaje, na sk ra ju osady, m iała 0,2 m grubości (wysokości)

i elipsow atą podstaw ę o w y m iarach osi dłuższej — 1,35 m, krótszej —

0,85 m. D łuższa oś zorientow ana b y ła n a linię w schód— zachód. K o n stru k ­

cja składała się z dw u n a w a rstw ie ń zbudow anych w sposób n ietrw a ły

z m ałych p ły t skały w apiennej pochodzącej z pobliskich złóż, z dużą iloś­

cią piasku. G órna pow ierzchnia konstru kcji, pierw o tnie wyłożona gliną,

a na niej w a rstw ą w apienia i piasku, w ykazyw ała ślady uszkodzeń. Środ­

kow ą część górnej pow ierzchni zajm ow ało w głębienie, tw orzące n iereg u ­

la rn y owal o długości 0,4 m, szerokości 0,3 m i głębokości 0,15 m. Od

stro n y zachodniej, bezpośrednio p rzy w głębieniu, na poziomie stro p u

gór-12 J. G u r b a , A. K u t y ł o w s k i : W y n ik i w s tę p n y c h ba d a ń w y k o p a lis k o ­ w y c h w P u ła w a ch — W ło sto w ic a c h , „S zk icow n ik P u ła w sk i”, 1974, R. III, N r 11, s. 3.

52 L eszek G ajew sk i, Jan Gurba

Ryc. 3. P u ła w y —W łosłow icei w oj. lu b elsk ie. 2—Θ — ceram ika z o b iek tu 2/74, 1 — z o b iek tu 6/74

P u ła w y —W łostow ice, voï. d e L ublin; 2— 9 — céram iq u e d e 1’o b je t 2/74, 1 — de 1’o b je t 6/74

nej pow ierzchni znaleziono in situ rozbite naczynie (ryc. 3/9), analogiczne

lub bardzo podobne do tego, jakie znaleziono w chacie 7 na stan. K orczak

IX, z rod zaju „gru bej, dom owej ceram iki” ty p u „K orczak”. 13 W pobliżu

k o n stru k cji i wokół n iej nie dostrzeżono nic poza nielicznym i odłam kam i

kam ieni w apiennych. C h a ra k te r fu nk cjo n aln y tego obiektu u stalić bardzo

trudno. P e ry fe ry jn e położenie k o n stru k c ji oraz b rak w jej sąsiedztw ie

śladów zabudow y m ieszkalnej i gospodarczej w skazyw ałyby n a to, że m a­

m y tu do czynienia z rod zajem zew nętrznego w olno stojącego urządzenia.

Nie sposób do patryw ać się w nim z całą pew nością podstaw y (trzonu) p a ­

leniska, już choćby z uw agi na b ra k śladów opalenia zew nętrznych

w arstw kam ieni. N ie m a też żadnych dowodów n a to, aby opisane u rz ą ­

dzenie mogło być zw iązane z kultem .

D ruga k o n stru k cja (obiekt 7/22/74), k tó ra pozostaje praw dopodobnie

Z n a jn o w szy ch badań... ₅₃

w ścisłym chronologicznym i fu n kcjo n aln y m zw iązku z usytuow anym

obok n iej obszernym pom ieszczeniem ty p u m ieszkalnego lub m agazyno­

wego (obiekt 2/18:19:21:22/74), m iała 0,2 m grubości (wysokości) i w p rzy ­

bliżeniu p ro sto k ątn ą podstaw ę o w ym iarach 1,5X 0,8 m. J e j dłuższy bok

zorientow any b y ł na linii północ—południe. K o n stru k cja składała się

z jed n ej w a rstw y m ałych i średnich głazów narzutow ych. Przestrzenie

pom iędzy nim i w ypełnione były m ieszaniną piasku i spalenizny. Były

tam rów nież k aw ałki połupanych kości zw ierzęcych (w ty m kilka ze śla­

dam i opalenia), sk o ru py potłuczonych naczyń, fra g m en ty rozbitych kam ie­

ni Żarnowych oraz ozdobne okucie ze stopu m iedzi (brąz lub mosiądz)

o w yglądzie skuw ek łącznika rzem ieni lu b podobnych do nich skuw ek do

rzem ieni wodzy rzędu końskiego w rodzaju tych, jak ie znane są np. z w y­

posażenia grobu z Jakuszow ic w 1 poł. V w .u N ajzupełniej podobne okucie,

ale um ocow ane na ogniw ie obrączkow ym , znalezione zostało także w ob­

ręb ie ścian pom ieszczenia ty p u m ieszkalnego lub m agazynowego (obiekt

2/18:19:21:22/74). W pom ieszczeniu tym i na tym sam ym poziom ie co

okucie um ocow ane na obrączkow ym ogniwie znaleziono dwa inne jeszcze

przedm ioty ze stopu m iedzi (brąz lub mosiądz), a m ianowicie: frag m ent

tu le jk i z d ru tu spiralnie skręconego oraz częściowo uszkodzoną sprzączkę

do pasa, należącą do ty p u znanego dotąd przede w szystkim z w ykopalisk

w k ra ja c h E uropy zachodniej (od południow ych N iem iec do Anglii), z 2 po­

łow y IV i początków 1 połow y V w. (ryc. 2/1— 3).15 Nasz egzem plarz w po­

ró w naniu z zachodnioeuropejskim i okazam i, w yrobam i o indyw idualnym ,

a nierzadko arty sty c z n y m ch arak terze pro d uk cji rzem ieślniczej, robi w ra ­

