Miocen przedgórza Karpat

'.·

: ~·-.

tE;L!KS ·

MmJRA

·

·

·

''WSTĘP

· Miocien w :i?ol'so9

i-o

zwinięty jest

w

2 facjach: facji lądowed i facjimorskiej, które zajmują dwa Qbszary oddtzielne, a· których· zasięg pr:redstawia

'schematyczna mapka geologiczna Polski J. Sam -, sonowicza (Zarys Geologii Polski, Warszawa. ·.·1952). Jedynym· terenem,_.na którym lądowe

u-• twory brunatno-węglowe miocOOskie stykają się · 'z miocenem morskim, są okolice Gliwic na

Gór-;n.ym

·

Sląsku,.gdZie warStwy ląoov;e l.elą na war- · · .· stwach środko~o ~u {tor:tOriu i helwetu)

·. z fauną morską (Samsonowicz .1. c.). Miocen

· · P.rzedgórza Karpat jest miocenem· morskim o u-tworach facjalnie bardzo zmiennych zarówno

w

kierunku poziomym, jak i pionowym, co spra-wia . wiele trudności

w

ustalenilU stratygrafii miocenu ~przedkarpackiego.

M:A.:i?A GEOLOGICZNA POLSKI .wg J. Samsonowicza

. . . .

.

i

Ka.mt>r, sylur,· dewon;· '2. Karbon, perm; 3." Trias;

· 4; Jura.;··.S .. Kreda;. 6; FLisz Ka.rpii.t: 7. Oligocen; 8: Mio-.. cen;· 9. · PZiocen; 10 .. . Łupki krystaliczne;· 11. Skaly·

. . _ ·. . .wyleWne. ... . . · . · ·

-.

; .

.

.

;żjit~ą

.

tO·

wiąie się -ściśle .z licznymi rucha.:. .. . mi) tarpackimi; które utworzyły· rów (~eck:ę) · P~i ~r~z jego brzęgi: północny (mało" polsko· ~ · podo:lski)' i ·.południowy .... (karpacki).

W

z:Wl,ąz1!P.J.·$:

tym

p:~· pó.łnoey rozwinęły :~~ę le-.

piej.· ':osady ::\:organ(>geniczne . z .bogatą · fauną,

.

_

w

_częśCi. ąt.ód~ctwefto~~ osady ila~te.· V{·· .s~efie

·.zaś p~ykatpacki:ej· ·pneważ;ają .osady. kl;:t~tycz~

454

ne (13).

MiąższoŚć

Iniocehu

maciki

ego

je~t

·

·roz~

:n'laita, od kilkuna·stu metrów na Sląsku i Podolu

.. do olbrzymiej. miążśzości

w

czaszy (l 400 m

.. Wierzbowiec na wschodzie, l 200 m Pilzno

-.. •" nie przebity, l 054 m Chybie koło Skoczowa).

.

I.

PODZIAL OGOLNY MIOCENU I PRZEBIEG.·

. . " TRANSGRESJI.

., .

.

'<

ogólnie

przyjęty

podz~r

stratygr~ficzny

miO'-·.oenu (1, 15) przedstawia się następująco: · . . ~órny Miocen środkowy dolhy ·{sarmat ~rton· ·. helwetl:

''

{~~~:i

.·

Ws~tek f~y

sawijskiej

oro~

·

y

prneclhel

-.. ·. weckiej caŁe Prredgórze Karpat pod wpływem

nasuwających_ się z poludnia płaszcżowin fliszu

· kaipackiego uległo zanurzeń.1u, tak iż utworzył

się ·podłużny. rów przedgórski (niecka), ·.który

w

środkowym i gómyl:n _miocenie osiągnął·

naj--więkSzą··głębOkość, WytWorzenie głębokiego 'za;_

. padliska na pr2ai:polu Karpat spowodowało na·

wschoc:Hde

w dolnym,

· a ·na zachocłzie w środklr­ wym mioooriie wkrocreriię morza, które wskutek . ·ciągłych jeszcze ruchów· .górotwórczych. (faza.

:styryjska · ·_ przedtortoń.Ska) · zmieniało. .często swe granice; morze Pr~edgórza -Karpat

Zachod-. nich nie miało .polącrenia z powodtu progu wado-wickiego (16) do koańca helw.eitu z mQrrero P.rzed-:górza Karpat Wschodnich . . , Dopiero w·dolnym

tortonie morza rózsz.erzyły się i p0l4czyły ·z sobą · ialewająe próg wadowieki i rtrąnsgnedując

n:a

.. flisz, Wyżynę Małopolską i Podo1e. · . · •. · Pod koniec dolnego tortOnu trwające ruchy

· ~: 7:węziły zasięg morza (gipsy), . ale w :tortonie

środkowym . morre. ponownie rozszerzyłó · swe ·.

