Vopros o religìoznoj reformacìi XVI věka v Rěči Pospolitoj v polʹskoj istorìografìi : (kritiko-biblìografičeskìj očerk)

♦

fr /

0 PEJIHri03H0ff PE$0PMAH!H

X

V

I

B

^

K

A

BI)

nOCnOJEZTOH

BTa n O J I B C K O H M C T O P I O r P A O I H . (KpnTHEO-6E6jiiorpa(t)HiecKifl oiepKi).

H.

_KapteBa.

C.-HETEPByPrrt

Tnaorpaijiia B. C. Bajiaiiieba, EnaTepHHHH. KaH., j. 78.

3

a nocjti^nift UBajmaTL jiIjtł noatcKaa HCTopHiecKaa HayKa c n t- jraja SHaHHTejiBHEie ycntxH. „PaóoTa Hani. HCTopiefl npeatHeft Uojri.niH“ , nncajił b i

1880 r.

hokohhhh npo^eccopi. EpaKOBCKaro yHHBepcHTOTa IocHffii IIIyicKiB,-— „Haxo^,HTca et. cTaniH nojmaro pasBHTia. Ci, KajK-

UH

mt

,

ro;tOMi, yMHoataeTca aa n a ci MaTepiaaa, h ci

.

KaJKflHMi rojtOMi. pOCT0TT> HHCJO MOHOrpatjHH, BI. KOTOpHXT. 06pa6aTHBaH3TCa

9

BH

30

J];ŁI Ha 0CHOBax,B óóji.m aro KomiecTBa hctohhhkobbhjryimaro msto

;^

hsch

I

s

-

^OBaHia“ ’ ). CaMHfl xapaKTepi hojbckoh HCTopiorpa<J>iH HSiitiiMCfi aa nocatuHee BpeMH cpaBHHTouLHo cł

T t in ,

htó

oHa H

3

i> ce6a npe^CTaai.iHia npesc^e, h sto OTpa

3

Hjrocb Meacny npoiHMB Ha OTHomeHiH hoji

.

ckhxh HCTopHKOBb ki

,

peij)opMan,ioHHOMy jHHacoHim

XVI

Btica bb

Pt,

iii

II

oc

-HOJHTOfl.

Bb pa3BHTin nojiiiCKOił HCTopior pallia mojkho

pasMHHTŁ Tpa

nepiona 2). IlepBŁiH

oOuHMaeTi

Bpeiia

c i KOHiia

npomjraro

CTOjtriH

ji

,

o,o,Ba,a;n;aTŁixT> rojtOBi, TOKynr,aro

BKatoiHTeaŁHO:

sto

— nucona HapynieBHia,

KOTopufl

nepBHH ocTaBHjri)

komhmhtopctbo

, rocnoncTBOBaBmee

bt

>

hojibckoh

HCTopi-

orpatfriH, HaiHHaa cb

XVII

sińca, CTani pa3HCKHBaTB h

nsyiaTt

hctoh

-HHKH, C^tiiajH HOHŁITICy BHeCTH BI. HBCJrtAOBaHie CfitTI KpHTHKH H odpaTHJB BHHMaHie Ha BHyTpeHHIOIO HCTOpiBO P tlH IIoCnOJJHTOi. Xopo- niyio CTopoHy stoh nuconia cocTaBjHJio to

,

hto HapymeBHiB h ero no- cat^OBaTejiH, JKHBinie bb snoxy nojrHTHiecicaro nanema IIojłhih hih

OieHB KB H6H ÓiHSKyiD, HO BaKpHBaJH COBepmOHHO UaSB Ha HOflOCTaTKH

ł) Szujski. Historyi polskiej treściwie opowiedzianej ksiąg dwanaście. War­ szawa. 1880. Wstępne słowo.

s) Michał Bobrzyński. Dzieje Polski w zarysie. Warszawa. 1880. Wstęp. II o nauce historyi polskiej i jej umiejętnem badaniu.

CBoero nauioHajn.Haro h rocypapcTBomiaro npoiruiaro *); ho yace Tytb HaHHHaeTCfl CTpeMJteuie „irliTt", KaKB BWpaataeTca coispeiteHiiHH noiEBCKin HCTopHKi. M. BoópjKHHCKii, „xBajiefjnEifl rłiMHB bb HecTB npoiMaro “ 2). Meatay hpohhmb 9Ta niKo.ia coBepraeHHO He xortu[a saHHMaTtca pap- CTBOBaHieMi. oóohxb CHTHBMyHpoBT. ilrejuoHOBB, KaKT. 3hoxoh pejnirio3- hoh pe<J>opMan,in, npepnera pobojibho m,eKOTJtHBaro pna HCTopHKa Haniu, npepaHHofi KaTOjmnecKoi pepKBH nacTO po $aHaTH3Ma: bt, Dcuiaiut, no caoBaMT, npotjieccopa 3aKpaceBCKaro, „KaTOPHpHSMy po TaKofi CTenena ypa.10CL HBTJiapHTL iiaMHTL o pe(f>opMapiH, hto hoihkh HaoajiH mami CTKipHTBCH CBOeTO BpCMeHUaTO OTB H6T0 OTCTYIIHH HOGTBa, H 9TO, K0H6HH0, cjduyoTB npHSHaTB sa npHHHHy toto, a to HCTopief petfjopMapia bb IIoJIBmi HOHTH HHKTO HO 3aHHMaJICfl“ 3). IIpHTOMB 9T0 ÓHJta HOpa, KOrpa HCTOpHKH JIIOÓMH OCTaHBBJlHBaTBCH Ha OTpiUBHIKT. J[H HHOCTH