żenie w y tw o ru prostego, nie w yrastającego ponad przeciętność ani a rty z ­

m em , ani p recy zją w ykonania. Być może, m am y tu do czynienia z w y­

tw orem schyłkow ym . Na ty m sam ym poziomie co w spom niane przedm io­

ty ze stopu m iedzi, w obrębie ścian pom ieszczenia, znaleziono ponadto

fra g m en ty dw ustronnego, tró j w arstw ow ego grzebienia kościanego (ryc. 2/

/4— 5), pozostającego w ścisłym zw iązku z tą kategorią wyrobów, którą

ostatnio w yod rębn iła A. Chm ielow ska jako „g rup ę II B / l " . 16 K ształt, w y ­

m iary i c h a ra k te ry sty c z n y o rn am en t na okładzinach w skazują na to, że

m am y do czynienia z przedm iotem tej sam ej klasy w yrobów , k tórej do­

brze zachow any okaz znaleziony został w jam ie n r 2 w Igołomi, w stępnie

datow anej na około IV/V—VII w .17 Podobne lub zbliżone okazy znane są

14 S. N o s e k : J a k u sz o w ic e , T o m b e d ’h om m e, a in h u m a tio n , „Inventaria A rch a eo lo g ica ”, PL, F. II, 1969, tabl. 15, 2.

15 E W. B ö h m e : G erm a n isch e G ra b fu n d e d es 4. bis 5. J a h rh u n d e rts (zw isch en

u n te r E lbe u n d L oire), M ünchen 1974, s. 198.

16 A. C h m i e l o w s k a : G rze b ie n ie s ta r o ż y tn e i śre d n io w ie c zn e z zie m p o l­

sk ich , „A cta A rch aeologica L od zien sia”, 1971, N r 20, s. 71— 72.

-54

nie tylko z terenó w sąsiednich W yżyny L ubelskiej, lecz także z dalszych

obszarów, w tym też ze stre fy środkow ej D unaju, gdzie odnoszone są do

okresu m iędzy 2 połową V w. a początkam i 2 połowy VI w .18 Obok tych

zabytków , tj. obok kościanego grzebienia, i w obrębie ścian pom ieszczenia,

a zwłaszcza pod poziomem w ystępow ania ty ch przedm iotów , znaleziono

sporą ilość skorup potłuczonych naczyń garnkow a ty ch (ryc. 3/1—8), przede

w szystkim z rodzaju „grubej, dom owej ceram iki” ty p u „K orczak” i (lub)

ty p u „praskiego”, pozostających w ścisłym zw iązku z tą kategorią w y ro ­

bów, któ rą ostatnio w yodrębnił A. Żaki jako „ty p I m ałopolskiej ceram iki

w czesnośredniow iecznej” .19 Cechy zew nętrzne (kształt, w y m iary i sta n po­

w ierzchni) ty ch w yrobów w skazują na to, że m am y do czynienia z przed ­

m iotam i tej sam ej klasy w yrobów , k tó rej okazy znalezione zostały w w y­

kopaliskach w Zofipolu (skupisko 16 i skupisko 26) oraz w Igołomi (piec

XL, skupisko II i jam a n r 2) i datow ane są na okres m iędzy 2 połową

IV w. a początkam i 2 połowy VI w. W obrębie ścian om aw ianego po­

m ieszczenia znalazły się również, choć nie ta k liczne, skorupy potłuczo­

nych naczyń garnkow atych, k tó re różnią się od poprzednio w ym ienio­

nych tym , że na ich zew nętrznej pow ierzchni, szczególnie w górnej części,

widoczne są w yraźne ślady obtaczania na kole garncarskim . N iektóre

zdobione są poziom ym i pasam i żłobków naniesionych na górną i znaczną

część dolnej pow ierzchni zew nętrzej w ielozębnym narzędziem grzebyko­

w ym . Naczynia te pozostają w ścisłym zw iązku z kategorią w yrobów ,

k tórą w yodrębnił A. Żaki jako „ ty p II m ałopolskiej ceram iki wczesno­

średniow iecznej” .20 J e s t on zdania, że ten ty p, znany już od ostatniego

ćwierćwiecza V lub na początku VI stulecia, rozw ija się szczególnie na

W yżynie M ałopolskiej i W yżynie Lubelskiej w ok resie m iędzy r. 800

a 950.21 Jeśli uw zględnim y poprzednio w spom niane znaleziska, nasuw a się

raczej o statnie ćw ierćw iecze V lub 1 połowa VI stulecia jako okres p ro ­

dukcji (i użytkow ania) tego ty p u naczyń w P u ław ach —W łostowicach. Do­

tychczasow y stan odkopanej części osady w P u ław ach—W łostow icach nie

pozwala z całą dokładnością ustalić d a ty jej ostatecznej zagłady. W ydaje

się, że nastąpić to m usiało w 2 połowie VI lub na początku VII w. Później,

przypuszczalnie do XI w. zaprzestano w ogóle osiedlać się na ty m m iejscu.

