JOLANTA CH
Instytut Łcznoci, Gdask
W artykule zostały przedstawione charakterystyka, zalety i wykorzystanie Systemu Obsługi WiadomoĞci (MHS), zgodnie z zaleceniami CCITT serii X.400 i F.400 oraz normami ISO/OSI 10021 (MOTIS), szczególnie jako systemu komunikacyjnego dla realizacji EDI w skali Ğwiatowej. Omówione zostały moĪliwoĞci Globalnego Systemu Obsługi WiadomoĞci jako składnika Globalnej Infrastruktury Informacyjnej. Artykuł został oparty na wynikach badaĔ wykonanych w ramach projektu STEP/Copernicus, w którym uczestniczył Instytut ŁącznoĞci, a takĪe na Wymaganiach krajowych na MHS opracowanych w Instytucie ŁącznoĞci.
Characteristics, advantages and use of Message Handling System (MHS), in accordance with CCITT Recommendations of X.400 and F.400 series and ISO/OSI 10021 (MOTIS) Standards, especially as a communication system for realization of EDI on world-wide scale were presented in the paper. Capabilieties of Global Message Handling System as a component of Global Information Infrastructure were discussed. The paper was based on the results of the study performed within STEP/Copernicus Project, in which National Institute of Telecommunications participated, and also on the National Requirements for MHS worked out at National Institute of Telecommunications. 1. Wstp
Szybki rozwój nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) umoliwia utworzenie infrastruktury informacyjnej o charakterze globalnym. Globalna Infrastruktura Informacyjna powinna zapewnia pełny dostp do wszystkich rodzajów informacji, ich przetwarzanie i wymian przez kadego w dowolnym czasie i z dowolnego miejsca. W zalenoci od zasigu mona wyróni nastpujce poziomy infrastruktury informacyjnej:
− Globalna Infrastruktura Informacyjna (GII); − Regionalna Infrastruktura Informacyjna (RII); − Krajowa Infrastruktura Informacyjna (NII).
Globalna Infrastruktura Informacyjna obejmuje regionalne i krajowe infrastruktury informacyjne. Wszystkie krajowe infrastruktury w jednym regionie wiata (np. Europa) tworz odpowiedni Regionaln Infrastruktur Informacyjn. Wszystkie Regionalne Infrastruktury Informacyjne tworz Globaln Infrastruktur Informacyjn.
Wszystkie infrastruktury informacyjne musz by wzajemnie kompatybilne. Dla ich realizacji ogromn rol odgrywa normalizacja ICT na poziomach midzynarodowym, regionalnym i krajowym (wzajemnie zharmonizowana) zapewniajc kompatybilno ww. infrastruktur informacyjnych. Dla koncepcji Globalnej Infrastruktury Informacyjnej główne zaplecze normalizacyjne stanowi midzynarodowe organizacje normalizacyjne: ISO/ICE oraz ITU. Zaplecze normalizacyjne dla koncepcji infrastruktury informacyjnej na poziomie regionalnym stanowi w przypadku Europy organizacje normalizacyjne szczebla regionalnego takie, jak ETSI, CEN, CENELEC. Normy dla realizacji infrastruktury informacyjnej na poziomie regionalnym musz by skoordynowane z normami dla realizacji Globalnej Infrastruktury Informacyjnej, z kolei normy dla realizacji infrastruktury informacyjnej na poziomie krajowym musz by zgodne z odpowiednimi normami regionalnymi i midzynarodowymi.
Globalna Infrastruktura Informacyjna powinna opiera si na współpracy istniejcych i przyszłych sieci telekomunikacyjnych. To pociga za sob konieczno opracowania norm na interfejsy umoliwiajcych wzajemne połczenia pomidzy sieciami rónych typów. Obecnie B-ISDN oparty na ATM jest najodpowiedniejszym rozwizaniem dla osignicia współdziałania pomidzy rónymi sieciami. Innymi problemami dotyczcymi utworzenia uniwersalnej Globalnej Infrastruktury Informacyjnej s: wymiana informacji w rónych formatach oraz odpowiednia ochrona informacji w ramach Globalnej Infrastruktury Informacyjnej. Pociga to za sob konieczno opracowania i stosowania odpowiednich uregulowa i norm (dla transakcji elektronicznych, systemów zabezpiecze, elektronicznych sygnatur, ochrony danych osobowych). Tworzenie rodowiska wspierajcego (zawierajcego stosowne normy: normy na interfejsy, normy dotyczce zabezpiecze) dla Globalnej Infrastruktury Informacyjnej jest konieczne.
NII GLOBALNA INFRASTRUKTURA (GII) RII NII NII NII NII NII RII NII NII NII NII NII NII RII NII NII NII RII NII NII RII NII NII NII NII RII NII NII NII NII NII NII
Rysunek 1. Struktura Globalnej Infrastruktury Informacyjnej. ħródło: opracowanie własne.
System Obsługi Wiadomoci (MHS), system poczty elektronicznej zgodny z zaleceniami CCITT serii X.400 i F.400 oraz normami ISO/OSI 10021 (MOTIS), ze wzgldu na jego midzynarodowo znormalizowany charakter stanowi składnik Globalnej Infrastruktury Informacyjnej (Rys.1). Stwarza to moliwo wymiany wiadomoci pomidzy rónymi systemami telekomunikacyjnymi oraz urzdzeniami kocowymi rónych typów. Zapewnia take bogaty mechanizm zabezpiecze i moliwo wymiany danych EDI poprzez wykorzystanie midzynarodowych standardów formatowania danych takich, jak UN/EDIFACT, ANSI X.12. System obsługi wiadomoci MHS stanowi cz infrastruktury informacyjnej na kadym z poziomów: midzynarodowym, regionalnym i krajowym. Wykorzystanie i adaptacja midzynarodowych i regionalnych norm w zakresie ICT na poziomie krajowym jest konieczna dla utworzenia Krajowej Infrastruktury Informacyjnej kompatybilnej z odpowiedni Regionaln Infrastruktur Informacyjn (np. Europejsk Infrastruktur Informacyjn) oraz Globaln Infrastruktur Informacyjn. Krajowe (polskie) wymagania na System Obsługi Wiadomoci (MHS), oparte na midzynarodowych oraz regionalnych-europejskich normach i bdce w zgodnoci z nimi, zostały opracowane w Instytucie Łcznoci [1] w celu osignicia tego celu. Nastpnie zostały one zatwierdzone i opublikowane w Dzienniku Urzdowym RP.
