Stratygrafia miocenu Przedgórza Karpat Środkowych na podstawie mikrofauny

ZBIGNlEW KIRCHNER

Stratggrafia miocenu Przedg6rza Karpat Srodkowgch nB. podstawie mikrofauny

TRESC: Wst<:P - Profile mikrofaunistJy=e: proW Mlelca; protll Llpin kolo PJJzna;

profil Pilma; profil Klaia; profll Siedl"" - ^POziomy mlkrofaunislyame, ich kore- lacia I zaSl~ geograficzny - Ose.dy chem!czne - Zebranle wyn1k6w - Litera-

tura cyOOwana

WSTJ!;P ,

Stratygraficzny podzial miooenu oraz pozycja stratygraificzna mio- ce~ch osad~w chemic.znych, spotykanych ^W r6Znyah mlejscowosciaoh PI;!:edg6rza Karpat, jest nadal sprawll ^{o~artll i} przedmiotem doSe oZy- wionej dyskUBji. Oatatmo ponownie zaznaczyla ^'si~ r6Znka zdan Co do liczby poziombw osad6wchemicznych, ^i.ch stratygra~lcznego polo:i:enia

j'wzajemnego ^stosunku.

N a 9g61 przyjmuje sil:, ze w strene przykarpackiej istniejll dwa poziomy osad6w chenrlcznych: starszy, odpowiadajw Pokladom soli kamienfiej Bodmi i Wieliczki, oo-az ml:odSzy, od.powiadaj~y gipsom Po- dola. Do ml:odszego poziomu przydziela ^si~ gipsy Miechowa, okolic Kra- kowa, margle siarkonoSne SwoszoW!ic i in. (Krach, 22)·.

Istniej'l dane przemaW:iaj~e za ujmowaniem wspomnianych oaa- d6w chemicznych w jede.n poziom stratygrwczny. '

Ustalenie dokladnej stratygrafWz.nej pozycji osadOw chemicznych miocenu Przedg6rza ma donioale 2:naczenie zarowno dla wiedzy teore- tycznej, jak ⁱ dla jej praktycznego zastosowania. W rozwillZaniu tego zagadnienia szczeg61nie zainteresowany jest przemysl nutowy, kt6rl>-' mu dobra, znajomO!lc stratygratii u!atwia korzystniejsze sy.tuowanie mereei'. ^w poszu~iwaruu

zloz

bitunrlcznych.

Dotychczasowe publikacje, dotyczllce ^mIkr~auny mors1<iego mio- cenu PoIski, wyliczane tu w porzlldku chronologicznym (A. ReuBs, 36;

S. Kpntkiewdcz, 19; J. NiedZwiedzki, 32; V. ^{Uhlig, 40;} J. l.oIImi(l\ti, 27;

• Cyfry kUT3IIWq w nawiasach odBylaj~ do spisu Iitet'atury na k06.cu -.rtykulu.

ZBIGNIEW KlRCHNER

J. G~.zybow.ski., 15; W. Friedberg, 7-11; A. Ltebus, 25; J. Siemiradzki, 37;

F. Bieda, la; T. Chlebowski, 3; J. Syniewska w ptacy K. Skoczylas-Ci- szewskiej, 39; J. Maleck!, 30; E. l.uczkowska, 28 ! 29) zawierajll og6lne, niezbyt pewne dane co do wieku badanych wa'rstw, zupelnie zaA prawie nie inforrnujll ⁰ stratygraficznyrn podziale^1•

Badania mikrofaunistyczne prowadzone od killru lat przez prze- mysl: naftowy doprowadzily do wydzielenia poziom6w mikrofaunistycz,.

nych dla trzech duzych obszar6w morskiego miocenu Polski (Z. Kirdh- ner, 17). Dzi~ki temu moma bylo przeprowadzic z koncem 1953 roku pierWSZIl prbbEl kore)acji poz.iom6wIpikrofaunistycznyCh obszam Gd6w- BoChnia Z obszarern Solec-Mielec. 0 pr6bie ,tej infonnowalem w6wczas na naukowyrn posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Kra- kowie. Paralelizujllc pozlomy mikrofaunistyczne wymienionyCh obsza- r6w wysun!ilein r6wnoezeSnie sugestiEj, ze ser.ia solna Bochni ! Wieliczk!

praz g!psy i anhydryty wystEjpuj~ce na ob.szarze Mielca Sll r6wnego. lub prawie r6wnego wieku. Drugll pr6~ korelacji przeprowadzilem pO uzy- skaniu interesujllcych danych rnikrofaunistycznych z roiejscowoSci Pi],.

zno i Lipiny k. Pilzna (18).

Badania mikrofaunistyczne 'przeprowadzone w miejscowoSci Klaj

i

Siedlec k. Bochn! dost.arczyly danych pozwalaj'lcych na rozszerzenie . zasl.~ pozlom:6w mikrotaurllstycznych i r6wnoczeSnie potwierdzajllCYch nastEjpstwo stratygrafiiCZI1e tych poziorn6w. Stwier.dzone ich :nast~pstwo

. rZUc8

§wiaUo na stratygraficznll pozycj'l osad6w chemicznyeh miocenu

'Priedg6ma Kaxpat SrodJiowych i dodaje argurnent6w dla wyrazonej

poprzednio sugestii 0 wieku tyCh osad6w .

. ' ,;.. '\ .

Nlniejsze opracowapie jest nieco rozszenonym referatem, jaki wy- glosilem na nauk.owym posiedZeniu Polskiego Towarzystwa Geologtc1)- iiego w Krakowie w styczniu raku bieZl\cego. .

Korzystam z nadarzajllcej si'l okazji, abyraz jeszcze podzillkowac moil::!l przelozonym: gl6wnernu geologowi Zarzlldu Przedsio:biorstwa Geo- logiC7lno-Wiertniczego Pr~emysl:u. Naftowego prof. drowi Adamowi To-

k~iemu i kierownikowi Gl6wnego Laboratorium przemysl:u Nafto- wl1go doe. mgrowi l.n:i:. Zbigniewowi Obuchowiczowi ia stale zyczliwe poparcle, mojm .zrul. w,sp6lpracownikom za ozn~ie i wy'bieranie mikro- f~u.ny, za' praC'lnaQ. maceracjll i szlamowaniem . prob oraz lnne prace PP:lJl.o.c:n.icze. Prof. dr.Franciszkowi Biedzie uprzejmie dzi~kuj'l za zyczll.- we wskaz6wki w pDCZIltkach mojej pracy; a drow! Tadeuszowi Kucifl-

!lli;ieDilU.--za przyjacielsk\e rady i chEjtnie udzielane materialy •

• ^{li'~ .oddaniu nln~81/1Oj. pracy do Redak~i ukazaly ~ z} drultu dwie pr"",,:

A. Sullmioklego: MilioJldea torioDako-aarmaekle z SuclhowoI! (394) I S. Alexandro- wl_: UWagI. o. Btratygrafil polskleio tortonu (1).

STRATYGRAFIA MrOOENU PRZEDGORZA KARPAT SRODKOWYCH ·423

PROFILE MIKROFAUNrSTYCZNE

Na terenach badait: Mielec', Lipiny k. Pilzna, Pilzn.o, Klaj i Sie- dlec k. Bochni wydzielHem nast<wujllce poziomy mikr.ofaunistyczne: od dolu

1. poziom uwigerynowy 2. " denrdrofriowy I 3. osadbw chemicznych 4. globigerynowy 5. " dendrofriowy II

6. " bulimlnowY i odptiwiedni poziom millolidowy 7. " mikrofatmistycmie nieokretlony

8. " ,anomailinowy 9. " dolny ubo-gi 10. " srodkowy oogatszy 11. " g6rny ubogi

12. " artykulinowo-elfidiowy 13. " uI>ogl

Sklad . mikrofauny poszczeg6Jnych poziom6w bl:dzie .opisany w na- st<wnym rozdziale. Wymienione poziomy mikrofaunistyczne posluZIl d.o .opisu profil6w przedstawionych na fig. 1 (p. s. ~). Zaczniemy od qpisu

profilu Mielca. .

Pr.of.i! MiIe!ca

Przedstawi.ony na fig. 1 profil Mie1ca jest wlaSciwie pro!ilem syn-

~tycznym, poniewaZ zestawion.o go na podstawie danycih z profilu wgb:b- neg.o WOjslawia i Smoczki, obrazuje zaS .on rownoczeSnie stosun·ki stra- tygraficzne calego obszaru p.oznane w kilkudziesi(lCiu innych pr.ofilach³ wykonanych na tym terenie. MikrofaunEl tych pr.ofil6w oznaczali: Irena Heller, Felicja HUBS, Ant.onina Jednorowska, Zbigniew Kircimer, Ewa l.uczkowska, ZdzWawa Milewska, Krystyna Morawska, Janina Syniew- ska i Janina Wa8niowska.

Profil Mielca rozpoczyilla Dd dohl lezllca na podloZu mezozaicznym warstwa buliminowa poziomu denmofriowego I, oznaczona na wykresie (fig.1) lic2lbll ~b. Grubosc tej warstwy na .og6l nie przekracza okolo 20 m.