5.

Badania obiektów osadniczych z okresu rozk w itu średniow iecza

w zachodniej części W yżyny W ołyńskiej, m iędzy górnym W ieprzem a g ó r ­

śre d n io w ie c zn a , „Prace K om isji A rch eologiczn ej Oddz. P A N w K ra k o w ie”, 1961,

Nr 2, s. 167, ryc. 5, tabl. XL.

19 D. C s a l l à n y : A rch ä o lo g isch e D e n k m ä le r d e r G e p id e n in M itte ld o n a u ­ b eck en (454—568 n.Z.), B udapest 1961.

19 A. Ż a k i : A rch eo lo g ia M a ło p o lsk i W c ze sn o śre d n io w ie c zn e j, „P race K om isji A rch eologiczn ej Oddz. P A N w K rak ow ie”. 1974, Nr. 13, s. 178— 180.

20 Ibid., s. 180— 181. 21 Ib id ., s. 181.

Z n ajn ow szych badań... 55

ny m B ugiem m ają dość daw n e trad ycje. W to k u rozpoznań terenow ych

w początkach X IX w. A dam Czarnocki (Zorian Dołęga Chodakowski) zlo­

kalizow ał w e wsi Czerm no, w w idłach S iniuchy i Huczw y grodzisko, któ re

identy fiko w ał ze znanym z „Pow ieści dorocznej” grodem Lachów — Czer­

w ieniem , zajęty m przez W łodzim ierza I W ielkiego w r. 981. A rcheologo­

wie podjęli próbę naukow ego potw ierdzenia tego poglądu dopiero 130 lat

później.22 W ykopaliska grodziska w w idłach S iniuchy i H uczwy rozpoczął

w r. 1952 zespół badaw czy łódzkiego ośrodka pod k ieru n k iem K. J a ż ­

dżewskiego. Po zbadaniu niew ielkiej przestrzeni w ew n ątrz grodziska oraz

po w stępnych, sondażow ych i m orfologicznych rozpoznaniach m iejsc, gdzie

znajdow ały się osiedla i cm entarze, elem enty k on stru k cy jn e drew nianych

m ostów, w ały ziem ne itp., przerw ano prace do 1972 r. Od tej daty reali­

zację prac podjął Z akład Archeologii UMCS.

W yniki bad ań w 1952 r. doczekały się już p u b lik a c ji23, nie opatrzonych

n iestety m apą stanow isk. Nie może jej zastąpić schem atyczna m apka przy

w stępn y m sp raw ozdaniu.24 Stw ierdzono, że pkres od połowy X do p rz e ­

łom u X III na XIV w. pozostaw ił w C zerm nie i okolicy ślady sw ej dzia­

łalności budow lanej i arty sty czn ej w postaci relik tó w budow nictw a m iesz­

kalnego i (lub) gospodarczego, w yrobów garncarskich i innych jeszcze

przedm iotów codziennego użytku.

G łów nym owocem naukow ym ostatnich b adań jest opracow anie do­

kładniejszego zasięgu przestrzenn ego obiektów osadniczych zlokalizowa­

nych w C zerm nie i okolicy oraz określenie przybliżonego w ieku tych ob iek­

tów. W r. 1976 rozpoczęto też system atyczne badania w ykopaliskow e w

obrębie grodu oraz na osadzie i cm entarzysku przygrodow ym .

Dziś nie ulega w ątpliw ości, że w C zerm nie i okolicy są ślady starszego

osadnictw a niż połowa X w. Znaczenie ich jest stosunkow o duże i to nie

tylko, a może n aw et nie ty le z powodu obfitości zabytków , ile ze względu

na pozostałości w ału obronnego, tj. istn ien ia śladów w arow ności ch arak ­

tery sty czn ej owocześnie dla obiektów osadniczych oznaczonych m ianem

p ram iast lub m iast zalążkow ych.25 Szczególne m iejsce w obrazie osadni­

22 Por. S. N o s e k : Zag a d n ien ie G r o d ó w C z e r w ie ń s k ic h na tle badań na d m i l ­

le n i u m P olski, „Spis w y k ła d ó w na r. ak. 1952/53”, UM CS, L ublin 1953, s. 18—28.

23 K. J a ż d ż e w s k i : Ogóln e w i a d o m o ś c i o C z e r m n ie - C z e r w i e n iu , „A rcheolo­ gia P o lsk i”, 1959, t. IV, N r 1, s. 67—91; A. N a d o l s k i : P ra c e w y k o p a l i s k o w e

w C z e r m n ie n a d H u c z w ą , p o w . T o m a s z ó w L u b e ls k i w 1952 r.; ibid., s. 93— 103; A.

Z b i e r s к i: W c z e s n o ś r e d n i o w ie c z n e m a t e r i a ł y a rcheologic zne z C z e r m n a na d H u c z ­

w ą ( z a b y t k i r u c h o m e z w y j ą t k i e m cera m ik i); ibid., s. 105—-148; A. A b r a m o w i c z : C e r a m i k a z C z e r m n a n a d H u c z w ą , ibid., s. 149— 185.

