Górno-śląska stacja terenowa Instytutu-Geologicznego l kierunki jej działalności

&TANJSLAW SiiEDLEOK:I ·

_

GÓRNO-ŚLĄSKA

STACJA TERENOWA INSTYTUTU _GEOLOGICZNEG·o

.

.

·

.

l

KIERUNKI JEJ

DZIAŁAlNOSCI

·

·

REGION GóRNO-śLĄSKI

W UJęclu orgmtizacnnym Ins'tytutu Geologicznego ,;region .górno-śląSlci" obejmuje wycinek Polski,

polo-żony w połuUn:iowo-zadxxmiej części k.raju, określony

granicami szeregu ar.lruszy map w skali 1;100·000.

Skrajnymi dla regimlu i wchodzącymi jeszcze w je-go flikład al1kuszami są: Kraików, Cłl.rnanów, Oświęcim,

Rytb.nik, Racibórz, Ghl!bczyce, Koźle, Opole, Kluczbork, Byczyna, Wiehlń, Dziakl!SZ.Yill, .Koniec:poil, .Za!rk'i i Mie -chów. W calości w skład regianu wchodzi 2.1 !łll'kuazy

·w Sk!aJii l ::100000 !(Co· od!Powiada też 21 iWlrus'1xml w Sika:li l: 00 000 i 189. acitWZJOm w skali 'l:

25

00(} 'w cięciu polskim). W olkolicy ffiulbczyc w pobłiżll gra:-n:icy pańsbwa dołąC7lOtl1.y •jeat do regioll'u obszaT około

3 arlruszy 1 :25 ooo: Powierzchnia tereriu objętego re-gionem wyiJA)SL alroło :?11

ooo

1mn2. W tym Gómo-śląsikie Zagłębie Węglowe zajmuje okCJIIQ 4500 k.m2 • ·. • .

z

powy2szego wynika, że arlkusze map wlącwne 'w

sc'hemacie !lnstyłtutu · GedlogicZlllego

w

ragi on gómo-śląg;ki pokrywają nie tyl,ko całY obszą:r anty.kli:norium

śląskiego w gl18Illcach naszego ikraju~ lecz wykraczają też szeroko \Pal.la właści'M! Zagłębie Węglowe. Granice

~· .skraj:nych BlrkUBZy regionu są granicami w więk­

szY!ffi stopniu Jronwencjonal!nymi. i . dogcl:lnymi do .ustalania &cisleg~ zasięgu terenowych prac Stacjl

Gór:n<HŚląs1mej, niż g.amcami nmuralnyrpi z ptmktu ·

.widzenia gool.o.gii czy geografij,.

rN·a 'UitJwmy geolQgic2llle budujące regi(m gó.rno-śl~ki składają sił; :skały osad·awe i 'W II'Il1liejszej lnierze ma-gmowe

o

wieku otbejmującym

dl«'es

od środdrowe.go

dewonu ~o holoceat W . ~żdej więklszej jednosice

shratygraficzmej poczynając od dewonu PCJ!PI"ZeZ

kac-:bon, penn, <tr.i.as, jurę, kredę, 'trzeclol"Zęd . i czwaJrto-nęd występują skaty lub minerały 2Jilajdoujące

zamo-sowanie .przemysłowe. · · • ·

Omówienie całości zagadnień geologii regianu :i j~o kopaJm. wykro~Oby znacznie pooa zakres n'iniejsze-go artykułu. : Ograniczyć się tu musimy. jedynie· do wskazania !kilku faktów, :k-tóre są dosta~eczmym

argu-mentem dla PTZY'PisaJnia wyjątkowo d<J111i·CiSłe(j roli

go-s.pcXlairczej ;regionowi górno--śląskiemu i jego prob

le-mom ,geologi.cznym. · ·

· . W obrębie region-u znajduje się bowiem:

l) całe w ·granicach 1Pol.ski Górno-śląskie Zaglębie Węglowe ze w.szySJ!kimi .górniczo .drziś dostępnymi jego zasobami węgli płomiennych, gazowych

ko-lkBujących i sapropelowych; ' 2) cały Obszar występawania triasawydh

zloo

cynkO-wo-ołowiowych; ·. . .

3) cały częstoch~ ubs:za1- Występowoola jmaj-skieih rud żelaza;

4) caly dbszar kredy olrolic Opola z ~ego wielkilin

przemysłem cementowniczym; ·

.5) cale 'tzW. "gótno-śl.ąSkie zagołę'bie wapiennicze"

'bazująee na tri.ffi>Owych wapieniach rw oooztłi'Ze

Gogo1ma, Gó.ram.ży, 'I'air.nowa Opols.'kiego, Szymi:.. szowa ·i Strzelec Opolskich; ·

6) cały chlrzanowsko-lkrzeszowicld obszar na~ywany

"żagłębielp kamiett111ym" z szeroko .roowiniętym

górnidtw'em kamieni.aTSk·lan _(poi'!iry, melad.'iry, tu-. fy, dolomity ibudowla;ne i topnłkawe, wapienie,

"marmury dębniokie") i .przemysłe~

wapienni.<Yl.Q-283

ce~zym (okoMce Szczakowej, · JawOil'ZIIla; Chl"ZallOwa, T:l"zebini, 5ien.zy, ILi.biąta, :Pll&y; Ten-czyn'ka i C7Jaltkowk);

7) cały obszar jury klralrowsk<>-mieklńskii!\l z wszyst-kimi tied ~i węgloi bnmatnych,-glifrek

ogni()-ttrwałych, żwl:rów, waopieni i margli ~ celów :wa-pienniczych, cetnentowniczych, ·topnikowycłl, che-micznych ł budowJ.a.nych);

8) cały obszar występow.aańa m!óceń&kicll soli i gip-sów okolic Zar ~ Rybn:ilka;

9) poważna część ~edowego obszaru ~ecki

mie-. chowskiej z jej skromnym przemysłem, lecz·

bo-gatym rolnidtwem; ·

Hl) wszya'tkie obrzeżające od ~WSchodu IZwgłęlbie

GómD-śląskie wysady ~ekto.n!·cme skał dewońskich, . ma-jące m.aC2Jenie zarów:no ·gosp<idalrcre ,(p;rZEmyBl w:a-pienniczy, topńtki, tłueznie dla nawierzchlni

bi-t!luminowycll "czame mannury" dla budownictwa mcxnU:lll.e!lltallnego), jak · ;też stenowlią<:e węzłowe pu.n:}my di1a :badań rulld tek'taniką i

a'QZPI'Żestrzenie-niem ,Zagłębia Węglowego ·

W powyższym schematycznym zestawiemu nie ~zględrlńono byna'jmnieoj wszystkic'h !kopalin 'UŻy~ecz­ nych a:egionu. Ogromna ~ ki'ąjowego przemyslu ci~iego i duża część· przem)"Słu lekllriego kanceniru-je się w obSzarze <b.lętym ~anieami :regionu. Tereny wie!l'ki.ch · .inweStycji prmmysłowych tP'!a!DU 6-leibnlego

Po~Mi ·

II.IUdoweli,

takich 1a.k: Huta im. Lenilla po!! Klrakowem, Huta dm. -B. Bieruta pod Częstochową, Kędzierzyn, Dwory koło Oświęcimia, huta ,,Bolesław", siłownia "Jawarznoii" i wielu innych obi.ekltów, znaj-dują się

w

obrębile ~regionu: W!raz

.z

,gómdctwem pr?;e-my.sł c~e z niego II'<YLlicime, czasem mało przez ogół·

·doceniane a nie'llbędne ik:qpaliny użyteczne, jak: glfny

ceramtcz:ne (cegła, iklinkier, ceramótk>a: ogniotrwała, kami·o:nkowa a naw~ fajansowa), piaSki s21kla.rskie, forirliietrsokie, ;podsadrz.kowe, ~icy beltonia!rskie, lupki tzw. ,,dach<liWe", Waipienie. dla pr~yslu 'llaWocOOW sztucznych f. ,innych zastosowań {fabrykacja sody,

cu-k.row:nictwo), dolomity i wapienie dla· .. wyrobu tzw.

pyłu !kamiennego do opylanta wy:rOOillk kapalnianych w ce!l:u za.pdb!egnięcia W.Yibuchom ;pyłu węglowego . .l:td. C2lerpie też ~e i nieodWWI!le, a coraz trW!niej-sze do wygospodarowania il~i wody przem}1llaWe1

i pi'bnej. . - .