Systemy Obsługi Wiadomoci oraz ich rola w tworzeniu Globalnej Infrastruktury Informacyjnej zostały omówione w dalszej czci artykułu.
2. Charakterystyka i wykorzystanie Systemu Obsługi Wiadomoci
System Obsługi Wiadomoci (MHS) jest systemem komunikacyjnym znormalizowanym w skali wiatowej (zgodnie z zaleceniami CCITT serii X.400 i F.400 oraz normami ISO/IEC serii 10021 MOTIS) oraz stanowi baz dla organizowania znormalizowanych słub poczty elektronicznej. Moe współpracowa z innymi systemami komunikacyjnymi włczajc tradycyjn poczt. Zapewnia automatyczn wymian wiadomoci pomidzy urzdzeniami kocowymi rónych typów dla uytkowników rónych systemów telekomunikacyjnych.
MHS oferuje moliwo przesyłania dokumentów w postaci elektronicznej za porednictwem sieci teleinformatycznej. Umoliwia przesyłanie zarówno tekstów, jak i obrazów graficznych. Moliwa jest równie konwersja przesyłanej wiadomoci, np. z cigu znaków na odpowiadajcy mu obraz graficzny, moliwe jest take wysyłanie wiadomoci zgodnie z formatami teleksu lub telefaksu oraz w przypadku Elektronicznej Wymiany Danych (EDI) elektroniczne przekazywanie danych (dokumentów elektronicznych) sformatowanych według okrelonego standardu formatowania danych (np. midzynarodowych standardów: UN/EDIFACT, ANSI X.12) pomidzy systemami komputerowymi.
MHS mona okreli jako zespół współpracujcych ze sob za porednictwem sieci systemów otwartych. Wzły MHS działaj w oparciu o zasad „zapamitaj i przeka” oraz „zapamitaj i zwró” umoliwiajc współprac rónych słub telekomunikacyjnych (telex, telefax, teletex, teleinformatyka, videotex) oraz s wyposaone w odpowiedni liczb i rodzaj modułów funkcjonalnych.
Uytkownikiem MHS’u (uytkownik indywidualny lub rozdzielnik) moe by osoba lub proces komputerowy (w przypadku słuby EDI) korzystajcy z systemu MHS bezporednio tzw. uĪytkownik bezpoĞredni albo za porednictwem innych systemów komunikacyjnych np. systemu dostawy fizycznej tzw. uĪytkownik poĞredni. Uytkownik moe by nadawc lub odbiorc wiadomoci przenoszonych przez MHS.
MODEL FUNKCJONALNY MHS MS AU SłuĪby dostawy fizycznej Inne słuĪby telematyczne U U MTA MTA MTA MTA PDAU U U UA UA U U U UA MHS MTS U – uĪytkownik Rysunek 2. Model funkcjonalny MHS. ħródło: [13]
Modułami funkcjonalnymi zapewnianymi przez MHS (rys. 2) s:
− MTS – system transportu wiadomoĞci umoliwiajcy przenoszenie wiadomoci pomidzy uytkownikami MTS takimi, jak: UA, MS, AU, PDAU zgodnie z zasad „zapamitaj i przeka”. Stanowi krgosłup MHS. Składa si z mniejszych modułów zwanych MTA (agencjami transportu wiadomoĞci). Moe take przeprowadza konwersj;
− UA – agencja uĪytkownika umoliwiajca uytkownikowi bezporedniemu uczestniczenie w obsłudze wiadomoci tj. nadawanie lub odbiór wiadomoci do/z MTS’u bezporednio lub przy uyciu MS;
− MS – magazyn wiadomoĞci umoliwiajcy zapamitywanie i odzysk dostarczonych wiadomoci. Współpracuje tylko z jedn UA, jego uycie jest opcjonalne;
− AU – jednostka dostĊpu umoliwia uytkownikom porednim dostp do MHS tj. nadawanie i odbiór wiadomoci poprzez inny system komunikacyjny do/z MTS. TLMA (agencja telematyczna) oraz PDAU (jednostka dostpu dostawy fizycznej) umoliwiaj uytkownikowi poredniemu tylko odbiór wiadomoci.
PROTOKOŁY MHS
Współpraca modułów funkcjonalnych MHS okrelona jest przez nastpujce protokoły (rys. 3):
− P1 – protokół transportu okrelajcy współprac modułów MTA; − P2 – protokół interpersonalny okrelajcy współprac modułów UA;
− P3 – protokół dostĊpu okrelajcy współprac uytkownika MTS (tj. UA, gdy jest skonfigurowana bez MS lub MS, gdy MS wystpuje) z systemem MTS reprezentowanym przez MTA;
− P7 – protokół dostĊpu okrelajcy współprac uytkownika MS (tj. UA) z modułem MS. UA P3 P1 P3 P7 MS UA MTA MTA P2
Rysunek 3. Protokoły MHS. ħródło: [13]
W sensie modelu OSI zalecenia serii X.400 obejmuj warstwy aplikacji (protokoły P1 i P2) i prezentacji (funkcje konwersji). W typowych implementacjach systemów MHS X.400 trzy dolne warstwy modelu OSI s realizowane przez protokół X.25. Warstwa transportowa wykorzystuje protokół transportowy, wg zalece X.214 i X.224, warstwa sesji: X.215, X.225, a warstwa prezentacji: X.408, X.208 i X.209.