24 A. G i e y s z t o r : P ra c e b a d a w c z e na te r e n ie G r o d ó w C ze r w ie ń s k ic h , „K w ar­ ta ln ik H isto ry czn y ”, 1953, R. L X , s. 307— 310.

25 W. H e n s e 1: M e t o d a archeologic zna w z a s to s o w a n iu do badania miast,.

56

czym owych czasów p rzypada w udziale w ielkiem u założeniu obronnem u,

którego pozostałością jest k ilk u m etro w ej długości i sześciom etrow ej sze­

rokości w ał zaporow y z przebiegającą przed nim czterom etrow ej szero­

kości fosą (rowem), zam ykający od południa znaczną (ok. 0,75 km 2) p rze ­

strzeń rów n iny ak u m ulacyjn o-d enu d acy jn ej, położonej w w idłach S in iu-

chy i Huczwy. Na ty m obszarze stw ierdziliśm y dw ie stre fy osadnicze:

jedną — ciągnącą się pasem szerokości ok. 50— 250 m w zdłuż praw ego

brzegu doliny Siniuchy i d ru g ą — ciągnącą się pasem szerokości ok. 100—

150 m wzdłuż lew ego brzegu doliny Huczwy. W r. 1975 w środkow ej

części pierw szej z w ym ienionych stre f w ykonany został sondaż w e ry fi­

kacyjny teren u . Plonem jego jest ujaw n ienie dw u pom ieszczeń ty p u m a­

gazynowego (tzw. jam zasobowych) oraz uzyskanie szeregu zabytków , w

tym też sporej ilości sk orup potłuczonych naczyń garnkow atych, pozo­

stających w ścisłym zw iązku z tą kategorią w yrobów , k tó rą w yodrębnił

A. Żaki jako „ ty p II m ałopolskiej ceram iki w czesnośredniow iecznej”.26

Podobne lub bardzo zbliżone okazy zeb ran e zostały z pow ierzchni gleby

na teren ie dru giej stre fy osadniczej. T u taj należy zwrócić uw agę, że s tr e ­

fa osadnicza leży w m iejscu noszącym znam ienną nazw ę „M ieścisko” .

Miejsce to lub sucha w yspa tera sy nadzalew ow ej, leżąca w śród bag ni­

stych łąk doliny Huczwy, o rów nie in teresu jącej nazw ie „G oździak”, łą ­

czona jest z legendą zw iązaną z pow staniem niedalekiego m iasteczka T y ­

szowce, głoszącą przeniesienie go stąd po zniszczeniu na obecne jego

miejsce.

Na uw agę zasługuje też okoliczność, że pom iędzy obu w ym ienionym i

strefam i osadniczymi, w cen tru m założenia obronnego nie ujaw nio no do­

tąd śladów m aterialn y ch osadnictw a starszych od okresu późnego śre d ­

niowiecza (XVI— 1 połowa X V II w.).

Cechy m orfologiczne om aw ianego założenia obronnego naw iązu ją do

założeń, k tó re w yodrębnił A. Żaki jako „ ty p I C -l grodzisk m ałopol­

skich”.27 Ten ty p założeń obronnych, zn any na ziem iach polskich już od

końca VI liib 1 połowy VII w., rozw ija się szczególnie n a W yżynie M ało­

polskiej i W yżynie L ubelskiej do końca X w.

Podkreślić należy, że pod w zględem swego położenia i cech m orfolo­

gicznych, a także in w en tarza znalezisk, om aw iane założenie obronne w y ­

kazuje zbieżność ze zin w entaryzow anym i w stęp nie badanym w latach

1974 i 1976 grodziskiem w Ew opolu koło T raw nik nad W ieprzem , d a to ­

w anym na V III/IX —X /X I w.

Rozległość założenia obronnego w K olonii Czerm no su g eru je, że było

to duże, jedno z najw iększych wówczas na W yżynie L ubelskiej założeń

26 Ż a k i : op. cit., s. 180— 181. 27 Ibid., s. 38.

Z n ajn ow szych badań.. ₅₇

0 znam ionach zalążkowego m iasta.28 J e s t m ożliw e i n aw et praw dopodob­

ne, że w sąsiedztw ie tego założenia obronnego znajdow ało się co najm n iej

kilka osiedli otw arty ch . Być może — jest to sugestia op arta na przypad­

kow ych odkryciach skorup potłuczonych naczyń garnkow atych o cechach

zew nętrzn ych zbliżonych do w yrobów „ty pu II m ałopolskiej ceram iki

w czesnośredniow iecznej” — ich ślady w y stęp u ją na północ i północny

wschód od założenia obronnego, w rejo n ie ujścia S iniuchy oraz na po-

m ostowo ułożonych, na linii o k ieru n k u WNW— ESE, w yspach terasow ych

w chodzących głęboko w dolinę H uczw y od stro n y zachodniej. Być może,

podobne ślady zn ajd u ją się rów nież n a zew nętrznym k rańcu zachodniej

ostrogi tego pom ostu, pośrodku d oliny Huczwy, gdzie w X w., zapew ne

u jego schyłku, w zniesiony został now y gród, którego resztk i od przeszło

s tu la t id entyfiko w ane są z „C zerw ieniem ”.