. Jeśli zw:ródmy uwagę tyliko :na· mlę · gospcderozą w~ górno-61ąskich oraz ~uszców cynkOWQ-Ołowto­

wydh, :to :nie możemy pominąć faktu, że: .

. .

-a) Polska zajmuje .obecnie pią)te miejsce w śWiato­ wej !Pl'~Uiroji rwęgla, a pienwsze po Związku R'a-. dzleoklm wśród krajów demaklracjti ~udowych.

O fakcie tym decyduje wlaśrue Górno-śląskie Za -• . głębie Węg1awe, dorniJnlujące całkowitCie swymł

zasobami nad Zagłębiem 'Dol!n.o-ś1ąsldm.

b) il?aLskla zajmuje jed!Qo z ');>ieii"WSzych miejsc w

światowej produkcji cyniku. rlłoża kruszców cyn-k!}WY'ch mające ~ie przemysłowe · koncen-'trują ~ię

w

naszym iktra.jru jedy!nie

w

.reglariie

· górno-śląskim.

Fakty poWYższe mówdą same za siebie. W Ich ·świe-,., ·

tle· staje się jasne, jak doniosłą trolę powinna speł­ niać

w

regionie gór~ląskim pańa'bwowa :słui.'ba

geo-l.Qgkzna, a wraz z nią drobna dziś jesttze i ollgml.iza-cyjnie stenowczo

zbYt

wątła Stacja Gó.mo-śląska

In-s'tyrt.'utu GeologiC211lego. IMala rta. jednostlka ma dać ~- · i.stoliniejsze fu.ndamenty naukowe dla slrompM.kowanej

Wiedzy geologiC2111ej o Zagłębtu, fułlrlamenty, bez ktO-·

rych nie mogą dość szybko d sprawnie działać· geolo-giC2Jlle słnl2lby resontowe.

.SY'TUACJA GEOLOGOJ W IREGIONJiE

. GóRJNO-śLĄS.KlllM

Pow.rót do macierży caŁości ~em śląs:Icl6h s·t'Worzył

k9rzystne ··warunki do 1barlań geologicznych rtego

ire-gionu. Pamiętać !trzeba, że Obezat ~regionu· górno-·

~ląeiklego był. przez ·przeszło 150 lat 1'0zdzielony

zalbor-284

. czyroi granicami · polliyC2Jilymi. 1 geologowie polscy;

rosyjscy, ·czy niemieocy prac<liWali w zagłębiu . berL możliwości objęcia calości wielu zjawisk gęologiez·­ nydh. ·Wpływało to ujEmnie na możli!Wość analizy sze..: regu :regi.onalnydh Zjjawlsk i na twarzenie syntez. Na gr~ pollitycznych ~Wiitta-wały ~.uskoki" w ;po-·znaniu jednorodnego tworu geologicznego, )akim jest

Zagłębie Górno-śląskie i zamyJ:taly się też. -wartmki do

badań .porównawczych czy uzgOdnień ścierających się

~ądów. W obecnej sybuaCji po ~raz pierwBzy od CZB5ÓW paprredza'jącyclh nawet epokę Staszica marny możność swdbodnago ll'ozpatrywan!a cał.o!ki proble-mów geologi<lZllych nie tyLlro ~agłębla Górńo-śląskiego, · lecz także dbszaTów z nim sąsradujących .. Daje to

po-tężne możliwości studiom geologiemym ·w omawia-nym .regionie, jednocześnie . powłększa też ·odpowie-dzialność za Wlla:ściwe P,Stawienie :wielu zagadnień

tbadawezyoh i orgaa1iz.acyjnyoh Stacji . .Gómo--śląak.iej ~G. iMoima mieć nadzie!ję, 2le. dysponując dziś dostę­

pem do całego oblza.ru tzaglębia-li jego obrzeżenia oraz

lirodkami na 1l'oboty geolorgiczno-poszukiwa~Wcze, jakich nie zna historia geologii Polski, naflza wiedza w :re-giame .gómo-§ląskim .II'oZwi:nie się 'WY'J!Wtkowo mten•

syrwtl}ie. ·

.. W dniu dzisiejszym jeóllak lt'o2llnia:r · i atan !badań

geologi<:2nydh w .regionie lllie może być uważany za

!Zadowalający. Sam~ środki finansowe i

sama

sy.twicja regionu nie wystarczają do poznania jego . geologii

i do ~e'j rw lll.im gospodarki. !Zdaje się n!IIWet, że

dysponowanie środk:Qffii "przeskoczyło" pewien nie-zbędny etap, · jakim !jeSt przygotQwanle zespołu ka-drowego i ~. niezbędnyCh do całkow.iltego rwytk:o-rzystania. -nakładów wydawanych na ,rdpoty · gómiezo.. poszuk:iwawcze;

. Regdon nasz. możemy rpoozielić na dwa ·obszary tróż-.

niące ·się sttopniem goo1ogic=eg·o po'ZlnanLa i

proble-matyką goologiC21Il.0-poszdikiwawcu\. Olb.!lzar pierrwszy stanow.i właściwe · Górno-'śl~ie Z!l!glęt:ie Węglowe.

Obszar ÓI'U@i to jego dQrzeże:nie sięgające od .ze'WIIlętrz-. _nych .granic zasięgu Ikarbonu l()a:odukltyw:nego aż do grooic ll"egiailu.

. W obszarze pierwszym JiC2Jlle aroPalnie i jesztze liczniejsze więreenia badawcze dostarczają ogromne~

materialu anali'ty=ego, 'PQ'Zwa:lającegó · :na .tworzenie ścisłyCh ll;eorii co .do .łmdowy za,glębia, je;:> st:raty-grafii, te!lrtoniki .i innych :właściwości geologicmych .. . W obszarze drugim tlość danych geologlC2lllych, na

jakich może opierać swe IW'p:ioSki badacz regionu, jest nieparówna:n.ie mniejsza. Teorie co do ~ębnej bu-d<liWy obrz~ia zagłębia must.ą się więc opierać w dużej mierze na mater-iała<:h z Wlierceń, · na

wnio-skach pośrednich, opar.tyoh o studia nad fumnacjami

· powierzchniowymi, na ibada'niadh .geofizyc2Dlyah, .oraz . na gruntownym pomaniu paleogeografii waryscydów europej.skicll,

w

stoounku do których Zagłębie

Gór-no-śląs~de wykazuje wiele cech hlomoiogiJczmych.

Zaj·mijmy się najpierw ibll;t,ej obsrl;a,rem !Pierwszym. Jest an jruż dziś z ;grubsza na !tyle po21nany, że nie · możemy się w nim :spodziewać 'Wdększych .

nieepodzia-nek w .zakresie :nowych <Jd!k,ryć geologicznych.

iNa.le-ży tu z góry .zrezygnować z d~e:nia do hłyskatltwyoh osiągnięć, 'którymi mog~yby być jakieś większe za-soby nowycli i niezwykłyech ikopalin.

rw

zaglębhl wę­ glowym ~ieje bowiem stale podstawowe .zadanie IIrie efakltawne, lecz . palące: !Zagłębie. G(mno.:.śląskie jest obszarem, gdzie· nieus~e poszukUje się przede wszystkim... węgla. iDla ka:żdej kopal:ni górno-śląskiej,

·nawet .dla znajdującej się w pełnym toku prac, po-trzebne, jeSt ustalenie szczegółów budowy ełoża i co-raz dokładniejsze dokti.mentowanie ~ego .zasdbów _oraz · akrreślenie IJtierunków ro2lWoju przyszlej eksploatacji. Niemal. dla kairlej kopalni .iStnieje przy /tym problem rozwdązania nie dość jasnych ozagadnień p!M'aleli~ji . pokładów .

w

polaCh objętych elksploaJtacją i przygoto:: wywwnych do miej. Is'tnieje zawsze wiele niejasności co do stasUJlllków tektonlcmych, kit6re mQgą

zadecy-dować o dalszych ·robotach gómiczycll l które mer gą ·waru:n.kować koniecżne do przewidzenia stosu11>ki

· hydTogeologicme terenu lub mogą wpływać na 1W la-ściwo6ci ~o węgla i Skał mu tawa'l"Z:vszących.

