A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
TURYZM C, 1990
Jan Stach ow ski
O TERM IN OLO GII OSADNICTW A TURYSTYCZNEGO
SUR LA TERM INOLOGIE DE LA COLONISATION TO URISTIQUE
O pracow anie prezentuje pogląd autora na tem at polskiej term inologii osad nictw a, określanego dziś najczęściej jako turystyczne. Po omówieniu genezy podstaw ow ych term inów, ich budowy ii znaczeń, autor postuluje uporządkow a nie term inologii tego osadnictw a na osnowie system u pojęć podstaw owych z z a kresu rekreacji.
1. POCHODZENIE PODSTAWOWYCH TERMINÓW
Nie jest rzeczą prostą odtw orzenie okoliczności pojaw ienia się pols kich term inów w skazujących osiedla, k tó re dziś na ogól określane są jako tu rysty czn e, a ostatnio rów nież jako rek reacy jn e. J e st bardzo p ra w dopodobne, że niek tóre z nich, zwłaszcza te starsze, były w zorow ane na term in ach obcych, przede w szystkim niem ieckich i francuskich (E. N a- w r a t i l - T r y b o w s k a 1938). M łodsze są na ogół rodzim ego pocho dzenia. Poniew aż odtw orzenie pochodzenia pełnego zbioru term inów nie było celem tej pracy, ich geneza zostanie zaprezentow ana na przykładach term inów najczęściej sp otykanych przy w yodręb nian iu tego osadnictw a spośród innych jego rodzajów .
W ydaje się, że najstarszy m i rodzim ego pochodzenia term in am i są: „zdrojow isko” i „letn isk o” (letniaki). P o jaw iły się one w języku codzien nym w drodze n a tu ra ln e j ew olucji ich podstaw słow otw órczych tak, że nie m usiały być definiow ane. P ierw sze określenia w form ie definicji po jaw iły się na początku X X w. Term inem , k tó ry zdefiniow ano chyba n a j w cześniej było „uzdrow isko” . W Polsce zostało ono zdefiniow ane w 1922 r. w U staw ie o u zd ro w iska ch 1. U staw ow e pojm ow anie
„uzdro-1 Ustawa o uzdrowiskach z 23.03.1922 r. (Dz. Ust. 1922, n r 31, poz. 254) zo zmia
nami i uzupełnieniam i wprowadzonymi rozporządzeniem P rezydenta RP z 22.03.1928 r. (Dz. Ust. 1928, nr 36, poz. 331).
w iska” było później n a ogół akceptow ane i osiedla tego ro dzaju b yły ro zp a try w a n e niezależnie od innych osiedli spełniający ch różne funk cje w zględem ludności przyjezdn ej. Ustaw a z 1922 r. trak to w ała term in „uzdrow isko” [17]2 jako ogólny i n a d rzęd n y dla trzech term inó w szcze gółowych: „zdrojow iska” — te rm in u w u staw ie zdefiniow anego i b ę d ą cego w p ro st synonim em uzdrow iska, „stacji k lim aty c z n ej” (term in u nie zdefiniow anego) i „kąpieliska m orskiego” (term inu niezdefiniow anego). Można przypuszczać, że w pojm ow aniu term in ów niezdefiniow anych n a leżało się w zorować na ich obcych odpow iednikach, np. niem . „S eebad” i „ L u ftk u ro rt” . O dnow iona w 1966 r. U stawa o uzdrow iskach i leczeniu
u zd ro w isk o w ym 3 zaw iera now ą definicję te rm in u „uzdrow isko” [18],
nie p roponując term inó w w zględem niego podrzędnych. Niezależnie od definicji ustaw ow ej, norm y p raw n e j obecnie obow iązującej, term in „uzdrow isko” został zdefiniow any przez planistów [19] (J. S z u s z k i e w i c z i in. 1976) oraz przez geografów tu ry z m u [20] (J. W a r s z y li s k a , A. J a c k o w s k i 1978). Z ak resy sem antyczne te rm in u w y n ik a ją ce z ty ch d efinicji są zbliżone.
Znaczenia k olejnych term inów , m ianow icie „m iejscowości tu ry sty c z n e j” i „m iejscowości w ypoczynkow ej”, k tó re były używ ane obok te rm i n u „uzdrow isko” i tem atycznie jem u pokrew nych, zostały rów nież u ję te w ak tach praw ny ch , a ściślej przedw o jenn ych p ro je k tac h ustaw : le t niskow ej i o m iejscow ościach tu ry sty cz n y c h (S. L e s z c z y c k i 1938). P ro je k ty ty ch aktów zostały opracow ane przez K rakow sk ą Izbę P rz e m ysłow o-H andlow ą, a ich celem było uporządkow anie podstaw p ra w nych gospodarki sty m ulow anej ru ch em letn isk o w o -tu ry sty czn y m w osie dlach nie będących uzdrow iskam i. W P rojekcie u sta w y letn isko w ej z 1934 r. znajdow ały się definicje term in ów „letn isk a” [2] i „m iejsco wości tu ry sty c z n e j” [4]. T erm in „letn isk o ” oznaczał m iejscowość, do k tó re j letn icy p rzy byw ali n a po byty dłuższe, co n ajm n iej dw utyg od nio w e w sezonie letnim , n ato m iast term in m iejscow ość tu ry sty cz n a odno sił się do m iejscowości, w k tó ry ch w ystępow ał ru ch tu ry sty czn y , głów nie w ęd row n y i krajoznaw czy. Pojęcie „m iejscowości tu ry sty c z n e j” w tej w e rsji u staw y akcentow ało rozum ienie w yjściow ego pojęcia t u ry sty k i sensu stricto, zgodnie z jego etym ologicznym założeniem . P r o pozycje K rakow skiej Izby P rzem ysłow o-H andlow ej z niew ielkim i zm ia nam i by ły p rz y ję te przez K ra jo w ą K om isję T u ry sty czn ą Zw iązku Izb Przem ysłow o-H andlow ych. W ym ieniona K om isja zaproponow ała po
2 Definicje om aw ianych term inów zamieszczono w słow niku term inów załączo nym na końcu tekstu. Podana liczba w naw iasie klam row ym określa pozycję term inu w słowniku.
3 Ustawa o uzdrowiskach i leczeniu uzdrow iskow ym z 17.06.1966 r. (Dz. Ust. 1966, a r 23, poz, 150).
dział w szystkich osiedli odznaczających się w ystępow aniem ru c h u let- niskow o-turystyczno-uzdrow iskow ego na trzy grupy: uzdrow iska ^zgod nie z ustaw ą uzdrow iskow ą), m iejscow ości w ypoczynkow e i m iejscow oś ci turystyczne. Pojęcie „m iejscowości w ypoczynkow ej” odpow iadało po jęciu „letn isk a”, n ato m iast pojęcie „m iejscowości tu ry sty c z n e j” n a w ią zywało do jego znaczenia w projekcie krakow skim , którego zakres u zu pełniono o działalności sportow e (M. F u l a r s k i 1935). Ja k donosi S. L e s z c z y c k i (1939), w 1938 r. zaproponow ano now ą definicję „m iejscowości w ypoczynkow ej” . N aw iązyw ała ona do poprzednich, lecz sw ym zakresem obejm ow ała nie tylko „letn isk a”, ale także m iejscowości
„czynne” w sezonie zim owym , czyli „zim ow iska” [9].