Nowy gród, w odróżnieniu od starego założenia obronnego, posado­

wiony został nie n a pow ierzchni te ra sy nadzalew ow ej, lecz n a wyspie

niskiej tera sy zalew ow ej. Z ajął on stosunkow o niedużą przestrzeń (ok.

1— 1,5 ha). Pom iędzy X I a połową X III w. znalazły się tam pom ieszczenia

ty p u m ieszkalnego oraz zapew ne m uro w an y obiekt sakralny. M niej w ię­

cej w ty m sam ym czasie pow stało w sąsiedztw ie now ego grodu kilka roz-

leglejszych osiedli, rozlokow anych zarów no na w yspach terasow ych, po­

łożonych od stro n y zachodniej grodu, jak i n a obszarze rów niny nadzale­

w ow ej, położonej od stro n y w schodniej grodu w rejo n ie W ronowic— Do-

liwo, gdzie przypuszczalnie już od X III w. był rów nież cm entarz z gro­

bam i płaskim i, szkieletow ym i.

Sondaże geologiczne, przeprow adzone w r. 1972 i 1973 przez J. W oj-

tanow icza, w ykazały, że w dobie w znoszenia now ego grodu (lub wcześniej)

H uczw a p łyn ęła w jego bezpośrednim sąsiedztw ie od stro n y w schodniej

1 północno-w schodniej. Poziom wody g ru n tow ej w dolinie H uczwy był

niższy od obecnego o ok. 2— 3 m. H uczwa była głębiej w cięta, w ylew y nie

były częste, a dno doliny znajdow ało się w stanie stabilizacji. Torfy do­

linne pow stały w dobie późniejszej.29 O braz topografii grodu w Czerm nie,

zarysow any na podstaw ie w yników analizy stosunków geograficzno-geo-

m orfologicznych, pozw ala nam nieco inaczej patrzeć na spraw ę lokalizacji

tego grodu i oceniać p ierw o tny w y m iar wysokości jego w ału, k tó ry wznosi

się obecnie na wysokość około 6,5 m ponad zatorfione dno doliny Huczwy.

Nowy gród w Czerm nie, choć n ie ta k rozległy, jak daw ne założenie

29 J. W o j t a n o w i c z : S y t u a c j a geolo g ic zn o -m o rfo lo g ic z n a g r o d z isk a Czernino [w:] P r z e w o d n i k X I I O góln opolskiego T o w a r z y s t w a G eo g ra jiczn eg o , cz. II, L ublin 1974, s. 48— 51.

58 L eszek G ajew sk i, Jan Gurba

obronne, był jedyn y m tego rzędu grodem , k tó ry nie m iał odpow iednika

nie ty lk o w dorzeczu średniej Huczwy, ale i n a całym obszarze Padołu

Zam ojskiego i G rzędy Sokalskiej. Dopiero pod sam koniec okresu w czes­

nego średniow iecza, może już po najeździe ta ta rsk im w początkach pią­

tego dziesiątka lat X III wieku, pow stał dru g i obiekt w arow ny na obszarze

G rzędy Sokalskiej — gród w Posadowię, m iał on jed n ak odm ienną, p rzede

w szystkim chyba strażniczo-refugialną fu n k cję.30 W C zerm nie natom iast

znajdow ała się zapew ne już od początków X do końca X III w. nie ty le

siedziba rycerska, ile ośrodek polityczny i ad m in istra c y jn y dużej w łas­

ności ziem skiej, a może i zarządu dóbr książęcych, zw iązany praw dopo­

dobnie z c en tru m a d m in istracji kościelnej, o czym św iadczą m. in. sto ­

sunkow o częste odkrycia brązow ych enkolpionów .31

W ielkość grodu, znaczna rozległość zw iązanego z nim zespołu osad

przygrodow ych, od k ry te w czasie w stęp ny ch badań m ate ria ły u pow ażniają

do staw iania Czerw ienia pod w zględem wielkości i c h a ra k te ru osadnictw a

w rzędzie czołowych w czesnośredniow iecznych ośrodków m iejskich Polski

Piastow skiej i Rusi.