XB

Kopoaefl, nojiKOBoppeBT., saKOHopaTOJiefr, a He Ha npopeccaxB oÓTpecTBcn- hoh h HapopHOH JKH3HH 4). Btopoh nepiopB iro.iBCKoft HCTOpiorpa<j)iH — CT. KOHpa pBappaTEIXT> TOpOBT. po KOHpa HHTHpeCHTHXT.: OTO--- IlIKOJia Ioa-XHMa jleacBeJDi. niKOJia poMaHTHHecKofi 9hoxhbbhojhthk^ h JHTepaTypi, saKOHHHBineicH hoihthh6Ckhmbmhcthphsmomb KopoHOBHBa 5 6) h pecnyó- JIHKaHCKHMB pOKTpHHepCTBOMB TeHpHXa IIlMHTTa G). H3yH6Hie HCTOpiH HO HCTOHHHKaMB pBHHyJtOCB BHepepB, HpieMH KpHTHKH yCOBepmeHCTBOBaJIHCb, sapann H3CJił>poBania pacinapajHCB, ho bb to ate Bpeiia bb ocHOBy HCTopHHecKaro npepcTanjionia h cyspema KjrapeTca Hpea.iH3apia npo- nuaro P ia n IIocuojihtob npn iiomohim hhcto anpiopHofl HCTopanecKoi KOHCTpyKpia. „HcTopia", tobophtb npo^eccopB IDyficKin, — „npHHaaa popity auojtoria Hamero HCTopHnecKaro oóipecTBa, Haopaiueiinyio npeatpe Bcero npoTHBB nniuiHaro 3J[a“. Taicony HanpaBJieHiBO HCTopiorpatpn, Kpoicfc o6iphxb ycjioBifl, bb KOTophixB noaBCKoe o6ni;ecTBo nojyHa.no cboo hcto • piiBocKoe BocnHTaHie, cop4.HCTBOBa.TH orno psa o6cTOHTeiiBCTBa: Bonep- bhxb, Hspame ncTopiraecKHXB naiiHTHHKOBb, KOTopae, o6oram,aa nayicy (j)aKTaMII, BB TO 3K6 BpOMH CJtyHCHJH ÓH HpOB^pKOH H OHpOBepfflOHieMB

i) Szujski, CTp. II. 3) Bobrzyńslci, I, 43.

3) Zakrzewski. Powstanie i wzrost reformacyi w Polsce. 1870. C T p . 6.

4) no HCTOpia aepKBH bt. oto BpeMH OTMiTHMT. tojiłko coMHeHie Ocmpoecnaw: Dzieje i prawa kościoła polskiego. 1793.

6) Wróblewski (nceBg. K.oronowicz~). Słowo dziejów polskich. Lipsk. 1858 59. 6) E . Schmitt. Rys dziejów narodu polskiego. Lwów. 1855—60. Dzieje narodu polskiego krótko opowiedziane. Lwów. 1861. Dzieje Polski w potocznem opo­ wiadaniu. Lwów. 1869.

rnnoTesB h (jiariTatsin, 6hjio bb hojthomb npeHeópeaceHiH; bobtophxb, 3a HCTOpHtjecKifl pa,60TH ÓpajtHCB MaBHfcJMB OÓpaSOMB AHMeTaHTLI. ILTOXO SHaKOMue cbBOJtHTHTOCKHMH HayKaMK h cb HCTopiei npyrHXB CTpanB. SaM^aaTejiBHo h to, hto nojBCKie hctophkh dojeniem BaCTi.ro urnopH- poBaJTH pa6oTH hctop hkobb

,ĘpyrHXB

HaponoBB, Kacaromiflcs npaMO npo- ffljrax1, cyjedB PiiHH HocirojHTon, H cobcŁmb ho ópaJHCB 3a tomh H3B HCTOpiH Apyi'HXT. CTpaHTj, BTO HMkeTB CHJy H £0 C6T0 BpOMOHE. IHKOJra .lejroBejra paBHHMB odpa30MB KocHyjacB pe<j>opMapioHHOH 9hoxhbb IIojl- m fe tojibko bb o6ih;hxb pyKOBO,ncTBaxB, aa hto noBepxHOCTHO, botomtbto

He HMfcja Heo6xOaHMHXŁ HCTOHHHKOBB H HO Cysrfcja BOCHOJB30 BaTBCfl HMH aJta CBoeft aoKTpHHu r). Hjiaisaa, ho bcŁ nojBCKie hctophkh 1830-xb — ] 850-xb roaoBT, irpH!ia;ueHiajiH icb „ iiiko jt . “ , hhmohhobbbtotb nepionB BpOMOHH HBHJHCB HCTOpHKH, SaHHBinieCH BHepBHO HOJtBCKOK) pe<J>0pMan;ien 1 2), 30 HHKTO H3B .9THXT> OTipeneHUeBB HO BHCTynaJTB HpOTHBT. rOCHOUCTBO- Baamefl aojieBejiOBCKOtł TeopiH

a

ho BHCTaB.ra.irB HOBaro odm,aro B3rran;a Ha nojBCKyro HCTopiio, a ec.iH kto h nojreMH3HpoBajtT>, to htoóh ho

TOJTBKO HOBTOPHTB BB HHOfi <})OpMf, HpmiHHIliajLITMfT OIHHÓKH lejTOBOM,

ho aaare bo3bo,h,htb hxb bb KBaapaTB. Tojibko hobhh nojHTHHecKia pa3oaapoBaHia nojiBCKaro odipecTBa sacTanHjrH ero othocthcbkphthtockh

KB HSJTIOÓjreHHHMB HCTOpHBeCKHMB T60piHMB: CaMB COÓOIO HBHJICH

B0-

HpocB, iiOBOMy bcŁ 9th HacTHHH h o6nr;ecTBeHHHH nodponfeejrH hojib- CKaro oórpecTBa, o KOToprixB ctojbko HHcajrocB bb KHHraxB, He npHBejrH

hojhkobb KB TOMy, b^mb nojtBsyroTCH jipyrie Hapoflu, a

AJia

pł,Hienia

3Toro Bonpoca HyacHO óluo HHaae othocthcb kb CBoeiiy nporaaoMy. UepBHMB JlilHOMB B8HJHCB 3a H.SJiaiiie IiaMHTHHKOBB: HBHJIHCB fljtfl 9T0TO cpe^CTBa TaKHXB MerroKaTOBB, khkb PaHHHCKie, ^saraiHCKie, npjKesuBin;- icie, IipacHHCKie 3); bb btomb hphhhjth AkarejBuoe yaacTie TaKia yape- aprema, KaKi KpaKOBCKaa ama;reMia HayKB, no3HaHCKoe odnrpcTBo jiouh

-

Tt joh HayKB, jrBBOBCKifl W ydział krajowy, BapniaBCKoe H3,a,aTeirBCTB0 HCTOpHHeCKHXB HCTOHHHKOBB H T. fl.; CnOCOdu HSflaHia HCTOHHHKOBB

()

1,1 VJiyiimenu 4)- Meaw y npoaHMB 3a 9th HocaiAHia ;r,isa;maTB akTB

1i Kobrzyński. II, 58.