_Dla dobrego wykonania tych zadań potrzebny

1est

całY apara't metod geologieznyoh, po-zwalających na

poprawne ustalenia stra;tygrafii złóż d paralelizacji -pokładów oraz na amiklll'ięaie mieapodzianak

tektonicz-nych, lhydrogeologic1l!lych czy ilnnych. -Dosta!rozelnie

te-go "aparatu" do ·~ąk geologii przemyslowaj jest· "jed

-nym z pierwszych zadań geologii podstawowej, jaką w

zagłębiu reprezentuje Stacja Górno-śląska -IG. :Współ­

czesne metody paleontologiczne mikro- i

ma.k:roflory-styc211le lub {odnośnie do ,,grupy ibrzeim.ęj") . paleozoo.. logiczne. pozwalają · na ściBią pa•ra:lelizację pokładów lUb tł!owa:rzy$:-Zących im w ".g.rupie brzeimed" poziomów

z fauną morską. Badania sed~mentolQgiC'll!le,

paleogeo-graficznę, prace nad 'zdjęciem geol~ic211lym naziem~ nym i podziemn~ pozwalają na '002lPOZIJ.ande te!kto-ndki · i przewidzenie waru'llik:ów rozprzeStrzenienia się

wargt-w ,produktywnych i płonlnych. Petrografia węgla

i powiązanie 1ej osiągnięć :ze studiami nad mektortilką' obsz,aru &tle podStciwy do poszukiwań pokladów wy- ·

żej ItiWęglonych :łub w Ógóle mających &SZCZególne wła­

ściwOści ltechnologicme. Niesposób d;u Mesztą w y-mienić wszys!Jkich zastosowań geologii· podstawowej

dla celó:W _gómiczy$ . .i przemysławydl · w ·zagłębiu,

tym ~bardziej, że geologia '.ta ma swój głos ·nie tyLko

w spr~aoh badań nad produktylwrtą f'ortQ.acją wę­

glową, 'lecz także auKl całym jej nadkładem d ·

podl.o-żem z wszyst:kimi iCh zasObami górniczymi.

. Ten ,;aparat metod'; geologii · podsta<wowej, ikltórym

-powinna 'J)OSługiwać . s i~ geologi-a prze myŚlOwa, nie

jest dotychczas dostatecznie użytlkowany · w !Pl"aktyce.

. P.rz~yny tego zjawislm zdają się hiżeć w dwóch

módlach: .

11. Rola .geologicznych badań podstawowych nie .jest

dostatecznie docel!lł<ma przez czynniki decydujące o

in-westycj.ach ·gómic:w-przemyslowych. . Wynikiem

tego-. jest powollna adaptacja osiągnięć· naUkowych przez

jedn-ost!ki .gogpodarcze. Wprawdą.ie ·górnictwo posiada

swe -geologicme służby xesorlQwe, lec:z lte służby nie

. obejmują nigdy całości koniecznych do prowadzęnia w

zagłębiu stud-iów podstmvawych {nie. prowadzą .zdjęć geologfuznych, nie mogą się wgłębiać 'VV f~zje ł'OZ­ ważan paie<mtologiczny~h, paleogeagraficznyoh ćzy. imlydl), ·bez !których postęp •W }>OMallliU i

Wyey'eki-Wamu .geologii całego cegionu !llie jest możliwy:

<

· 2. Geologowie tworzący posd;ęp w naukoWyrń. per.

man.iu budowy regionu gómo-.4ląskiego· są myt nie.,.

liczni, aJby mogli objąć calość koniecznych biłdań w

Z1;logł~i.u. i w jego· dbrzeżeniu. Co gorsze, bywają oni

oddą.gani od systematyCZJJ.ej pracy twórczej obowiąz-· karni 'Ubocznymi. iP.rcdukcja na'Uikowa 11aszej ,,kadry"

geologów .górno-śląskich, ikltóra powilmla się wyrażać·

częstymi publikilejami ··tekstowymi·· i

kar-togrBifkZilly--mi, jes't przez lto 7ląYJt powolna, alby· Pl(lgla być SIPtraw-nym na.rzędziern dla zastosowań .gospodarczych; ..

Skutek zaś tyeh dwóch zjawisk jest tylko jeden:

w gospodarce zagłębia wielkie, na miarę pańs1twawą

straty fina.111sowe. Koniec21ne :bowiem dla rozwoju górnictwa i . przemysłu ll"Oibdty geologic1l!l()-poszuild -wawcze prowadzane są przez na}.róZniedsze I:Mtjntucje

i przedsiębiorstwa bez odpowiedniej koordynacji; -bez

doStatec21!lej zna1omości geologii obszaru, bez

umie-.jętności W)'Qtarzystania tych robót a .tym samym ~

racjonalnego oszczędzania nakładów. Górnictwo

na-sze obarczane jeśt ;iesZlCZe · na wielu polach ciężarem

·tradyCji prźe_starzalych poglądów geologiC'll!lych, ople-·

ra się niejedmokro!mie na mapach i ·publikacjach dziś

stanowczo nieaiktttalmych lub tPO prostu za mało do- ·

-okłaónych. N1edociągnięcia z zaklresu wiedzy geologicz,;.

nej górniciwo mWli nadrabiać przy dakumelllt<iwaniu

czy poszukiwaniu złóż nadmiarem robót wiertniczYcll

czy szybikowYclh. IP'ochlaniadą one często ogromne i nie

zawsze uzasadnione .nakłady. Symbolem tego objarwu

może ibyć przyjmowana powszechnie jako · ·jeden z lkanon-ów dokurnen1tacji ,,sia'ika wierceń". Zasadmi-czo jes~ ona kOnieczna, lecz •bywa &tosowaila i

i:nlter-p.retowama w licznych ipl'zypadkach zbyt·

~echanlstycz-:nie, a jej lokaliwwanie, ·.zagęszczanie i zwłaszcza opra-cowywa!llie nie zawsze oqpowiada jej Cel(}m. Znanym

też jest faktem,. że liczne dziesiątki tyeięcy mellrów

bieżących rozeni wier-miczych uzyskanych po wojnie

-w Zagłębiu Górno--śląskim· pozos'tają bez dostatecmego

opr!IJCOwama lub z opracowaniami opa1r-tymi o mi~

nowoczesne metody. -iNa wiełu przykładach wykazać

mcxZ!na, że z powodu niedos:taliecznego !UŚwiadomienia

sobie 7;I1aczenia calości prohlemów geologicznych

da-nego terenu .roboty badawcze bywają prowadzone. w

niewłaściwych !ki&-unlkach lub, na odwrót, w jednym i

tYm

samym mie}seu pOWitwrzane dwu- iUlb rtTzylk!rot-nie ·(np. raz dla węgla, drugi raz dla nieopracowalllyc.h

za pierwszym ;razem, a wW:niejszych jeszcze formacji

nadkladowyeh, !trzeci !raz d~a wody) . .:r9tnieją też \W'ZY -. kłady. 10a przypadkowe, lecz niepotrzebnie opóźnione