Р Е З Ю М Е 1—3. II М еж дун ародн ы й К он гресс С лавянской А р хеологи и в Б ер л и н е р а с­ смотрел ны неш нее состояние исследован ий раннесредн евеков ого засел ен и я на Лю блинской В озвы ш ен ности и выявил ряд нов ы х возм ож н остей , у ж е частично реализованны х в свя зи с н еобходим остью проведения ф и к сац и и ар х ео л о ги ч е­ ск и х памятников на территории ст р ои тел ьств а Л ю блинского У гольного Б ассей н а и на м естах крупн ы х сел ьск охозяй ств ен н ы х к ап и таловлож ени й. По имею щ имся данным, на Л ю блинской В озвы ш ен ности зарегистрировано стоянок — р аннесредн евеков ы х п оселений — на 20% больш е, чем бы ло сооб­ щ ено в 1968 году. К ром е пов ерхн остн ы х поисков в 1970— 1975 гг. бы ли п р о в е­ дены зон даж н ы е исследован ия 19 р ан и еср едн евек ов ы х стоянок, в том числе 9 ещ ё не о бн ар уж ен н ы х городищ . В данном коммю нике о б су ж д ен о лиш ь н е­ которы е, как нам к а ж ет ся н айболее интересны е откры тия и раскопк и 1970— 1975 гг. на Л ю блинской В озвы ш енности. В начале рассмотрим те, которы е связаны с поселениям и самой древн ей ф а зы средневековья (рис. 1) д а л ее на т ех, которы е относятся к п ер и оду расцвета средневековья. 4. И сследования территории Л ю блинской В озвы ш ен ности , проведенны е в п о­ 30 J G u r b a , I. K u t y ł o w s k a , J. W o j t a n o w i c z : G r o d z i s k o P o s a d ó w [w:] P rzew o d n ik ..., s. 54— 57, ryc. 12— 14. 31 B. D ą b - K a l i n o w s k a : T r z y e n k o lp i o n y k i j o w s k i e w Polsce, „B iu letyn H istorii S ztu k i”, 1976, N r 1, R. X X X V III, s. 3— 10, zw łaszcza s. 9. P oza znanym i z litera tu ry , na grod zisk u w C zerm n ie od k ryto w r. 1976 dw a i w r. 1977 dw a d alsze tego rodzaju relik w iarze. N a szczególną u w a g ę za słu g u je ta k że dok on an e w 1977 r. znalezisko m in iatu row ej k a m ien n ej ik on k i z w yob rażen iem C hrystusa.

Результаты последних исследований... 59 сл едн и е годы , дал и новы е м атериалы , ещ е б ол ее подчеркиваю щ ие, чем это было известно раньш е, сущ ествую щ ую связь м еж д у периодом рим ских влияний и н а­ чалом раннего средневековья. Во время исследован ий в 1973— 1974 годах в П у - л авах— В л остов и ц ах над В ислой бы ли откры ты объ ек ты с огнищ ами, датируе­ мые м е ж д у V— VI и V II веками. Х ронология объ ек та № 7 была уточнена с по­ мощ ью вещ ей импортного характера. В м есте с типичной вручную лепеной грубой „раннеславянск ой” керамикой (рис. 3: 2— 6) п ок азалась п осуда со следам и обтачки на гончарном кругу (рис. 3: 8, 9) на дн е ямы откры т двусторонни й трехслой ны й костян ой гребень (рис. 2: 4, 5) типа II В 1 по А. Х м елёв ской, а та к ж е м елкие ж ел езн ы е предметы и з цвет­ н ы х м еталлов. С реди них сл едует отметить поясную п р я ж к у за п ад н о-ев р оп ей ­ ского п р о и сх о ж д ен и я (рис. 2: 3) вт. пол. IV — пер. пол. V века н.э. и поясную соеди н и тельн ую плястинку. Н еп одалек у о бъ ек та № 6 открыта разбитая посуда в виде грубой керам ики типа К орчак (рис. 3: 1). В 1970 году во время и сследован ий в У сь м еж у над В ар ен ж ан к ой (левый приток Б уга) открыты утраченны е объ ек ты IV— V II веков, датированны е с по­ мощ ью части пояса и ф рагм ен тов керам ики типа К орчак. О бн аруж ивается сходство объ ек тов с самыми ранними ком плексам и И го- ломии и З оф и п ол я , где вруч ную л епная керам ика вы ступает вместе с посудой, вы полненной на гончарном кругу. , П оявлени е на эт и х всех стоянк ах „седой” керам ики или связанной с нею керам ики типа „ K rau sen gefässe” является подтверж ден и ем датировки.

К стати сл ед у ет вспомнить, что ранная керам ика этого типа происходи т и с-„ · к лю чительно и з сел ьск и х поселении. 5. В 1972 году бы ли возобновлены р азв едочны е и описовы е работы в бассейне средн ей Гучвы, м еж д у прочим на территории дер евн и К ол ён и я —Чермно. Н а х о ­ дя щ ееся здесь, л е ж а щ е е в р азветвлен ии рек С иниохи и Гучвы городищ е, вместе с обш ирны м и „посадам и” известно как ком плекс раннесредн евекового Червеня. В 1952 году К. Я ж д ж е в с к и с группой проводил начальны е исследования ком ­ плекса. С пасательны е работы 1972 года и 1974 года, а т а к ж е самы е последние и ссл е­ дования территории в 1975 году вместе с геом орф ологическо-геологически м и дан ­ ными предоставили материалы для б ол ее точного, чем до этого времени, про­ странственного диап азон а отдельн ы х элем ентов ком плекса и его хронологиче­ ского расслоения. Следы поселений , старш их, чем пол. X века, подсказы ваю щ ие сущ ествова­ ние в К олён и и —Ч ерм но системы укреплени й, оп р едел яю щ и х прагорода или го­ рода только возникаю щ ие, бл и зк и е по типу к м алоподьским городищ ам тип С 1 датирую тся керам икой, которую А. Ж а к и оп редел и л к ак II тип малопольской керам ики раннего средневековья. Н есколько соврем ен ны х откры ты х селений на террасовы х островах долины Гучвы, находи л и сь по соседству с систем ой ук р еп ­ лений. Новы й город возник на острове, на низкой террасе, котором у не угрож ало половодье. В это ж е время образовалось несколько^ бол ее крупн ы х поселений. Геологический зо н д а ж городищ а, д а л чрезвы чайно и нтересны е сведения. Он ук азы в ает, что русло Гучвы когда-то н аходи л ось под городом с восточной и се­ веровосточной стороны. В ы ступаю щ ие вокруг тор ф ян и к и залегаю т на глубине 4,5 метра. К ультурны й слой о бн ар уж ен под тор ф ом в зап адн ой части городищ а. В пери од раннего средневековья уровен ь грунтовы х в од в дол и н е Гучвы был н и ж е от ны неш него на 2—3 м етра, следовательно река в р езалась г л у б ж е, а тор­