W arto podkreślić, że p rzedw ojenne definicje osiedli zw iązanych z r u chem w ypoczynkow o-turystycznym form ułow ane były głów nie z p u n k tu w idzenia p raw no-adm inistracyjnego. S tąd też były to typow e d e fi nicje nom inalne, p ro jek tu jące, czyli proponujące określony sposób p o j m ow ania, a przede w szystkim identyfikow ania takich osiedli. W treści tych definicji, obok ogólnych cech opisowych, w ystępow ała na ogół je d na cecha ściśle w yznaczająca zakres znaczeniow y term inu.
T erm in y i ich znaczenia z okresu m iędzyw ojennego, zarów no te zde finiow ane, jak i te przyjm ow ane na zasadzie obyczaju językowego, zo stały bez w iększych zmian p rzy ję te w pierw szych lata ch pow ojennych (np. J. K o s t r o w i c k i 1952).
W 1960 r. w zw iązku z w y raźn y m rozw ojem ru ch u tu ry sty cz n o -w y poczynkowego, in sty tu cji i organizacji z nim zw iązanych, w zrostem in w estycji turystyczno-w ypoczynkow ych, powołano do życia państw ow y organ dla ad m inistrow ania sferą tu ry s ty k i i w ypoczynku w skali k r a ju — G łów ny K om itet K u ltu ry Fizycznej i T u rysty ki. D ziałalnością K o m itetu w zakresie tu ry sty k i zostały objęte w szystkie form y aktyw ności turystyczno-w ypoczynkow ej zarów no indyw idualne, jak i zbiorowe. W ak tach p raw n y ch K o m itetu pojęcie „ tu ry s ty k a ” stosow ane było w no w ym , rozszerzonym zakresie znaczeniow ym — sensu largo. Można p rzy puszczać, że u podstaw rozszerzonego pojm ow ania tego term in u legła, zaakceptow ana przez G K K FiT, definicja „ tu ry s ty ” — p rzy ję ta przez M iędzynarodow y Zw iązek O ficjalnych O rganizacji T urystycznych. W 1965 r. P rezy d iu m G K K FiT podjęło uchw ałę4 zaw ierającą praw no- -ad m in istracy jn ą definicję te rm in u „miejscowość tu ry sty cz n a ” [5], sfo r m ułow aną dla potrzeb planow ania przestrzennego, kierow ania ruch em tu ry sty cz n y m i p ro pagandy tu ry sty czn ej. Z definiow any term in „m iej scowość tu ry sty c z n a ” p rz y ję ty był jako n ad rzęd ny w zględem podrzęd nych: „m iejscowości tu ry sty cz n e j o ch arak terze w ypoczynkow ym ” ,
4 Uchwala Prezydium Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i T urystyki z 04.02. 1965 r., nr 5/65.
„m iejscowości tu ry sty cz n e j o ch arak terze krajo znaw czym ” i „m iejsco wości tu ry sty cz n e j o c h a ra k te rz e w ypoczynkow o-krajoznaw czym . W spom niana uchw ała oficjalnie u staliła urzędow y słow nik term ino lo giczny om aw ianego osadnictw a dotyczący 4 term inów . Z nalazły się one w pow szechnym użyciu w słow nictw ie ad m in istra c ji państw ow ej, o rg a nizacji tu ry sty czn y ch i in form acji tu ry sty cz n e j. Stosunkow o szybko s ta ły się zw yczajem językow ym , w y p ierając z obiegu te rm in y starsze.
N azew nictw o a d m in istracji państw ow ej, słow nictw o języka potocz nego, nie znalazło a p ro b a ty u planistów p rzestrzennych. W ich opinii, było ono m ało precyzyjne, stąd m ało p rzy d a tn e dla sporządzania zało żeń i do k u m en tacji projektow o-kosztorysow ych planów przestrzennego zagospodarow ania (J. S z u s z k i e w i c z 1966). D latego też od samego początku w raz z objęciem zagospodarow ania służącego tu ry sty c e i w y poczynkow i planow aniem p rzestrzenn y m , środow isko u rb an istów i a r chitektów podjęło prace n ad uściśleniem odnośnej term inologii (J. S z u s z k i e w i c z , B. K a s p e r s k i i Z. H e n c l i k 1964). W szczególności należy zauw ażyć, że środow isko planistów nie zaakceptow ało pojęcia „ tu ry s ty k a ” sensu largo. Jak o pojęcie podstaw ow e i n ad rzęd ne p rzy jm o w ało ono pojęcie „ re k re ac ja ” , a w odniesieniu do osadnictw a term in y „osadnictw o re k re a c y jn e ” i „jednostka osadnicza zw iązana z re k re a c ją ” . W 1962 r. w P racow ni Z agadnień R ek reacji In s ty tu tu U rb an isty k i i A r c h ite k tu ry opracow ano podział jednostek osadniczych w edług stopnia pow iązania z rek reacją. W jego ram a ch pojaw iły się sform ułow ania: „jedno stk i osadniczej w pełn i pow iązanej z re k re a c ją ” (3 ty p y w edług stopnia rozw oju fu n k cji w ypoczynkow o-letniskow ych, tu ry sty czn y ch lub uzdrow iskow ych, w yposażenia m ającego zw iązek z rek reacją, w alorów zdrow otnych i krajobrazow ych), „jed n o stk i osadniczej częściowo pow ią zanej z re k re a c ją ” , jedno stk i osadniczej w zasadzie nie zw iązanej z r e kreacją i m iejscow ości o ch ara k te rz e tu rystyczno-w ypoczynkow ym nie będącej jednostką osadniczą (J. S z u s z k i e w i c z , B. K a s p e r s k i i 'Z. H e n c j i k 1964). W 1976 r. J. S z u s z k i e w i c z w raz z zespo łem opublikow ali system term inologiczny dla potrzeb osadnictw a i b u dow nictw a rekreacy jn eg o. J e s t on podsum ow aniem prac K om isji N a zew nictw a Sekcji Zagospodarow ania R ekreacyjnego TU P i zarazem w y kład n ią poglądów środow iska planistów przestrzen n y ch dotyczących term inologii tego osadnictw a. Pojęciem podstaw ow ym w ty m system ie jest pojęcie „m iejscowości re k re a c y jn e j” [3], a także [6, 8 i 19]. W od niesieniu do term inologii zw iązanej z planow aniem przestrzen n y m w y pada zauw ażyć dokonania L. A. D ę b s k i e g o (1974, 1975 i 1977). W y m ieniony au to r p re fe ru ją c y jako ogólny term in „osadnictw o w czasow e” , p ro po n u je szereg now ych term in ó w szczegółowych, często w zorow anych na ich obcych odpow iednikach, jak np. „wioska w a k a c y jn a ”, „m
ega-s tru k tu ra w czaega-sow a” , „aglom eracja w czaega-sow a” : „ z w a rta ’ , „rozproega-szona , „łańcuchow a” itd.