Warstwa buliminowa poziomu d.endrofrioweg.o I przechodzi kil g6rze w warstwll z ubogll mikrofaunll (2c). Warstwa ta, prawie .0 polowll cien-

I: Nazw~ Mielec obejmuj~ liczne profile w.gl:~bn-e . wykonane liB obszarze o .ksztalcie wliZonym do' trojkqta, kt6.rego wiermhol'ki stanowiq ~ejscowojci Solee, Gwoi:dziec i U(jocie Sanu do Wisly. .

• Profile wykonano w naBl<!puj,ljcycb miejBCowoScIach: BUBko-iZdroj, Solec, Ostrowce, Swiniary, Zbor6wek, Kocowa, Blupia, M.::d:rzechOw, 'Brzez6wka, Slupiec, Otal~, Ka~zyn, Podborze, Trzciana, Wojslaw, Wpla Plawska, BJ;'ZYicie, Slnoczka, Golesrow, Rzo0h6w, Niwi'Ska, Brazylia, Komor6w, Gwo~~.

ZBlGiNll!lW .KIlRCHlmR

8ied/ec Ktl{j Pi/zno Lipiny

---

, , _,

--

₆

, , .8

, ^,

, ,

.

, ,

_,

,

,

^·5 ₅

3 , ,

,lie

~

2e 4c

- 2 b -

I~

^{"a 3 4c ,lib 4b}

2 2 I ^4c

4b

1/

^{40 3 4cb 4cb}

, - 2 8 -

1 - - . - f?.q

/'

2. _4c

2

2_ 4c

Fig. 1

Profile mikro.taunistyczne z Siedlc8, Kla- ja, Pikna, Lipin i· Mielca 1 pozi'Ol1l uwigerynowy; Z pozi.om dendro- friowy I, Za wraratwa onbulinowa, Zb w.

buliminowa, 2e w. uboga; 3 poziom ^O&a- di6w chemicznycll; 4 poziam gIobigeryno- wy, 4a warstw8 plonna, 4b w. radiolario- wa, 4c w. gIOib,igerynowa; 5 poziom den- drofriowy II; 6 p. bu.Ii.minowy (miliolido-

~); 7 p. niedk:reSlony; 8 p. anomalinowy;

9 p. dolny Illbogi; 10 p. Srodkowy bogatszy;

11 p. g6rny u.bogi; 12 p. artikulinowo- elfi- diowy; 13 p . .ubogl

W profilu lGaja odcinek I' j,est d'WUkrot- nie tPowfE:kgzonym odc·inkiem I, w profilu zaS Mielca odcJnek II' jest s..,sciokrotnie powi'lkazonym odc.inlkiem H. Odcinki pro- filow bez liC2iby OZDO.czaj'l<:ed poziom nle byly dokladnie badane; odcinki zakresko- wane skosn!e odnosq sd<: do podll>i:a me-

zoroicznego

I ,

, , _-

₈

- ---

,

_,

I

,

3

a

4b

I I

- I

I I

I I

,

I I

I

I

,

I I I

I I

I I

I I

---

7

I

,

I I I

,

I

\

\

I I

I I

I I

- - - -

8

I I·

I I

I I

I I I I

\ I I \ I I I I I \ I

\ I

\ I

-

-

^-

--

5

I--4c'-

1-2b-

Mie/e~

I 13

I I

I _I 12

I I

I

I _I· 11

I I

I

, ,

10

I

I 9

, , ^I

, , , , , , ₈ , , ,

, , ₄

}

, , ,

9

, , ^I

, _I

I 8

I 8

I I

I 5

I g'

I

Hc-

I Bx

,

I 3

, , , fg , , ,

I

,

STRATYGRAFIA MIOCENU PR2JEDGORZA KARPAT SiRODKOWYCH 425

sza od p(}przedniej, podSciela poziom osadbw chemicznych .. Osady che- miczne {3) nie zawaeraj'l mikrafauny i sol wyksztalcone w postaci gips6w i anhydiryt6w, miejscami takze siarki rodzimej. Na osadzie C!hemicznym, kt6rego gruboSc dochodzi gdzieniegdzie. d(} 30 m, lezy poziom globigery- nowy (4). W poziomie tym mozna wyr6Znic 1e::i:ElCEl na oSadzie chemicz~

nym warstwll plonn'l, bez mikrofauny, grubooci 1-3 m (4a), zakonczon'l w stropie warstwEI radiolariowEl (4b), grubooci 1~3 m. Na warstwie radio- lari(}wej lezy warstwa globigerynowa (4c) z licznymi globigerynami i spirialisami. Grubooc warstwy globigerynowej wynosi ·okolo 10-15 m.

Nast~ie, idElc ku gorze, przechodzimy do poziomu dendrofriowego ^I~

(5), ~t6reg(} gruhoSc nie przekracza na og61 15 m .. Granicll mifldzy pozio- mem globigerynowym a rezElcym na nim poziomem dendrofriowym II wYznacza pojawienie sill wsr6d licznych nadal globigerynid elemenl\:.6w mikrofauny aglutynujElcej. To pOjawienie powoduje zmian'l skladu i tym samym charakteru mikmfauny oraz przejscie jej z zespolu mikrofauny planktonowej w zespol mikrofauny mieszanej: planktonowej i dennej z przewagEl tej ostatniej.

BezpoSredni(} iIla pozi(}mie dendrofr,jowym II le:i:y poziom milioli- dowy (6), poprzednio nazywany przez mnie "strefEl kwinkwelokulinowlI"

(18). Na poziomie miliolidowym, ktorego grubooc waha sill w granicach

10~15 m, lezypoziom anomalinowy (8), rn.i¥szo~ci od 15 do 200 i wiflCei metr<5w. W obr'lbie tego poziomu mozna wyroznic dwie do trzech warstw antykulinowych. Le:i:'l one nad sobll w pewnyCh odstllPach. Ze W2lgllldu na sklad mikroiilUny warstwy artykulinowe sll bardzo charakterystycz- ne i tym samym latwe do odr6Znienia. Na poziomie anomalinowym lezy poziom dolny ubog; (9), a na nim nieco od poprzedniego ciefiszy poziom srodkowy bogatszy (10), przykryty od g6ry poziomem g6rnym ubogim (11). Lllczna grubl>SC tych ,trzech poziom6w doC!hodzi do 300 m. Powyzej tych poziomOw le:i:y pozi(}m artykulinowo-elfidiowy (12), grubl>Sci okolo 150 m. Le:i:llcy na tym poziomie poziom ubogi (13) grubosci okolo 100 m konczy utwory miocenu na obszarze Mielca .

. ProjiZ Lipin k. Pilzoo

MikroiaUillll tego profilu oznaczyla Aleksandra ZyC!howska. Profil . (}d dolu rozpoczyna poziom d~ndrofriowy I (2) z warstwll buliminowll w stropie (2b). POiIlad buliminowlI stropow'l cz~ci'l poziomu dendrofri()- wego I le:i:y strefa wysokich oporow e1ektryoznyc'h, interpretowana przez Z. Obuchowicza' jako poziom gips6w .i anhydryt6w. Slusznl>SC tej interpretacji zostala nast'lPnie potwierdzona przez wydobyte pr6bki glpsu. Nad poziomem osad6w chemicznych (3) wysi/lpuje stropowa przy-

.. ~rchiwum Slu.zby Geologic.znej Przemyslu Naftowego.

ZBIGNlEW KmCHNER

puszczalnie C~c poziomu globigerynowego (4c). Na tym poziomie lei:y .z.nacznej gtrUboacipoziom dendrofriowy IT (5).

Iloec

materiaru pobranego do . badan jest bardzo niewielka, n!emniej uzyskana mikrofauna maje sill wskazywac na to,

re

pOohodzi ona z miodszego poziomu dendrofrio- wego. Swiadezll 0 tym ,takie eharakterystyczne formy jak Bulimina acu- 1eata d'Orb., Reussella spinulosa (Reuss), przy r6wnoczesnym braku Buli- mina buchiana d'Oro., B. striata d'Ooo. oraz nielieznie wyst«:pujl\ce Glo- . bigerinoides triloba (Reuss) i Glob01'Otalia scitula (Brady). Ponad pozio- mem dendrofriowym IT stwierdzil.em poziom buliminowy (6) millZszo.Sci .okolo 500 m. Na tym poziomie le'i:y wyraZnie tektonicznie zaburzony poziom, mikrofaunistycznie nieokreSlony (7). 0 ·mikrofaunie tego pozio- mu na razie ze w,zgllldu zar6wnn na fragmelltarycznooc pobranych pr6b do badafl, jak i na dui;e tektoniezne zaburzenia, powodujllce wymies,za- nie mikrofauny, nic pewnego powiedz,iec nie moma. Pwiom nieokreSlo- ny, znacznej prawdopodobnie gruboSci, przykryty jest od gOry pozio- mem anomalinowym (8). Poziom ten zostal stwierdzony na podstawie . pr6bek okruchowych, w kt6rych znaleziono wprawdzie mikrofaunll ano-

malinowll, ale nie1iczoll i w zespole z innll ubogll mikrofaunll. Podobne pr6bki. spotyka sill w poziomie anomalinawym Mielca, mozna· wille i tu zaliczyc je do poziomu anomalinowego, tym bardziej, ze za tym prze- mawia por6wnanie z ~nnymi obok lezllcymi profilami, ⁰ czym jeszcze b«:dzie mowa p6zn!ej. Na poziomie anomalinowym konczy sill miocen w Lipinach k. Pilzna.