60 L eszek G ajew sk i, Jan Gurba ф яни ки образовали сь п о зж е. В оссоздан и е древней топограф ии Ч ервеня на осн о­ вании геом орф ологическо-геологического ан ал и за древнего к ом плекса в К о л ё - нии— Чермно дает возм ож ность иначе оценить первоначальн ую вы соту валов, ны не возвы ш аю щ ихся на 6,5 м над дном долины . Р азм еры города и связанн ы х с ним „посадов”, а та к ж е и х характер даю т возм ож ность зачислить Ч ервень в ря д основны х р ан н еср едн евек ов ы х городск и х центров П ястовской П ольш и и Руси. На территории Л ю блинской В озвы ш ен ности Ч ервень вы деляется как второй после Л ю блина ком плекс с признакам и ранней городской агломерации. R É S U M É

1—3. La d ern ière rev u e de l ’éta t actu el des rech erch es con cern an t la c o lo n isa ­ tion du haut M oyen A g e du P la tea u de L ublin, fa ite il y a cin q a n s au IIe C ongrès In tern ation al de l ’A rch éologie S la v e à B erlin , m it au jour p lu siers d esid e­ rata de recherches, lesq u els on a com m en cés à réa liser en p a rtie par su ite d e la n écessité d ’in ten sifier le d ressem en t de l ’in v en ta ire d es m on u m en ts arch éologiq u es sur le terrain dę la con stru ction du B assin H ou iller de L u blin et d es p lu s grands am én agem en ts agricoles. Selon l'état a ctu el de la recon n aissan ce du terrain, sur le P lateau de L ublin on a déjà en reg istré 20% d es sites a ch éologiq u es — colon ies du haut M oyen A g e — p lu s qu’on av a it p résen tés en 1968. O utre les rech erch es de su rface on a fait, en 1970— 1975, le s rech erch es d e sondage a u x 19 sites du haut M oyen A ge dont 9 castra n e pas recon n u s au paravant.

Dans le com m uniqué p résen t on a d iscu té q u elq u es d éco u v ertes et fo u ille s des an n ées 1970— 1975 sur le P la tea u de L ublin, à nos a v is p lu s in téressa n tes. D ’abord nous réfléch iron s à c e lle s qui se rap p orten t à la colon isation de la phase plus a n cien n e de la périod e d e l ’ép an ou issem en t du M oyen A g e (Fig. 1), et en su ite à celles qui concernent la périod e d e l ’ép a n o u issem en t propre du M oyen A ge.

4. L es rech erch es de terrain , m en ées sur le P la tea u d e L u blin en dern iers ans, ont apporté des m a téria u x qui réu n issen t, de la m an ière p lu s étro ite qu’on le v o y a it ju sq u ’ici, la p ériod e des in flu e n c e s rom ain es et la p h a se p lu s a n cien n e du haut M oyen A ge. P en d an t le s fo u ille s du 1973 et du 1974 à P u ła w y -W ło sto w ic e sur V istu le on a d écouvert, en tre a u tres, des o b jets a v ec le s â tres de la périod e entre V—V Ie et V IIe siècles. La ch ron ologie du con ten u de l’ob jet № 7 a é té p récisée à l’aide d es im portations. À côté de la céram iq u e grosse, p étrie à la m ain, typ iq u e „de l ’époque sla v e p lu s a n cien n e” (Fig. 3 :2 — 6), la p o terie a v ec d es tra ces du façonnem ent à la rou e d e p otier (Fig. 3 : 8 , 9) et parue, et au fon d de la ca v ité on a découvert le p eig n e d ’os, d e d eu x côtés, de trois cou ch es (Fig. 2 :4 —5^, du ty p e II В 1 selon A. C h m ielow sk a a in si que de p etits o b jets de fer et des m éta u x colorés (Fig. 2 : 1—3). D e c e u x -c i d o it-o n én u m érer u n e b ou cle de cein tu re (Fig. 2 : 3) proven an t de l ’Europe o ccid en ta le d e la secon d e m o itié du IV e siè c le ou du co m ­ m en cem en t d e la p rem ière m oitié du Ve siè c le d e n otre ère et un fer r e t d e lie n des courroies. N on loin de là, dans l ’ob jet № 6 on a d éco u v ert le v a se b risé du gen re de la céram iq u e g rosse du ty p e K orczak (Fig. 3 :1).