odnalezienie cerunych zlóż Jtam., gdzle o kdlka lat

· wcze&niej można ·było przeprowadzić roboty

po.szuk1-wawcze ekonomiczniejsze, --lbo oparte o masadnione

'Wn:io6ki wytnikające z podst~WowY·Ch ·badań

geolo-.gic211lych. Moina śmiało zazyŻykować twierdzenie, że

e'llraty finanoowe i . w ·za-sobach w gospodarce narodo-wej wyni.lde z niedostatee21nego wykorzy9tania wie -dzy geologicznej w .!ora}u znacznie przewyższają ca-łość lkos7Jtów, ~alkie 'PQC'hłcmąć 'by mogła dobrze

zor-. ganizowa~na &tacj'a Górno-śl~a IG. BlrEik

dostatecz-nego zroZ'Ilmienia -dla· ,gealogii podstawowej odbił się

już d<lstatecznie negatywnie na gOl:IPodarce narOdowej

i stan :rzeczy w rtym -zakresie '%Tl'W>1 rulec i· !Ulega już d:llili zasadniczym ;1:mianom. .Jeżeli ma grumcle istni

e-jących zależilości pomiędzy geologią · pod:s.ta<wową a

gospoda:rką . :narodową .rozpatrzyć dezyderatt partii i nądu wymagający 2llllDiejS'Zieilia k~ów własnych ma

każdym odcinku życia gosi*Jdrurozego kiraju, io należy

wzmóc illltensywność badań podstawowyoh dotyczą­

cych. geologH xegionu górno-śląski~ i na· drodze

od-powiednich .opracowań •(map i plllbldkacji te!mtowych)

oodawać je do wiadomości, do stosowalllia czy do uzu -pełnienia wszystkim jednostkom· zain:teresowanym. 'Na .tej drodze można też ws:trzymać niełkt6re :zbyt

po-śpieszne a nieproporcjonalnie do WY'llilków kosztowne

. prowadzenie 2będnych -roibót ibadewczych, · z kotórych

uzyskane materiały geologiczne :niekiedy prędzej ule

-. gają bezporw.ttlWemu zniszczeniu, niż :wstaną napraw-

-dę w pełni wyzyska!ne. - . . . ·

· W ,,obSzarze drugim" ~regi<m'U gór.no-śląs:k;iego, tzn. w dbrębie szerokiego pasa terenu obrzeżającego wła­ ściwe Zagłębie Węglowe, problematyka geologiczna

_

ma

aspe~ty w wyższym stopniu odkrywcze, zwłaszcza jeśli chodzi o zagadnienie ll"02JPrzestrzenienia ifarmacji

prod'WkttYJWI!lej ka!l'ban.u -oraz utworów geologicznych jeszcze &taTSzy-ch. Jednocześnie też W o'brze'żeniu wla-ściwęgo zągłębia na . pierwszy plan wysuwają się pro-blerpy !badań :nad for.rnacjami nl!dJkladowymi, zawieo.

rającymi szereg ikopalilll o wie!kim znaczeniu

gospo-_darczym. (jurajskie 'l"Udy żelaza, triasciwe kruszce

po-li~etalicZIIle, tró~oroqne surowce skalne).

.

. .

stopień pOŻOBilia geologic1l!lego obrzeż_eni:a zagłębia

jest wybftilie nied<JStateczny .. O ile. w óbrębie samego

obszaru gónniczo-przemysłowego w .badaniach . geolo-gicznych chodzi dziś głóWlilie o !!'~0211l!!Ilie

sicr.egó-lów budowy terenu ważtiych 2lWłaszcza dla górnk.--twa

węglowego i cy:llkawo..Qłowiowego, o tyde w obecnie

omawianym · ·obszarźe z.aehodzi· potl'2leba ;r{)zwinięcia

studiów ilad Wielkimi rysami st·ruktur geologicznych.

·wprawd21ie :zarów:no .kopalnictwo rud żelaza w

rejo-nie częffi;ochowmm, jak .kopalnictwo cynkowo-oiDwio-we rejemu TarnoWskich Gór s-tMVia już· dziiś Żf\da:nia dużej·-. precyzji w rozpoznaniu geologicznym {doty-czy :to też szeregu s-Urowców śkall!lyoh i wody), to jed-nak ·obsZar obrz~ia zagłębia wymaga :też sttuciiów

·specjalnych nad !Paleogeo~afią .rwszyiS'tlkich formacji

okala'jących .zagłębie, nad specy!i'icmymi w tym obsza

-rze· struktuxa:mi rtektanicznymi i :n-ad ·związkami po-międey ·budoWą regionu gÓl11l·o-śląskieg.o i obsza.rów

sąsiadujących. Wnios'ki z takich studiów mogą się b

o-wiem okazać niezwykle Jinteresujące także z

d!M'czego iPUnk.tu widzenia. W~my tu

przykłado-wo tyJiko, oo następuje: · .

l. W .skJrajnie . południowym obrzeżeniu za·głębia

badamia · IIlad paleogeografią ik:aJ:'Ibonu i .nad sbrukitura-mi tekltoniC2lilysbrukitura-mi tego obszaru wiążą <Się ściśle z Ikon-·

cepcjami poszukiwawczymi za złożami gazów ziemw

nych i węgli !koksujących. ·To samo dcYtyczy obrzeże­

nia zachodllliego.

2. W północnej peryferii :regionu .Istnieje .

uzasad-niO'Ile :prawdopodobieństwo stwierdzania występowania

kamońskich osadów węglonośnych . poza dotychczas

znanym ich północnym zasięgi.e.m.

3. W peryferii. wschodniej celowe je9t

!Przeprowa-dzenie wszechstronnych :studiów :nad -budową i

geolo-giczną historią obrzeienia zagłębia z uwzględnie­

niem możliwości wY!krycia pasa paleozoiC7lllych skał

magmowych, z k.tórymi mogą być związane

interesu-:-jące· .gQs,JliOda;rczo kruszoowe złoża hydroterma'lne. J ed-. nocześnde wymaga IS2lezegółowego poznania IPI'O'blem

ist-nienia w niecce miechowskiej tak wailtl:ych formacji,

jak: produktywny katibon, solonośny lub miedzionośny

cechsztyn i ewentualnie knlszconośny ttias. ·

Dokładne roZipo.zn.anie /budowy geologiC2lilej

wymie-nio:ny;ch obszarów i przyczynienie się do

wszechstrón-nego naświetlenia ich możliwości gospodaTczych jest

jednym z nie:zmdernie ważmych zadań Stacji

Górno-śląskiej IG. W7ll'ost :nasilenia 1badań podsttarwowych .w

obrzeżeniu zagłębia, 'P<J(Lniesienie !Produkcji map

geo-logicznych i publikacjii tekstowych, ożywienie :t~ór­

czej dySkusji na'Uikowej zwi~anej ze s.zczeg6Inie

Itrud-ną problematyką geologic2111ą tych obszll1"ów powinno

być ll'oowinięte z ~lą, że: preysdość <Jdkrywcz;ych

osiągnięć geologid. podstawowej ;regiO'Ilu _ ·gór.no-śląsltie­

go leży rw dużej miene poza wlaścirwym

Górno-śląskim Zagłębiem Węglowym. ·

Sz,czególnie ważnym problemem związanym z

bada-niami nad geologią oblrzeżenia· zagłębia jest udostęp­

nianie Stacji Gó~ąsktiej materiałów badawczych

z rabót gćmniczo..poozukiwawczych, prowadZOillych przez

słuilby geologiczne :różnych .resortów. Problem ten

. istnieje oczywiście także Odnośnie do robót

góm.iczo-poszrukJwawccych w samym zagłębiu. W terenach

obrzeżają<:ych zagłębie jest on ,jedna!k o tyle rpiliniej-szy, że ·wobec !b~ak.u

w

tych obszarach :kopalń

pracu-ją<:ych poniżej utworów tria.sowyoh, wiadomości o

bu-dowie podloża mezozoi=ego czer.pać możemy prawie

wylącz.nie z badań .formacji młodszych oraz z

opra:co-wań <Jdpowiednioh Tdzeni wier.tniczych.