2 r p . Epuetiuernii, nHcaBmi8, BnpoaeMi., no aHmiSicKu, u Jlywweeum.

• ) lanie MepeHaTBi flificTBOBajiH e paHbme, ho He thht. cacTeMaTHHecKH.

') A . Bielowski. Monumenta Poloniae historiea. 1864— 79. Scriptores rerum

polmucarum Kraków. (Cb 1870 r.), Lubomirski. Księga ziemi czerskiej. Warszawa. 18/J. Lziałynski. Acta Tomiciana. Poznań. 1852-79. Biblioteka Krasińskich' WarSZawa- (Cl' 1868 r-). Byhaczewshi. Relacje mmeyuszów o Polsce. 1864. Zakrzewski.

OCOÓ6HHO MHOrO ÓHJIO H3JI,aH0 HCTOHHHKOBB HCTOpiH XV I B&Ka, KB HsyTOHiio KOToparo Booóipe oópaTHJiHCB Tenept cb dojnuneto, h^mb npeat^e, oxotoio 1). Tenept iiacTa

.10 BpeiiH oTHecTHCt HayaHo a

kb sa6n- Tofi rrpeatHHMH nojrBCKHMH HCTopHKaMH pejrariosHofi pe^opMapia XVI B^Ka: nojitcKafl HCTopiorpacj)iH BCTynaeTB bb hobhh nepioyB CBoero cymecTBOBaHia 2), bb Hei HaiHHaeTca hoboo HanpaBieHie cb hhcto Ha- yHHHMB XapaKTepOMB.

nocBąmaa

btotb btioab

HCTOpiH HsyaeHia pejrario3HOH peifiopManiH

Bij IIo^Brafj X V I Biaa, mu COI.IM HyjKHHMij yKa3aTB Ha o6ni;oe yBHBtenio

hojibckoh

HCTopanecKOH HayKH.

Hsb

KpaTKaro oaepKa, cykjianHaro

hhmh,

Ka;ityr,nl JierKO MoateTB bhaIitb, mtohh oóipee nojtHTHiecKoe BocnHTame

noaBCKaro oóm,ecTBa,

hh

cnepiajBHO KaicuraHecKifi ero xapaKTepB

ho

MOMK CO;yMCTBOBaTB npaBHHBHOMy OTHOmeHilO ÓOJLfflHHCTBa IIOJBCKHKB

hctophkobb k b

pejiHriosHoii pe^opMapiH

X V I

irfiKa:

tojibko

npeycTaisH-

T8.IH HOBOH HCTOpiorpaijljH

BB

IIoUBLIli, ya H TO 3a H C KUK) 'i 0 Hi 0

MB

yBJTB-

KaB3mHXCH, HOyOÓHO IHyBcKOMT, BipOHCHOBŚ^HOIO aHTHHaTieH KB HpO-

TecTaHTHSMy, OTHecjtHCB

kb

npe^MeTy

bhojihI;

odBeKTHBHO. lipa BceMB

yBa3K6HiH HaraeMB KB HOJIŁCKHMB HCTOpHKaMB, HOCTaBHBUIHMB BOnpOCB o

petftopMapiH

bb

PiiH IIocnojiHTOH Ha Hajpeaiaipyio noiBy,

muho

MoateiiB

oynaKO

ho

ynpeKHyTB

9thxb hctophkobb bb tomb, hto ohh cjihhikomb

OTpuBatoTB HiiyiOHie pe<J>opMan,iH

bb

IIojiBuit

otb

nsyTOHia pe<J)opMan;ioH-

Haro flBHateHia Boodm;e

bb

EBponi. BnpoieMB,

sto

— o^Ha H3B ocodeHHO-

CTen nojBCKofl HCTopniecKofl HayKH Booómp: OHa óepeTB yaa paapaóoTKH

TOJIBKO HHCTO H a

11,

i O H a

J

B H

I

JH T G M M, THKB

-

CKaSHTB, HI'HOpHpYH

CymeCTBOBa-Hie ypyrnxB HapoyoBB, a

bto

,

kohghho

, cyatHBaoTB yMCTBOHHHi

ropn-30HTB H0JIBCKHXB HCTOpHKOBB 3). LlOJIBCKaH HCTOpiorpatpH FJtaBHUMB

oópa30MB

—

HapionajBHaa

h

HaHioHajiHCTHiecKaa:

bb

Hen

hIstb

HHTepeca

KB HOCTOpOHHHMB TeMaMB H B6CBMa ptyKO CHOKOHHO0 OTHOHieHie KB Hpey-

MeTy Ó68B naTpioTH'iecKHXB yBuoieHifl

h

coodpaatOHift. jlpjiroe Bpewa

HOJtBCKie HCTOpHKH H6 CHHTaJTH HyjKHLIMB HOJBSOBaTBCH p03VJTBTaTaMH

h

4-

MepKOH

h

pycc.KOH HCTopHHecKofl HayKH, yaace Kory a He Morjrn

nojKajio-Korespondencya Kardinała Hozyusza. Kraków. 1878. Wisłoc/ci. nojKajio-Korespondencya Andrzeja Zebrzydowskiego. Kraków. 1878. Źródła dziejowe npo(j)eccopa UaauH-

CKaio bł BapuiaBi n

ł) fl He HlffelO B03M0;rH0CTH rOBOpHTb 3jfjCb OÓO BC*XT) pa6oTaXT> no X VI B. Ha3BaHia rjraBH,6MjiiHX'b nnTaTejib n&&neTb y EoópatHHCKaro a IIIyficKaro.

2) Szujski, op. cit. c T p. IV—V; Bobrzyński, I, 60—63.

3) CaMT> IIIySeKiM, roBopn o jieJieBejieBCKoS niKOJit, saMinaeTt, ito b i Heft wytracono najistotniejszy czynnik badania, czynnik porównawczy, CTp. III.