Profil Pi1.2lna

MikrofaUl1ll tego profilu oznaezyla Felicja HUBS. Brafil od dolu roz- poezyna warstwa globig.erynowa (4c), n.a kt6r,ej ]ezy warstwa radiola- riowa (4h). przykryta warstw4 globlgerynoWll z eienkll wkladkll gips6w i anhydryt6w w stropie (3). Na tej wkla.dce spoczywajll wymieszane ze sobll warstwy: globigerynowa i radiolariowa, przykryte drugll wkladkll gips6w i anhydrytilw. Drugll wkladkll pokrywa znowu warstwa mies,za- na: globlgerynowa i radiolariowa, przykryta z kolei warstwll radiolario- WII. Powyzej ponownie wyst-wuje warstwa globigerynowa z warstWIl radiolariowlI w etropie i trzecill wkladkll. gips6w i anhydrytOw. Mi«:dzy tll wkladlcll a nast«:pnll wyzej lezljCIl czwart!j wkladkll gips6w i anhydry- tilw znajduje sill warstwa globlgerynowa. To kilkakrotne powtarzanie sill w.arstw radiolariowych l. globigerynawydh. oraz wkladek gips6w i anhydrytOw wskazuje wYTaZnie na zaburzenia tektoniezne, jakim ulegl poziom O$&d6w cilelnicznych lllcznie z poziomem globigerynowym. Bez- poSrednio po ezwariej wkladee gips6w i anhydryt6w spotykamy jeszcze raz eienkll warstw~ radiolariowll, przykrytll warstwll globigerynowll.

NIl6t«:p6two warstw leZ¥ych na czwartej wkladce gips6w i anhydrytOw

Sl1RATYGRAFIA MIOCENU PRZ.EJ)G()RZA KABPAT $RODKOWYOH 427 jes~ identyc.zne z nssu:pstwem warstw, jilkie spotykamy w poziomie glo- bige(ynowym innych profil6w. Nie jest wylljczone, ze ponizej warstwy globigerynowej, rozpoczynajljCej od doh! profil PUzna, pawierconoby

nieoddar~ od podloza i niezallurzony tektonicznie poZiom osad6w cbe- micznych, jak to ob$rwujemy w innych opiBywanych tu pro.filach.

Poriad poziomem globigerynowym leZy rbwniez zaburzony tekto- nicznie poziom dendrofriowy II (5), przykryty od g6ry poziomem buli- minowym (6). Poziom buliminoWy konczy profil miocenu w Pil.Znie.

Profil Kliai,a

Mikrofaunll tego profilu oznaczyla Ewa Odrzywolska i rownoczeli- nie rozpoziomowala ten profil', 0 czym jeszcie wspomnll. Po przeanali- . zowaniu list mikrofauny i doldadnym zapoznaniu sill z nilj rozpoziomOo-

walem profiI Klaja nieco inaczej, niZ ,to wykonala E. Odrzy,wolskl;!.

Bezpoorednio nad podl:ozem mezozoic.znym wydzielilem stosunko- wo niegru'by poziom uwigerynowy (1), a na nim poziomdendrofriowy I (2), zawierajllCY W spljgU w~ orbulinowlj {2a). E. Odrzywolska m6j poziom uwigerynowy Iljcznie z warstwlj orbulinowlj ok:re8lila jako poziom gIoblgerynowy, w czym poszla za E. l.uczkowskl!", kt6ra, badajllC mikro- faunll rejonu GdOw-Bochnia, wydzielila dIa spljgowych warstw mioeenu poziom globigerynowy. To wydziele:liie riie wydaje sill jednak uzasad- nione, poniewaZ globigeryny nie stano·wilj dominanty w I~ zespoIe, zlozonym z rozmaitej mikrofauny wapiennej i agIutynujljcej. Fauna glo- bigerynid Iljcznie z otwornicami aglu~ujljcymi wystllPuje w mniejszej lub wit:kszej Uo§ci w calym dolnym tortonie, zar6wno w poziDmie uwi- gerynowym jak i poziomie dendrofriowym I. Fauna globigerynid, jak to zobaczymy w nastllpnym rozdziale, jest bardzo dharakterys~CiZ;\la dla . calego dolnego tortonu, nie ,tylko dla jego spljgowej CZIlIki, i daja pod- stawy pewne do okreSlania go mianem poziomu czy te:i: podpilltra globi- gerynoidesowego (Z. Kirdhner, 17).

W stropowej cz~ci poziomu dendrofriowego I WYsU:puje warstwa buliminowa (2b), przechodzljca w warstwll z uboglj mikrofaunlj (2c).

Warstwa ta podSciela osady chemiczne (3), kt6re J. Poborski' ro:llpozio- mowal, idljc od g6ry w nasu:pujllCY spos6b:

1. mulowiec anhydJ:ytowy i anhydryt ilasty, 2. gips i anhydryt,

3. 801 kamienna, 4. il solny (zuber) .

• i • p. Arohiwum ShDby Geoloeicm.,j Przemysh> Na.ftowego.

428 ZIlIGNII!lW KIRCHNER

Na osadach "h.emieznyeh lezy pOziDm gwbigerynDWY (4), w ik.t6rym mozna wyr6zni~ nast«lpuj !lce trzy warstwy: od dolu znacznej grub.ooci warstwa plonna (4a) z licznymi konitreejami piryltowymi, nastwnie sto- sunkowo eienka (okolo 6 m) warstwa radiolariowa (4b), a powyiej war- stwa globigerynowa (4c). Poziom globigerynowy Dd gory przykryWa poziom dendrofriowy II (5), na' kt6rym z kolei le:i:y .poziom buliminowy (6). Oba te poziomy: dendrofriowy II i buliminowy E. Odrzywolsk.a okre- iHila jako "poziom buliminowo-mieszany". Poziom d,endrofriowy II wy'"

dzielam na podstawie wys~puj!lcych w posz~g6lnych pr6bkaeh den- drofrii, a taue na podstawie wyst'lPowania C'h~terystycznych otwor- nie na tie wlaSciwegD dla tego poziomu zespolu mikrDfauny. Zesp6l: ·ten wyraZnie odr6mia siA: Dd zespohi mikrofauny pDziomu buliminowego.

Na poziomie .buliminowym konczy si<: mioeen w Klaju.

Profi! Sied!ca

W miejscowo6ci Siedlee k. Bochni wyko.nano cztery profile, z kt6- ryc:h profil drugi i CZ«lsciowo 'CzwaTty z8llluguje na szers.ze rozpatrzenie. Mikrofaun«l profilu czwartego oznaczyb E. Odrzywolska. W prafilu tym bezpoorednio na pDdloZu mezozoicznym 1ezy poziom uwigerynowy (1).

Powyiej tego poziDmu wyst«lPuj!l poziomy mikrofau.niBtyczne, kt6re spotykamy w innych profilach Siedlea. Brak jest .tylko w nim osadDw chemicznych, kt6re S!l dobrze wyksztalcone w pr.afilu drugim. Mlkro- faun<: profilu drugiego oznaczyla H. Janiszewska.. Profil.zaczyna si<: od . poziomu dendrofriowego I (2), w szczegolno§ci od jego warstwy orbuli-

nowej (2a). W stropie poziomu dendrofriowego I wyst<:puje warstwa buli- minowa (2b) i na niej leUiC8 warstwa z uboglj mikrofaun!l (2c). Ta olltail- nia warstwa podSciela. duzej mi!j:i:szoSci osady chemiczne {3). Znacrma mi!j:i:szD8c osad6w chemieznych moze by~ 'wynikiem tektonicznych zabu-. rzen i zafaldowaft, na co more wskazywac duzy roiejscami kljt. upadu . warstw, dochodz!ley do 70 i wi<:cej stopni, kilkamotne przetasowania warstw soli, gips6w i a,nhydryt6w na przemian z lupkami ()I'a7J wy.st<:- powanie il6w z .druzgotem soli hib gips6w czy a.nh.ydryt6w. Po.nad 088-

dem chemicznym w innych profilach wys~puje zesp6l mikrofauny"

poziomu globigerrnowego; na tym poziomie konczy sill!Dli.ocen w Siedlcu.

POZIOMY MIKROFAUNISTYCZNE, ICH KOaELACJA I ZABIE;G GEOGRAFl'CZNY

Opisany uklad i nasto:pstwo poziomOw mikrofaunistycznyc:h w posz- czeg6lnych prof.ila.ch oraz skJad i charakter mikrafauny tych poiiom6w pozwala,jlj na prze.pr.owadzenie korelacji i opraco'Wanie schematycz.nej t8.'beli stratygraficznej, kt6r1l doll\czam {tabela 1). Opis tej ta.beli rozpocz- niemy od najstarBrl:ego poziomu uwigerynowego.

,sTfRA'l'YGRAFIA MlOOENU PRZEDGORZA KMlPAT SRoDKOWYCH

~~ I

(podpi~tro) Sledlec

sarmBt _dolny

-

torton e6rny -

-

torton 'rodko'Wy

?

~.

~

'" I

.~ "

./:l ^~

torton

~ - ^..

dolny

..

" ..

4i it

~

'"

, Tabela 1 Poz!omy m~faun1stycme

Klaj Pilzno.