Pierw szą w ykładn ię polskiej term inologii geograficznej zw iązanej z osadnictw em tu ry sty cz n y m przedstaw ili geografow ie tu ry zm u J. W a r s z y ń s k a i A. J a c k o w s k i (1978). W ujęciu ty ch autorów osiedla tu ry sty czn e re p re z e n tu ją jedną z dwóch kategorii tu ry sty czn y ch jednostek przestrzennych. Pojęciem podstaw ow ym w kategorii osadni czych jednostek przestrzen n ych jest pojęcie i term in „miejscowość t u ry sty c z n a ” [7]. J e st ona pojęciem ogólnym i nadrzędnym względem zbioru term inów jej podrzędnych, rozróżnionych przez stosow anie ró ż nych k ry te rió w w zestaw ienia zbliżone do typologii. Większość w yk aza nych term inów znana jest w języku potocznym , stąd też tylko niek tóre z nich, te rzadziej sp otykane i używ ane zostały zdefiniow ane. W d efi nicje zostały w yposażone tak ie term in y jak: „wieś tu ry sty c z n a ”, „ le t niskow a”, „zim ow iskow a” [25], „kąpielisko m orskie” [20], „stacja k li m atyczn a” [20], „stacja sportów zim ow ych” [16], „ośrodek tu ry sty c z n y ” („w ypoczynkow y” , „krajoznaw czy” , „sportow y”, „w ypoczynku św ią
tecznego”) [13].
Term in „ośrodek” z odpow iednim określeniem jest term in em często spo ty k anym w nazew nictw ie różnych form przedm iotow ego osadnictw a. Jak o pierw szy użył tego term in u w lata ch trzydziestych M. F u l a r - s k i (1935). Proponow ał on term in „ośrodek atrakcyjności tu ry sty c z n e j” jako najogólniejsze określenie m iejscow ości z fu n k cją uzdrow iskow o- -letnisk o w o -turysty czną. W czasach pow ojennych term in „ośrodek” z od pow iednim , przym iotnikow ym określeniem stosow any był w dwóch zn a czeniach. Jak o synonim term in u „m iejscow ość” , „osiedle” , „jednostka osadnicza”, oraz jako nazw a pojęcia oznaczającego na ogół dom knięty pod w zględem organizacy jno -fu n kcjo n aln ym obiekt służący określonej form ie rek reacji, np.: „ośrodek w czasow y”, „ośrodek sportow y”, „ośro dek w ypoczynku św iątecznego” [12— 14]. Z p u n k tu widzenia etyniolo- gii użycie drug iej w ersji nazw y jest słuszniejsze, bowiem podkreśla jednoznaczność fu n k cji p u n k tu geograficznego tak określanego. U ży w anie tego term in u jako synonim u „osiedla”, „jednostki osadniczej” w inno mieć zastosow anie ograniczone tylko do osiedli m onofunkcyjnych. Na ogół jednak tego ro d zaju w yznacznik zakresu term in u „ośrodek” nie jest b ra n y pod uwagę.
Obok term inów odnoszących się do pojedynczych osiedli, pojaw iły się term in y odnoszące się do zespołów, zgrupow ań takich osiedli. P rz e w ażnie są one nazw am i projek to w any ch s tru k tu r przestrzenn y ch osad nictw a rozw ijającego się pod w pływ em rek reacji. Na początku la t sześć dziesiątych w W ojew ódzkiej P racow ni U rbanistycznej w G dańsku sfo r m ułow ano pojęcie „zespołu (nadm orskich) m iejscowości re k re a c y jn y c h ”
[27] (H. G u r j a n o w a 1975). W 1975 r. L. A. D ę b s k i w ysun ął k o n cepcję „u kładu osadniczego w czasowego” , n ato m iast A. R o m i s z c w - s k i (1983) „zespołu osadniczego rek reacy jn eg o ” [28]. Podobnych tem a tycznie term inó w proponow anych przez planistów p rzestrzen ny ch m oż na by w ym ienić w ięcej.
W dotychczasow ych rozw ażaniach nie w ym ieniano term inologii, k tó re j źródłem były badania geograficzno-osadnicze. N iestety, dość długo pro b lem aty k a tu ry sty k i, w ypoczynku czy re k re a c ji tra k to w a n a była w tej dyscyplinie geografii w ręcz m arginalnie. W nielicznych opracow a niach zn a jd u jem y term in y pow szechnie znane, o k tó ry ch w zm iankow a no w yżej. P ew n ą ilu stra c ją sta n u term inologii osadnictw a tu rystycznego w geografii polskiej na początku la t siedem dziesiątych było w ręcz sy m boliczne jej zaprezentow anie na sym pozjum pośw ięconym term inologii w geografii tu ry zm u , zorganizow anym przez G rupę Roboczą G eografii T ury zm u MUG w 1974 r. w K rakow ie i Z akopanem (Zagadnienia te r m i
nologii... 1976). Dopiero w latach siedem dziesiątych, a zwłaszcza osiem
dziesiątych osadnictw o zw iązane z tu ry sty k ą i re k re a c ją stało się p rze d m iotem szerszego zainteresow ania profesjo nalnych geografów osadnic tw a. P row adzone przez nich b adania w inn y zaowocować rów nież r e z u l tata m i w dziedzinie term inologii.
2. BUDOWA I ZNACZENIA TERMINÓW
Większość term inów dotyczących osadnictw a turystycznego używ a nych obecnie jest term in am i złożonymi, w y stępującym i w zestaw ieniach dw u- a n a w e t trzyw yrazow ych. W początkow ym okresie w pow szech nym użyciu były te rm in y jednow yrazow e — m onotem atyczne jak: „ le t n isko”, „zdrojow isko” , „kąpielisko” , „w czasow isko”, „zim ow isko” . Są to rzeczow niki odczasow nikow e, utw orzone przez dodanie do fo rm a n tu 5 określającego nazw ę czynności lu b przedm iot (środowisko) w yw ołujące czynność, su fiksu -isko. N iektóre spośród w ym ienionych term inów z n a j d u ją się n adal w użyciu, inne używ ane są rzadziej i raczej w m owie po tocznej.