BaTtctf Ha hxb aHTH-uojUjCKyff) TeHpenpiio ') . Tojibko Tenept ohh hh- HHHaroTB npnxo,n;HTB kb TOMy yó^acpeHiio, ito hho80mhh6 hctophkh

hojiłckhxb p iu B bo MHoraxB OTHoraeHiaxB ctohtb BHrae coóctb0hhhxb,

H BTO HrHOpupOBaTL HXB H0XB8fl * 2). 9TOTB SaMKHyTHH, HapiOHaUHCTH- necKifl xapaKTeprB houbckoh HCTopiorpa(j>in umna-iB HapioHaaBHHXB H3C.i'feru,OBaTejiei cypoÓB Pśhh IIocnoJtHToft bo3mojkhocth Jtyauie hohh- MHTB CB06 H3B CpaBH0HiH CB HyJKHMB H 3aCTaBj[fljI'B HX'B CKpHBaTB MCTopHuecKyio upaispy, m,eKOTJtHByio hiih HapioHajiBHaro naTpioTHSMa, a kb HHCJiy thkhxb npaB^B, kohoiho, OTHOCHJiacB h pecfiopMapia X V I BiKa npa KaTOjtHaecKOH oicpacKi; nojiBCKaro HapioHajrBHaro ayB- CTBa.

B

b Basy He^ocTaTKa hckpohhocth bb npeatHHXB hctophtockhxb

iiiKoaaxB, HOBaa CTaaa iipiinn,nniajri>Ho sam;Hin;aTB npaBo HCTopHKa ro-

bophtb rojryio npaB^y: h6o6xoji;hmo,— roBopuTB BoópatHHCKit,— OKOHua-

tojibho nopBaiB cb hobhbomb TaKoro po,ąa: „ pacKpiirio Kamei} hcthhh

onosopHTB HacB y ayatHXB, nacTB ocHOBama jp a HecnpaBeji;jHBOCTei, KOTopua HaMB cataaHu, oTBpaTHTB Haniy MoaoaeatB otb npouuiaro h

TpaaHpiH, a

y

HacB caMnxB othhmotb anepriio uza «aaBHiflineft pa- 6oth“ (I,

62).

£0

KaKot ctohohm stotb a6bh3b yKOpeimaca bb iiojb-

ckoh HCTOpiorpaijuH, MoatHO BHaiTB H3B Toro, HTO caMB EoópacHHCKil H0 CBOÓoaeHB OTB HOflOCTaTKa, UpOTHBB KOTOpaTO paTyeTB. 1I0J[0MH8M-

pya cb tPmh, kotopho „nepHHTB* pe<{)opMau,iio h „3acjioHaiOTB ea xo-

pornia ctopohh“ , ohb 3aMi>iia0TB Meatsy npoanMS, aro ho tojtbko sa­ gana atropin, ho h „Hapo;i,Haa ropa,ocxB“ ho nosBoaaeTB stoto ji.iaaTB: „ecira yact <f>aKTB, aro mubb asutcTHyio nopy yiuoKUHCB pe^opMapiet,

to paa HacB ace ayarue

(to lepiej dla nas),

Korna H3B po6pocoBrliCTHuxB HCTopHaecKHXB H3caia,0BaHiS oKaateTca, aro mh 3to cp ia a iH , roBopa Booóipe, H3B ó.iaropo;i,HiJXB noóyacAemH, aro mh crapauncB H3B pe<jtop- Mapia H3BueaB paa cbooto pa3BHTia kbkbmo;iuio óoirŁe bhtopb“ (II, 68).

9 Kiedy zaś, roBopam Bóbrzyński,—historycy obcy z pewnem uczuciem wyż­ szości o naszych się odzywali, my zamiast skutecznem współzawodnictwem sobie sa­ mym ostatnie naukowe słowo o przeszłości naszej zapewnić, odpowiadaliśmy im nieraz tylko chełpliwą przechwałką i z prac obcych mały czerpali pożytek. I, 59.

2) Niepospolitą i wyższością metody odznaczającą rolę musieli w pracy około historyi państwa polskiego odegrać cudzoziemcy, bardziej przedmiotowo na rzecz patrzący i z góry posiadający warunki niezbędnej porównawczości. Szujski, crp. IV. Tymczasem dziejami naszemi zaczęli się zajmować więcej uczeni obcy... Znaleźli się między nimi obok wielu mierności także ludzie wyposażeni talentem, nowszą metodą badania, usilną pracą, a wznoszący się ponad ciasny widnokrąg narodo­ wych swych uprzedzeń i interesów. Bóbrzyński. I, 59.

9Ta Touica Bpfaria „napo^noff ropaocTH11

chjibhockbo

3

htb bobcoh iiojtb

-

ckoh

HCTopiorpa<|»iH. B

b

OTiiomeHia KrL pecftopwanioHHOMy auHjjieuno rop-

flHTBCa MOJKHO ĆMO

t

I>MB, MTO BB KOHpIi KOHĘOBB IIOMKH BHIMH H8B

CBoero BpeMeHHaro

otct

y

hhhh

0C

tbh

,

hjih t

^

mb

,

hto

H3B pe<f)opMan,iH

ohh

CTapajtHCB cjr^aa.TB nporpeccHBHoe ynoTpeóJteme.

Bojrfee OÓBOKTHBHOMY K HHCTO HayHHOMy OTHOUIOHiK) KB CB06H pe(|)(>pMa

n;iH noaBCKie

hctophkh

Mor.iH

6h

oinacTH HayiHTBCH y HHOCTpaHHHXB

HCTOpHKOBB HpOT0CTaHTH3Ma BB PBaH

HoCHOJIHTOH:

9THMB npe^MeTOMB,

flilCTBHTejrBHO, c i nponuraro cro-dma aaHHMajiHCB H'JiMCU,Kie yaeHue,

XOTS paBCMaTpHBaJTH OHH ero CB TOHKH iiplffiia HCKJHOHHTOJIBHO pepKOBHOfl

H npHTOMB BipOHCnOBfe^HOB (jiOTepaHCKOt), He jrluiaa B,U,o6aBOKB CaMO-

CToaTejiBHHXB po8MCKaHii HOBaro MaTepiajra.