I

^LfpiDy

-

^-

I

^Mielec

po •. uboei

U

^poz. artikul1nowo- eIfidlo'Wy poz. ubogi

PO" !rodkowy - . 1---- -^bogaty

- -

- po,.

^{dolny -}

ubogl -

poz. anomalinowy poz. nieokreslony poz. "buliminowy

I

^{po •}• mlllolldowy poz. denclrofriowy D

..

^warstwa gio b Igery now.

S "

.2

:8

w-wa radio- w-wa radlolariowa

a.;

^{Jariowa ?}

w-wa p!onnB w .. wa ptonna

po·ziom osadow cbemi.czl) y ch

uboga

I

^?

I

w-wa uboga

buliminowa

i

bulimlnowa

I

walwullner .

I

? przej!clowa

- -

orbulinowa poz. uwigerynowy .

pod I 0 Z e m e. Z 0 Z 0 i c z n e

:uBIGNIEW KtRCHNl!lR

Poriom uwigerynowy. - Poziom.ten ,*arakteryzuje bardzo bogata mikro.fauna planktonO'Wa zlozona z licznych osobni.k6w gatunku Globi- geri1W1 buZloides d'Orb., G. dutertrei d'Orb., Orbuli1W1 suturalisBroni- mann, Globigerinoides triloba (Reuss), Globorotalia scitula {Brady) na ,

tie nielicznej mikrofauny wapiennej i aglutynujllcej, spo&r6d kt6rej mOO- na wymienic Dimorphi1W1 variabiIis (Neugehoren), RobuIus calCJLr (Linne), R. cultratus (Mon.tfort). R. cIerici (Fornaaini), R. vortex (Fi.chtel & Moll), Ka,.,..eriella bra.dyi (CUIlohman), K. gaudTYinoides (Fomasini) i in. Zespo- lowl temu towarZYSZIl stosunkowo liczne osobniki opisanego przez Schu- berta gatunku Uvigerina laubea1W1. Zasi~ piODOWY tego gatunku jest ograniczony wyll4CZnie do poziomu uwigerynowego. St!idproponowana nazwa tego poziomu.

Poziom uwigerynowy wyst'3luje w Klaju i Siedlcu, poza tyro w l.apczycy i Kolanowie k. Boclmi, gdzie zostal stwientwny przez E. Odrzywolskl\ (wiadomooc ustna). E. l.uczkowska (28) wy'r&.nila "re- spot globigerynidDwy" z charakterystyCZD.II formll Uvigerina laubeana Schud:lert w sprtgu utworow miocenu Qutochtonicznego okolic BDChni.

o

wyst~powaniu poziomu uwigerynowego w Pilznie nie ffiotna z braku danych lIlic pewnego powiedziec. W Lipinach i w Mielcu poziom ten nie wyst'3luje. Brak poziomu uwigerynowego w tych profilach mote wska- zywac na wyk1inowYwanie si~ go w kierunku wschodnim i pOlnocno- wschodnim, co pozwala przypus.zczac, Ze mikrofauna poziomu uwigery- nowego naplywala Prawdopodobnie z zachodu i pohldniowego zac!hodu.

Przypuszczenie takie· jest uzasadnione, ponlewaz istniejll podstawy do uznania podobieiistwa zespohl mikrofauny poziomu uwigerynowego do mikrofauny lancendorfskiej (R. Grill, 14; M. VaiiiOek; 42) .

. PoziDm dend1'Ofriowy I zawiera mieszenll mikrofaun~ wapiennll

i aglutynujllcib. przy ozym w niekt6rych warstwaeh tegu poziomu prze- watajll dendrofrie w spos6b wyramy nad pozostalll mikrofaunl\. Z waZ- niejszej rirlkrofauny wspOlnej dla ws:z;ystkidh profil6w wymienic nale- zy Dendroph~ latissima Grzyb., Kanieri.eIla bmdyi (Cushman), K. gau- dTYinoides fFomaslni), Rhabdammi1W1 m).nuIcIla ,Andreae, R. tialoea.7'i.s (Brady), Cyc!ammina pusiIla Brady, Gl.omospiro charoid.es (Jones & Par- ker), G. gordialis(Jones & Parker), Globigeri1W1 blJ.Uoides d'Orb., GIOO\- gerinoides tril,oba (Reuss), Gtobm'Otnlia soitula (Brady), OrbuIina sutu- raIis Bro-nimann, ValvuIineria frledb.ergi· Bieda, BuIimi1W1 buchian.a .d'Orb., B. striata d'Orb., Uvigerioo tenuist>riaro Re1lS&, U. Bl!m.iiomatn

d'Orb., U. asperula Czjzek, GIanduIina laevigata (d'Om.) i in. W p()Zio-

mte d€n.drofriowym I mozna wyr6Znic jeszcze podpoziumy ezy tez war- stwy. IdIlC od dolu wyr6:i:niam w:arstw~ orbulinowll z li.eznymi OrbuIina 8tlturaIis Bronimann, przewaZaj~cymi nad pozostallj mikro-faun'!. War- stwa .ta ku g6rze przechodzi w warstw~ przejsciowll, w kt6rej zaznacza

S'l.1RATYGRAFlA MIOCKNU PRZEOC..()RZA KARPAT SRODKOWYCH 4.'11

. sill wymieszanie or'bulin z pOjawiajllcymi sio: osobnikami z gatunku Vat- vulineria jriedbeTgi Bied.a. W g6rnej· warstwie walwulineriowej,. leZll- eej na warstlwie przej§ciowej, przewazajll walwulinerie nad orbulinami,

Na warBtwie walwulineriowej lezy warstwa buliminowa, W kt6rej na tie' fauny wapienno-aglutynujlleej wyst«:pujll BuUmina buchia1W1 d'Orb., Uvig~ ienuis~t.a ReIl8l\, U. mperuta Czjzek oraz Q!.an4utin;a taevigata (d'Orb.). W stropowej· czo:§ci poziomu dendrofriowego I daje sill wyr6:i:nic warstwa z ubogll mikrofaunll. Warstwa ta zawsze wysto:- puje pod osadami chemicznnnL

,

Nazwa: poziom dendrofriowy rue jest· bardzo SZCZIl8liwa, .moze bowiem ~rowa.C, ze zawsze tam,· gdzie SIl dendrofrie, mamy poziom dendrofrioWy, tymczasem tak rue jest. NazWll tll mimo to na razle zatrzy- mujo: dla podkre§lenia, ze w poziotpie .tym wysto:puje mikrofauna mie- szana aglutynujllco-wapienna. Niewlltpliwie dalsze badania pOZIWollI· na lepsze okreslenie tego poziomu.

Poziom dendrofriowy I wysto:puje we wszystkich profilach z wy- jl4tkiem Pilzna, gdzie rue zostal nawiercony. Poziom ten ma szeroki za- si~ geograficzny zar6wno w kierunku zachodnim, jak i wschOdnim. Na . szczeg6inll uwago: zasluguje zasi«:g stropowej CZllsci poziomu dendrofrio- . wege I, J:nianowicie zasi«:g warstwy buliminowej. Warstwa ta ma du:i:y

'zasi«:g geograficzny. Jest ona szeroko rozprzestrzeniona na obszarze . Mielca, gdzie zostala stwierdzona w .miejscowoSci Zbor6wek, Trzcdana, Rzoch6w, Wola Plawska, BrzyScie, Smoczka. Co do niekt6rych innych miejscowo§ci obszaru Mie1ca, w kt6rych moma przypuszczac lstnien.l.e .warstwy buliminowej poziomu dendrofriowego I,

br1lk

jest .niestety danych. Poza obszarem Mielca warstwa ta wysto:puje w Lipinach, Klaju i SleJilcu. W PilZnie rue zostaIa nawiercooa. W miejscowooC'lJ Kawki, Siedlec, I.apczyca i Kolan6w znalazl .... E. I.uczkowska⁷ w pewnej odle- .glosci pod osadami chemicznymi zespOl mikrofaunistyczny, kt6ry okre- sillajako ,,7)espOl: bulimina-uwigeryna-glandulina". W wymienionych miejscowo§Ciach stwierdzilem na podstawde wIasnych badail mikr.ofaunll charakterystycznll dla warstwy buliminowej poziomu dendrofriowego I . .

Dr T. KuciDski kilks· lat temu· udziell1 mi uprzejmie do wgll4du i spozytkowania listo: roikro-i makrofauny z warstw pod-anhydrytowych z Ujscia k. Sniatynia. Z listy mikrofauny wyniks, T.e iej sklad i charak- ter jest podobny do mikrofauny W&l'IItwy buliminowej. Makrofauna jest

;reprezentowana przez AmUBium denuMtum, ^~o potwiardza dolnotor- toDski 'Ilielt warstwy bulim.inowej.