W zestaw ieniach d w uw yrazow ych pierw szy w yraz odnosi się do obiektu osadniczego jako takiego i w y rażan y jest przez tak ie term in y jak: „m iejscow ość” , „ośrodek”, „w ieś” i „m iasto”, rzadziej ..jednostka osadnicza” ; term in w y stęp u je na ogół w definicjach, w ich definiensie jako nazw a rodzaju. P rzytoczone term in y tra k to w a n e są jako synonim y, czasam i jed n ak w znaczeniu w sk azującym k o n k re tn y desygnat g a tu n k o
8 Form ant — część term inu będąca jego podstaw ą słow otw órczą i sem antyczną (przyp. autora).
wy, co w ynika ze znaczenia całego zestaw ienia. D rugi w yraz term in u zestaw ionego jest przym iotnikow ym określeniem w yrazu pierwszego jak: „ re k re ac y jn a ” (miejscowość), „w ypoczynkow y” (ośrodek), „letniskow a” (wieś) itp. F u n k c ją tych przym iotników w y rażających treści sem antycz ne określone przez ich podstaw y słow otw órcze jak: rek reacja, tu r y s ty ka, w ypoczynek itd. jest u stalen ie znaczenia całego zestaw ienia.
Spotkać m ożna także term in y będące zestaw ieniam i trzyw yrazow y- mi, w k tó ry ch obok w yrazu oddającego g atu n ek obiektu osadniczego, w yrazu określającego ogólny c h a ra k te r tego obiektu, w y stęp u je trzeci w yraz ak cen tu jący w y b ra n ą cechę szczegółową. W yrazy te oddają n a j częściej wielkość, rangę, stopień rozw oju itp. Są to na przy k ład ok reś lenia w ro d zaju „m ały ”, „duży” itd., „lo k aln y” , „reg ion alny” itd., „sła bo ro zw in ię ty ”, „rozw ijający się” itd. Pow yższy człon w tak ich zesta w ieniach jest na ogół w yznacznikiem p o d g atunku w ram ach form alnych klasy fik acji obiektów osadniczych danego gatu nk u.
Z zarysow anej w yżej genezy zbioru term inów odnoszących się do om aw ianego osadnictw a w ynika, że term in em najczęściej stosow anym dla określenia jego c h a ra k te ru i w yróżnienia go w sieci osadniczej jest przym io tnik tu ry sty czn e — osadnictw o turystyczne. O kreślenie to iest pochodnym od podstaw y słow otw órczej tu ry sty k a sensu largo, tzn. po jęcia obejm ującego liczne zachow ania i działalności ludzi zw iązane z od now ą sił psychofizycznych i zaspokajaniem n iek tórych potrzeb poznaw czych jednostek. S tąd też podstaw ow ym term inem odnoszącym się do pojedynczego osiedla jest term in m iejscowość turystyczna. P ierw otn ie term in ten dotyczył osiedla związanego z tu ry sty k ą w etym ologicznie uzasadnionym rozum ieniu, tj. tu ry sty k ą ograniczoną do form w ędrow nych, przyjem nościow o-krajoznaw czych. Z m iana n a tu ry pojęcia tu ry s ty ka, p rzypisyw anie m u dw óch znaczeń, byw a istotnym źródłem tru d n o ś ci w porozum iew aniu się. U nik ają tych trudności urbaniści i architekci p rzy jm u ją c y term in „ tu ry s ty k a ” w jego p ierw otn ym znaczeniu i u zna jący osadnictw o tu ry sty czn e jako jedną z form osadnictw a re k re a c y jn e go, pojęcia stosow anego przez nich jako n ajb ard ziej ogólnego dla o k reś lenia om aw ianego osadnictw a. N ierzadko p rak ty k o w an e jest stosow anie o kreśleń „ tu ry sty c z n e ” i „ re k re ac y jn e ” jako określeń bliskoznacznych czy w ręcz jednoznacznych.
Zm iany znaczeń oraz fu n k cji w języku dotyczą także innych te rm i nów, chociaż mogą w ty m w zględzie w ystępow ać różnice regionalne. W ydaje się, iż coraz rzadziej spo ty k an y jest term in „letnisk o” [2], k tó r y zastęp uje się term inem „wieś letnisko w a” [21, 22], a także term in am i „wieś tu ry sty c z n a ” [24, 25] lu b „wieś re k re a c y jn a ” [23]. P rzy m io tn ik „letnisko w y ” jest dziś częściej kojarzo n y z p ry w a tn y m dom kiem letn is kow ym aniżeli osiedlem letniskow ym w jego tra d y c y jn y m znaczeniu.
Także term in „zim ow isko” , pierw o tn ie k ojarzo n y z m iejscow ością w y poczynkow ą odw iedzaną w sezonie zim ow ym , jest dziś term in em odno szącym się do form y org anizacy jn ej w ypoczynku m łodzieży w sezonie zim owym . W spom niano już w yżej o zm ianie znaczeń określeń p rzym iot nikow ych w term in ach będących zestaw ieniam i, w zależności od treści pojęcia w yrazu określanego, np. „m iejscowość w czasow a” i „ośrodek w czasow y” (zakładu pracy).
Cechą ch arak te ry sty c z n ą w ielu om aw ianych term inów jest ich se m antyczna nieostrość. S tąd liczne spośród nicłi fu n k cjo n u ją jako sy n o nim y, np.: „m iejscowość tu ry sty c z n a ” = „m iejscowość re k re a c y jn a ”, „wieś letnisko w a” = „wieś tu ry sty c z n a ” = „wieś re k re a c y jn a ”, „m ie j scowość w ypoczynkow a” = „m iejscowość w czasow a” itd. Łatw ość m no żenia synonim ów w ynika nie tylk o z nieostrości określeń p rzy m iotn iko w ych, ale rów nież z tra k to w a n ia jako synonim ów term inów odnoszących się do obiektów osadniczych, np.: „m iejscowość tu ry sty cz n a ” = „ośro dek tu ry sty c z n y ”, „m iejscowość letn isk o w a” = „wieś letn isk o w a” itd.
N ieostrość zakresów sem antycznych term in ów odnoszących się do om aw ianego osadnictw a, będąca ich oczyw istą w adą, była i jest do strzegana. P odejm ow ane b y ły także liczne p róby jej usunięcia, zau w a żalne zwłaszcza w p ro je k tac h d efin icji form ułow anych w okresie m ię dzyw ojennym . O becnie jed y n y m p rzy k ład em skutecznego uściślenia z a k resu term in u nieostrego jest rozw iązanie p rzy ję te w ustaw ow ej d e fi nicji term in u „uzdrow isko”. D efinicja ta um ożliw ia jednoznaczną id en ty fik ację desygnatów , czyli osiedli będących uzdrow iskam i spośród osie dli, k tó re nim i nie są. W odniesieniu do innych term inów uściślenia ich zakresów nie są znane. W geografii osadnictw a znany jest inny sposób elim inacji nieostrości pojęć. P olega on na zastępow aniu cech opisowo określających zakres pojęć, cecham i ujm u jący m i go w ym iernie, tzn. cecham i um ożliw iającym i jego w yznaczenie poprzez ustalenie przed zia łów ich zm ienności w łaściw ych dla isto ty pojęć. N iestety, jak dotąd nie m a propozycji definicji pojęć odnoszących się do om aw ianego osadnic tw a, k tó re zaw ierałyby cechy łatw o m ierzalne i k tó ry c h przedziałów zm ienności m ożna by użyć jako w yznaczników ich zakresów sem an tyczn y ch 6.