Hojibbh

ojuiano orpnuaTŁ

SHaaema

9THXB

HpMenKnxB HHcaTejiefi o

hojibckoh

pecfiopMaiuH: HauHuaa

cb

KOHpa

XV II

cTOjrfeTia ,ąo Tpnji,D;aTHXB

to^obb X IX

Brkica,

hojihkh chmh

COBepHieHHO He SaHHMajIHCB HpO^MeTOMB, H

hIiMPH ÓMjIH

eflHHCTBeHHHMH

aBTopaMH coRKHOiiift no HCTopiH

hojibckhxb

;i,HCCH;[,eiiTOBB.

'Ito

KacaeTca

pyCCKHXB HCTOpHKOBB, TO pe(|)OpMaH;iOHHOfi 9H0XH HOJtBCKOH HCTOpiH OHH

KacajHCB no ea OTHomeHiio

kb jihtobckhmbh

loro-

h

sanaaHO-py

cckhmb

S^jiaMB,

h tojbko

sa caMoe nocjilanee Bpe,\ia

bb

Hameił .iHTepaTypi

hohbhjihcb ^bh

HSCJrfcflOBaHia, caM

octoht6J[bho

TpaKTyromia HCTopiio petjiop-

MapiH BB IIojtBHli, HO OHH

611

JIM

HaHHCaHH yaie

hocjtŁ

Toro, KaKB caMH

HOJIHKH CTaJIH BHOJIHi HaVRHO OTHOCHTBCH KB Bpej^MOTy. MnorO RHCJI6H-

Hua pen,eH3iH, KOTopua HaneaaTaHH

oób

„HcTopin pe<j)opMan;iH

bb

U o a Bulli * upo(f)eccopa JIioóoBHHa

bb iiobbckhxb

acypHaaaxB

h

ra36TaxB,

CBHfliTeJIBCTByiOTB O TOMB, BT0 H0JI3KH BHHMH H3B CB06H HpeiKH0H

HapioHaJiBHOH aaMKHyTOCTH.

Ho hmb h

0

OÓxo,h;hmo

cjriaaTB Bnepe^B eni;e

oji;hhb

raarB—pacniHpHTB oÓJtacTB HCTopnuecKaro asynoHia jpyrHim

Hapo^aMH, Kor.ua HSCJii^oBaHie

hxbjehbhhhmIigtb

BHCOKiS TeopeTHnocKifi

HHTepecB

hjih

OTHoraeHie

kb

caMoi

hojibckoh

atH3HH: KOHeiHO, nsyae-

Hie petfiopMaiUH Ha Sanami,

homhmo

CBoero o6ni,aro HHTepeca,

jjthhojib-

CKOH HCTOpiH HM/łieTB H OCOÓO0 BHaBGHie, H HOJBCKio HCTOpHKH BB 9T0MB

OTHOHieHiH ftOJIJKHH

6hJIH 6ii

6paTB npHMppB CB aPyrHXB HapO^OBB.

B

b

CBoe onpaBaaHie

hojihkh

MoryTB yKa3iiBaTB Ha cpaBHHTejiBHO

HesHaHHTeaBHoe KOBHBecTBO

cbohxb

yneHHXB

chrb h

Ha Hepa3pa6oTan •

HOCTB CyDi;eCTBeHH,feflniHXB BOHpOCOBB CaMOH HOJIBCKOH HCTopiH. B

b

ca-

MOMB ^'fejrŁ, BB nOJIBCKOH HCTOpiorpa(})iH CT0JIBK0 HOCTaBJieHHBIXB BO-

npocoBB

h

TaKB Mano npoiHHxB pimoHift Jj. Pe(|)opMan,iH ein,e jiocaacTJiH-

bhjiocb

3a nocjitji.Hee BpeMH,

a ckojibko tomb

,

kotopbih mu

,

CKie, irpHBHKJtH c^HTaTL BażKHliiłiuHMH, oeraiOTCH em;e He paspaSoTaH-

humh bh ho-ibckoh

JiHTepaTypt. Opona

hhxh

sairfjTHoe Micro npaHas-

jieJKHTł cy^i.óaMB óoJHmHHCTBa nojiŁCKaro Hapona, HCTopiH KpecrtaHn.

Kani.

npeatne KaTOjmecKaa Uojibiiia HrHopnpoBa.ua

cboio pe<|>opMan;ix) X V I

Biica, TaKi> rajiHxeTCKaa HHTeMHreHpia CTpaHH

cobcŁmh hohth ho

HHTepecyeTca

HaponHHMH 6htomh He cl 9THorpa<J>HHecKoi h hhhji-

jiktockoh tohkh

spima,

a cl

HCTopanecKOfl,

copia-iŁHofl h skohomh-

HecKofl:

b'l

canoML

jiHTepaTypa 9Toro npeuMGTa nopa3HT6JtbHO

óiflHa. Bh

n.HTH^ecHTUKL

ro;taxH khhsb

JBoóoMipcKifl HHca-iH CTaTŁH

o

seMjie^ijiLHecKOMb

cocjroBin eh IIojiLiirfe

'), aa CTaBHCKiS H3.na.iH

„PoSHCKaHiH H3H HCTOpiH COJILCKarO X03HfiCTBa“ 2); HOTOMH BH

1874

roay

CTapHKH MapifiBCKiH HaneaaTajrL

bh

BiacraeH cTeneHH CTpaH-

h\7k), HeyaoóoBHTaoMyio h TeMHyio „Hcropiio hojibckhxh KpecTLHHn“ 3);

aa

bh

1881

roay, coiHHHTe.iL

n oB icrei

(poweścslopisarz) Baaepifl UpiKH-

SopoBCKift HaiiHcajtL jtatenaTpioTHHecKiH naMijureTH

bh

(jtopMi HCTopH-

lecicaro cobhhohik

noat saraanioMT) .,KpecTLflHe

y Hacn h bh

;ipyrHXH

M'fecTax'Bu 4)

both

HOKa

h

Bce! 5)

Bh

9TOH otocTH nauce

He

3airŁTH0

HHKaKoro o;KHB,j[eHia 3a nocatasee

bromk, h

noatCKii xaonH eme He

aiaaeTca neHTpa..i!i,Hoio <|)HrypoH lacTHaro HaupaBaonia HCTopHiecKofi

jtHTepaTypu.