T. Chlebowski (3) pod seril4 solnll lta1usk!! wydzielil poziom globi- gerynowy identyczny, zdaniem tegoautora, pod wzgl~em sldadu i dha-

1 Arcbiwum Slu:iby G<!ologlcznej Przemystu Naft(>wego.

ZBrtlNIEw KlRCHNER

takteru mikrofauny z poziomem .globigerynowym, wystllPuj~cympod

osadami chemicznymi poziomu ·podolskiego. Zesp61 mikrofauny pozlo- mu globigerynowego nie przedstawia, jak Sljdzll, czystego zespolu globi~

gerynowego

w

tym razumieniu, c.o zesp6l globigerynowy poziomu globi- gerynowego, leZllcego nad osadami chemicznymi badanych ·pneze mnie ohsZar6w. W zespole globigerynowym ChlebowsJci.ego wysi>lpujlj chyba takZe i inne "formy, jak moma wnioskowae z pracy F. Putrii (35). Putrl.a podaje dlll serii nadw6rniaflsJtiej g6rnej listll mikrofauny, kt6rej sklad i charakter, szczeg6lnie w wyzszych partiach, jest podobny do mikro- fauny warstwy buliminowej. Z buliminid wystllPujlj Bulimina buchiitna d'Orb., B. infl4ta Seguenza, B .. ooota d'Orb., Uoigerina PYg'llllJea d'Orb.

W zespole pr;ewaZajlj Globigerina bulloides d'Orb., dzi~ czemu poziom ten nazywano poziomem globigerynowym. M. Sierowa (38) okre6la r6w- niez poziom ten mianem poziomu globigerynowego, co jest niesluBzne tyro bardzlej, ze autorka ta wydziela nad osadami cherriicznymi poziom . globigerynowy', ⁰ mikrofaunie zdecydowanie r6Znej od mikrafauny po-

ziomu podsolnego. Obfite wystllPowanie globigeI"y1ll w danym ~le

nie moze bye podstawlj do wydzielenia poziomu globigerynowego, jam w zespole tyro pr6cz globigeryn wystllPujljinrie charaktery-styczne ele- menty mikrofauny. Putria (I. c.) podaje, Ze w serii nadw6rniaDskiej g6r- nej byla znaleziona dolnotortoDska makrofauna - Amusium @nu.datum Reuss i A. cf. cristatum Brown var. badenensis Font. Z tabell, jaklj Putrl.a zalljczyl do awej pracy, wynika, ze seria stebnicka pod wzgllloom skladu i charakteru mikrofauny jest ·bardzo zbliZona do sarii nadw6rniailskiej g6rnej. Szczeg6lnie mikrofauna g6mej ez<:Sci serii stebn.ickiej jest. wy-.

raZnle podobna do g6mej czllScI serii nadw6rnla^Dskiej g6mej. Dajljoo sill zauwaZyc r6Znice majlj charakter wylljcznie ilosciowy. Putria zaDla- cza, ze pod wzglA:dem litologicznym seria stebnicka. jest !"6wniez bardzo zbliZona do serli nadw6rniailskiej g6mej.

I. W t:g1l:6ski (43) w poziomie ohusteckim serii tyasenskiej Zakar- pacia wyr6ZnU w sp~u tufity liparytowe, w stropie ZaB ily solonoone.

Te ily SIj podesl:ane ilami zawierajljcymi otwornice: Bulimina buchia"

1'IG d'Orb., Uvigerina asperula Czjzek, Glandulma Za.evigata (d'Orb.) w zespole z mikrofaunlj 0 skladzie" podobnyro do mikrofauny warstwy buliminowej. Poziom chustecki W!lgliilski przydziela do h~lwetu, co nie wydaje mi sit: sl:uszI!le .

. R6wniez wpracy W. Liwentala (26) znaleZe moma dane, kt6re upo- waZniajlj do mniemania, :i:e pod gipsowym stropem uherskiegocyklu zn.ajduje si.<: mik.rQfauna z charakterystycznyro gatunkiem Bulimina· bu- chiana d·Orb.

Z danych zawartych w cytowanych pracach wynika, Ze zasil:g""

war-

stwy buliminowej poziomu delidrafriowego I jl!st bardzo roziegly I obej-

STruI.TYGRAFIA MIOCENU PR.ZEDGORZA KAm'AT SRODoKOWYCH 433

mUje zar6wno PrZedgorze Karpat Srodkowych i Wschodnich, jak i Za- karpacie. 0 ~ti warstwy buliminowej poziomu dendxofrlDwego I w kierun:k:u zachodnim z powodu braku danych pewnych na razie nie ikog~ si~ wypowiedziec.

Poziom 08ad6w chemicrnych, lllcznie z podSclelajllclI warstwlI ubo- gll, leiy ,na stropowej buliminowej warstwie p<niomu dendxofriowego I.

W

poziomie tym najCZ«i§ciej me' ma zupelnie mikrofauny, albo spotyka

,iii~ tu i 6wdzie 'kilka zaledwie okazow pochodzllcych prawdopodobnie

zwkladek lupkowych. Osady,cbemiczne pod postacill soli kamiemlej, gips6w i anhydryt6w lub tylko gips6w i anhydryt6w zostaly stwierdzo- n~, we w~stkich rozpatrywanych profllach. W. Kra$ (22), w swej tabe!.i stratYgrafic!lll.ej miocenu podal szereg' miejscowolici, w kt6rych wyst~­

pujll osady chemiczne. po.za granicami Polski miocefiskie osady cbemicz- ne zostaly stwierdzone takZe w Czechoslowacji i w Przedg6rzu Karpat Wschodnich. ,

,W Czecll.oslowacji w koncu wydzielonego przez Vasicka (42) pill- tego pasma strefy z Planulina wuellerstorfi, var. o8traviensis W opaw- skief c~sci 'ostrawskiego okrE:gu doszlo do intensyw:D.ego osadzania glpsOw. Gipsy opawskie Vasieek paralelizuje z "polskim neogenem okr~

gU krakowsko-wielickiego" gdzie "prey' ironcli dolnego ' tortonu doszlo do osadzenia anhydryt6w i soli" (I. c. str. 21).

We wschodnim Podkarpaciu wtzw. c~ci wewn~trznej, przykar- packiej, stwierdzono (3, 38), dwa poziomy osad6w chemicznych: ,,star- szy" zlozony z soli kamiennej i potaBDwej, oraz "mlodszy" ...,- gipsoWQ- anhYdxytowy. W tzw,. c~sci plallformowej Prnedg6rza stwierdzono tylko jeden poziom osad6w chemicznych, wyksztBlconych w postacl gips6w i' anhydrytow.

PoZiom globigerynowy cha..-akteryzuje masowe ,wystf:pOwanie Glo- bigerlna bullcides d'Orb. Dopiero w nieco wy:i:szych partiach tego pozio- mu zjawia si~ Orbulinasuturalis Broniwn, Globigerinlorid:es cPnglOballa (Brady) i nieliczne inne globigerynidy. Poza nimi wy~pujll wt' ~to,

oprocz licznych Spirialis sp., drobnych Slimak6w, otolit6w i zo:b6w ryb, takZe radiolarle, kt6re tworzll dobrze ograniczonll 'W'CIo1"stwl! MMPlarlo-

tDq. Poziomglobigerynowy le:i:y na poziomie osad6w chemicznych. Budo- wa geologiczna i nast~two zmian w skladzie i charakterze mikrofauny

SI! we wszystkich profllach jednakowe. Nast~pstwo zmian po1ega na przejsciu od warstwy plonnej bez mikrofauny poprzez warstw~ radio- lariowlI z licznymi radiolariaIni do warstwy globigerynowej. Ze wzg~

du na aharakteryst'yczny sklad fauny, nieduZit grubo~ a prawdopodob- nie ~acZlllY geograficzny zasi~g oraz z uwagi na charakterystyczne polo- zenie ponad osadem chemicznym WW1rstwa rodiolariowa zashiguje na

Acta _ _ • vol. VI - 28

ZBlGNIEW KIBCHNER

osobnl4 wzmian.k.l:. LeZy ona zawsze na mniej lub wi~cej grubej t001'Btwie

plcmnej, 'bez mikrofauny, czt:sto natomiast zawierajilcej Liczne pirytowe konkrecje. Wyst~ujl4ce w warstwie radioiariowej radiolarie majll ksztalt mniej lub wi~ej plaskich krllZk6w, k6jqt6w i tr6jramiennych gwiazde!':

o zaokrlll!1onych koncach. CZllsto mi-:dzy. tymi formami widoczne sIl. przejscia^8• Dotychczas stwierdzona grubosc waJ:'stwy radiolariowej waha sit: w granicach od 1 do. 6 ro. Warstwa radiolariowa zostala stwierdzona

'nad gipsami i anhydrytami na obszarrze Mielca, poza tyro nad gipsami

w Pilz.nie, Brzezowcu k. Brzeska, I.azach i Klaju k. Bochni. Napotkanie warstwy . radiolariowej sygnalizuje,

re

^po przebiciu warstwy poonnej dojdziemy do osad6w chemicznych, jes.t .wi~ ona dobrym WlIkatnikiem

. ~ad6w chemicznyah. Na warstwie .radiolariowej l.eZy 1da.1'lrtWlO. gl.oblge-

'1J1WWa, zawierajllca liczne globigeryny i spilrialisy. Wymienione trzy warstwy: plonna, radio1ariowa i gJ.ob;'gerynowa razero tworzl4 po:r.iom globig.erynowy.

Zasi~g geo~aficzny poziomu globigerynowego jest bardzo rozle- gly. Wys~uje on we wszystkich profilaah rozpakzonych w tej pracy.

W profilu Siedlca jedynie z powodu braku material6w ni.e m6gl bye stwierdzoily z pewnoScill- W rejonie Gd6w-Boclmia E. I.uczkowska' zna- lazla zesp6l glDbigerynowy przypominajl4cy sklad.em i oharakterem mi- krofaun~ po:r.iomu globigerynowego opisanych profi16w. Poza Przedg6- rzem Karpa.t Srodkowych poziDm glo'bigeryiIlOWY wys~puje takZe w Przedg6rzu Karpat Wschodnich.