W św ietle powyższego niezbędną na dziś podstaw ą dla rozum ienia się w k w estiach dotyczących osadnictw a turystyczn ego jest założenie w spólnoty in tu icji znaczeniow ych (i poznawczych) osób poro zum iew ają cych się. O dw ołują się do niej liczni au to rzy i m ówcy, k tó rzy używ ając om aw ianych w yżej term in ó w nie p odają ich znaczeń.
'P r ó b ą w tym kierunku jest interesujące studium A. J a c k o w s k i e g o (1981) kw alifikujące miejscow ości turystyczne z punktu widzenia w ym iernego zróżnicowania spełnianych przez nie funkcji turystycznych.
3. WNIOSKI 1 POSTULATY
In ten cją, k tó ra w yw ołała a u to ra do niniejszej w ypow iedzi, był za m iar zw rócenia uw agi na potrzebę „u sp raw n ien ia” słow nika term in olo gicznego przedm iotow ego osadnictw a. P rzez uspraw nienie rozum ie się tu w szelkie działania w sferze term inologii u łatw iające w zajem ną k o m u nik ację i prow adzące do lepszego porozum ienia. U spraw nienie om a w ianej term inologii sta je się szczególnie w ażne dziś, wobec szerokiego zainteresow ania geografów p ro b lem aty k ą tego osadnictw a. Istotną bo w iem d e te rm in a n tą efektyw nego w k ład u badaczy w dziele jego pozna nia jest przy jm ow an ie przez nich w m iarę jednolitego, logicznie sp ó jn e go sy stem u pojęciow o-term inologicznego.
J a k ukazano w yżej, term inologia przedm iotow ego osadnictw a u- kształto w ała się głów nie poza geografią, chociaż nie bez udziału geogra fów. J e s t ona dość zasobna, niem niej jest to zasobność raczej pozorna. W ynika bow iem z w ielości term inó w bliskoznacznych, synonim ów i quasi-synonim ów , licznych kom binacji zestaw ień podobnych tem aty cz nie w yrażeń. W ielość term inów odnosi się n iestety do stosunkow o og ra niczonej liczby pojęć i to raczej ogólnych. Są one rez u lta tem twórczości term inologicznej pochodnej od co n a jm n ie j dwóch system ów pojęć pod staw ow ych i słow otw órczych dla term inów odnoszących się с!o osad nictw a. Pozorne bogactw o term in ó w bliskoznacznych, a także w ielo znacznych, różnie usytu o w an y ch w zględem system ów pojęć podstaw o w ych, stanow i dziś znaczne u tru d n ie n ie w porozum iew aniu się.
P o stu lu jąc uporządkow anie tej term inologii nie zgłaszam propozycji w ro d zaju : ten term in usunąć, a tam te n pozostawić. W nioskuję n a to m iast porządkow anie jej na podstaw ie jednolitego system u pojęć i te r m inów podstaw ow ych, swoistego filtru logicznego, elim inującego term i n y niesłuszne, pozostaw iającego słuszne i w yw ołujące nowe. P ro p on uje dla tego celu przyjęcie system u opierającego się na pojęciu „ re k re ac ji”, jako n ajb ard ziej ogólnym i nad rzęd n y m w zględem licznych pojęć jem u podrzędnych jak: „ tu ry s ty k a ”, „sp o rt”, „w czasy” , „rozryw k a” itd. (M. D r z e w i e c k i 1983). W ieloznacznie dziś rozum iany term in „ tu ry s ty k a ”, w system ie ty m w y stęp u je tylko w jedn ym etym ologicznie uzasadnionym znaczeniu. Takie u sy tuow anie i pojm ow anie term in u „ tu ry s ty k a ” elim inuje jako niesłuszne term in y pochodne, w ro dzaju „ośro dek tu ry s ty k i p obytow ej” dla n azw ania m iejscowości, w k tó re j dom i n u je rek re a cja w postaci w ielodniow ych pobytów , nie uzasadnia n azy w ania osiedla zabudow anego d ru gim i dom am i, osiedlem tu ry sty czn y m itp. O pow iadam się zatem za studiow aniem przez geografów osadnictw a rekreacyjn eg o, jako jednego z jego rodzajów osadnictw a turystycznego,
ale rów nież wczasowego, sportow ego itp. P rzebudow a i budow a om aw ia n ej term inologii jako pochodnej od system u opierającego się na n a d rzędny m pojęciu rek reacji, zapew niłaby geografom łatw ą kom unikację ze środow iskiem planistów przestrzen n ych , co leży w interesie obu stron.
Pow yższą w ypow iedź tra k tu ję jako głos w dy skusji na tem at, k tó ry m oim zdaniem w ym aga i m usi się stać przedm iotem takow ej, jeżeli chcem y dokonać efektyw nego k ro k u naprzód.
4. SŁOWNIK TERMINÓW
W słow niku zamieszczono term in y, na k tó re pow oływ ano się w tek ś cie pow yżej (cyfry w naw iasach klam row ych) i k tó ry ch znaczenie u d a ło się ustalić poprzez odnalezienie ich definicji autorskich.
fl] K ąpielisko m orskie — p a trz hasło [20].
[2] L etnisko — m iejscow ość o atrak cy jn o ści tu ry sty czn ej, w k tó rej n a po bytach dw utygodniow ych w okresie sezonu tu rystycznego p rzeb y wało pow yżej 200 osób, a jednocześnie dy sponująca odpow iednim i po m ieszczeniam i dla przyjęcia tu ry stó w oraz ch arak te ry z u ją c a się dobrą dostępnością k o m un ik acyjną (według p ro je k tu u staw y letniskow ej K r a kow skiej Izby Przem ysłow o-H andlow ej, M. F u l a r s k i 1935).
[3] Miejscowość rek re a cy jn a — przew ażnie jednostka osadnicza, k tó ra z ra c ji w alorów zdrow otnych, p rzy rodniczo-krajobrazow ych bądź krajoznaw czych w y stęp ujący ch rów nież w jej najbliższym otoczeniu, a także swego zainw estow ania, skupia różne form y ru ch u re k re a c y jn e go (według: J. S z u s z k i e w i c z i in. 1976, s. 145).
[4] M iejscowość tu ry sty czn a I — m iejscow ość o w alorach tu ry sty c z n y ch (przyrodniczych lub pozaprzyrodniczych), w k tó re j rozw ija się przede w szystkim tu ry s ty k a krajoznaw cza. W zm odyfikow anej w ersji tej definicji w y stęp u je u zupełnienie jej treści w skazów ką, iż m iejsco wość tak a spełnia także fu nk cje sportow e (w edług pro jek tu K rak o w s kiej Izby Przem ysłow o-H andlow ej ze zm ianam i K om isji T u rysty cznej Izb P rzem ysłow o-H andlow ych w Polsce, M. F u l a r s k i 1935).