brmgi i powtórnie transgreduje na fliszu.·. . . '

Przy końcu tortonu wskutelk fazy orogenicznej .

nie notowanej w schemacię Stillego, a któi'ej• ·

.istnienie przyjmuje i ppdkreśla S~nowicz · .. (1:952:1. c.), następuje· wyraźne wynurrenie .się . · kr8wędZi. i. dźwiganie-diia ·rowu,

.

v.iskutek

czego ·

granice niorża pJ;Zesuwają. się w kierunku pół-·.·

nQCno-wscbodnim~ · · . . .-. . · · · . • . . · · W sarmac~e morze· .pf~uwa się

,

w

kierunku ni.Eclti Iqbelskiej f.:W9ł:Ynia,_ :WewająC .. tam

no-. ·\vie obszary. W ~i.Ągu

&artnaW

motzei cófa się ku

wschodowi i

oplls"zeza

granioe'Pol.slki dzięki :fazię

•.. .. · ;c • .. . . . · • . .. : . . .. - .. l '' . ' :. -. . -· . .

MAPKA MIOCENU

PRZEOGORZA

:

KARPAT

·

wgW.M.Kracha C1947>a

.

·

l ' '

.: .. •' >:

- zasięg tortonu ....... .'zesifg sllrmatu

Nowak (14,15) wyróżnia na omawianym tere.. . __

nie _pięć za1ewów morskich

w

środkowym ~·gór- .II. STRATYGRAFIA

·nym miooonie wg-nastę!mjącego porżądlku: , ·

L Najstarszy zalew...:_ he'!:weckipalrontolog1cż-

I>la

omówienia stratygrafii, ze -wZględu ria

rÓ----.nie stwierdzony je5t w warstwach onkoforo- zwój facjalny mi.ooenu <;aly obszar _Prredt~ót"za

· ~wych Moraw i Podola. W dorzeczu górnej karpackirego dz:relimy na 3obszary: l. Prt,cdgó--. . Wisły mamy z tego. zalewu osady grubo .kła- ne Karpat Zacpodnich od progu wadoWickireg<J, · -· styczne iihiste spoczywające bezpośrednio na ·-_ 2. Przedgórze: Kiu'tpat środJkowych do Sanu, -3.

-_ · ·karbonie, a z których te ·ostatr-ie wg Kracha · Pr7ledtz6rze

Karpat

Wschodnich na wschód od

-(10) zawierają makrofaunę-~ okoli!!Y kop~lni · ··. · Sanu.

w

każdym zaś z powyższych regionów ńa:-. -.. -·-:Silesia prawdopodobnie helwecką, w Dębow- leży Wy-dzielić strefę.przykaryacką i strefę pół- ·_

·· . . · cu;z~;tś wg Horcica: (u Tołwińskiego, 17) mik- -nocn_ą ·obejmującą czaszę i krezę pólnoCną ·wg

--- --' rofaunę helwecka: Na wschOdzie zalew ten nomenklatury Nowaka (15): (Tab.l).

_ _ _ .. · przyjmowany· ogólnie jako do).np--miooeński

· · •. wg niektórych autorów (2) obejmruje w1ek od L MOCEN DOLNY

. akwitanu do helwetu włącznie. (AKWITAN - BURDYGAŁ)

.2. Drugi z. kolei :zalew ...;_ dolno1x:lrtoński (wg

Friedberga opolski) żostawU osady wapieni'

litawskich, wapierii litotamniowy'eh i piasków

. . 'OOterosteginowych, warstWy ,-,baranowskie"

:

:

.:> ..

:Zakończone niekiedy warstwą erwiJ_iową, fo-

l'-. l'-. -.· :·· mację solną i serię tufitową oraz poziom gip-. - sowy, wg Friedberga ·i Nowaka rpawstały w

·o;;": regresji morza;. · •. · -. · ·. ·. _

· ·3. ''I'rztti ·zalew :_ Śl'()dft{ówotortoński (wg No-- . walka grabowiecki) zaznacZa się przez

dyskor-. dyskor-. _-; ,' .. dancję między pofałdowany1ll miocenem

so->· - lonośnym Wielic:tki i Bochni, a transgrad

u-. ·.: .::·jącymi osadami ilów .grabowieckich i

pia-.. . < akowców hoguclckich. : . . . . · ... ' ....

· 4. · Czwarty zalew ':'"""':' górno-tortoński (wg

Nowa-... ·.ka·buhłows'ld)' 2aznacźa się

we

wschodniej

... · .. :' · części basenu na E od Tarnowa ·jako iły z fa-:- -. . • uną lll.ieszaną tortonu i sarmatu {stąd inacmj

· · -nazwa ·wg Czarnockie~o "prasąrmat"). ·

5·. ·Piąty· Zalew :..:... sarmacki wjrksz-talcony ~lów-

..