W. Liwental (26) w wierzbowiecldm poziomie cyklu kosowskiego znalazl monotonny zespOl gJ.ob:igerynowy. Wierzbowiecki poziom, jak wy- nika z pracy LiweMala., lety na poziomie gipsowym cyklu uherskiegD.

Pooobnie z pracy WWifisltiego (43) dowiadnjemy si~, ze ily g!pso- we poziomu chustecki.ego przykryte SIl osadami poziomu niagows.kiego, zawierajl4cego, szczeg6lnie w partiaoh niZszych, liczne Globigerina bul- loides, G. bilobata obok ni.elicznych innych otw,ornic. Sldad i charak- ter tego zespolu przypomina w duzej mierze zesp61 mikrofauny poziomu globigerynowego rozpatrroilych profil6w.

M. Sierowa (38) w wewnlltrznej strefie przykarpackiej bezpoSred- nio na poziomie gips6w i anhydryt6w znajduje waratw~ i16w bez fauny, w osadaoh zaS tzw. platformy stwieroza ponad g~psami g6my pcmom globiga'ynowy. lezl4cy u podstawy swity pokuckiej.

Poziom dendrofTiiowy II ohaJ:'akteryzuje mikrofauna, kt6rej sklad ze wzgl'ldu na wymieszanie mikrofauny wapiennej i aglutynujllcej jest

• Szczeg,6iowQ anali"'lpaJeontologicz"'l radiol.r!! oraz poz08larej miIuofauny podam W osobnym. opracowaniu .

• Archiwtml Slu:iby Geo-logiazn.ej Przemyslu ~a:ftOW8lo.

STRATYGRAFIA MIOClllNU P'RZEDGORZA KARPAT SBODKOWYCH 435

na og61 podobny do mikrofauny poziomu dendrofriowego I. W poziomie dendrofriowym ^{II wys~uje} mikrofauna mieszana wapienno-aglutynu- illca, spoSr6d kt6rej jako charakterystyczne maina ^wymieni~: Dendro- phrya robust.a Grzyb., D. ^IatiBrima Grzylb., po kilka gatunk6w ^Z l"odzaju AmmodisCUB, Rhabdammma, Teztularia, Glomospira, CyclammiM, ^SpI- 1"Oplect,ammiM, Haptophragmoid.es oraz ^ReU88ella splnuIosa (Re\lSSl) i Martinot1eIln communis (d'Orb.), asp06r6d wapiennyc:h -- Bu!imina acuIeata d'Orb., Epistomina elegllns (d'Orb.), GlanduIina /¥l,evigGta (d'Orb.), Gyroidina S'OIdani d'Orb., OrbuIiM sutu1jalis Bronimann, Sphaeroidi1lojt bulloides d'Orb., Spiroloculina tenuis (Czjzek), VaI$lin!eria jT1.edberfij Bieda, Virgulina 8chreibersUma Czjzek i ^in. Formy charakterystyczne dla tego poziomu to: Bulimina acuteata d'Orb., EpIsto~ ~gIl'llll/

(d'O~b.), MamnotieIla communis (d'Orb.) i Reussella splnulosa (Reuss).

Wedle dotychczasowycl:i badafl moZna stwierdzic, ze wymienione formy riie wys~pujll w poziomie dend.l-ofriowym I i to jest zasadnicza r6mica llliE:dzy obu poziomami. Ponadto poziDmy te r6Zni1l ^{si~ tym,} ze charakte- rystyczn.e formy poziomu dendrofriowego I - Bulimina buchiana d'Orb .•

Ka.,.,.eriella bradyi (Cwlhman) i K. gaudryinoides (Fomasini) - nie wy- B~pujll w poziomie d~mdrofriDwym H. Masowo wys~ujllce w poziomie pierwszym Globigerinoides triIoba (Reuss) i ^{G~ 8~ul'G} (Brady) w poziomie drugim SII bardzo nieliczne.

Poziom dendrofriowy ^II, j ak wynika z _ opisu profilbw. nie wystll""

puje jedynie w miejscowoscl Siedlec, co moze wskazywae na to, ze po- ziom ten wyklinowuje sio: prawdopodobnie w kierunku zachodnim.

W kierunku wschodnim ^{zasio:g te~} poziomu jest znaczny.

T. Chlebowski ⁱ J. Czemikowski (4) Btw.ierdzili zar6wno w ^zach~

niej partii PrzecigOrza, jak i w czo:eci pokuckiej ^vi tzw. pozioDlie Iiliiszym, leZllcym na gipsach, bog.atll i106ciowo i jakoSciowo mikrofauno: otworni-

COWII. Wyinienione przez tych autor6w l"odzaje otwornic wazystkie wy-

st~ujll w naszym poziomie dendrofriowym ^II.

W. ^Li~tal (26) w poziomie pruckim, leZllcym na -poziDmie wieu.- bowieckim, stwierdzil mikrofauno: mie&anll wapienno-aglutynujllclI z Ba- thysiphon sp. ⁽⁼ Dendrophrya ^sp.) i Ammodiscus ^Bp., a wi~ formy, lab- re ^SI! charaktE:rystyczne dla poziomu d,endrofriowego H. Sklad ⁱ cbarak-

t~r zespohl podanego przez Liwentala jest poddbny do mikrofauny po- ziomu dendrofriowego

n.

PoziDm buliminowy charakteryzuje mikrofauna ⁰ wYra.Zni.e zazna- czajllcym sio: uboZeruu licz'by rodzaj6w ⁱ gatunk.6w, ^at takZe liczby oso\).;

nik6w ^IL wyjlltkiem bulimin, kt6re BII bal.'dzo licznie reprezentowane przez duZe okazy Bulimina 'elongllta .d'Orb. oraz mniej licznie przez B. elongGta d'01'b: var. subut4ta Cushman, B. elegllns-d'Orb., B • .actulealn d'Orb. Miliolidy r6wniez ^wyS~ujll, ale co do liczby ^uS~Pujll buliminom.

,ZBIGNIEW, ~:

'Zasi~ geograficzny poziomu '·bulimioowego je,st prawaopoaooome od poludniowego zachodu ograniczony. 'poniewaZ brak tego' poziomu w miejscowoSci Siedlec, wyst<:puie on na tomiast w miejscowo§ci ~la;j,

Pilzno i Lipiny.

Na obszarze Mie1ca wydzielilem poziom miliolidowy, ktOry ,pod Wzgl<:dem stl'atygriwcznego polozenia odpowiada poziomowi bulimino- wemu. W ,poziomie miliolidowym wysU:pujemikrofauna

°

bardzo ogra- niczonej ,liczble rodzaj6w i gatunk6w', reprezentowanych natomiast przez ba.rdzo duZllliczb<: osobnik6w. SpoSr6d miliolid6w wystE:pujll g16w- nie dwa rodzaje: Quinquelocu.tina i Triloculima. Spotyka sill takZe, szczeg6Jnie w doInych partiach tego poziomu, b^l1lirninidy, sll one jednak jakby zainaskowane przez milioiidy i inne, r6wniez licznie wyst<:pujllce elementy fauny, jal<; iilimaki, ma1Ze i otolity.

, Poziommi,lioUdowy stw.ierdzony na obszarze Mielca jest wed1e wsze1kiego prawdopodobieilstwa facjalnll odmianll poziomu bulimino- wego. W tymrozumieniu mozna proifil Mielca skorelowaC z profUami Klaja, Pilzna,i, J,.ipin. Poziom miliolidowy wyst<:puje w cu:Sci plytszej przedg6rz'a w tzw, krezle (J. Nowl\k,,34) i st/ld prawdopodobnle jego odmienny,sk1ad.R6Znica w facjalnym wyksitalceniu mikrofauny pocho-

dzi

prawdppodobnie st/ld,

ze

warstwy poziomu buliminpw~o, osadzaly sill j eili nie w gl<:bszych, to w chlodniejszych p;uiiach morza ni:i: war:.

shvy, poziomu miliolidowego, osadzajllce sill przypuszerzalnle w miej- scach plytszych i deplejs:ruch tego samego morza. Przypuszczenie to tynl bardzlej wyqaje, sill sluSZDe; Ze sedymentacjaodbywala si<: prawdopo- dohnie w warunkach zaczynajllcej si~ i coraz 'bardziej pos't<:puj/lCej Tegre- sji morz!!, ns, co moZe wskazywae wymieranie mikrofauny planktonowej, a z czasem nawet w og6le zanikanie fauny. Liczniej jedynie zachowujll

si<:

formy denne, w glE:bszyc:h; czy teZ w chl:odniejszych partiach morza buliminy, a w .plytszych lub cieplejszych miliolldy, Szereg autor6w (H. Brady; 2; R. Crouch, 5;M. Glaessner, 13; R. Nort<m, 33; M. Natland, 31)zgodnie podaje, ze miliolidy zyjll w morzach PlYtIrlch i cieplych, buli- minidy za§ raczej w morzach gl~bszych i chl:oQzrlejszych. Te dane ekolo- giczneupowaZniaJIl do .przyjE:cia, ze r6Znice pomi<:idzy opiBywanymi po- ziomamisll, nat)1ry facja:lnej. Z takim tiumaczeniem nie pozostaje' jednak w zgodzie charakter i grubooc osad6w, na 00 w dyskusji zWI;6cU uwag<:

prof. F. Bieda. Osady Haste osadZajll siE: w g~chpartiach morza i SoIl zazwyczaj ,cieilsze, niZ osad,y zlozone bliZej brzeg6w, w jego plytszych