[5] Miejscowość tu ry sty cz n a II — jako..., może być uznane m iasto, osiedle lub wieś, będące lub m ogące się stać ośrodkiem docelow ym r u chu turystycznego, w ypoczynkow ego lu b krajoznaw czego ze w zględu na w alory tury styczn e: środow iska przyrodniczego, obiektów historycznych, zabytków , przejaw ów tra d y c y jn e j k u ltu ry ludow ej, przejaw ów w spół czesnej gospodarki i k u ltu ry . Miejscowość tu ry sty cz n a może mieć ch a r a k te r w ypoczynkow y, krajo znaw czy i krajoznaw czo-w ypoczynkow y
(według: U chwala P re zyd iu m G K K F iT n r 5/65, z 04.02.1965 r.).
[6] Miejscowość tu ry sty cz n a III — to m iejscow ość rek reacy jn a, w k tó re j dom inują w artości poznawcze. K ażda jednostka osadnicza lub
m iejscowość, k tó ra ze w zględu na sw e w artości przyrodnicze, zabytków k u ltu ry , w zględnie w spółczesnych osiągnięć, zwłaszcza technicznych lub gospodarczych, stanow ić może przedm iot zainteresow ań krajoznaw czych i cel w ędrów ek tu ry sty czn y ch (według: J. S z u s z k i e w i c z i in. 1976, s. 146).
[7] Miejscowość tu ry sty cz n a IV — to jednostka osadnicza (m ias to, osiedle, wieś), k tó ra ze w zględu na w alory turystyczne, in fra s tru k tu rę tu ry sty czn ą i dostępność k om unikacyjną, stanow i p u n k t docelowy lu b etapow y m ig racji tu ry sty czn y ch (według: J. W a r s z y ń s k a , A. J a c k o w s k i 1978, s. 31).
[8] Miejscowość wczasowa — m iejscowość rek re a cy jn a o w y stę p u jącej fun k cji w ypoczynku pobytowego. Jed n o stk a osadnicza lu b m ie j scowość przew ażnie o znacznych w alorach przyrodniczo-krajobrazow ych, w k tó re j w y stęp u ją p obyty w ypoczynkow e, zorganizow ane bądź in d y w idualn e i k tó ra jest odpowiednio zagospodarow ana i przystosow ana do obsługi wczasowiczów (według: J. S z u s z k i e w i c z i in. 1976, s. 146).
[9] Miejscowość w ypoczynkow a I — każda m iejscowość o c h a ra k terze letn isk a lu b zim owiska, obu łącznie, w k tó re j w okresie o s ta t nich trzech la t p rzy jazd y o ch arak terze pobytow ym przek raczały w k aż dym rok u 200 osób (według: S. L e s z c z y c k i 1939, s. 32).
[10] Miejscowość w ypoczynkow a II — p a trz hasło [5].
[11] M iejscowość w ypoczynkow a III — to jednostka osadnicza o fu n k cji w ypoczynkow ej, zabudow ana ośrodkam i w ypoczynkow ym i, w y stępu jąca w zespole innych takich m iejscow ości w obrębie rejo n u w ypoczynkow ego (na podstaw ie definicji rejo n u w ypoczynkow ego w e dług O. R o g a l e w s k i e g o 1974, s. 75).
[12] O środek re k re a c y jn y — m iejscowość zw iązana z bezpośrednią obsługą ru ch u rekreacy jn eg o o udziale fu n k cji rek re a cy jn y c h w sto p niu w iodącym (według: A. R o m i s z e w s k i 1983, s. 86).
[13] O środek tu ry sty czn y , w ypoczynkow y, krajoznaw czy, sportow y itp. — m iejscowość tu ry sty cz n a c h a ra k te ry z u ją c a się w ysokim stopniem zagospodarow ania turystycznego i dysponująca szerokim profilem usług zw iązanych z obsługą ru ch u turystycznego, w k tó re j fu n kcja tu ry sty c z n a m a c h a ra k te r przew odni (według: J. W a r s z y ń s k a , A. J a c k o w s k i 1978, s. 32).
[14] O środek w ypoczynku św iątecznego — teren o w alorach tu ry s tycznych, zw iązany z w iększą aglom eracją m iejską, położony w jej g ra nicach lub zasięgu podm iejskiej stre fy rek re a cy jn e j, w yposażony w pod staw ow e urządzenia usługow e, w ypoczynkow e i rozryw kow e, p rzezna czony głów nie dla w ypoczynku św iątecznego lub w dni w olne od p r a cy (według: J. W a r s z y ń s k a , A. J a c k o w s k i 1978, s. 32).
[16] S tacja sportów zim ow ych — m iejscowość tu ry sty cz n a położo na w teren ie górskim , posiadająca ko rzy stn e w a ru n k i klim atyczne i od pow iednie zagospodarow anie tu ry sty czn e, dzięki czem u m ożliw e jest upraw ian ie sportów zim ow ych (według: J. W a r s z y ń s k a , A. J a c k o w s k i 1978, s. 32).
[17] U zdrow isko I — za uzdrow iska uw ażać należy: 1) m iejscow oś ci posiadające cieplice lub zdroje lecznicze (źródła, stu d n ie lu b o tw ory w iertnicze o wodzie zaw ierającej m ineralne, gazowe lu b inne sk ład n i ki, w zględnie w ykazujące specjalne działania, co n ad aje jej w łasności i zastosow anie lecznicze) czyli tzw. zdrojow iska, 2) stacje klim atyczne, 3) kąpieliska m orskie (według: U stawa o uzdrow iskach z 23.03.1922 r.).
[18] Uzdrow isko II — m iejscow ość (miasto, osiedle, grom ada lub część grom ady), k tó ra m a w a ru n k i niezbędne do prow adzenia lecznic tw a uzdrow iskow ego, może być uznana przez Radę M inistrów za uzd ro wisko (jest to tzw. uzdrow isko statutow e). Uzdrow isko w rozw oju — o kreślenie zw yczajow e w sto su n ku do m iejscowości, na k tó rą R ada M i
nistrów rozciągnęła n iek tó re przepisy dotyczące uzdrow iska (według:
U stawa o uzdrow iskach i leczeniu u zd ro w isk o w ym z 17.06.1966 r.).
[19] U zdrow isko III — m iejscow ość re k re a c y jn a o dom inującej fu n k cji leczniczej. Jed n o stk a osadnicza lub m iejscow ość, w k tó rej w y stę p u je zespół n a tu ra ln y c h w arun k ów leczniczych i w alorów zdrow ot nych środow iska przyrodniczego, a także w yposażona w zakłady um o żliw iające prow adzenie lecznictw a uzdrow iskow ego (według: J. S z u s z k i e w i c z i in. 1976, s. 146).