. · nie jako piaski z lkznymi erwil:iami i_ maktra... _ · --mi oraz

·w

facji Jl~ębsZiej jakoiły .. zblioone do:

~· _ . k,rakov.i-ileclcich. W :Polooe wy'Stępujre tylko w

. ~- ::,-: granicacll dolneg-o· sannatu. . .' ·.... .

. Nhlazą··tJlCutwory·występujące

jooynfe

w.ob-, szarzre 3, :wschodnim, w strefie _przykar'packiej,

·· co do których autot"owie nie są zgodni, jeśli cho-. dzi o rozpoziomowimie szczegółowe. . .

. BujaJski (2), nawiązująC do stTatY'grafii miooe,:.

riu

rumuńskiego, żalicia formację solną starszą,

_ złoźOną z iłów, margli, soli i gipsów do akwitahu, ·

zLepieńoo zaś słobód:zkie do burdygalou, do które- .· ·.go zalicza ~ię również zlepieńce ~ruskawiecl9e .

2.-'HELWET

. . ... ~.

i

Piętro

·

i:O

pterwsze

i

miooemu

jest

udm~~db-5o-

-

·

.

ne

-

paloontologicznie na 2 . obszarach:. na, Siąsku ·. -.

i Podolu.' Są to talk zw. war8twY ankoforowe za• -_ · wierajace małż Ondopho_ra dubiosa Hoern. ·

.

·.

Na

Sląsku helwet rozwiriięty jESt ja!ro iły mar~

· ·· gllśte,· ·leiąee WJ:)rast

n:a

·

karbonie;-· -stWierdzone

paleontologicznie przez Kracha (10)

w

.

okolicy · · C.z.echowic, Brzeszcz i Dz;eh:ic (5),

które

.

łączą; się z helwetem okolic Morawskiej Ostrawy i MO-raw

('7), ·

gdzie na garbie karbońSkim (ponad

' ' 455 . ( '· . ·J . •! . . , :.i

' ·Piętt:!l

·'. '

·Sarmat · · .'. · '

T A B E L

A

·

S

-

'l' R A T Y G. R A 'F .l

c

·

Z

N A MIO'CENU PRZEDGORZA. KARPAT TABELA ł

J,>ozłomy

...

.

··

7'7 ,'

,

t

.

Priodgóne l<arp•t Za"'odnlob

1

-~

·

2. Przedgórze Karpat Srodkowych - r - = .. . . .· 3 •. Priodgó;... K.ipal W"'i>oilniob

Strefa .· .Sląsk . . Strefa Krako~k.~.Swięto- . . .. Strefa przyka~p~cka . Wolyń-Podole i czasza

l

'

l

'

.

l

'

przykarpa~ka. . przykarpacka -~zysk1e 1 czasza . . . . ·

Zwiry i piaski

iły (krakowiec.kie)

I'iaski z Chraplic . Żwiry i piaski

iły (pokuckie)

:.

: ··

'

·

.

·

·

.

,

,

..

·

,

.

,

l

·1

J>lioskl, • ""P"'""

'forton · :·: ~ ;: · · _ _ · _ Piaskl, żwiry . _ _ .· . serpulowe .

-gór.

nr.

: ..

.

.

:

;

· ·. ·

ily krakowieckie . · .· iły. pokuck1e .

-' · · : ~ . . . . · . · (warstwy daszawsk1e) • # • i ~ . • . . ł, . • •. • - • . ~ 'l ··'fo'rtoll : · .. sródkO:wy_ '

· Ily grabowiackie . 1 Iły

piaski hogucickie. · . Piaskiily. {pokucki. (bogucickie) e)

Piaski i margle ·

ily pokuckie

Iły grahowieckie -~ Wapienie i ·

piaski bogricickie ily z. Syndesmya piask~ z. Rajska ily krakowieckie

~~::-~1_.:_.

'

,,

l 'l. ' l l 1--~---.,. Torton, dolny: '--"--- -Helwet· Butdyg~~ ·. ... , Akwitan

P.

'

~J!S?~

;

W. erwiliowe ; W ... ubaranow- · skie'

r:

górfl:e .

·

.

··p .litotamniowy P .· podl itotamnio-wy·(w. haranow-'skię 'dolne)· . . :..._ i Gipsy

, W. chodenickie l Forma·cja solna

.. -{Żory) . .