'partiach. Osalfy poziomu miliolirlowego Sl\ iIaste i stosunkowo cienkie,

gdy tymczasem' osady .poziomu buIiminowego Sll znaczn.ej grubooci. Wo- bec braku danych 'pewnych co do paieoekologii otwomic nierzgodnooc if:

pozolrtawiam nierozstrzygni~tll Z8Z1!1aCzajllc, ie mote to bye ty*.o niezgod- noSc pozcirna. ,

S'l1RATYGRAFIA MIOCENU PRZEDGQRZA KARPAT SRODKOWYCl'! 437

Poziom buliminowy na~c moZna do wyr6Znionego przez Liwen- tala (26) poziomu kolomyjskiego, w kt6rym autor ten stwierdzil mikro-

fau~ ubogll w licz~ gatunk6w ale bogatll w osobniki. Dokladnego spisu mikrofauny tego poziomu Liwental Die poda!. Z tabeli zmian wewnlltrz- gatunkowych rodzaju Butimina, podanej przez tego autora, oraz z opisu gatunk6w moma wnos.ic, ze w poziomie kolornyjskim reprezentowane

SII raczej buliminy. .

Wymienione trzy poziomy: wierzbo.wiecki, prucki i ko.tomyjski Liwental zalicza do trzeciego. cyklu sedymentacji, zwanego. kosowskim.

Cykl ten na podstawie znalez.ionej przez Zyszcz.enkEl makrofauny (wg Liwentala, 1. c.) zaliczyc n!!lezy do srodkowego tortonu, kt6rego Liwen,- tal n!.e wydzi.ela dzieillc tarton jedyJiie na doIny i gMny. Pod wZgl~dem skladu i oharakteru mikrofauny nasze trzy 'poziomy: globigerynowy, dendrofriowy II i bWimino.wy czy tez miliolidowy odpowiadajll trzean poziomom. Liwentala.

Po.ziioin nieokreslony zawiera roznorodnll mikrofaunEl wapienno- aglutynujllclI; niestety, nie mogla. ona: bye na razie dokladnie zbadana z powodu.ftagmentarycznego jedynie pobrania pr6b i stwierozenia w tej CZElSci pro:(ilu zaburzeiL tektonicznYch.

Poziom nieokreslony stwierdzony

w

Lipinach k. Pilzna nie

ma

odpo.wiednika w innyoh przedstawionych pro.filach. Nie mniej badania, jakie przeprowadzilem w Rzochowie, zdajll siEl wskazywac, Ze

w

miej- scowooci tej pod poziomem a.nomalinowyni wyst«:Puje cienka warstwa ilasta, zawierajllca mikrofaunEl zbliZonll do. mikrofauny poziomu nieokre- Blonego Lipin. Wyramiejsze dowody isinienia paziomu DieokreSlonego pQZa Lipinami iRzochowem znajdujemy w dwOch profilach wykonanych

w

Walkach k. Tarnowa. W profilach tych pod poziomem anomalinowym lezll dose znacznej millZszosci !(200-300 m) warstwy zawierajllce mikro- iaunEl podobnll do mikrofauny poziomu nieokreSlonega Lipin. Ze wzgl<:- du na duZlI rozmaitosc rodzaj6w i gatunk6w otwornic, maloi zaS, jak do- tychczas, ilooe materialu po;r6wnawczego nie moma bylQ przeprowa,dzie wystarczajljco pewnej analizy i wyciljgnljc wnioskOw 0 sJdadzie i c'ha- rakterze mikrofauny poziomu nieokreSlonego.

Poziom nieokre'Slony Lipin prawdopodobnie wilj:i:e' si'l z poziomem karagansIdm, stwierdzonym przez radzieckioh mikropaleontolog6w w Przedg6rzu Karpat Wschodnich, 0 czym infonnowal mnie prof. N: D.

Jelin i () czym r6wniez znajduje siEl wzmianka w pracy Liwentala: (26).

Poziom anomalinowy charakteryzuje duza r6znorodnoBC: gatunkbw, reprezentowanych przez 1 do 3 okazOw w pr6bce. Niekt6re rodzaje wy- stttllujll w du.iej liczbie gatunk6w, np. rodzaj Elphidium - 14 gatun- k6w, Nonion ~ tlgatunkaw,Bulimina - 6 gatunk6w, Uvigerina - 5 ga-

ZlBiGNIEW KlltCHNER

tunk6w, Quinquelocu!ina - 5 gatunk6w, Cibicides - 4 gatunki. Na tle tej znacznej rozmaito~ci gatunk6w na pierwszy plBn wysuwajll si~ li~

me, cz~sto masowo wyst~pujllce osobniki 2l rodzaju AnomaZi1¥1 i Cibit1i-

des, przede wszystkim Anoma!ina gTOSSerugOSll Brady (noDI Gfunbel)

i 'Anoma!itna sp. oroz CilJiGi,des lob.a,tulus (Walker & jacob).

Poziom anomalinowy nie wystr:puje w Siedlcu, IQaju i P!IZnie, Z08tal natomiast stwierdzony w Lipinach i Mielcu. Zasi~ geograflczny pozLomu anomalinowego nle jest ograniczony do obszaru Mielca, lecz wykracza daleko poza jego granice. Przypuszczalny zasi~g tego poziomu przedstawla dolllczona mapa .. Mapa ta jest powi~kszonym wycinkiem mapy geologicznej Polski opracowan.ej przez S. Z. R6zyckiego (Atlas

, . ..• . •.. '.

_'

_{. .•.• .} . ... . : .

^{.' '.}

... . ... ..

^.

. . ...

o.

" ^'Ok. _;:\~

^:'

_)bl

^{" ~}

~ 'I ill(?·" j

^-0

•. : •.•.•.•• '.:: .. 0 0

,go

⁰

. > ... :

'.

r ^~

⁰

c·

, . . . . . .. ... . . . .. . , . . t":" " 1I1

··'·:·: ··. ~~iii iw ~~ j _Ifr1f~

~ .

^-~

FIs'.

²

Mapke. wystljpowanla poziomu anomallnoweeo w utworaeh pNedkarpacldch miOce<lll

Polskl

PolsJd. ze.szyt 1, Wars:zawa, 1953). Na maple tej (fig. 2) pOlnocll.ll granic~

zasi~· Karpat Zaznaczono

liniII

ci1l811l. poziom anomaIinowy zostal zakreskowany, a p6Inocnll granicEl zasiA:gu morsklego miocenu oznaczono llnill kropkowanll. Miejsca, w kt6rych stwierdzilem poziom anomalino- wy, zaznaczono k6lk.ami, natomiast miejsca zna1ezienia go przez umych badaczy - pelnymi tr6jklltami.

Badajllc proby mikro.fauny. pochodzl\cej z okolic ujscia Sanu do Wisly, natknl\lem si~ na. zupelnie wyl"aZny :r.esp61 mikrofauny anomaJj,..

nowej po,d.obny do zesporu anomalinowego Mielca. Podobnie ted; przy' badaniu inaterial6w z Okolic Bilgoraja stwierdzilem doJtrze wykBztal- cony poziom anomalinowy. Nieco odmiennie facjalnie wyksztaloony jest

STRATYGRAF'lA MlOCENU PRZEDGORZA KARPAT SRODKOWYCH 439

poziDm anomallnowy w okollcy Pneworska. ObecnoSc poziomu ano.tna- linowego w okolicy Pilzna opieram na zbadaniu trzech pr6b zebranych wsp6lnie z drem K. To.lwiilskim i drem T. Kuciilskim z naturaJnycb.

odsloniElc w miejscowoSci Latoszyn k. Pilzna. Pr6by te zawieraJy mikro- faimEl identycznll z mikrofaunll poziDmu anomalinowego Mielca. Poziom anomalinowy L!pin zostal. jak w8pomnialem. stwierdzony na podstawie nielicznych pr6b okruchowych. Za przydzieleniem do poziomu anomar linowego znalezionej w tych pr(>bach anomallnowej mikrOO'auny prze- mawiajll niekt6re dane. W niedalekim SllSiedztwie LipID w Latoszynie.

prawie iIla tym samym r6wnolezniku.wystE:puje wyrama mikrofauna poziomu anomalinowego. Podobnie w miejscowoSci Walk! k. Tamowa znaleziono mikrofaunEl upowaZniajllclI 00 wydzielenia nad ppziomem nieokre6lonym poziomu anomalinowego. Biorllc' pod uwag:~ glElbokoSC polozenia poziDmu anomalinowego w miejscowosci Walki ;, Latoszyn moma przyjllc, ze porudniowa grantca poziomu anomalinowego przekra- cza nieco na pohldnie liniEl Latoszyn-Walki i obejmuje swoim zasiEl- giem Lipiny.

W ilach pobranych w cegielni pod g6r1l sw. Marcina k. Tarnowa na faunEl anomalinowll Die natrafilem. R6wniez na ~ach6d 'od Tarnowa nie stwierdzilem poziomu anomalinowego.