[20] U zdrowisko IV — m iejscowość tu ry sty czn a, na teren ie k tó rej prow adzi się działalność leczniczą dzięki w y stęp ujący m w alorom balneo- k lim atycznym lub klim atycznym , p rzy rów noczesnym w yposażeniu w niezbędne urządzenia. Zależnie od zespołów (w alorów leczniczych) dzielą się na: zdrojow iska, w k tó ry ch leczy się za pomocą wód lub g a zów leczniczych, kąpieliska m orskie z w ykorzystaniem leczniczych właściwości m orza i stacje k lim atyczne w y k o rzy stu jące w łaściw ości lecz nicze k lim atu (według: J. W a r s z y ń s k a , A. J a c k o w s k i 1978, s. 32).
[21] W ieś letniskow a I — m iejscow ość ty p u w iejskiego, m ałom ias teczkowego, posiadająca w alory w ypoczynkow e środow iska p rzy ro d n i czego, nie w yposażona jed nak w żadne obiekty i urządzenia zarów no noclegow o-żyw ieniow e, jak i tow arzyszące. W sezonie letn im są one o d w iedzane przez ludność (rodziców z dziećmi) w y ko rzystu jącą k w a te ry p ry w atn e, ogólnodostępne gospody, sklepy i usługi ludności m iejscow ej (według: O. R o g a l e w s k i 1974, s. 78).
[22] W ieś letniskow a II — m iejscowość w iejska o w alorach k lim a tycznych, k rajobrazow ych, w k tó ry ch w y stęp u je głów nie jedn a form a
re k re a c ji — w ypoczynek pobytow y, o p arta na w y korzy staniu kw ater p ry w a tn y c h m iejscow ej ludności. F u n k c ja rek re a cy jn a rzadko sta n o wi jedyne źródło utrzy m an ia ludności, przew ażnie jest źródłem ró w n o rzęd n y m lub uzupełniającym (według: B. T r e ś n i o w s k a 1981, s. 103).
[23] W ieś rek re a cy jn a I — pojęcie, k tó re może dotyczyć tra d y c y j nej wsi rolniczej, k tó ra zaczyna rów nież pełnić fu n k cje w ypoczynkow e poprzez w y najem k w ater, w y k u p yw anie terenów i adaptow anie ich do now ych funkcji. Także — sam oistny, nowo zainw estow any, niew ielki ośrodek rek re a cy jn y , p rz e ty k an y zielenią o regionalnej arc h ite k tu rz e (według: W. K o s i ń s k i 1981, s. 101).
[24] W ieś tu ry sty cz n a I — wieś posiadająca znakom ite w aru n k i n a tu ra ln e dla rozw oju różnorodnych form rek reacji. W arun k i te dzielą się na g ru p y 1) niezbędne jak: rzeki, jeziora, zalesienie, k lim at itp., 2) u a tra k cy jn iają ce jak: zab y tki k u ltu ry , pom niki przyrody, w artości folkloru itp., ponadto odpow iednie usługi, poziom higieniczno-sanitarny m iejscow ości z korzystan iem z pom ocy lek arsk iej w łącznie (według: J. W o j n a r o w s k i 1975, s. 169).
[25] W ieś tu ry sty cz n a II — (letniskow a, zim owiskowa) będzie je d nostką osadnictw a w iejskiego ch ara k te ry z u ją c ą się odpow iednim i w a loram i w ypoczynkow ym i, dobrą dostępnością kom unikacyjną, w yposa żoną w podstaw ow e urządzenia bazy żyw ieniow ej i tow arzyszącej, um o żliw iająca tu ry sto m pobyty w k w a te ra c h p ry w a tn y c h (według: J. W a r- s z y ń s k a , A. J a c k o w s k i 1978, s. 32).
126] Zdrojow isko — p a trz hasła [17] i [20].
[27] Zespół (nadm orskich) m iejscow ości rek re a cy jn y c h — stanow i go kilk a m iejscow ości rek reacy jn y ch , z k tó ry ch jedna jest ośrodkiem c e n traln y m zespołu, m ieszczącym usługi nadrzędne. Zespół opiera się na hierarchiczn ej budow ie system u usługow ego (według: H. G u r j a- n o w a 1975, s. 30).
[28] Zespół osadniczy re k re a c y jn y — to zespół tw orzony przez m ie j scowość o w iodącej fu n k cji rek re a cy jn e j (cen tru m rek reacy jne), ośrod ki i m iejscow ości o istotny m udziale fu n k cji rek re a cy jn y c h oraz ośrodki turystyczno-krajoznaw cze. C en tru m rek re a cy jn e jest m iejscowością w io dącą w ram ach zespołu rekreacy jn ego , pełniącą ce n traln e fu n k cje obsłu gi rek re a cji n a obszarze m ik ro rejo n u rekreacyjn ego (według: A. R o- m i s z e w s k i 1983, s. 85).
[29] Zimowisko — p a trz hasła [9] i [25].
PIŚMIENNICTWO
C i s z e w s k i F., 1987, Pieiwsza ustawa uzdrowiskowa Sejmu Galicyjskiego prawną
D ę b s k i L. A., 1974, Nadmorskie aglomeracje wczasowe, W arszawa. D ę b s k i L. A., 1975, Górskie osadnictwo wczasowe, W arszaw a. D ę b s k i L. A., 1977, Nad jeziorne ośrodki wczasowe, W arszawa.
D r z e w i e c k i M., 1983, Uwagi o zakresie pojęć turystyka, rekreacja, wczasy, w y poczynek, „Przegląd G eograficzny", z. 1.
F u l a r s kii M., 1935, Zagadnienia ruchu turystycznego, W arszaw a. G u r j a n o w a H., 1975, Nadmorskie miejscowości rekreacyjne, W arszaw a.
J a c k o w s k i A., 1981, Typologia lunkcjonalna miejscowości turysty cznych (na
przykładzie woj. nowosądeckiego), „Rozprawy habilitacyjne UJ", n r 53, Kraków.
K o s i ń s k i W., 1981, Organizacja przestrzenna w y p o czy n ku weekendowego, W a r szawa.
K o s t r o w i c k i J., 1952, O lunkcjach miastotwórczych i typach funkcjonalnych miast, „Przegląd G eograficzny", z. 1—2.
L e s z c z y c k i S., 1938, W y t y c z n e gospodarki uzdrowiskowo-letniskowej w Karpa
tach, „K om unikaty Studium Turyzmu UJ", z. 12, Kraków.
L e s z c z y c k i S., 1939, Podstawy gospodarki uzd row iskowo-letn iskow ej w Karpatach, „Prace Studium Turyzmu U J”, t. 5, Kraków.
M i l e s k a M. I., 1967, Klasyfikacja miejscowości turystycznych, „Ziemia", W a r szawa.
N a w r a t i 1 - T r y b o w s к a E., 1938, W y t y c z n e gospodarki uzdrowiskowo-letnisko
w e j w Niemczech, „Kom unikaty Studium Turyzmu UJ", z. 11, Kraków.