SŁU BY MH
Moduły funkcjonalne MHS, współpracujc ze sob, zapewniaj realizacj znormalizowanych słub MHS takich, jak:
− słuĪba MT (słuba transportu wiadomoci) – umoliwiajca przenoszenie wiadomoci, odpowiedzi, itp. w sposób przeroczysty od jednego systemu uytkownika (nadawca) do innych systemów uytkowników (odbiorcy). Zapewnia take konwersj kodów i formatów (konwersja jawna i ukryta) zgodnie z zaleceniem X.408. Konwesji mog podlega nastpujce rodzaje kodów: TLX, IA5Text, telefax G3, telefax G4, videotex, tryb mieszany;
− słuĪba IPM (słuba wiadomoci midzyosobowych) – umoliwiajca wymian wiadomoci osobowych (takich, jak listy, dokumenty biurowe) z załcznikami zawierajcymi dane, pliki pomidzy uytkownikami MHS. Uytkownikiem słuby IPM jest człowiek. Słuba IPM stanowi aplikacj e-mail;
− słuĪba EDI (słuba Elektronicznej Wymiany Danych) – umoliwia przesyłanie dokumentów w postaci elektronicznej, sformatowanych wg okrelonego standardu formatowania danych, pomidzy uytkownikami MHS. Uytkow-nikiem słuby EDI jest proces komputerowy.
Słuby IPM i EDI s abonentami słuby MT, a take współpracuj ze słub PD (słuba dostawy fizycznej). Daje to moliwo przetworzenia wiadomoci z formatu poczty elektronicznej na format fizyczny co zapewnia dostp do dokumentów elektronicznych (np. dokumenty EDI) przez uytkowników nie wyposaonych w urzdzenia kocowe. Słuba MH (oferowana przez MHS) zapewnia swoim uytkownikom zbiór rodków (zwanych usługami) do wzajemnego komunikowania si. Słuba MH zapewnia swoim uytkownikom dwie grupy usług: zestaw podstawowy (obowizkowy) oraz zestaw opcjonalny. W celu realizacji poszczególnych funkcji MHS’u usługi zostały pogrupowane w grupy funkcyjne. Grupa funkcyjna jest zestawem usług obowizkowych dla realizacji danej funkcji systemu MHS. Jedn z takich grup funkcyjnych stanowi grupa funkcyjna zabezpiecze (SEC) obejmujca usługi wymagane dla zapewnienia zabezpiecze w MHS. Ze wzgldu na stopie i charakter zabezpiecze oraz rodzaj słuby MH wystpuje podział grupy funkcyjnej na klasy: SEC.A, SEC.B, SEC.C (obejmujce róne zestawy usług zabezpieczajcych). MHS oferuje bogaty profesjonalny system zabezpiecze. Realizacj zabezpiecze w MHS zapewniaj odpowiednie usługi zabezpiecze oraz elementy zabezpiecze w protokole PEEDI ,
umoliwiajc eliminacj wystpujcych zagroe. OBIEKTY INFORMACYJNE
Obiektami informacyjnymi przenoszonymi w MHS s:
− wiadomoĞci – obiekty informacyjne przenoszone pomidzy uytkownikami MHS. Kada wiadomo składa si z koperty (informacje dotyczce procesu przenoszenia wiadomoci utworzone zgodnie z protokołami przenoszenia wiadomoci pomidzy kolejnymi modułami funkcjonalnymi MHS) oraz zawartoci (MTS jej nie modyfikuje. MTS moe tylko wykona konwersj. Zawarto składa si z nagłówka i treci. Zawartoci moe by wiadomo EDI lub IPM);
− próby – obiekty informacyjne zawierajce tylko koperty z dodatkowymi informacjami. Kada próba okrela klas wiadomoci w celu zbadania moliwoci jej dostawy;
− raporty - obiekty informacyjne, generowane przez MTS, informujce o przepływie wiadomoci lub próby poprzez MHS do jednego lub wielu odbiorców (uytkowników). Wyrónia si raport dostawy i braku dostawy. Składa si on z jednego lub wielu pojedynczych raportów.
PROCES TRANSMITTALA
Proces przenoszenia obiektu informacyjnego pomidzy modułami funkcjonalnymi MHS nosi nazw procesu transmittala. Proces transmittala składa si ze stopni oraz zdarze. StopieĔ transmittala to przeniesienie obiektu informacyjnego pomidzy kolejnymi modułami funkcjonalnymi w MHS zgodnie ze stosownym protokołem.
Tabela 1. Stopnie procesu transmittala. ħródło: [13] Obiekty informacyjne Obiekty funkcjonalne Stopie procesu tramsmittala Znorma-lizowane? M P R uytko-wnik UA MS MTA AU Nadawanie Powierzanie N T X X X X - - S - D S - SD - D - - Import Transport Eksport N T N X X X X X X X X X - - - - - - - - - D SD S S - D Dostawa Odzysk Odbiór T T N X X X - - - X X X - - D D D S D S - S - - - - - Legenda
M – wiadomoĞü S – Ĩródło x – dozwolone
P – próba D – przeznaczenie
R – raport
Wyrónia si nastpujce stopnie w procesie transmittala (Tabela 1):
− nadawanie - przeniesienie wiadomoci lub próby przez uytkownika bezporedniego do odpowiadajcej mu agencji UA lub przez uytkownika poredniego poprzez jego system komunikacyjny do odpowiedniej dla niego jednostki AU;
− odbiór – przekazanie wiadomoci lub raportu przez agencj UA do bezporedniego uytkownika lub za porednictwem jednostki AU do uytkownika poredniego; − powierzanie:
− powierzanie bezpoĞrednie – przeniesienie wiadomoci lub próby od nadawczej agencji UA (skonfigurowanej bez magazynu MS) lub od magazynu MS (jeli uyty) do odpowiedniej agencji MTA;
− powierzanie poĞrednie – przeniesienie wiadomoci lub próby od nadawczej agencji UA do magazynu MS odpowiadajcego danej agencji UA. Ten stopie wystpuje jeli zastosowano magazyn MS;
− transport – przeniesienie wiadomoci, próby lub raportu przez agencj MTA do kolejnej agencji MTA;
− dostawa – przeniesienie wiadomoci lub raportu przez agencj MTA do magazynu MS (jeli uyty) lub do odbiorczej agencji UA (skonfigurowanej bez magazynu MS);
− odzysk – przeniesienie przez magazyn MS wiadomoci lub raportu do odpowiadajcej mu agencji UA. Ten stopie wystpuje, gdy zastosowano magazyn MS;
− import - przeniesienie wiadomoci, próby lub raportu pochodzcego od innego systemu komunikacyjnego przez jednostk dostpu AU do odpowiedniej agencji MTA;
− eksport – przeniesienie wiadomoci, próby lub raportu (przeznaczonych dla innego systemu komunikacyjnego) przez agencj MTA do jednostki AU.