W. Friedberg (7, 8) w miejscowosci Zgklbien i D@rowa k. Rzeszo- wa .znalazl w pr6bach iJ.6w masowo wystElPujllce osobniki z gatunku

'AnomaU1I4 gTo88f1TUgosa Giimbel. Podane przez tego autora spisy otwor-

nie w zupemoSci pokrywajll siEl ze spisami. jakie mamy z poziomu ano- malinowego r6Znych miejscowooci ohszaru Mi!elca.

E. Odrzywolska (Wiadomosc ustna) znalazla w Niedhobrzu k .. Rze- szowa w probach il6w mikrofaUDEl. kt6rll przydzielUa do poziomu a.n.omar linowego.

Ostatnio R. Gradzifiski informowal na naukowym posiedzeniu Pol- skiego To.warzystwa GeoJogicznego w Krakowie 0 znalezieniu w okolicy Proszowio k. Krakowa mikrofauny. kt6X11 ~. :t.uczkowska na podsta.wie przeprowadzonej analizy przydzielila do poziomu anomalinowego.

Wystf:powanie poziomuanomalinowego w wymien.ionych miejsco,.

wOsciach i obszaraCh upowaZnta, jak slIdD: •. do przyj41cia. ill' na obSza,rze Ograniczonym miejscowosciami;. Solec, Proszowice, Walk! k. Tamowa;

Lipiny k. Pilzna, Dllbrowa, Zglohien i Niechob1"7J k. Rzeszowa, okolice przeworska i Bilgoraja oraz ujScie Sanu do Wisly ~ znajduje B~ poziom anomalinowy. Przypuszczalny zasi~ poziomu anomalinowego w stosun- ku dx> calooci obszaru, zaj41tego przez morski miocen Polski, jest bardzo rOlllEigly. Stwierdzenie na takiej przestrzeni wybitnie charakterystyc","

nego poziomu przewodniego, za· jaki nlOma uwazac poziom anomali-

44() 2)BIGNIEW KIRICHNER

DOWY moZe ulatwic nam poznanie geologicznej bud~wy tych tereni>w oraz okreslenie wielru napotkanych 'warstw, stanowiC on moze bowiem plaszczyzn<: odniesien,ia dla warstw lezllcych ponizej i powyzej pozicr mu anomalinowego.

o

tyro, ze poziom anomalinowy jest istotnie poziomem, moze swiadr- czye jego rozlegly geograficmy zasillg oraz charakterystyczne nastllP- stwo stratygraficzne. Lety on, jakwynika z dotychczasowych badan,

blldi: na poziomie millolidowym w obszarze na p6lnoc od linii Solee-

M~drzech6w-Mielee-Bilgoraj, blld", na poziomie niookrealonym w miej- scow.oSCiach polozonych blizej Karpat (Walki, Lipiny). ,Na stratygra- iiczne znaczenie poziomu anomalinowego wskazuje rowniez ta okolicz- noSe, ze stwierdzenie tego po.ziomu, daje momoSe przewidywania przy- rpuszczainej gl<:bokoSci WYBtElPowania poziom6w starszych. N.i.ejedncr krotnie w praktyce, wiertniczej przemyslu naftowego okaz,ywalo sill, Ze nasze przewidywania glo:bokosci wyst'W0w.ania osad6w chemicznych czy tez podloza zostaly potwierdzone nieraz z du:i;1J, nawet dokladnoacill po nawierceniu tych utwor6w. W przewidywaniaeh tych szczeg6ln1l pomoc oddajll wspomniane juz warstwy artykulinowe poziomu ano- malinowego.

o

zasi<:gu poziomu anomalinowego w kierunku wschodnim i polud~

niowo-wschodnim iniformujll niekt6re dawniejsze i nowsze rpublikacje.

Z dawniejszych na wzmiankll zasluguje opracowanie T. Chlebowskiego i J. Czernikowskiego (4). Autorowie cl wydzielili! w srodkowyoh war- stwach cerytiowych poziom 7! Cibicid.es. Poziom ten, j ak mi s.ill wydaje, moZna uWaZac za facjalnll oclmiaml poziomu anomalinowego," jesli nie za jego przedluzenie, 0 czym moze swiadczye publikacja Liwentala (26).

Autor ten z pozioinu konckiego, lezllcego na poziomie kolomyjskim, podaje zesp6l otwornic, z kt6ryeh jako charakterystyczne dla poziomu anomalinowego wymienia Anomalinkl lip. i Articulina sp., a wille wlasnie rodzaje wyst<:pujllce' w warstwach artykulinowych poziomu anomali- nowego., Wymiallona prZez Liwentala makrafauna wskazuje na goroy torton, do kt6rego slusznie aut~r zalicza poziom koncki.

Poziom dolny ubogizawiera mikrofaunll ubogll pod wzgllldem licz- by gatunk6w i liczby osobnik6w. Cz<:sto wystllPujll ,oka2ly ,pochodzlJ,ce prawdopodobnie z osadOw starszych,z wyra:i;nymi Sladami obtarcia i Ogladzenia, tak Ze zesp6l: mikrofauny tego poziomu mama uwazac za typowll pseudoasocjacjll.

Poziom sTOdktlwy bogatszy jest r6wnie:l: ps.eudoasocjacjll, kt6rej mikrofauna autochtoniczna jest nieco obficiej ani.Zeli w niZszym pozio- ,mie reprezentowana.

Poziom gamy ubogi zawiera mikrofaun<: ubogll, wskazujllcll na sil- ne wyslod:l;enie morza. Jest to r6Wnie:l: pseudoasocjacja, w kt6rej lIpora- '

STRATYGRAFIA MIOCI!lNU PRZEDGORZA KAltPAT SRODKOWYCH 441

dycznie pojawiajllCle' siE: aUitochtoniczne OTbulina S1btt£mli;s Bronimann oraz Spirialis Sp. wskazujll na lllezenie sill zbiarnika z otwartym morzem.

Dokl.adne rozgraniczenie poziomu dolnego ubogiego, §rodkowego bogatszego i g6rnego ubogiego nastl"l:cza duZo trudnooci, a wDbec ma- lej ilo§ci IDaterialu do badaii nie zawme jest moiliwe do pnepro>- wadzenia.

Wymienione poziomy: dolny ubogi, srodkDwy bogats7Jy i gol'l1-Y 'ubogi zostaly stwier&one na razie tylko na dbszarze Mielea. Nie maill one odpowiednik6w w pozostalyeh rozpa.trywanyoh profilach. Zasi~

geograficzny tych poziomow jest hiewlltpliwi.e rnniej.szy niZ zasi~ po- ziomu anomalinowego, przynajmniej jeAli' idzie ⁰ .granicll poludniow!l, P6lnocna feh graniea przekraC'):a, bye moZe, ni.eoo P6lnocnll graniCl:

.zasi~u .poziomu anoonalirulwego, jak na to majll sill wskazywae moje .nieopublikowane badania w rejonie Chrnielnika k. PinezowalO. W bada-

niach mikrofauny stwierdzilem tarn,

:re

pod osadami wi.eku sarmaekiego leZli osady zawierajllce mikrofaUD/l podobruj do mikrofauny wymienio- nych trzech poziom6w nad-anmnalinowych. Za przynal:eZnoSclll tej ini- .krofauny do garnego tortonu przemawia obecnoSC okaz6w Orbulina sutu- Talis Bronimann' i Spirialissp., form, kt6re, jail: wiadomo, nie SII spoty- kane w osadach sarmatu.:

p~ artykuUnoWo-el~y . wyr6Zniasi<: li.cznymi o.kazami Elphidium, aff. haueTjnum(d'Orb.) ^j; Articulina aft. sarmaticrL Karrer na de ubogiej w in,nerodzaj,e: i o.sobniki Jnikt:ofauny. Og61nie IDOma

stwierdzic, Ze w por4omie . tym SII gl6wnie rep:rezentowane nonioni~

i miliolidy.

Poziom artykulinowo>-emdiowy wyst<:puje w profilu Mie1ca i ni.e ma odpowiednika

w

pozostalyCh profilach; Poziom ten

n:a

obszar:re Miel- ,ca stWierdzano w kilku punktach: Zasi~ tego poziomu w kierunlru po- ludniowym i~t przypuszezalnie mni.ejszy . od zasi~u gbrnego poziomu ubogiego (z. Kir~hner, 17, 18).

Poziom artykulinowo-elfidiowy zostal stwierdzony takZe poza gra- nicami polski, przez.R. Grilla: (14) w 'Austi"ii

w

wierceniu WolkersdoIlf .i przez K. HorCica (wiadomoSc .ustna) w Czechoslowacji w okolicy Hodo.

nina..

W

dolnym sarmaeie Przedg6rza Karpat Wschodnich Liwental (26)' znalazl ~p61 otwornie, w ktflrym milldzy innymi wYst<:pujll osobniki w .rodzaj:u A~ticuli!la' i , Elphidiu7!'. W I!Ilrmaeiitl RumunU' stwierdzono ATticulina 8'armaticaKarr .. i kilka gatunk6w spoSr6d nonionidOw (H, Fa-

pian,

6); ,

A.Sll.1irtlski: uwaza(39a), .ze zesp61,'miliolidowo-elfidiowy moma

u~ac za dobry wskainik stratygranczny satmatu, poniewaz takiezespo-