Ily heterostegino-1 ny z lignitem

we (lJęnczyn) · W: dębowi~ckie dolne i górne · (Dębowiec) _ I_ l y. W. dęhowieckie górne

nt

z gipsami

w,

chodenickie=

•. (formacja solrui.) Bochnia, Wielicz-ka . Gipsy margl!'l erwiliowe Piaski przegrzebkowa górne

lly ·z Ostrea coclilear,

zlepieńce

Formacja solna· ·

(podolska) Kal.usz

Margle stehnickie górne. . · 'Formacja solna (kaluska) . . (Kalusz, Kosów) . G 'i p ~ y i anhydryty. · V\'arstwy erwiliowe Piaski przegrzehkowe. górne

.. Wapieńie litotainniowe ,. Margle stebnickl.e

Fiaskowce ·l uh

l

.

.

.

dolne

Wapienie

Iitotamniowe·

ily z Heterostegina Piaski heterosteginowe

(Brzozowa) '

Pinski, margle,

ily pleurotomowe (Korytnica)

Piaski i ily lądowe

·z. lignitem

·Piaski przegrzebieowe

dobie·

Warstwy dobrotowskie 1 ~iask~ z _Oncophora

· · l wap1ema słodko- · ?;Iepi~nce slobódzkie i truskawieclde · Formacja solna, dolria (staruńska) wodne ..

200

m

ai.

p, m.}

OStrawsko -

karWi.ńskim leżą ·iły margliste, ·pr-Zykryte zlepielicami otoczaków

bazalt).l jakląwieckiego z bogatą fauną ·.opisall4

·prze~ Kittła (1887) i Ganssa (1936).

.

.

Osta~n1o w.··'pęboweu· ·

na

śląskU· . cjegzyl1sJti~ . pod iłami rnargli&tymi z Silesii: i CzechoWie od- ·

· kiyto zJ.epie.ńoo' i Piaskowoe .zlepiencowate leżą-·.

oe

na

'kartbome, -~ nazwario warstwami dę~ .

wi.ec:k;im1 dolńymi.

a

·

:

uy

vJyrej 'lażB.oe w~twami

dęboWieć.kimi górn~. Ze: względu na makro.fa-· .. unę Kracha z okolic Silesii oraz mikrofaunę·

hel-wetu

z.~·ilów warstw drębowiec:kich .górnych .wg

. liorCica, oby-<hva poziomy 'zaliczono .do hel wetu,.

.

tym

·

bardziej 00 wyżej leżą. iły ltgplkowe zawiera-.

jąoel makrofaunę, na ·której podstawie

.C.zarnoc-ki (3) ·i Kowalewski (9) zaliczyli. tę serię do naj;.;

. ni7.szej części. tortonu dolnego. Na ·środkowym

-Obszarże. helwet morski riie Zq.stal stwierdzony.

Natomiast na południoWych i wschodnich zbo-· .. c::żach 'Ó-ór świętokrzyskich ~Korytnica, Chomen- ..

tów, nad Opatówką w Międz)11górru) Czarri.ocki.

.. ·i-Samsonowicz zaliczają· utwmy -liłnn!i'C'Llle: iły

i piaski z miałem roślinnym i lignitami cio lądo­

. wego helwetu, poniE!waż . leżą ·pad najni:hszym

:tortonem. udowodnionym paleontol<Jgieznie.

·.Na Wschodzie

w

strefie przykarp~ do hel.:.

.

wetu

zadicza· .się . warstwy dtobro.towsk1e

wy-~lcone. jako piaskowce cienkolawieowe

mi-. · kowe, ·szare, falisto pręgowane, · z wkładkami . łupków ilastych. Nra Podolu występuje helwet

nadStrypą, w olroli~yBUczaćza jako piaski z

On-cópho?:a ·oraz ~ej lezące wapienie

słodko-wodne. ·

_3 • . TORTOO_.·

Podżiał tottoruil j1est :najbardtzń.ej sporny,· jak

·nówn:ież istnieją -duże· różnice

w

_zapatrywaniach

autorów <>dnośnie do wieku paszczególnych

po-ziomóW. wynika

·

to

2: braku. r

charnkterystycz-' nych.skamieniałości przewodnich, stąd oznacza

-nile wieku warstw mioOOńskich oparte 'jest w

.za-sadzie. na uwzględnianiu . stosunków ·

procento-wych w faunach (1).-Friedberg (6) dzieli torton ha dwie •części na· podStawie wyst-ępowania

gip-sów, mianoWicie. ri.a torton dolny, podgipsowy,

obejmujący warstwy pO gips włącZnie, i na tol'-..

ton górny, czyli nadgipoowy, stwierdzając j~oo­

noc~~nie, że

te dw

a pożiomy tortonu mają

pd-mienne fauny przegrZJebków, Czarnooki (4) przyj

-. muje za podstawę podziału warstewkę

erwilio-wą ·.jako gr~iczną między tortonem dolnym

a górnym.