P en d an t les fo u ille s du 1970 à U śm ierz sur W arężanka (l’a fflu e n t ga u ch e du Bug) on a décou vert des o b jets d étru its des IV —V IIe siècles, datés à l ’a id e d’une term inaison m éta lliq u e de cein tu re et à l ’aid e des fra g m en ts d e la p o terie du ty p e Korczak.

L es p lu s récen tes recherches... 61

En ta n t que le s a n a lo g ies le s p lu s proches d o it-o n con sidérer le s en sem b les les p lu s a n cien n es d’Igolom ia et d e Z ofip ole co n ten an t la p o terie p étrie à la m ain qui p a ra issen t en m êm e tem p s que c e lle fa ço n n ée à la rou e d e potier. La datation e st co n firm ée par l e fa it que la céram iq u e g rise ou c e lle du ty p e „K rau sen gefässe”, lié e à elles, p araissen t dans to u tes c e tte s lo ca lités.

En m arge, il co n v ien t de m en tion n er que la céram iq u e an cien n e du genre p rovien t, pour le m om ent, e x c lu siv e m e n t d es colon ies ru rales.

5. En 1972 on a rep ris le s fo u illes de recon n aissan ce et d’en rég istrem en t dans le b assin m oyen de la H uczw a, en tre a u tres sur le terrain du v illa g e C zerm no K olonia. L e castru m qui se tro u v e là, situ é dans la fo u rch e d e la S in ioch a et la H uczw a, a v ec des v a ste s colon ies d’au p rès du castrum , est id e n tifié en ta n t qu’un en sem b le de C zerw ień du h au t M oyen A ge. En 1952 il éta it l ’o b jet des rech erch es p rélim in a ires e ffe c tu é e s par K. J a żd żew sk i a v ec son équipe. L es rech erch es les p lu s récen tes du terrain du 1975, p récéd ées par le s rech erch es de sa u v eta g e du 1972 et du 1974 a in si q u e c e lle s géom o rp h o lo g iq u es-g éo lo g iq u es, ont fourni des m a té­ ria u x pour déterm in er, p lu s p récisém en t que ju sq u ’à présen t, l ’ex ten sio n territoriale des é lé m e n ts resp ectifs de la colon isation et de sa stra tifica tio n chronologique.

L es v e stig e s d e la colon isation p lu s a n cien n e que la m o itié du X e siècle qui su g g èren t en a u tres qu’il y a, à C zerm no K olonia, des v e stig e s d es fo rtifica tio n s d ésig n és a v ec le nom des p r é -v ille s ou des v ille s en germ e, ressem b lan t au typ e I C I des castra de P e tit-P o lo g n e , son t d atés à l’a id e d e la céram ique, d istin g u ée par A. Ż aki en tan t que le ty p e II de la céram iq u e du haut M oyen A ge de P e tit- -P o lo g n e. En v o isin a g e de c e tte fon d ation de d éfen se il y avait, sur les île s de terra sse d e la v a llé e d e la H uczw a, au m oins q u elq u es colon ies o u v ertes con tem p o­ raines.

Le n ou veau castru m a été p lacé sur une île d e la terrasse d ’inondation. P lu s au m oin s dans le m êm e tem p s q u elq u es colon ies p lu s éten d u es ont été fon d ées a llen tou r.

D es d on n ées d ’un in térêt extraord in aire ont été fou rn ies par le s sondages géologiq u es e ffe c tu é s près de castrum . Ils d ém on tren t que le lit de la H uczw a se trou vait au p aravan t tou t près du castrum , de la part d’est et du n o rd -est. Tout autour du castru m il y a des cou ch es des tou rb es ju sq u ’à la p rofon d ité de 4,5 m. La co u ch e d e cu ltu re a été tro u v ée sou s la tourbe du côté occid en tal du castrum . À l ’époque du haut M oyen A g e la n ap p e d ’eau sou terrain e dans la v a llé e de la H u czw a é ta it p lu s b a sse de c e lle a ctu elle, en v iro n de 2—3 m, alors le fle u v e coulait p lu s p rofondem ent, et le s tou rb es se son t form ées p lu s tard. La reconstruction de la top ograp h ie p récéd en te de C zerw ień à la base de la situ a tio n géom orphologique- -g éo lo g iq u e de l ’en sem b le m on u m en tal à C zerm no K olonia p erm et à év a lu er d’une a u tre façon la h au teu r p rim itiv e des rem p arts qui s’é lè v e n t au jou rd ’hui environ 6,5 m a u -d essu s du fond a ctu el de la v a llée.

La grandeur du castrum et l ’éten d u e con sid érab le de l ’en sem b le l ’accom pagnant des colon ies d’au p rès du castrum nous au torisen t à cla sser C zerw ień, à l ’égard de grandeur et caractère de la colon isation parm i les cen tres u rbaines principaux du haut M oyen A ge de la P o lo g n e des P ia st et de la R uthénie. Sur le territoire du P la tea u de L ublin, C zerw ień paraît en ta n t q u e le secon d e, à côté de L ublin, en sem b le, a v ec des traits caractéristiq u es de l ’agglom ération urbaine de la haute époque.