Praca nad odpowiednim UUQl'IIlowall'liem calości pro-. ·

blematy:ki .geologi=o-poszukiwawczej w kraju. jest

dopiero zapoczątkowana, a w .regionie górno-śląskim

wymaga ona SZY'b.kliego dziala~nia. Rolą Stacji

Górnn-śląsk:i.ej będzie stałe wykonawstwo zadań okreśkmych.

przez CUG w zakresie zaa-ówno dosto.sowatttia roli geo-logii podstawowej do patn-zeb g06!P<)da;rczyoh reg.ianu,

jak też calkowiltego WY'korzysta:nia materiałów z

prze-mysłowych prac geolog-icznych dla IPOtrzeb gecoo~ii

podstawowej :zarówtllo w zagłębiu, j81k też w jego

obrzeżeniu.

Rolą stacji jest też opracowanie materiałów pod-. ·stawo-wych i wy!konywanie wstępnych dokumentacji

geologicznych, :np. w zakresie geologii złóż

okre61a-nyoh jailro I()Od!kategoria C2 i ltym SpOsobem

p!'ZY'goto-wywrunie działania slużb resor,towych dOkumentują­

cych dokładniej. Wydaje się !bowiem, że zarówno w

obrębie samego !Zagłębia Węglowego, jak i :w ltere-nac.h obrzeżających, wytpar:u tematów d9 dolkumentac.ji. (doiklumen.towarue nowych pól kopalnianych, nowych

kamieniołomów, żwiirowni, cegdelni i mnych) - wo-bec pilności potrzeb :Przemysłu - dokonuje się jeszcze

nieJkiedy na drodze przypad!ku, czasem wskutek

po-ważnego potraik.tow8!Ilia niemal prywatnych

infor-macji zasięgniętych .w terenie. Wcale nie zawsze

wy-bór /ten jest oparty na majomości 1budowy

.geologicz-nej regionu. Zdarza się z tego powodu, że duże

m-J.clady środlków kierowane są na bad.a!nia i

dokumen-towanie pr2e:widzialnych do wyzyskania

p.rzemyslowe-go <Jibi~tów mniej interesujących niż znane z badań

geologicznych, a PIJ'zez czynniki gospoda.rcze "zapom-. niane" obiekty inne; Winę .za taki stan rzeczy

przy-pisać musimy jednak nie •CzynJlli'kom przemysłowym,

lecz właśride samy;m geologom lub jed:noot!kom

orga-nizacyjlnyrn ik:ierująeym ich pracą. Po prostu przemysł nie ma dotyohC2:88 ani ll'lB/P, ani- pubLilkacji, ani wstęp­

nych dokumectaoji lub :innych opracowań; z których

może. czerpać potrzebne wiadomOIŚCi i wskazówki geo-logi(2!1e.

J~li zsumujemy WIIliaski z · powyższyeh uwag doty-. ~zący<:h obecnej &ytuacjl w regionie górno-śląekim,

stwierdzić będziemy musieli; że · istnieje paląca

.po-trzeba takiego l"'2Jbudowa~nia podstawowych ibaaań

geologicznych w tym regionie, które możliwie w

naj-bliższym czasie doprowad'Ziłyby do oddania

czyttJ;ni-kom gospodarczym "operatyW-nego narzędzia" do

wszel!kkh poszukiwań i badań surowcowych, ja!kim

jest:

l) szczegółowa :nowoczesna mapa geo]ogiczna,

2) publikowane, podlegające ikrytyce naukowej i

1Stale m~upełniahe /teksty objaśniające do map,

3) pUblikowane i stale uzupełinia:ne opracawaa1ia

me-todologiczne z zalkresu geologii podstawowej,'

4) wszelkie inne opracowania pod!rtawowych

pr.oble-mów geologicznych regionu · górnó-IHąskiego, w

tym _także z za~u 'hydrogeologii -i geologii inży­

nierskiej.

W kieruJllik,u wytworzenia talkiego ;,narzędzia" roz-winie Bię obecna 1p:raca Stacji Gól'IIlo-tiląskiej IG. Zada~

nie to wymaga jed:naik odpawiedniej pomocy

m-g·ani-zacyjiilej i ·lkad:rowej dla .ciągłe jeszcze zbyt słalbej

stacji. Rola jej musi być wla~iwie ~rozUmdana nie

tylko przez jej szc2lUpłe bezpośred!ni.e kierownictwo,

lecz talkże przez wszystkie czyumiki zainteresowane

gospodarką narodową w żaglębiiU i 'te, iktórym powie-rzono !Pieczę nad il"<YZWOjem nauk o Ziemi w 'Polsce.

Budyrn.ek G6rno-.§ląs1oie.1 Stacji .. Terenowej IG w

Cze-ladzi. Fot.

w.

Za.biński.

PROBLEM ROZWOJU STACJ\I GóRJNO-SLĄSKiliEJ IG NA T.LE J·EJ ZADAŃ

J);zi.siejsza StaCja Gómo-śląl!"ka IG jest ·jednostką

organdzacyjną, kitóra wyłoniła się ze stworzonego po

odzyskaniu .niepodległości !Zalkladu Geologii Złóż Węgli

iPIG i późniejszego Wydziału GórnQ-JŚląskiego Zakladu

Zdjęć Geologicznych IG_. IP\rzerniany organizacyjne,

których wynikiem jest uformowanie obecnie jeszcze

·nie sarnodzie1nej Stacji Górno-śląskiej w pionie

pod-stawowym DG, po części zrwę:ciły, a po części

posze--a-zyły zakres jej działalności. Zwężenie polega na

za-niechaniu badań IIlad węglami, znajdującymi się poza

regionem górno-śląskim (węgle kamienne doln0wśląskie

i węgle ibnm.atne całej 'Polski poza Sląskiem. Rrace ·

te zostałY !bOwiem ;przeję'te· w cz~i rprzez inne

jed-nostld IG, w części

w

p:rrz.e.z geologiczne resortowe

s~by przemysłu. Rozszerzenie polega lllB większym 'l.ISamod~ellnieniu organizacyjnym 01becnej Stacji

Gór-rio-śląskiej w porównauLu z dawnym Wydzia~em

ku do

istniejąceg~

W pionie

stl.tow~vijm

to

.taidadu

rllóż Węgli oraz w stoou.nJru do geologii :resontów prze-mysłowych ;rola Stacji Gómo-ślą8kiej IG wyodrębnia

się przyjęciem !Pl"ZE2 nią przede wszystkim zadań

opra--cowania naukowych podstaw znajomości calości

geo-logii regionu.

W l!:a'tach be21PQŚ.red:nio po wojnie .geolQgia - ze

~lędu na 'braki kadrowe 1 niedOEJtateczną obsługę

odlbudowującego się i rozwijającego gómlictwa ·i

prze-myslu musiala . być również w . ramach calego !Pań­

stwo~ego lnsty.tutu ~logic:?:nego I'OZUIIliana w myśl

de!.'i!n:icji: "geologia jest to bezpośrednie l)OSZUk.iwa.nie

i d~umentowanie złóż". Obecnie w pionie podstawo-· wym J:G, a .tym samym w Stacji Gómo-śląskiej IG przyjmujemy definicję: ,"geologia jest to nauka o ·bu-doW!ie ziemi ojczystej". Nauka, bez. której zarówno w .

górnictwie· jak ,i łru!ych dyscyplinach 'Wiedzy llll.egłby

na doniosłym odcinku zahamow.aatiu ikaniec7llly

po-stęp. .

.Jednym z głównych ogniw .łączących podstawowe badania geologkZI!le z· koncepcjami ich zaStosowań

,go-spodarczych •jest szczegółowa ~a geologiczna. Po- ·

'święcimy jej o.becnie nieco uwagi.