·Nowak (14) idzie za.póglądami Fd~berg·a,

dzieląc torton na dolny i górny,· z tym że do

dolnego zal8.cza 2 piętra: opolskie (Friedberga)

i grabowi.eckie,. a w tortonie górnym :wstawia

piętro ·buhłowskie (Łaskarewa)~ Krach (11) jas7r qę przectrzyściej dz:iJelli toi·ton na. erolny (opolian),

środkowy .(g:rabow~an) i górny (buhlowian).

Za-łączona tabela· wg Krncha przedstawia ró~nicę

autorów w prżyjęCiu granicy tortonu dolnego· ·

i górnego. (Tab. 2).·· ·

TABELA 2.

. TABELA.PORÓWNAWCZA

-RóżNYCH PODZIAŁóW TORTONU DoLNEGO

wg. W. M. Kracha (1947)

· Torton .dolny

l

Prasarmat Torton górny dolny

l

. Poz: .

'

l

Warlitwy .,. Poz.' · odoiski

·jCzarn!)clą

lit~t~niowy ·. ,,baranowskłe' . . P . . · 1988 ,

Torton dolny .. , ·. · Torton górny ,. · ..

. ' Ko.wa~_'

~,.-=-~

.

l-fio...__

.

..,...,--1-=lf

t

-'-

1

t~·

.:.c..

-.l-,--'-

.

-'-Po-z.-. -kr-a-'k'-o-w-ie-c'""ki...:.. - - - 4.

·

1

1

i~~~~

.

IIII. : · nitiJ, .

... ,Frledl:le!IJ

Torton dolny (Opolian) · 1938 ·

Torton dolny (Opolian) · .

l

Nowak . :1938

Poz .. 1· .·· Poz. l ·warstwy . , W- wy .,. Poz .. , Krach

JOdlllo· litOliliO ' b. aranowskle~' erwllfowe 1947

IIII. . · " . . · . gips.

A. · T o r t

o

n d o ln

y

·

. (piętro .opolSkie) ..

.

Najpelniejs~y

profil

9-s~dów

dolnęgo

wrtollłli

wYstęiruje na południoWych z~h Gór. świę­

to~yskich .i na Podlolu.

w

·

oparciu o powyożsre.

rejońy. podział szczegółowy tortonu :dolnego wg

Nowaka (14) i Kracha (11) jest następujący:

5) poziom gipsowy, ·.· · · · ·.

4) warstWy erwi'liowe, . .

3) warstWy ,ibaranowskie" górne (Czarnoc.,.,.

kiego) {lub pr.zegrzebkówe górne),

2) :pOziom litotaln.niowy, · · · . . · · '

l) poziom podlitotamńiowy (lub warstwy ba-,

ranowskie dolne Friedbei'iga, lub warstwy

przegrmbkotŃe dolne). · ·

W ókolicach Gór ŚwiętokrzYskich (i. Miecha-. ·

wa) poziomy powyższe wykształcanet są nastę-:

pująco: . poziom l jako piaski ochrowe i białe,

margile i iły p1erurotomowe (korytnicki,e).

Po-ziom 2 litotamniowy skl:ada się z margli opiasz;.; czystych he'OOrosteginoWy-ch . (z otwornicami H e- ·

. terostegiria costata i Amphistegina haueri) i yvyż.., .

·.s:iych litotamnioWy'ch lub z wapieni litawSkich

i Utotamniowych (Pińcżów). Poziom 3 -warstwy

bararnowskie" w znacooniu Czarnockiego skła­

dają się głównie z piasków i piaszczystych mar-·

gli, nieraz glaukonitowych z bogatą fauną pr~ ·

g.rz,elbkową (Chlamys scissa Favre), ku połudmo:­

wi przechodzą w iły z Ostrea · cochlear i A mus~ .

siu m denudatum. Po.ziom ·4 ·przedstawia deniut-.

lk.ą warstewkę matglistą Zawierającą prregr.zebki ·

i małże.. Modiola hoernesi Reuss, Ervilia pusil!a

Phill.. Warstewka ta zaznacza wpływ wód slo

d-lqch, .Ponad nią lerl:y 5 poziom, gipsy w

towan;y-stwie iłów łupkowych, margli i wapieni,

pow-stałych ż rozkładu gipsów. . .

· Na . p,odolu pazłomy

te

są podlobnie wykszta

t-cone z pewnymi lokalnymi zmianami

facjal-nytnL . · · · · · · .

, Na porudnie od powyższych 'Stref tworzył~ się

. . . . :

glćiwrtie __ osady ~l~te,-'nat..ótlli_ast ~'twofY pias~Y"' : :: •

_ sbe, margl~, ~ p~e wszy.stkrm 1itotamruowe

-

w

tym

kierunku

zanikały .

·

·

c.

:'

i'

·

Q· r t;:<> •n .... g.;ó'r n Y

"'

,

·

·

.. -- ..