Bhtl mohc6th,

npHiHHa 9Toro

bh tomh, ito

ao

chxh

nopn

Maao

H3aaHHUXL

HaMHTHHKOBH a-IK TaKOH HCTopiH, HO HeaBSfl OTpnpaTB

h

Toro,

ito

caMiii HHTepecn

kh

npeaMeTy nona HesHaaHTeaeHH.

Ho oópaTHMca kh raabromy npeaMeTy Haniefl CTaTŁH, kh HCTopiH

asyieHia nonncKoi pe(j)opMan,iH.

II.

IlepBoe HCTopaaecKoe o linearne pec{)opMapia bh IIojcLmi

npaHaa-

aesaTH npoTecTaHTCKOMy CBHineHHHK.y Anapeio BernepcKOMy, asaaB-

iueMy

noat nceBaoHHMOMH AapiaHa PereHBOJiBCKaro bh 1652 roay „IIcTopaico xpoHOJtoraaecKyK) CHcreMy cjraBHHCKaxH ąepoeft*

e),

bhko

-') Lubomirski. Rolnicza ludność w Polsce. (Bibloteka Warszawska. 1857 sq.). 2) Stawiski. Poszukiwania do historyi rolnictwa krajowego. Warszawa. 1858. 3) W . A . Maciejowski. Historya włościan w Polsce. Poznań. 1874.

i ) Walery Przyborowski. Włościanie u nas i dzieindziej. Wilno. 1881.

5) y naci o6b stomh npe^MCTl. ctutłs 10. G. PexHedCuaio bh PyccKOMs Pncm-

miKto 3a 1858 roRH n Knura r. ropeMUtcuua.

6) Adriani Begeiwolscii. Systema historico-chronologicum ecclesiarum slavoni- carum per provincias varias. Trajecti ad Rhenum. 1652. BTopoe M3jaHie bheujio

Topofl oTBejieiio

m

4

cto

a

bojbckoS

pe^opMapia.

Abtopb

3Toro couane-

nia nocTaBajiT) ceóls sa^anea aanacaTB KpaTKyio acTopiro xpacTiaacTBa

y cjfaaaHB co BpeMoaa ero yTBep*ji,eHia ;i,o cepe^aHu XVII Bfaca;

bb

3tbxb

paMaaxB pascMaTpaisaeTB

ohb

a acTopiro

Rojebckob

pepKBK.

Hm6hho bb

aepBoa „Kirart-

bbtb u b b b (

5

—

9

) uocbbiuoho

rycaTCTBy,

bbb kobxb

o;i,ua (7-a) TpaKTyoTB de reformatione ecclesiarum per Hu-

sitas Bohemos in Polonia (cip. 22—

25

),

a aerape nocJiiiudH nr ais u

(1 3 —

16

) ttocrbtitbhu

pacnpocTpaaeBiio npoTecTaaTB3Ma

bb IIojimiiP

a

JIbtbIi

(cTp.

71—

150

);

,ra.rfce, aerupe jse nocxŁjcaia rjtaBH

(

13

—

16

)

BTopoa „KHara“ ,

bb

Koropoa

b^otb

pian o upe(!Ji{;j,0BaHiaxB pepKisa

bb

pa3HHXB cjiauaHCKaxB cTpaHaxB,

obbtb

pa3CMaTpaBaiOTB

bojtłcko-

jiaTOBCKia OTHomeHia (CTp. 206—

264

),

paBHo

kbkb

a

bb

TpeTBea

„KHari11, cojiepjKani,ea

bb

coót oóospisaie óorocjroBOBB a aacTBipea cxa-

bbeckbxb, obbtb

aerupe raaBBi

(

13

—

16

)

a ocoóoe upaóaBJicHio o

cbŁt-

ckbxb eBaHreaaaecKBXB nacaTeaaxB (CTp. 381—

454

),

KacaiOTca noaBma

a JI

btbr;

BaKoaepB, aeTBepiaa „Kaara“ cjrpnaTB 3a cya,BÓOK) rpeaecKoa

pepKBa

bb

P iaa IIocnoaaTon, apa aeMB pascMaTpaBaiorca oTBoineaia ea

kb

apoTecTaHTB

3

My

bb

ocoóoa niani; o

itoiirtkI;

yHia Meaijiy

hbmb

(cap.

3,

de unlone evangelicorum in Polonia et

M. D.

Lithuaniae cum

Graecis seu Ruthenis attentata, sed non nisipolitica obtenta, crp. 478—

499

).

TpyjtB BearepcKaro KMbeTB 3aaaeme nepBoacToaHBKa no Macci

coópaaaaro

bb bomb

MaTepia.na, a HOBfJniio acTopaKa perfropMapia

bb

Ho-iBmi nocToaaHO ero pmapyiOTB,

xotb

no Miplł Toro, aaKB nydaa-

KyroTca

hobro

MaTepiaaR, yKa3aaaoe 3Haueme „HcTopaKo-xpoBOj:oraae-

CKofl cacT6Mu“ , KoaeuHo, yMaaaeTca. IIoHaTHO, aro aBTopB

ctobtb

aa

BtpoacnoBiyiHOH

tobkI;

spiaia:

bb

KaTonnn,a3Mri;

ohb bb^btb

„ryeToft

MpaKB saóayjKiieaia a cyeBbpia11 (densas errorum ac superstitionum

tenebras), a

bb

npoTecTaHTaaMi; pa3CMaTpaBaeTB acMioaaTeaBBO Teoao-

raaecKyio ero cTopoay— „oaanieaie* xpacTiaacKaro Bppoyaeaia.

Ctob

BM^CTli CB T^MB Ba TOBKli 3piBia OpTOJlOKCaJIbBarO BpOTeCTaBTB3Ma,

obb

ocyataaeTB Kpaaaee nanpaiueuio

boulckoh

pe<J>opMan,ia, TO-ecTb,

aBTETpaHKTapB8MB,

kbkb

„óoroxyiiBByio cxH3My“ (blaspbemum schisma).