MaPa geologiczna jest najwai:niejszym zestawieniem danych geologicznych i najtreściwiej przedstawianym obrazem budowy kraju. Zastosowanie jej (w

za.lemio-ści od jej skali i charakteru) jest dla geologii

podSta-wowej i przemysłowej tak wszechstrarune i nieodzow-

-ne, że stanowi ona :bez wą1:piooia pornOSit łączący

geo-logię ściśle naukową ze ściśle praktyc.wą. Pomost

ten - prrzyz:nać :trreba - w-. iregionie górno-śląskim

(tak zresztą jak .i na innych obsZ&"ach kraju) . jest

je-. szcze o tyle slaby, że jego wątł<J5ci!l nlożna Częś<;.iowo

tłumaczyć brak dostatecznego wzajemnego

porozu-mienia między geologicznymi ośrodkami riallokowymi a przemysłowymi.

Do .roku 194» spośród około .1000 a'I'kwZY młilP w

śkali 1:25 000 wchodzących w soklad ll'egionu

górno-śląskiego mieliśmy nowocześnie opra®Wany 1 op\t-blilkow8i!ly · ty liko jeden (l) arkusz mapy g~logicznej

w rtej skali {przez St. Dokttorowicz..;H.reb:nickiego) . .Dwa dalsze arkusze (tegoż 3'\ltara:) ukazaly się nastęimie w ·wersji zakrytej. Sprzed pierwszej jeszc.ze wojny świa-:­

.towej datuję się publilkacja ak. '14 arkuszy w .tej skali,

·WYdanych (w cięciu ~emieokim l tylko w w.ersji

za-krytej) JXfZeZ .P.ruski Urząd Geologiczny. Mapy 'te są

odnośnie · do stratygratli ka:r!bonu .~

i

atie-jednolite pod względem .sposobu wyróżniania

utwo-. r6w ·geologicznych. 'We wscllod:niej części obszaru

istnieją wydlane po raz pier-Wszy w 1'8912 roku (ll'eedy-cja w -1954

r.)

2 arkUsze mapy l ; 75 000 (arkusze Kraków · .i Ołn'z.a:nów) opracowane (lila swoje czasy świetnie) prz~

st.

Zaręcznego w wersji zakrytej i

od-krytej. Mapa :Zaręc2lllego jest do dziś używana, mimo

że jej Bkala jest niezlby.t dakladru!, pojęcia

straty-graficzne na niektórych odcinkach są nie!llktualne, a

zwłaszcza w ~resie .szczegółów dbra~ tektonicznego mapa ta jest wręcz błędna. Na tym łJWniec map pu-blikowa:nycłi. iRrzytlaczająca . większość regi(mu górno-śląskiego nie •posiada wydrukowanych szczegółowych

maa> geologicznych, a dtiży jeszcze obszar w obrzeże­

niu za.głębia 111ie posiada nie tylko publi!k.acji mapo-wych, le~ !!lawet niEWUblikowanych nowyCh zdjęć

geologicznych od C7JaBÓW pracy !Roernera z 1870 r. ' !Na tle tego rodzaju stosunków paw-ajmego

znacze-nia mabierr-a wydana. ostatnio przez Instytut

Geolo-giczny Przeglądowa Mapa Geologi<:ma .Pol*i.

Stano-wi ona znacmy· .krok lilaprzód w zalslresie ikartogra-ficznego ujęcia geologii calego ileraju, a tym samym

Zagłębia -Gómo-śląskiego. Do celów szczegółowych ·

jest ana oczywiście zbyt niedokładna.

Zarówno w ~atach .przedwojennych, jak i po

ostat-niej wojnie wielu gęologów ·Skupianych .głównie w

Państwowym Insty.tucie Grologi.C210Ym ~ej IG)

wykonywało 7.djęcia geologiczne .rótnych części ·

ob-szaru g6xmo-śląs.kiego. Opracowa111o także szereg·

za-gadnień ogólnych i szczegółowych, ddtyczących

geolo-gii zagłębia. iPirace te 1ed!llaik na tle całości il"egionu

Przecłstawia]ą obra·ż 'yly!b.i.inej nieclą~ości. Brak lm

kansekwencji zarówno w c~ie, j.a.k w przestrzeni. Zagadnienia opracowane dotyczą prawie ~ ~reguły 'problemów wycinkowych, czasem n~et punktowych.

Tu i ówdzie część terenu została opracowana· :pod

~lędem zdjęcia geologiC31lego, w tej lub innej

spra-wie mało poznanych zagadnień pojawWy · się

szcze-gółowe pulbl:ilkacje. iNawet jednak nieliCZIIle opraoowa-nia ·sy!Dtetyczne dotyczyły przeważnie· wy.branych

za-_. gadlllień, ibl.is.kich zainteresow~om danego badacza

i będących mniej lub więcej przypadkowym wynikiem specjalizacji bądź jednostek, bądź :nawet · zakładów

czy instytucji :naUkowych. Obecnie jeśli na mapę re-gionu nanieść punkty czy plamy odpowiadające wy-·

konanym w rożnych ·czasach badaniom czy zdjęciom

geologicznym, to uzyskany obraz okaże .się na tle

ca-łości regionu dość pgtrokaty, a l!}ie dość pomocny dla wyzy&kania praktycznego lub dła syntezy naukowej.

Zbyt nialo geologów pracowało nad problematyką zagłębia, zbyt !lllide środki ~wane .im były do

dyspo-zycji, .zbyt małe było 21rOZ'llmienie potrzeby prac

geo-. logicznych jalko <:Z,YIIlllli!ka który gospoda!'ce na!l'odowej "oplaca się", tzn. przynosi po pr09tu ekonomiczną

korzyść .. W wyniku Itakiego stanu Tzeczy postęp prac. geologicznych był powo11lly, mimo nawet często

bar-dzo wysokiego poziomu ;naukowego jednostek.

Przyjmując założenie !I)Odstawowe, że prace Stacji Górno-śląskiej I1G !rOzwiną się przede wszystkim

z

myślą .o wspólchialaniu z gosp~ką narodową,

kierownictwo 9tacji· dąży obeCillie przede wszys&.im

do QPra<!'Owania zeslt!m'iooych· jednolicie s:reiegółow_ych

map całego . .regionu .

· · Wielika i trudna praca w 1:ym . zakresie ?.ostała jll.lŻ

zapoczątlkowana. Grupa pracowników 5tacji

Górno-śląskdej pod lkiel'OWilli.ctwem naukowym pro! . . mi. St.

Dnk:torowicz-Hirebnlckiego do.(ll;owadzila w 1954 .r. do

złożenia do drulru kompletu szczegółowych map

geo-logiemych Zagł~bia Górno-śląSkiego w . wersji

od-krytej. Da.Isz.e wersje {s~alna, -odkry.ta po kar-:

ban i IJOWierzchni ka.rt>onu) są znacznie

zaawansowa-ne i ibędą oddawane do diDuku poczynając od 1955 11'.

Grupa kierowana :Przez mgr S. Biema:ta

opraco-wała i złożyła do dru.lw w 19614 :r. zes.tawion.e

jedno-licie pierwsze ar~ szczegółowej mapy zakrytej. Kierownictwo stacji przewidu-je . taką mobilizację

swyoh sił, aby w za;kresie szczegółowych map

geolo-gicrl!llych doprowadzić pracę stacji do możliwie ma-ksymalnej ·inte:nsy\WlOŚCi i . jat w •19515

r.

dwu lub trzyk.rot:nie przekroczyć liC7Jbę ark'Uszy mapy Z'8lk.cytej

opracowanych w 11.954 T. ·

Jednocześnie opi-awadzone będą badania

podstawo-we (()01irzeb:ne do dania .mapońl .nowoczesnych obJaś­

·nień t~towych. lNastawierue więc Qgólne w pracach

badawczych lbędzie wykazywało. ~endencję do możli­

wie !Syntetycznego ujmov.r81llia ważnych zagadlnień

geologii ll'egionu .góm<HŚlą&k.i.ego. KieroWI!lictwo orlacji

przewiduje ·kan<:entrowa:nie uwagi. w pracach

badaw-czych na tema-tach o ile możności związalllYch z

'Wiei-. k:imt zysami budowy regicnu tak w zakresie

91:raty-·gra!ii i paleogeogr~rii, jak tektoniki i zagad.n).eń zło­

żowych. Opracowania paleQntologieZI!le .prowadz<mę

będą róWnież z punktu widzenia ich zastosowań d~

przyszłych syntez o chararkterze i:nonograd'icznym.