- ; · . (piętro ibuhlowskie) , . · ~ -. · · . . . . .

Zalew

buhłowski ~.astąpił ~d-

·

v:r~~<K!U:,

-

P~if.

i;

.

N.a.

$lą$~ _ąpolian rozwini~~ jest)~~ ~ły

z wapieniami . słodkowodnymi Ckoło L1?.1ąza)

i-forinacją solono_śną (gipsy i .sole) koło Zor -l. Za-_

wady w stropie•. Poziomu 1 nie stwierdzono. Po-- ziorri _2 jako iły ooteroste.Jginowe WJ71kryto W

~-•--czynię kolo·Wadow-ic. Temu poziomowi odpow1ac... dają koł<>c Krą!kowa margle ostrygowe . (Panow, _

1935) i wapienie 'Słodkowodlne! być

moze

mlod--sz,e. Wyżej l•eżą zlepieńoę, _ily z Ostrea coc.hlear

-i iły z gipsamL. - _ __ . . _ _

-Gipsy (w ŁagieWnikach, SwoszOwicach)

wska-rują na· regresję morza., Dolny torton~w Krakow-..

. -skim jest mniej kompletny. - _ _ _

-•

W

strefie przyJ.rerpa~ na_ ohszar~_ środJ.t_~­

-:Wym dolny torton lerZy częściowo na flisru,

częs-- Ciowo opOdJ fliszem; rozwinięty jako -warstwy

cho-denic'kiei, naj:Lerpilej p6znaoo w okolicy

Vfielicz-ki .i :Bochni, odpowiadające pO~omoWi .wa:st~

baranowskich" górnych. Warstwy chodemclne

;,rykształcone są

tu jako formacja

-

solonośna

.

_są

.to iły_ łupkowe. ciemnoszare lub sinawe, .. ktore

··-w·spą~u zawierają JX>kłady soli i .gipsy, a ponad kompleksem. solnym tufity, tt:tar-gle krzem1o~o:--"

_ _-: wę -i lupki <Jrąz . V'_ stropie

w

za~--gdowsk!ęJ, w Swoszowicach,.Maszkienicach k. Brzeska

gór-n-2

gipsy,-odpovviadająoe · .gipsorrl-Ś\Yięto!krzys~m

· ipo4ólskim. GipsyU.zborn~, jak ostatnio stWl~r­

. dżily wieroenia, należą jako drugi fałd dio

g~p-. sów formacji-'Solnej faldu bocheński.ego. ·

N a· W-schodnim· obszarze przykalllackim dolny

tortoi:l rozwinięty jest jako margle stebnickie

-'(Starunia), pstre łupki (Bujalski, 1931), warstwy

-·-·· balleki e-(soma: formacja Kałusza i _ Kosowa) ku . :górze przechodżąCe w·szare lupki ilas"OO z

gip-• s,em; •często zasolone (Kuźniar, 1930). Te..:giJ?SY:

. i anhydryty leżące nad· m.arglami stebmck1m1

. górpyrrii mogą być odpowiednikiem gi}EÓw

po-dolskich. ·

B .. :Tortoń środkowy. · ·-(piętro giabowieckie) ·

' · · _Jest

'to

pięt~ nadgips(>we, które w cżaszy .roz~

winięte· jest monotonnie . jako utwory prnerważ;..

nie· ilaste zwane na· zachodzile .· krakowioeckimi,

.. a. na _wschodzie .pokuckimi lub ceritiowymL _ .

N a brregu. pólnocriym· i poołudniowYm 1 _osady

· 'łoeJZą nieżgadnie na piętrze podlgiopsowym,

trans-. groedując częściowo na flisz karpacki. W strefie

· przykar_-pa(!kiej na. obszarze zachodnim i środko­

. ··_ wym piętr-q

to

wykształcone jest w facji ilastej

· jako iły. ,grabowieckie lub

w

facj:i piaszczystej (Wad:ow,iocoe, WieUczka, · BrZJeSko) _jako piaskowce bogucickie i piaski z Rajska. .: · · ·

._ Na ,z'boc2lU GQr ·. świętokrzyŚkich występuje·

·piętro grabowieckie jako wapienie lru-b ily

syn-desmyowe. ·

Na Podolu zaś jako piaski, trJ4rg1e, wapienie,,

· -·. se:rpulity- i łupki, loka_~e wapienie

litotamnia-. w_e i ·tufity. Częściowo piaslrowoe tego piętrR

--pr21e•chodzą

w

._

z1epieńce, jak· szct.oerpanowickie na

§

odJ -Tarnowl;ł,--radyckie. ko~o pobro~i-la.

45-8

nosząc nową faunę typu:: sarmackiego, któl'a.;

zmieszala-się z :fauną tortońską zachodnią ("pra,..