3a

to,

ojRiaKO,

bb OTBOinenia TpexB BipoacnoBŚjtaaiB, Measjiy kotophme

ó m b

pas^bJieau noaŁCKie npoTecTaBTu, aMesao yaeflia 6paTBeBB aem-

ckexb,

jnoTepaacTBa a

k

a ir

bb

a a a 3

m

a, BearepcKifl CTapaaca jiepacaTbca

aa BHCOTi o6m,axB

bmb bc

1

;mb

nojioatesia *): nepesB

cto .iIitb

uocirfc

') Reformati, roBopHTi. cant aBTopT>..., triplici yeiut agmine ab an. 1550, I distincti fuerunt; qui tamen in ipso fidei fandamento et praecipuis doctrinae chris- tianae capitibus consentiebant, C T p . 99. Cp. C T p . 89.

Banana peiftopMapin bb nojm nit, Meacsy npescTaBHTeJUMH Ha3BaHHHXB TpexB HCHOBtsaHifl yace ycTaHOBHSca HSBtcTHult modus viyendi, hbb

Koero

6 a Mi

tojbko HCKjroueHa » doroxyjtbHaa cxa3Ma“ aHTHTpnHHTa- pieBb, BnpoueMi., ocoóbhho Bauma Knura AHspea BeHrepcKaro s-M HCTOpiu KaJTŁBHHCKOH D,epKBH.

O^HOBpeMOHHO CI) OÓHapOSOBaHieMB „HCTOpHKO-XpOHOJIOrHUeCKOH CH-

ct6mu“ (hmohho bb

1651

rosy) spyiHMB BenrepcKHMB, BotrfmiMB,

npOTeCTaHTCKHMB JK6 CBHIPOHH H KOMB *

1), ÓliUH COCTaBJtOHa HeÓOJIb-

maa „XpoHHKa apaKOBCKaro eBaureauiecKaro cóopa “ 2).

Abtopb

ate-

aaaB,

„htoóh

aysHHXB staB rocnosHHXB, napa

bthmb

cÓopoMB oaa-

saHHHXB, H3B pyKB y aacB

ho

crHuyjiB M6MopiaxB“ , Kaai

ohb

Bupa-

3Hica

bb

npesncsoBin (cTp.

Y I ) , hbto, coóctbohho

roBopa, oma nepBaa

noDbiTKa

bb

TaKOMB post 3). XpoHHKa

bb

CBoo BpeMa uanouaraHa H6

óu-ia:

bb

cepesHHt XYllBrtKa nesaTaTb nepeTmocKyK)“ Kimamy

6u.io

Heóe3onacHO,

h hbtopb,

uepenucaBB coócTBOHHopyuHO

cboio

paóoiy, no-

sojkhjib

ee Ha coxpaueuie

bb

pepKOBHHfl cynsyKB ad mellora tempora 4),

KOTOpua HacTynMH

tosbko

sepesB noiriopa CTuaf.iia,

thkb kukb

y»n-

stua OHa CBtTB

bb

iieuaTH

jihuil bb

1817

rosy. UepBouauaaLuo xpo-

HHKa

6 nu

a soBeseHa s°

1650

rosa,

ho

BnocatscTBia aBTopB ea sasyManB

nposoaateHie, ocTaHOBHBmeeca,

bhpotomb,

Ha

1657

rosy (CTp.

121— 132).

Ocoóoe 3HaaeHie

btoh xpohhkh,

HanHcaHHofi, 3aMtTHMB KCTaTH, no

HOSBCKE,— TO, STO BB HOH MH HMteMB TltjJiIH MapTHpOSOrB KpaKOBCKOH

npoTecTaHTCKOH pepKBH

bb

anoxy ie3yHTCKofi peaKpm: Meacsy npoiHMB,

Ha

s-ihhhomb

3araaBia

„ Xpohhkh“

oóoBuaierio, uro

bb

aei

ohhch-

BaiOTca „pa3HHa npecatsoBama

h

paspymema cóopa “ .

Kb

iH C .iy nepBHXB

ace

hctophkobb

pe^opMapm

bb

TToar,iat cat-

SyeTB

0

TH

6

CTH

H

CaMyMa UpHCłl IIKOBCKarO, COBpeMOHHHKa OÓOHXB

Boh-

repcKHXB. IIpHHasaeaca

kb

copHHiaHCKofl ceKTt, IIpamuKOBCKift

Hana-') Oht. 6m.ii. 6paT’B AHgpes. Ero Siorpaoia y JlyKauieeuna Wiadomość histo­ ryczna, 184—186.

3i Kronika zboru ewangielskiego krakowskiego w którey erectio zboru tego, przywileje, kaznodziei, albo słudzy Boży, starzy zborowi, rożne prześladowania, zboru zburzenia y wiele innych pamiętnych rzeczy przypominają, się y opisuią,... zebrana y opisana przez X . Woieiecha Węgierskiego. Roku Pańskiego MDCLI. Wydrukowana w roku 1817. Ectb hcobcSmi. HOBoe H3aame.

3) Podjąłem się... tey oto pracy, ktorey żaden z antecessorow moich nie atten towal. Przedmowa, VI.

ij W druk tey pracy podać poniewasz niebezpieczna, tedy teraz tylko własną

ręką onę przepisawszy, na lichey osoby moiey pamiątkę, do skrzynki kościeluey ddawam etc. Ibid., VI— VII.

cali, 6iorpa(|jiio <PaBCTa CopBHa 1) a,

kb

coatairŁHiro,yTepaHnyto aBTO-

poMt

bo

Bpem

a

óircTBa

bb

Ilpycciro, acTopiro yaaTapcKHXB pepKBen

bb

HoiBini. ftpoMis

toto,

ora DpacanKOBCKaro coxpanHJHCi. pejrnrio3Ho-

nojieMHaecKie

tpbktbtij 2). He

flomeumaa no HacB aciropia yaaTapcKBXB

nepKBen

bb

Horami; BocnojHHeTca acTopanecKBMB TpynoiiB Mitaninaro

coBpeMeHHHKa Ha3BaaHHXB nacaTeuen CTaHacjrana JlroóeHeiiKaro, npa-

HaaaeataBraaro

kb

asBicTHoi apiaHCKon (ftaMania. H

out,

Koneira

jkbshh

CBoei npoisoiri, 3a rpanapea, raf. a cocraBHjrB

cbo io

„Hcaropiro

bojibckoh

pe4)opMaa,ia“ 3), KOTopaa 6i,uia a .siana

bb

AMCTep^aMi

bb 1685

rosy,

nepesB necim.

jtŁtb

no cstepra aBTopa,

cb

ero 6iorpa$iea a

cb

npajto-

aioaieMB aacBMa CaMya.ua IIpacanKOBCKaro (Przypkovli), „iiOBicTByioinaro

o

ó^ ctb^ b,

KOBMa

cb 1648

ro.ua 6r,uta yupynaeMH yHHTapia

bb

Horami, aoKa ae 6i,ua B3B nea Hornami

kopobobckbmk

o^aKTaMa11

(crp.