Przewiduje się,. że rolą ka.ż.c;l.ego zdolnego do samo-.

dzielnej pracy geol<Jga w staoji będzie praca

nauko-wa pronauko-wadzona w J!Jrzech ikiel"'.mlkach: ·l) współpraca

przy . przygotowaniu arkuszy map geologicznych ·do diuku; ~) opracawywanie wybranego tematu

potrzeb-nego do rozwiązania zagadnień ogóllniejszych, a moż­

liiWego do opub~owania w -teT'Illi!lla.eh dość krótkich;

3) opracowywanie zagadnienia o · cha:r~terze

mono-graiicZI!l.Ym związanego z pracą ll'Względnianą w

punk-cie 2 (np. rtemat "Fauna z Gołonoga" - tema1;

,,krót-kofalowy";. ,;Zagadnienia etra,tygrafii warstw brzeż~

nych wschodllliej części !Zagłębia" - temat "dłu­

gofalowy"). . Za efekt W}"konanej pracy uważać się będzie .opracowa:nw cal!kowicie .gotowe do druku (ma-pa l'lllb tekst) lub w mnej formie przekazywSIIle do

Krajobraz regionu górno-śląskiego w okolicy BędziiJ.a.

Fat . . H .. Herma'li!owicz. ·

przemysłu. Mapy pn-zy.gorow.rwane będą zgodnie z

usta-lQllą mstrukcją, 1ek:sty 1.1aś zgodnie ·z ogól!nymi

zasa-dami stosowanymi do pu·blikacji IIlaukoVIych.

W.

jak

·najw~ZYIIP stopniu iki.eroWI!lictwo stacji dążyć 'będzie

:do likwidacji często doty.chcza:.s s-tosow81Ilej ·metody

kończenia zaczętej pracy naukowej" S!Pl'awozdaniem

· niedoprowadzonym do librmy gotowej do

opubliko-wania. .

1Celem ułatwienia Plllblikowamia prac . ppświęoonych ·

regionowi i 10 zarówno p,rac mniejszych i jeszcze lilie

obejmująCych · syn.tezy danego iproblemu, j~ rteż

ł większych, kier-ownictwo Stacji· G:ómo-śląstkiej prze.:

widuj

e

coroczne wydawanie oddzielnego tomu Biule-tynów IG obejmującego opracowania matE!I['ialQwe· lub problemawe ujęte pod Zbiorowym tytuł~: "·Materiały

do .geologii obszaru śląsko-.k:rakowskiego". Pier\Wzy

taik:i tom WY'jdzie ·drukiem . w 1M5 II' oku. Nieiktóre

prace o maczenilU specjalnym publirkowallle lbędą w osobnych "Biu1etynach" lub .. w ,,!P',racach Instyltutu

Geologieznego". · · ·

Dla rozwinięcia na powa:łmą skalę badań

grolo-gicznych w a-egi<mie lllie2lbędne· jest właściwe s-zkole-nie i zespolenie kadiy geologów, wy.s,pecjaiiwwanych w Problematyce zagłębia i jego obrze.?.enia. Uzyskanie

~adry doszkolone.t. i zespolonej

w

pracy nad . geologią

regionu gór:no-śląskiego jest poważną tr~ką tkierow:-nictwa stacji. Region górno-śląsiki ma szereg cech

w

swej budowie sobie il;ylko właściwych. Spośród. II'Zeszy

młodych rgeologów kończących :rok :ro<;znie studia na

uczelniach .ikrajowych \tylko drobna cząstka WylllOSi ·ze. ątudiów już jako tako opanowooe wiadomości o

Z~ę'biu Górncrśląskim. Tymczasem nawet ta cząst­

ka lilie zawsze może być ·brana w reohubę 'PI'ZY

U2lU-pellllianh.J kadr. Stacji Górno-śląskiej IG. Przeważną

ilość tych młodych sil wcillaniają ·bowiem

natych-miast I!'OOillaite in:ile . instytucje czy przedsięmorstwa

przemysłowe. · ·

Charakterystyczną cechą regionu górno-śląskiego

jest ,Przy tym to, że dzialy geologiczne l!'esO:rtów

prze-mysłowych dają dotychczas tak wybitnie

korzystniej-sze wa.runki wynagrodzeń za p.racę, iż II)łody adept geologii górno-śląskiej potrnebuje · . potężnego ~a

własnych ·zamiłowań do p.racy nall!k.owej, aby oprzeć

się· poik:uosoom łatwiejszego zarobku w. przemyśle i aby

wyłbrać drogę mozolnego l!'ozwoju na.rll!k.owego w

wa:-rUI!lik:ach materiallllych . znacżni$! mniej karz.ystnycll,

niż są mOżliwe do osiągnięcia pilza I:nstY'tutem·

Geo-l~cmym. rL:agadnienie to ma {lspekit ogó1nokrajowy,

lecz smerdzić .trzeba, że geologowie regionu

gómo-śląskiego znajdują się stale w zasięgu spęojalnie

licz-nych . p.ropozycji wysuwa!llyc.h przez jednostki ~ospo­ darcze. · Dlatego też zapobieżenie 2lbytniej ,Pły1ll!lości

kadir nall!k.owych w Stacji Górno-śląskiej IG jest za- · gadlilieniem poważnym i możliwym do rozwiązania tylko przez talk.ie pootawienie orga:nizacyjiile stacji, aby jej pracownicy naprawdę mieli możliwości własnego tw6rczego rozwoju naukowego i aby prz~a-jrnniej

m~J:na wartość wyników ich pracy. IPQili~ąd

kom-288

pemsowaia · niedmńógi osobistej sytuacJi materiainej. ·Ta oiJtatnia ll'ównież ulegać musi stopniowej popra-wie. Kierownictwo Stacji Gó~lękiej specjaJnie

zw.raC:ać więc lii!W\i uwagę na uprzystępnienie

wszel-kich moiJJ.iwych do osiągnięcia środków wspomagają­

cych pracowników IIlau:kowych w ich d.ziałallllości ... Za-gadnienie środków komunikacyjnych w terenie,

spraw-ności zaopatrzenia materiałowego,- swo'body

!kontak-tów. naukowych, .odciążenia od :z.będmyoh CZYI!lilOści

Ol'ganizacyjnyclt, · musi . być

w

Stacji Gór:no-&ąskiej II'OZ'patrywane ze szczególną !Pieczołowio!:ością, tak aby

zaistniała Vf . całym zespole atmosd'era · sprzyja·jąca

twórezości naukowej.

Wzrost kadr geologów regionu gómo-ślą:skiego w Instytucie Geo1ogicznym był dotychczas niezm.letnie

. mały. Zespół zaś geologów sta.rszych, mających··

do-świ.oadczenie nabyte z wieloletniej swej ·pracy w

:na-głębiu, uległ dotkliwemu zrnniejszel!liu w okresie od

· roku 1939. W &ta.cji .górno-śląekiej IG istnieje więc dbecnie srta:n; który dkreśUć można jako fazę ,/t;;ryzy-su ik:ad-rowego". Iliustruje to dobrze fakt, że !kiedy w

1953 ll'dk:U autor nilniejszego aJl'tykułu objął

!kierow-nictwo ówczesnego Wydzilalu Górno-śląsikiego lG cały

zespół P!l'acowni.ków Wydziału {obeanej Srtacji Gór:.

no-śląslk:iej), który opa'!JOWać miał podstawowe

ba-dania w regianie gónno-śląskim, który mial w szyb-kim czasie dać mapy szczegółowe całego· obszaru, iniał dać podstawowe qpraoorwania &tral!:ygraficzne niezbęd­

ne dla .p.rojektoWanych nowyCh . kopalń węgli

!)wksu-jących, miał dać ,podstawy dla zagadnień .

p06zu!ki-wawczyeh kopamidtwa :k!ruszców cy:nlrowo-&owia;nych,

·miał ll'OZlWiązywać wame i pilne zagadnienia

hydro-geologiczne i miał dać jeszcze wiele innych d ~e­ latwyc:h a często. nie cierpiących zwłoki opraoorwań,

cały ten zespół lkzył:... jednego .geologa o di.ltzym

doświadczenilu w .geologii regionu .(prof. .inż. St.