-. sarmat"). Sięga na zachód tylko po .o'kolioo Tar-..

nowa, pr.rechodząc kU północy w tFansgresywillę ułożenie na niższych_ ogniwach. Na półr;tocy

wy'-·.

kształcooo jest ono głównie jak o pia'Ski i żwey; . , .

.

:

na

Podolu · jako piaski i wapienie -serpulowe.

(Miódobory)~ · . · · .·

- W. oentr~'lne:i cZęści morza utwory· .przechqdzą ...

w fację ilaątą kra!kowiecltą, na wschodzie w

pO-. kucką. W strefie przykarpackiej

J:>rak

piętra

blth-low.sk~o. · - ·

· .. 4. SARMAT _,

_..

_·

·. O · "':.~ ·-·~ .!·,··w~ ... l • ·-•. ~ :·~··:' • . ·/'·,._

•. · · Za'S1ęg ·)€go. aest . Jeszcze · _mnle]szy ·} .. morzę :.-.

·

·

w

tym czasie silnie się wyBladtla.· W granicach _ · .: . Pohslti -występuje :tylko dolny sarmat. Główn~ .

· . obszarom jtego · rozwojlll jest Wyżyna-Lubels!ka i W~yń, sięga do okolic Tarnowa i Przemyśla. N a północy są_ io żwiry i pias'ki, · ku południowi

. . 'przeważa facja .ilasta zbli'żona qo krakowiedkiej:.

, W strefie przykarpackitej-_pojawia się facja_:Pia:---·

· • szczjsta (piaski z~Chraplic). Z. począ'l!kietn. śt~­ k.Owego sarmatu morze·mioc~ńskie opuszcza Pol..,.

, . skę wycofli.jąc się

;na

-

wschód; . - - ·

III. PODSTAWY STRATYGRAFICZNE

w ·

nii~

!e

występuje

. !>ogata

makrofauna:

. :zło2nna z korali, mszywiołów, małżów· i. ślima­

ków. Ponadto rzadziej trafiają ·się rami.OOionógi,_ . -.jeżowoo, wl\sonogi, otolity. Z ·roślin ·liczne są

.glony z rodzaju Lithotamnium ... ···~ mikrofauny

· bOgate są otwornice-i- mal'żora:CZki.

-

z

otwornic

·-wYstępują ·_·nieraż masowo Ył dlolnym:·tOrtonie .

· Heterostegina costa,ta i Amphistegina haiteri; _.

-·. !>odstawą . strl!ltygrafii . naszego miocenu :. są

'. przede wszystkim mięczaki. Na polu badań

fa-.. uny mięczaków miocenu w Polsce zasłużyli się ·:

J.

Niedźwiedzki,,A. M. Łomnicki, W. Friedbęrg,

J. Czarnocki, K. Kówalewski i

W.

Krach. Szczę-.

gólnie ważnym dziełem jest m~nografia mięcza­

ków W. Friedberga (5). . · · . -,

· · Dla belwetu -ważną· sikanili:IDialością przewod-, · ·

· _ .riią.jest Oncophora dubwsa, Luci~ denda.ta, Me-

-. - Zan.OpsiS impiessa, :z; których diwie ~ta tnie

wy.,-

_

-.· .stępują .również

w

tortonie oolnym. -. . .

Dla tor.toriu przewodnimi formami wg niektO.:. rych · badaczy są: -erwilie, syn:desmie i prze.,.

grzebkL ·· · · · ·

W dolnym tortonie (opolian:ie) w)rstępuje czę-·

·sto ErviUa pusilla.. Modiola. kOmesi,- Spirialis. _

.

·valvatina, Cepaea silvana,.: .Clavatula .polonica,·

Pecten :besseri, pospolicie -zaś Amussium cris.ta- ·

·tum, Am. denudatum, Ostrea cnchlear, Chli:Lmy_s·

scissa, Chl. seniensis, Ch!. Zilli. _

. W śrOdkowym· tqrtonie · (grabowianie) wystę- . : pują najczęścioej: Potamides schaueri, Turritella. -··

r.abae;Pecten besseri, IsocardUL cor, Ccirbula, gib- ·

ba,- Pectuneulus pilosus, Teteb--ralia bide!ttata;

· Orbicella Teussiana. Są

to.

.

formy występ:ująQe

,

W

.,

górnym

tOrŁÓnie

-

'.

(buhlowfanie)

·

wy~tępuje

•

failń~ ńi~zaria; tortońŚka i sanrnic:ka,

denkookO-rupowa;

Chlamy

s

wolji,. Chl. nev:rń<iyri, Ch.

post-

·

· hu1na, · ChL galiciafw., Syndesmya reflexa,

Syn-_desmya scythica, Ven1Ls konkensis, Erv.ilia

po-dolića vąr .. dissi~a; Mohrensternia sarmatica, 'M.

pseudosarina.tica~ I:tyd.robia hOrnesi: ·. · · · .