Zdarzenie procesu transmittala jest to przetwarzanie wiadomoci, próby lub raportu w ramach modułu funkcjonalnego co moe wpływa na wybór modułu funkcjonalnego w nastpnym stopniu lub zdarzeniu procesu transmittala. Rodzaje zdarze, które mog wystpi w procesie transmittala s wymienione w pierwszej kolumnie tabeli 2. Wszystkie zdarzenia wystpuj w ramach systemu MTS.
ZALETY STOSOWANIA MHS
Stosowanie systemu MHS daje nastpujce korzyci:
− zapewnienie wymiany wiadomoci pomidzy rónymi systemami telekomunikacyjnymi i typami urzdze kocowych w skali wiatowej (w wle MHS realizowana jest konwersja kodu, szybkoci transmisji i protokołu komunikacyjnego). MHS jest usług otwart;
− moliwo przesłania wiadomoci do wielu odbiorców równoczenie według rozdzielnika. MHS jest usług wieloadresow;
− moliwo okrelenia stopnia pilnoci dostawy wiadomoci (pilna, normalna, nie-pilna). MHS jest usług o charakterze priorytetowym;
− moliwo przekazywania wiadomoci do odbiorców w cigłym ruchu (wiadomo moe by odebrana w dowolnym czasie i z dowolnego miejsca). MHS jest usług asynchroniczn;
− zapewnienie bogatego mechanizmu zabezpiecze;
− moliwo przesunicia przesyłania wiadomoci przez sie telekomunikacyjn na czas taszej strefy.
Tabela 2. Zdarzenia procesu transmittala. ħródło: [13] Obiekty informacyjne Obiekty funkcjonalne Zdarzenia
procesu
transmittala M P R uytko-wnik UA MS MTA AU Rozszczepienie Poł czenie Analiza nazwy Ekspansja DL Przekierowanie Konwersja Brak dostawy Nie zapewnienie Zapewnienie Ruting X X X X X X X - - X X X X - X X - X X X - X - - - - X - - X - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - X X X X X X X X X X - - - - - - - - - - Legenda M – wiadomoĞü x – dozwolone P – próba R – raport
3. Globalny system MHS dla Globalnej Infrastruktury Informacyjnej
Globalny MHS (zorganizowany zgodnie z zaleceniami CCITT serii X.400 i F.400) moe by jednym składników dla zbudowania Globalnej Infrastruktury Informacyjnej. Celem Globalnego MHS jest zapewnienie obsługi wiadomoci na skal wiatow. Realizacja Globalnego MHS wymaga utworzenia odpowiedniej struktury organizacyjnej dla MHS na poziomach: midzynarodowym, regionalnym i krajowym (wzajemnie kompatybilnej). Ta kompatybilno moe by osignita przez zastosowanie odpowiednich norm i zalece (wzajemnie zharmonizowanych na poziomach midzynarodowym, regionalnym i krajowym).
DOMENY ZARZDZANIA
Główne elementy realizacyjne wykorzystywane w konstrukcji organizacyjnej MHS s nazywane domenami zarzdzania (domeny MD). Domena zarzdzania jest zbiorem modułów funkcjonalnych (musi zawiera co najmniej jedn agencj MTA) zarzdzanym przez pojedyncz organizacj. Domeny MD tworz sie wzajemnych połcze opartych na porozumieniach bilateralnych lub multilateralnych. Domeny MD mog by łczone na róne sposoby (konfiguracje organizacyjne) tworzc MHS. Kada domena MD
realizuje w swoim obszarze zarzdzania usługi przewidziane w systemie MHS oraz zapewnia współprac z innymi domenami zarzdzania. Wyrónia si nastpujce typy domen MD:
− Administracyjna Domena Zarządzania (ADMD) – jest domen zarzdzan przez Administracj szczebla krajowego (członka ITU lub RPOA). ADMD zapewnia powszechnie dostpn obsług wiadomoci na poziomie krajowym. Zgodnie z intencjami norm domeny ADMD powinny stanowi szkielet globalnego MHS. − Prywatna Domena Zarządzania (PRMD) – jest domen zarzdzan przez
organizacj inn ni Administracja (np. urzd, instytucja, przedsibiorstwo, osoba prywatna) działajc na terenie kraju. PRMD jest systemem prywatnym, funkcjonujcym w ramach danej organizacji, zapewniajcym obsług wiadomoci w jej obszarze, np. pracownikom spółki lub pracownikom w wyznaczonym miejscu spółki;
− Globalna Korporacyjna Domena Zarządzania (GCMD) – jest wielonarodow domen zarzdzania, która obejmuje zasigiem róne kraje. Domeny ADMD rónych krajów s podłczone do domeny GCMD w oparciu o stosowne porozumienia (bilateralne lub multilateralne). Niektóre due organizacje funkcjonuj w ramach domen GCMD łczcych kilka krajów.
Globalny MHS zapewnia jednoczenie wewntrzorganizacyjn, midzyorganizacyjn oraz midzynarodow obsług wiadomoci o zasigu wiatowym. Głównymi składnikami Globalnego MHS s domeny ADMD połczone wzajemnie wewntrz oraz pomidzy rónymi krajami. Domeny ADMD tworz szkielet Globalnego MHS. Przez wzajemne połczenia w skali midzynarodowej zapewniaj szkielet dla midzynarodowago transportu wiadomoci. Zalenie od uregulowa krajowych poprzez wzajemne lokalne połczenia (na poziomie krajowym) mog take zapewnia szkielety krajowe podłczone do szkieletu midzynarodowego. Globalny MHS jest zbudowany z rónych rodzajów domen MD: ADMD, PRMD, GCMD. Domeny te mog by łczone w róny sposób ze sob (typowe konfiguracje organizacyjne: MD całkowicie scentralizowana, MD połczone na zasadzie kada z kad – połczenie bezporednie, MD połczone ze sob szeregowo – połczenie porednie) tworzc nieograniczon ilo konfiguracji organizacyjnych.