R o g a l e w s k i O., 1974, Zagospodarowanie turystyczne, W arszawa. R o m i s z e w s к i A., 1983, Osadnictwo a rekreacja, W arszaw a.
S t a c h o w s k i J., 1976, Z problematyki turystyki, w y p o czy n ku i sieci osadniczej, „Acta U niversitatis N. Copetrnici", Geografia XII, Toruń.
S z u s z k i e w i c z J., K a s p e r s k i B., H e n c l i k Z., 1964, W y p o c z y n e k , porów
nawcze zestawienie używanych nazw, próba systematyzacji pojęć i propozycje mianownictwa na u ż y te k planowania przestrzennego, „Prace W łasne IUA", z. 82,
W arszawa.
S z u s z k i e w i c z J., 1966, Urządzenia wczasowe, tu rystyczne i uzdrowiskowe w Polsce, ser. V — Zagadnienia K rajobrazu i Rekreacji, „M ateriały i studia
MZPPAUiB", W arszawa.
S z u s z k i e w i c z J„ D u b a n i o w i с z J., K o w a l s k i J., T o m a s z e w s k i М., 1976, Nazewnictw o dla potrzeb osadnictwa i budownictwa rekreacyjnego, „Ze szyty N aukow e Politech. Gd.", nr 246, A rchitektura 13.
T r z e ś n i o w s k a B„ 1981, W ieś letniskowa w świetle literatury, „Koszalińskie Studia i M ateriały", nr 4.
W a r s z y ń s k a J. J a c k o w s k i A., 1978, Podstawy geografii turyzmu.
W o j n a r o w s k i J., 1975, Kształtowanie się modelu sądeckiej wsi letniskowej, „Zeszyty N aukow e AWF", nr 10 (Kraków).
Zagadnienia terminologii w geografii turyzmu, Materiały międzynarodowego sym po zjum, 1976, „Zeszyty N aukow e UJ", ;nr 429, Prace Geograficzne, z. 42.
Dr Jan Stachowski W płynęło:
Zakład Geografii Ekonomicznej 18 stycznia 1989
Instytutu Geografii
U niw ersytetu M ikołaja Kopernika w Toruniu
ul. Danielewskiego 6 87-100 Toruń
RÉSUMÉ
La term inologie de la colonisation liée au toulrisme, au repos, à la récréation, utilisée par les géographes polonais, s'est form ée d'u n e façon com plexe. Sa prem ière source с était la langue polonaise de tous les jours, dont certaines notions sur la voie de 1 évolution naturelle sont devenues appellations des aspects de la colonisa tion touristique; ce sont, par exemple, les term es: letnisko (villégiature), zdrojowisko (station thérm ale ou balnéaire), osadnictwo tu rystyczne (colonisation touristique). Une autre source с était la législative, adm inistrative et économ ique d'où viennent les définitions au caractère des normes juridiques, p. ex., uzdrowisko (station climatique),
miejscowość turystyczna (localité touristique), osadnictwo tu rystyczno-w ypoczynkow e
(colonisation touristique et de repos). Enfin c'étaient les organisateurs de l'espace (urbanistes et architectes) qui ont été auteuirs des notions et des term es et en ont popularisé plusieurs, p. ex., osadnictwo rekreacyjne (colonisation de récréation),
jednostka osadnicza zwiqzana z rekreacją (unité de colonisation liée à la récréation).
Les notions se rapportant à la colonisation, vu la diveirsité de leur provenance, ont formé un riche vocabulaire de term inologie enferm ant un grand nom bre de te r mes synonim iques (synonimes) correspondant au nombre assez lim ité de notions. Les
term es actuels sont, pour la pïupairt, lea com binaisons dos deux mots, dont le prem ier identifie la colonie (p. ex., les termejs: localité, village, ville, unité de colonisation), le second définit le caractère découlant de la liaison avec le tourism e (p. ex w to u ris tique, de repos, récréatif). Selon T auteur la term inologie de la colonisation touristique est, à présent, m aladroite, inintelligible. Il propose donc aux géographes de l'ordon ner. Dans ce but l'au teu r postule l'acceptation du systèm e hom ogène des notions fondam entales, des cadres logiques d ’ordonnance. Il suggère un systèm e notionnel et de term inologie, basé sur la notion fondam entale: récréation, principale par rapport aux notions subordonnées, telles que tourism e, loisirs sport, divertissem ent, etc. et déterm inant les genres essentiels de la colonisation liée avec elles. Un tel système, usé dans la pratique quotidienne, doit élim iner les term es logiquem ent inconvenants,’ laisser ceux convenables, créer les term es neufs, m enant à la classification logique ment cohérente des notions de Ta colonisation de récréation.
Traduit par Lucjan Kowalski
SUMMARY
The term inology of settlem ents connected w ith tourism, rest and recreation used by the Polish geographers is characterized by its com plex genesis. Its original source w as the colloquial Polish language, with ;some of its concepts becoming names of tourist settlem ent projects through a n a trr a l evolution. These are such term s as:
letnisko (summer resort), zdrojowisko (watering-place), osadnictwo letniskowe (sum
m er settlem ents). A nother source was the adm inistrative-econom ic legislation, which supplied definitions of legal norms character such as e.g.: uzdrowisko (health res ort), miejscowość tury styczna (tourist locality), osadnictwo tu ry sty czno-w y poczy nko
term s w as the term inological output of spatial planners (urban planners, architects), who popularized such term s as osadnictwo rekreacyjne (recreational settlem ents) or
jednostka osadnicza związana z rekreacją (settlem ent unit connected with recreation).
Differences in system s of basic and w ord-form ation concepts for derivatives of concepts referring to settlem ents has led to appearance of an abundant term inologi cal dictionary, which is characterized today by a big num ber of synonym ous term s — synonym s referring to a re la tiv e ly lim ited number of conceptts. A vast m ajority of term s used today are two-word com pilations. The first word in such a com pilation identifies a settlem ent (for instance, such term s as locality, village, town, settlem ent unit), while the other woird defines itls ch aracter ensuing from its tinks w ith tourism (for instance, such term s as touristic, recreational).
A ccording to the author, the term inology of settlem ents 'in question is highly in correct for com m unicative purposes. That is w hy he suggests th at geographers should put it in order. To this end, he suggests th a t a uniform system of basic concepts and logical fram es of th eir ordering shouild be accepted. In the author's opinion, it should be a conceptual-term inological system built on the basis of the fundam ental concept such as rec re atio n being superior in rela tio n to subordinate concepts of tourism , organized vacation, sport, entertainm ent, etc., and describing main types of settlem ents connected w ith them. Such a system , used in ev ery d ay practice, should be elim inating term s logically not corresponding to it leaving those being suitable, generating new ones, en d leading to a logically coherent classification of concepts
connected w ith recreational settlem ents.