. ·'

.. .1. ~B i e d a

F

,

~Młodszy trżecioi.-zęcf Karpat i Przed'-'

· ·górża. "Regionalna Geologia Polskt T. l, Kati>aty,

_ .. ·z. l, Stratygrafia", str. 156, PTG, Kraków 1951.

·. ' 2.: ·:S u_j ak o w s k f B.· - Budowa geologiczna

Kar-pat Wschodnich między Lukwią a Rybnicą.

"Spra-woZdanie PIG" ·T~ VI, Warszawa .1931.

3o '.C z ar n o ck i J. - O ważniejszych zagadzij.eniac_h .

~ : · stratygrafii l · .paleogeografii polskiego tortonu.

. · · ;,Sprawozdanie PIG". T. VIII, z. 2, Warszawa 1935.

4'. C z a r n

o

c k i J .. - Przewódnie rysy stratygrafii

.

-

.i

pilleogeOgrafii mibcenu w południowęj Polsce. 1

,Po-. ·-"siedzenia nank. PIG'';..Warszavia 1~33, ·' · · ·

· -~ 5. F r i e d b e r g · W. - Mięcżaki mioceńskie ziem

·.· . , polskic;h. Lwów 1911..-1936. . ..

· ·· F r i e d b e

r

g ·.W.. ..:... Mięczaki mioceńskie z.iem

. •. . polskich i kraJów sąsiednich. Część I. Slimaki i· łód­

. ; · · · konogi. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1954.

·a; ::Jrr i e d b er g W ... - Przyczynki do znajomości

. miocenu· Polski; Cz .. I. i II .. "Rocznik PTG" 9,

Kra-.. , . kQW 1933. .. · . · • . . ; .

.. 'l' .. :Frl t!'d b er-g .

w

:

_.

oUtwory mioceńskie w

Euro-.. ' Euro-.. ·. 'pie _i-próby· podziału tych • utworów Polski.

,,Kos-·. . . , · ,mos'~ ·36, 37, Lwów 1912. . . . ·

••-· .iJ; °Friedberg

w

,

- .Uwagi nad noWSzYmf ..

próba-. i

"""• .. ::-.··.

· Sarmat .,

preynO.si

2 sobą .· fauńę prowincji

wschodniej w facji .ipólsłonef: Ervilia poclOlica -

-var .

.

dissita, Tapes ·gregaria, Ddfsanum :

dupW:a-·

.·

titm,

MohTensternia i'nflata, M. sarmatiea,

Fota-mides pictus var. mitralis, Gibbula cremenEtnsis,

Centhium rubiginos.um, Limnocardium

tithopo-dolicum. ·

.. _:

-

.

mi podziału· rułszego mibcenu; ·;;RocZnik PTG"· "1; ;

Kraków 1931. ·

9. :K o w aJ e w ski K. ~ Stratygrafia miocenu. oko

-lic Korytnicy w porównaniu z trzedeirzędem

pozo,-st<łłych obszarów Gór Swiętokrzyskich. ',,Sprawoz~

danie PIG" T. VI, Warszawa 1931. ·.

·w

.

.

K r a c h W. M. ~ Badania nad miocenem śląsko-. ·

. krakowskim. Wyd. śląskie PAU, Prace geologiczne

·. · 7;· Kraków 1939. · . . . ·.

U.-· K r a c h •· W. M. - Miocen. okolic 'Mi~ąwa. ,,Biul.

-_.. ·PIG'' 43;· Warszawa 1947. . · . . .. . · ·

12. K r a c h

w

.

M. - Ostatni zalew inorski w Pelsce.

· · ;,Wszechświat .. --z. 3, K.rak.ÓW-1947. . · "; .. ·.

13. .K s i ą ż ki e w i c z M. - Podkarpacie. "Zarys Geo~ ·

-~ _'logii Polski"--str. 192, PWN, Warszawa 1952; . ·

14. N o w a k J. - Dniestr a gipsy tortońskie. "Rocznik

.PTG" 14, Kraków 1938.

15. N o w a k J .. ~ Miocen pólnocnej krawędzi. Karpat;

-,,Rocznik PTG" 17, Kraków 1948. · · · · ·

16. M i t u r a F.,· K u

c

i ń s ki 'r. -'- PrżyczyneR: do . ·

.P.udoWY geologicznej rejonu Dębowca i Drogomyś!a: · .

·"Geol. 'Biu!l . .Itd. PIG" ni -s; Wanmawa 19S2.' · '

-17.- Tołwiński K. - .Brzeg Karpat. "Acta GęQL