Domena ADMD umoliwia wymian wiadomoci w ramach kraju oraz pomidzy rónymi krajami. Domena PRMD jest ograniczona do jednego kraju oraz posiada dostp do co najmniej jednej domeny ADMD w tym kraju. Domena PRMD nie jest domen tranzytow pomidzy domenami PRMD. Domena PRMD współpracuje z domen ADMD na poziomie agencji MTA-MTA. Kada domena MD posiada swój własny adres.
Realizacja Globalnego MHS (rys. 4) wymaga zbudowania globalnego szkieletu (poprzez wzajemne połczenia domen ADMD) dla midzynarodowego transportu wiadomoci, a co si z tym wie utworzenia odpowiedniej struktury organizacyjnej dla MHS (poprzez zorganizowanie domen ADMD, PRMD oraz GCMD).
ADMD ADMD PRMD PRMD PRMD PRMD PRMD ADMD PRMD ADMD OCMD Kraj A Kraj B Kraj C
Rysunek 4. Globalny MHS. ħródło: [13] RODKI OSI DLA REALIZACJI MHS
Koordynacja opracowywania norm dla współpracy rónych systemów stanowi cel midzynarodowej normalizacji dotyczcej Modelu Odniesienia OSI. System MHS (wykorzystujcy rodki OSI) zapewnia kompatybilno współpracujcych ze sob systemów komunikacyjnych w skali wiatowej umoliwiajc konstrukcj Globalnego MHS.
Globalny MHS zaprojektowany zgodnie z zaleceniami CCITT serii X.400 i F.400 oraz normami ISO/IEC serii 10021 (MOTIS) jest zrealizowany przez nastpujce rodki OSI: elementy usług aplikacyjnych (ASE) oraz konteksty aplikacyjne (AC). Mona tu wyróni dwa rodzaje elementów ASE: symetryczne i asymetryczne.
Zostały opracowane nastpujce specjalizowane na potrzeby MHS elementy ASE w celu umoliwienia realizacji stopni procesu transmittala: element usługi transportu wiadomoci (MTSE), element usługi powierzania wiadomoci (MSSE), element usługi dostawy wiadomoci (MDSE), element usługi odzysku wiadomoci (MRSE), element usługi administrowania wiadomoci (MASE). Te specjalizowane dla obsługi wiadomoci elementy ASE s wspomagane przez elementy ASE ogólnego przeznaczenia (pomocnicze elementy ASE): element usługi operacji zdalnych (ROSE), element usługi niezawodnego transportu (RTSE), element usługi sterowania asocjacj (ACSE). Kombinacja elementów ASE specjalizowanych dla obsługi wiadomoci oraz elementów pomocniczych ASE okrela kontekst aplikacyjny.
Protokoły MHS wykorzystuj pomocnicze oraz specjalizowane na potrzeby systemu MHS elementy ASE. Protokół P1 wykorzystuje elementy: MTSE, RTSE, ACSE. Protokół P3 wykorzystuje elementy: MSSE, MDSE, MASE, ROSE, ACSE. Protokół P7 wykorzystuje elementy: MSSE, MRSE, MASE, ROSE, ACSE.
Realizacja Globalnego MHS wymaga zastosowania midzynarodowego katalogu zgodnie z zaleceniami serii X.500. Uycie katalogu X.500 zapewnia nazwy (przyjazne uytkownikowi) globalnie niepowtarzalne. Nazwy s niezalene od od zmian konfiguracji sprztu. Uniwersalny dostp do informacji katalogowej on-line jest moliwy niezalenie od lokalizacji geograficznej uytkowników, rodzaju ich wyposaenia. Katalog X.500 jest zrealizowany przy wykorzystaniu rodków OSI umoliwiajc utworzenie Globalnego Katalogu.
WSPÓŁPRACA SYSTEMU MHS Z SIECIAMI TELEKOMUNIKACYJNYMI Sieci transportow na bazie, której odbywa si współpraca wzłów MHS powinna by pakietowa sie transmisji danych PSPDN. Na styku wzła MHS z wzłem sieci pakietowej powinny by stosowane procedury wg X.25 CCITT. Po nawizaniu połczenia pomidzy dwoma wzłami MHS ich współpraca odbywa si bdzie wg protokołów dla warstw 4-7 modelu ISO/OSI.
Sieciami dostpowymi (dla terminali pracujcych w tych sieciach) do wzłów MHS mog by: pakietowa sie transmisji danych (PSPDN), komutowana sie telefoniczna uytku publicznego (PSTN). Sie pakietowa moe by sieci dostpow do wzłów MHS równie dla terminali pracujcych w innych sieciach takich, jak: PSTN, ISDN oraz LAN. MHS moe by organizowany take wewntrz LAN’ów. Systemy X.400 oraz systemy nie-X.400 mog współpracowa ze sob przy uyciu gateway’ów.
Wzły rónych sieci pakietowych X.25 mog ze sob współpracowa wg protokołu X.75. Moliwy jest dostp do wzłów MHS z rónych sieci (poprzez implementacj odpowiednich protokołów dostpu) dla rónych terminali, np.: telefax’u (TFX), komputerów osobistych PC, teleteksu (TTX), G4 faksymile, videotexu, itp. Terminale znakowe współpracuj z wzłem sieci pakietowej poprzez moduł PAD (składania i rozkładania pakietów). Terminale pracujce w sieci ISDN dołczone s do niej poprzez adapter terminala TA. Sie ISDN współpracuje z sieci pakietow za porednictwem jednostki współpracy midzysieciowej.
Znormalizowanie systemu MHS o charakterze midzynarodowym umoliwia komunikacj pomidzy rónymi uytkownikami (nie tylko lokalnymi) zapewniajc im niezaleno od sieci telekomunikacyjnej do której maj dostp, gwarantujc kompatybilno z systemami komunikacyjnymi w skali wiatowej oraz eliminujc problemy (współpraca, podłczenie) zwizane z korzystaniem z niestandardowych systemów komunikacyjnych.