Dokto-rowicz-Jlrebniclti) i sześciu g·eologów o dośw:iadczeniu 1Jllacznie mniejszym, ja'kkolwiek wyspecjalizowanych

w :niektórych . zagadJnieniach. Urupełnienie zaś i

do-szkolenie tej kUkakrotnie za szczti{Płej kadry ni,e

ll.'o-k(1Wało nadziei na . szY'bkie osiągnięcie, zwłaszcza

wo-bec dawniejszych .tendencji do sceniTalizowania prac nad regionem górno-śląskim w odleglej od niego War-szawie.

· W chwili . obooąej Stacja Górno-śłąska liczy dwu-. krotnie mniej praoowcików niż Stacja Dolno-śląSka,

trzykrotQie .zaś mniej niż Stacja Karwok:a. iNawet

Swiętoklr'Zyska Stacja IG j,est od Stacji Górno-śląskiej

znacl'J!lie liczebniejsza. .Ządania za~ stawiane Stacji

Górno-śląs'kiej lllie tyJJro nie są mniejsze, lecz swą

wagą i pilnością rw p.rzy;tiłaczający sposób obciążają

szczupłą grupę pracowników poświęcających się

geolo-gii oojważniejszego · ~órnicz()""lJll'Zem.ysłowego obszaru

państwa ,polskiego. ·

Aby zapobiec przewlekającemu się Sitanowi ,pyzy-su kadrowego" rw StacJi Gómo-śląsikiej kiarownicrtwo tej 'Stacji . za 2godq swych władz nadrzędnych

'prze-niosło z począ<tk:iem 11955 .r. główne .CZynności

organi-zacyjne stacji na· teren swej rplaców!ki w Czeladzi oraz.

przystąpiło do zorganizowania na terenie •Krakowa

. swej ,MrtJ!Py kadrowej" geologów gómo-śląs'kich. W

ten ·.sposób nastąpiło przeniesienie działalności

ikie-ll'OWI!lictwa stacji w obręb jej · macierzystego regi-onu

i natychmiastowe bliskie :nawiązanie łączności

za't'ÓW-1110 z żywą problematYką gómicw-przemysłową, jaik

też z uczelniami, instybutami i ib~bliotekami

posiada-jącymi w,arotościowe dla stacji Górno-tiląskiej tradycje ·

prac geologicznych w Górno-.śląskim ~ągiębiu Wę­ glowym i w jego·obrzeżeniu. iNast!VI>ilo też dzięki temu pewnego rodzaju "WJITÓwnanie szans" w stosU1llku do dwóch sąsiadujących z ll'egionem górno.:-śląskim ·

ob-szarów: !regionu dolno-śląskiego i itegionu

ikarpackie-go. Dotychczas w PD!l'ÓW7laniu z mo:hliwościami

r02l-wojawymi .stacji IG Dolno-śląskiej i Kar.paclciej.

sta-cja Górno-ś.J.ąsk;a znajdowała się w .sytuacji maClltlie

. mniej korzystnej. Scentralizowana w Warszawie, była 7Jbyt oddalona od terenu swyeh prac i - co jest

wyżSzej w Polsce silnie związanej z Za.glębl.em

Oórno:-·tUąskim i przeznaCzo:nej do s2lkolenia gór.ni:ków, geolo-. ·gów i hutmk:ów: Akademii Górniczo..-hufniczej. Stacja

Dolno-śląska opa;rla się o ,,zaplecze" Uniwersytetu

1 Folitechniki we Wrocławiu. .Stacja .Karpacka o Aka-. demię Górniczo-±rutniczą, IPolliechnikę i Uniwersytet

w X.rakowle. !Rezultaty takiego stanu okazałjr się

aJa-der . pozy~ywne. · Kadry rolodych geologów

wymieni<>:-. nych s-tacji po WYjściu z . uczelni macierzystych nie

zerwały kontaktów z katednłmi i zakładami tw!zelnia~

nymi, przeciwnie, w J.ICzelniach tych, ich

doświadczo-. nych pracorw:nikacth naukowy·c.h,. w .księgozbiora'Ch i

muzeach majdują !POffioc i . stale możliwości nieZibęd­

nego dokształcania. Dzięki temu obie wymienione .

sta-cje terenowe IG rozwijają się pozytywnie, zdolne są

do bógatej twórczości naukowej · i do osiągnięcia

sa-modzielności organizacyjnej. Stacja Gómo-śląslka zaś

mczyna. dopiero stawiać ·Pierwsze kli'Oki na drodze do

wyjścia ·z ,,kryzysu". . .

Nadtleje oia p(YLytywny jej rozwój mama mieć dziś

dobl'e .. Stacja organizuje się już "u siebie". W obrębie

regionu pomiędzy Nową H'lltą a Zagłębiem. Następuje

obecni~ wartościowe połączenie Stacji Górno-ś!ąskiej z :Pracownią PaleobotanicZillą ptof dr T. Bocheńskiego ·

(dotychczas od 1953 r. związaną organizacyjnie· ze

sta-cją Karpacltą, mimo wyspecjalizowania w

problema-tyce ~aglębia). Do pracy

w

stacji· garną się I 7lgl.asza

-ją Uc::zmle młodzi geol<Jgowie, 'Wychowankowie

Akade-mii--Górniczo-ih'lłt:niczej, · Uniwersytetu · Jagiellońskiego

i· .Politechllliki &-akowskiej, zna3ący już region i

prag-nący w nim pracować. Więcej nawet d?J.ś zgłafiza się

kandydatow chętnych i zdolnych do i>r~cy nad

proble-mami geologicznymi regicmu górno-śląSkiego, niż

w

dzisiejszym stanie możliwości etatowych i ło'kalowych

· maże wchłonąć Stacja Górno-śląska IG. Wolno nam

~ć, że po prze2JWyciężeniu dz'isiejszych .

trudności w tym zakresie Stacja Górno-śląska :rozwinie

się szybko i obecny stan ogromnej dyspropc>x<:ji

po-między· jej zadaniami w .regionie a

:lei

możliwościami

· twórczymi ulegnie poweżnej poprawie. · · Oczywiste jest,

ie

poprawa

.

ta

zale~y nle tylko od

·powiększenia liczebności zespołu pracowników stacji.

Przed kierownictwem stacji stoi poważny problem

odpowiedniego dobaru jakościowego członków zespolu;

następnie zadaii.i.e stworzenia. jedJD.olitego "stylu pi-a-cy", .opar-tego prnede wszystkim na dziala.niu zesp~ lowym ·grll(p pracowników nau'k:o'Wy,oh ora~ stworzenia waru.n.ków arganizacyjny~h dogodnych do szyibkiego

· uzyskiwania efektów pracy. !Zagadnienia te stanowią

· ll.'ównie:ż obszerny problem, •któregó bliższe omówienie

:nie

je&t jednak na tym mieJscu możliwe. Możemy

tyl-ko stwierdzić, że: jeżeli ótacja G~ląsjka w swym

trudnym okresie wstępnego rozwoju zaczerpnie świe­

żych sił z grona geologów, którzy już w czasie swych .

studiqw zaczęli· poznawać i .rozumieć Zagłębie Górno-·

śląskie, jeśli. w cod.ziennej swej pracy hę<:We. mogła mieć stały związek ·ze środowiskami uczelni

geolo-gic.zno-.gómiczych, jeśli praeownicy stacji · będą filleli

możność !korzystania .z odpowiednich. zbiorów

biblio-tecznych, arehiwalnych i muzeaolnych, wtedy praca jej

będzie się mogla· rozwija6 z pożytkiem dla zastosowań