4. System komunikacyjny MHS dla EDI
Elektroniczna Wymiana Danych (EDI) jest technologi bardzo przydatn dla budowy społeczestwa informacyjnego jako technologia o powszechnym, globalnym charakterze wykorzystywana do wymiany informacji. EDI ma charakter interdyscyplinarny, odgrywa rol integracyjn. Szereg rónych specjalistów z zakresu
prawa, ekonomii, informatyki, telekomunikacji musi ze sob współpracowa dla realizacji EDI w praktyce.
EDI zapewnia szybsze i efektywniejsze metody pracy. EDI ułatwia współprac pomidzy firmami na skal wiatow. Przypiesza obieg dokumentów i informacji szczególnie pomidzy partnerami zagranicznymi oraz znacznie upraszcza kontakty w skali wiatowej.
Stanowi technologi przyszłoci. Umoliwia realizacj koncepcji biura bez ludzi poprzez pełn automatyzacj prac wykonywanych przez ludzi. Rutynowe prace wykonywane przez człowieka, które mona oprze na algorytmach z jasnymi kryteriami decyzyjnymi, bd wykonywane automatycznie bez ingerencji człowieka przez komputer z wykorzystaniem technologii EDI.
EDI moe by okrelona jako elektroniczna wymiana dokumentów (sformatowanych zgodnie z okrelonym standardem) pomidzy aplikacjami komputerowymi przy wykorzystaniu sieci transmisji danych. EDI zastpuje tradycyjn wymian dokumentów papierowych (rodzaj nonika informacji) przez wymian dokumentów elektronicznych (o formatach zgodnych z okrelonym standardem). Zastosowanie EDI w skali wiatowej uelastyczni cały system wymiany informacji.
Realizacja koncepcji EDI wymaga zastosowania odpowiedniego systemu komunikacyjnego. Współpracujcy ze sob uytkownicy EDI (w tej samej brany lub w tym samym regionie) mog posiada róny dostp do sieci telekomunikacyjnych. Dlatego system komunikacyjny na potrzeby EDI powinien zapewnia współpracujcym ze sob uytkownikom dostp do danych EDI rónymi drogami teletransmisyjnymi w rónych sieciach umoliwiajc współprac pomidzy uytkownikami EDI niezalenie od posiadanego przez nich dostpu do sieci telekomunikacyjnych. Takie właciwoci posiada system poczty elektronicznej. Wiadomoci mog by nadawane i odbierane przy wykorzystaniu skrzynek elektronicznych partnerów. Takie rozwizanie jest niezalene od miejsca i czasu w których wiadomoci s nadawane i odbierane.
System Obsługi Wiadomoci (MHS) znormalizowany w skali wiatowej zgodnie z zaleceniami CCITT serii X.400 oraz normami ISO/IEC 10021(MOTIS) posiadał takie właciwoci. W celu spełnienia wszystkich wymaga komunikacyjnych EDI wprowadzona została dodatkowa słuba wiadczona w ramach systemu MHS nazwana słub EDI. Pocignło to za sob konieczno opracowania protokołu PEDI, który
okrela format danych do wysłania oraz procedury transmisji danych. Wykorzystano ju istniejce w MHS mechanizmy, pojawiły si jednak problemy specyficzne tylko dla EDI. Wymagało to poszerzenia ju istniejcych i opracowania dodatkowych moliwoci takich, jak np. dostosowanie struktury wiadomoci EDI (znormalizowanej wg okrelonego standardu np. EDIFACT) do struktury wiadomoci MHS, wprowadzenie dodatkowych zawiadomie (pozytywnych, negatywnych, o retransmisji), okrelenie wymaga na nazwy w słubie EDI, zapewnienie obsługi czasowej wiadomoci i zawiadomie EDI, opracowanie koncepcji dostpnoci wiadomoci EDI dla uytkownika, wprowadzenie dodatkowych usług, udogodnie oraz mechanizmów
zabezpieczajcych (umoliwiajc eliminacj wystpujcych zagroe co jest bardzo istotne ze wzgldu na obszar zastosowaEDI).
Słuba EDI w MHS (rys. 5) jest abonentem słuby transportu wiadomoci (MT) i moe współpracowa ze słub dostawy fizycznej (PD). Uytkownikiem słuby EDI jest proces komputerowy. W ramach słuby EDI powinny by realizowane usługi zestawu podstawowego tej słuby. Podane jest, aby były realizowane take usługi nastpujcych grup funkcyjnych: wieloczciowej treci (MPB), retransmisji (FWD) oraz zabezpiecze (SEC) z podziałem na klasy A, B, C w zalenoci od stopnia i charakteru zabezpiecze. Realizacj zabezpiecze w słubie EDI zapewniaj odpowiednie usługi zabezpiecze oraz elementy zabezpiecze w protokole PEDI ,
umoliwiajc eliminacj wystpujcych zagroe. W ramach słuby EDI realizowane s procedury nadawania, odbioru oraz wewntrzne (akceptacja, odrzucenie, retransmisja).
EDI MG uĪytkownik EDI MG uĪytkownik Odbiorca EDI MG uĪytkownik EDI-MS EDI-UA EDI-UA EDI-UA EDI-MS SłuĪba MT PDAU PDS SłuĪby dostawy fizycznej SłuĪba EDI
Rysunek 5. SłuĪba EDI w MHS. ħródło: [13]
Słuba EDI umoliwia przenoszenie dwóch rodzajów obiektów informacyjnych: wiadomoci EDI i zawiadomienia EDI.
WiadomoĞü EDI stanowi zawarto typowej wiadomoci MHS. Składa si z nagłówka i treci. Nagłówek zawiera pola wybrane z segmentów nagłówkowych wymiany EDI (utworzonej zgodnie z okrelonym standardem formatowania danych) oraz pola zawierajce dania nadawcy dotyczce usług. Tre składa si z podstawowej czci zawierajcej cał wymian EDI (segmenty pomocnicze oraz danych uytkowych), zalena jest wic od zastosowanego standardu formatowania danych (np. EDIFACT,
ANSI X.12, UNTDI) oraz czci opcjonalnych (informacje uzupełniajce np. rysunki teksty objaniajce).
Zawiadomienie EDI niesie informacj o dostpnoci wiadomoci EDI dla uytkownika. Mog wystpi trzy rodzaje zawiadomie EDI: pozytywne, negatywne, o retransmisji. Zastosowanie MHS jako systemu komunikacyjnego na potrzeby EDI zapewnia uytkownikom EDI niezaleno od sieci telekomunikacyjnej do której maj oni dostp oraz eliminuje problemy zwizane z korzystaniem z niestandardowych systemów komunikacyjnych (trudnoci zwizane z dołczeniem i współprac). Pełn realizacj koncepcji EDI w skali wiatowej umoliwia zastosowanie systemu komunikacyjnego MHS ze wzgldu na jego globalny charakter (zapewniony przez znormalizowanie systemu MHS w skali wiatowej).
5. Wymagania Krajowe na system MHS
Realizacja Globalnego MHS wie si z organizacj MHS na poziomach midzynarodowym, regionalnym i krajowym (wzajemnie kompatybilnymi). Wymaga to odpowiednich uregulowa na poziomach midzynarodowym, regionalnym i krajowym. Krajowe (polskie) wymagania na system obsługi wiadomoci opracowane w Instytucie Łcznoci (zgodnie z midzynarodowymi i europejskimi standardami) s takimi uregulowaniami na poziomie krajowym. Wymagania te zostały zatwierdzone i wydane jako Aneks nr 42 do Rozporzdzenia Ministra Łcznoci, który został opublikowany w Dzienniku Urzdowym RP, wrzesie’97. Wymagania te powinny by stosowane do testowania zgodnoci (kupno), implementacji oraz konserwacji systemów MHS.
Wykorzystanie i adaptacja midzynarodowych i regionalnych norm w zakresie ICT na poziomie krajowym s konieczne dla utworzenia Krajowej Infrastruktury Informacyjnej (NII) kompatybilnej z odpowiednimi infrastrukturami RII i GII. Wymagania ww. zostały opracowane dla osignicia tego celu. MHS (midzynarodowo znormalizowany system komunikacyjny) zorganizowany na poziomie krajowym stanowi składnik Krajowej Infrastruktury Informacyjnej. MHS zorganizowany na poziomie regionalnym stanowi składnik Regionalnej Infrastruktury Informacyjnej. MHS zorganizowany na poziomie midzynarodowym stanowi składnik Globalnej Infrastruktury Informacyjnej.
W danym kraju moe by kilku publicznych operatorów MHS i wielu prywatnych operatorów MHS. Naley rozrónia operatorów MHS od operatorów sieci telekomunikacyjnych. Funkcje te mog by rozdzielone. Operator MHS moe wykorzystywa (zgodnie z umow) sie transportow operatora sieci telekomunikacyjnej. W Polsce jest kilku operatorów MHS (TPSA, TELBANK S.A., KOLPAK). Zaimplementowany przez nich MHS jest zgodny z polskimi wymaganiami krajowymi na MHS.
System EDI w MHS jest odpowiednim systemem komunikacyjnym dla spełnienia wymaga EDI (wymiany dokumentów elektronicznych sformatowanych zgodnie ze stosownymi midzynarodowymi standardami formatowania danych przy wykorzystaniu sieci transmisji danych).
Wymagania na system EDI w MHS zawieraj wymagania na obiekty informacyjne, wspólne typy danych, moduły funkcjonalne, usługi słuby EDI (włczajc grupy funkcyjne), zabezpieczenia, procedury wykorzystywane przez słub EDI (procedury nadawania, odbioru oraz procedury wewntrzne, takie jak: akceptacja dostpnoci, odrzucenie dostpnoci, retransmisja). Wymagania krajowe na system MHS okrelaj implementacyjny stopie obowizywania (obowizkowy, opcjonalny) dla wszystkich usług w słubach MH (włczajc KERNEL, grupy funkcyjne, klasy zabezpiecze), elementy protokołów wykorzystywane w MHS do nadawania i odbioru (włczajc KERNEL i grupy funkcyjne).
6. Wnioski
Artykuł został oparty na pracach analitycznych i badawczych wykonanych w ramach midzynarodowego programu o nazwie Copernicus/STEP (Instytut Łcznoci w Gdasku był jednym z uczestników projektu STEP), koordynowanego przez ETSI dotyczcego Globalnej Infrastruktury Informacyjnej na poziomie regionalnym (Europejska Infrastruktura Informacyjna), polskich wymaga krajowych na MHS wykorzystywanych do implementacji MHS (składnika GII) na poziomie krajowym oraz zalece ITU-T serii Y dotyczcych Globalnej Infrastruktury Informacyjnej.
Nowoczesne narzdzia technologii informacyjnej i komunikacyjnej (ICT) s bardzo uyteczne dla opracowania GII. Normalizacja ICT (wzajemnie zharmonizowana na poziomach midzynarodowym, regionalnym i krajowym) odgrywa bardzo wan rol dla realizacji GII zapewniajc kompatybilno wszystkich składników infrastruktury informacyjnej (Internet, MHS, etc.) na kadym poziomie.
System Obsługi Wiadomoci stanowi cz Infrastruktury Informacyjnej na kadym poziomie: midzynarodowym, regionalnym i krajowym. Wykorzystanie i adaptacja midzynarodowych i regionalnych norm ICT na poziomie krajowym s konieczne dla utworzenia Krajowej Infrastruktury Informacyjnej kompatybilnej z odpowiedni Regionaln Infrastruktur Informacyjn (Europejsk Infrastruktur Informacyjn) oraz Globaln Infrastruktur Informacyjn. Krajowe (polskie) wymagania na system MHS (oparte na midzynarodowych i regionalnych-europejskich normach i z nimi zgodne) zostały opracowane w Instytucie Łcznoci w Gdasku dla osignicia tego celu. Nastpnie zostały zatwierdzone jako Aneks nr 42 do Rozporzdzenia Ministra Łcznoci oraz opublikowane w Dzienniku urzdowym RP (wrzesie’97). Wymagania te umoliwiaj praktyczn realizacj systemu MHS na poziomie krajowym jako czci Krajowej Infrastruktury Informacyjnej. Krajowa Infrastruktura Informacyjna jest zawarta w Europejskiej Infrastrukturze Informacyjnej i w ten sposób w Globalnej Infrastrukturze Informacyjnej.
Krajowe wymagania na MHS zostały wykorzystane do implementacji MHS (składnika GII) na poziomie krajowym przez operatorów telekomunikacyjnych (TP S.A., TELBANK S.A.) w celu organizacji domen ADMD i PRMD. Taka implementacja
Globalnego MHS na poziomie krajowym jest przykładem implementacji GII na poziomie krajowym.
Cechy systemu MHS:
− system o charakterze globalnym (system midzynarodowo znormalizowany); − składnik Globalnej Infrastruktury Informacyjnej;
− asynchroniczny, wieloadresowy system otwarty o charakterze prioryte-towym;
− oferuje znormalizowan słub EDI w celu spełnienia wymaga komunikacyjnych EDI (umoliwiajc realizacj koncepcji EDI w skali wiatowej. EDI jest technologi przyszłoci, która uelastycznia wiatowy system wymiany informacji}; − zapewnia:
− bogaty mechanizm zabezpiecze;
− globalnie niepowtarzalne nazwy (przez zastosowanie Katalogu X.500);
− kompatybilno systemów komunikacyjnych (poprzez wykorzystanie rodków OSI);
− współprac z innymi systemami komunikacyjnymi (włczajc tradycyjn poczt).
Europejska Infrastruktura Informacyjna (informacyjna infrastruktura na poziomie regionalnym) została opracowana jako propozycja ETSI zgodnie z celami GII okrelonymi w zaleceniach ITU-T (zalecenia ITU-T serii Y zostały opracowane w celu realizacji koncepcji GII).
Analityczne i badawcze prace dla opracowania stosownych uregulowa w celu utworzenia odpowiedniej infrastruktury informacyjnej s bardzo istotne dla realizacji koncepcji Globalnego Społeczestwa Informacyjnego. Globalna Infrastruktura Informacyjna, poprzez wykorzystanie nowoczesnych rodków ICT, stwarza ogromne moliwoci dla ewolucji społeczestwa w kierunku Globalnego SpołeczeĔstwa Informacyjnego.
Bibliografia
1. Ch J., Wymagania na procedury obsługi wiadomoĞci Elektronicznej Wymiany Danych (EDI) w systemach MHS. IŁ, grudzie 1994 zatwierdzone jako Załcznik nr 42 Cz 3 do Rozporzdzenia Ministra Łcznoci z dnia 4 wrzenia 1997 r.
2. Ch J., SłuĪba Elektronicznej Wymiany Danych (EDI) w systemach obsługi wiadomoĞci (MHS), referat KST’94 Krajowe Sympozjum Telekomunikacji 3. Ch J., Poczta X.400, referat na II Midzynarodowych Targach TECH
EXPO’94. Białystok, wrzesie 1994.
4. Ch J., Systemy obsługi wiadomoĞci (MHS) jako baza dla realizacji usług Elektronicznej Wymiany Danych (EDI), referat na III Krajowej Konferencji EDI. Łód - Arturówek, czerwiec 1995.
5. Ch J., Abstrakcyjny model systemu elektronicznej wymiany danych (EDIMS) w systemach obsługi wiadomoĞci (MHS), referat KST’95 Krajowe Sympozjum Telekomunikacji.
6. Ch J., Protokół i procedury Elektronicznej Wymiany Danych (EDI) w systemach obsługi wiadomoĞci (MHS), referat na IV Krajowej Konferencji EDI. Łód - Arturówek, czerwiec 1996.
7. Ch J., Zabezpieczenia Elektronicznej Wymiany Danych (EDI) w systemach obsługi wiadomoĞci (MHS), referat KST’96 Krajowe Sympozjum Telekomunikacji.
8. Ch J., Globalny system obsługi wiadomoĞci (MHS) dla Elektronicznej Wymiany Danych (EDI), referat na V Krajowej Konferencji EDI. Łód -Dobieszków, czerwiec 1997.
9. Ch J., Elektroniczna Wymiana Danych i dostawa fizyczna w systemach obsługi wiadomoĞci, referat na V Sympozjum Poczty Polskiej. Szczecin, wrzesie 1997.
10. Ch J., Model OSI w systemach obsługi wiadomoĞci (MHS) zastosowanych dla EDI, referat na VI Krajow Konferencj EDI-EC; Łód - Dobieszków, czerwiec 1998.
11. Ch J., Standardization of Telecommunications Environment for EDI in Poland - a Way towards Information Society, referat na Konferencji Midzynarodowej Research for Information Society. Instytut Łcznoci. Warszawa, padziernik 1998.
12. Ch J., MiĊdzynarodowy katalog w systemach obsługi wiadomoĞci zastosowanych dla EDI, referat na VII Krajow Konferencj EDI-EC; Łód – Dobieszków, czerwiec 1999.
13. Zalecenia CCITT (ITU-T) serii, F.400 i X.400 oraz normy ISO/IEC 9594 i 10021 (MOTIS).
14. Ch J., Process of MHS Introduction for EDI – a Very Useful Technology for Information Society, referat na II Konferencji Midzynarodowej Research for Information Society. Instytut Łcznoci. Warszawa, padziernik 1999.
15. Ch J., Współpraca systemów X.400 zastosowanych dla EDI z innymi systemami, referat na VIII Krajow Konferencj EDI-EC; Łód – Dobieszków, czerwiec 2000.
16. Ch J., EDI – as a Technology for the New E-Economy, referat na Second International Conference Information Society’2000. Jump into the New E-Economy. Vilnius, 2000.
17. Ch J., EDI – technologia dla aplikacji telematycznych zastosowana w edukacji, Telekomunikacja & telematyka, 1/2001, stycze 2001r.
18. Ch J., Magazyn wiadomoci (MS) w systemach obsługi wiadomoci (MHS) zastosowanych dla EDI, referat na IX Krajow Konferencj EDI-EC; Łód – Dobieszków, czerwiec 2001.
19. Ch J., System transportu wiadomoci (MTS) w systemach obsługi wiadomoci (MHS) stosowanych w EDI, Folia Oeconomica nr 157, Wybrane problemy zastosowania Electronic Data Interchange i Electronic Commerce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łód 2002.