278— 285).

ItaaatKa JIioóoHeuKaro

hmFotb tbkoo

ate snanoKio,.

kbkb

a coaaHOHio AHupea BeHrepcKaro,

ocoóohho hm

nanajia pa3BH-

Tia yHBTapasMa

bb

Horami,

tbkb bto

ero norasyrorca,

kbkb hctobhh- komb

4).

Kb

costairiHiro, ora acTopia Hanacaaa

bb

nyxi aapria

5),

a

aoroMy, OTHOCBTBca

kb

aet

hoo6xorbmo cb

Beraraaamea ocTopom-

hoctbk) 6 * * *). ^aBaa mhojk6Ctbo

HSBicTifl o aojiBCKOMB

npoTecTaHTaaM'1; bo-

ofiipe, aBTopB,

kbkb

aHTHTpaHHTapia, o6xoa,BTB MoaaaHieMB MBorie Baat-

HHe <J)aKTH B3B JKB8HK aojiBCKaro opronoKcaraHaro npoTecTaHTa3Ma.

Oco6eaHO saidaiaTejreBB aponycKB cartnoMipcKaro reaepaaBHaro caHOja

cb

ero 3HBM0HBTHMB coraamenioMB (consensus sandomiriensls), a3B

Koero

6m b

acKaroaeHH qui aliter quam pie et orthocloxe sentlunt de

Deo et sacra Trinltate atque incarnatlone Filii Del: no

xponojiorane-*) Vita autlioris conscripta ab equite polono, npesnocjiaHHaa couHHeBiaMb CopHHa Ba. Biblioteea fratrum polonorum, H8g. Ampea BonoBaTaro,

2) Samuelis Przypkomi cogitationes sacrae ad initium Ev. Matth. et omnes epistolas apostolicas, nec non tractatus ram argumenti, praedpue de jurę cliris- tiani magistratus. Eleutheropoli (AncTepgaMt) 1692.

8J Historia Reformationis Polonicae in qua tum Reformatorum, tum Antitrini- tariorum origo et progressus in Polonia et finitimis provinciis narrantur. Autliore

St. Lubieniecio. Freistadii. 1685.

*1 FocJc. Der Socinianismus. I, 211. B t npeRHcaoBm ki> counHeaiio JtioOeHeit- Karo, naueiaTanie KHiirn oótacHaeTca tISmt,, uto OHa multa quae vix alibi repe- riantur de initiis reformationis in Polonia deąue Antitrinitariorum origine comp- lectitur.

6) Cm., HanpHM*p%, Haua.no II ternami (cip. 38), a TaicKe OTjiibHWH rjiaBM (HanpHMtpu., k h. III, r j. 9: de reformatorum odio in cultores veritatis, CTp. 221 sq.). 6) Lindan, lIpegacJOBie ter, HftMepKOMy nepeBOgy rpyaa KpacnHcttaro (cm. HBse), CTp. V.

cKOMy pacnoJtoaceHiio MaTepia.ua. JIiofieHenKifi hmIs ib bosmojkhoctb rouo- pHTB o CHHfmt. Meacjiy jeBHTOH) h UBinajmaTOK) niaBaMH TP6TB6H KHHru. Ocoóeifflo Baatsa HCTopin JioóeHeĘKaro no cbohmb nonpoÓHOCTflMB, ot-

hochtojiłho cnopoBB apiaHB cb jpyrnMH HCiioBi./r,aniaMH.

Kb TOfl 3K6 anOK^ OTHOCHTC.H nHCaTOJItCKaH JpfcaTeJtBHOCTB AHflpea BiiffloisaTaro, nssaTejui cohhhohih rjraBHMninxB yHHTapieBB 5). Meajcy npoBHMB, hbb-hohb nepa ero Bunina, roBopa no coBpeMenHOMy, hcto- pnnecKaa CTaTefina o6b OT^inenin aHTHTpHHHTapieBB otb ,npyrnxB npoTecTaHTOBB

-).

CoBepmeHHO

ocoóhmb

xapaKTepoMB oTJinnaeTcn cocTaBitenHoe

okojio

cepeAHHbi

X YI1 b.

IlerpoMB

Mopckobckhmb h

na^annoe nepesB

ctox

Ł

tb

onncame ycTponcTBa yHHTapcKnxri= pepicfiefl

bb

Hojnini 3):

bb

neirn

BBCŁMa Tpy;r,Ho nnorja

otjthhhtb

tJiaKTU

otb

n^eana,

tbkb

Kant aBTopB

He cto-ibko

HBOÓpaataeTB cyineCTBOBaKiiiyio

bb

ero Bpema nepnojmyio

opraHM3an;iio aHTHTpHHHTapieBB,

ckohbko

pacrmcuBaeTB. Kaicoio OHa

joaatHa óhtb.

TaKHMB oópaaoMB tojibko cb cpejpraH X Y II nlnta, ro-eCTB, nepesB

cto jcŁtb nocni Hanaaa pe<j)opMan,ioBnaro a,BnateHia bb Bonnm i cTanH

cocTaBaaTBca ncTopnnecKia onucama 9Toro aBnatonia. 9to 6 Lina nopa, Korna noatcKHMB pasHOBipaMB npnxojrnaocL nncaTL anoaorin cbohxb

HcnoBinamt

a Korna

bb jynrŁ bthxb aiiojiorcroBB HaKonnaocB He Mano ropenn hpothbb noófcnonocnaro KamaHii,H3Ma: oto soaaiHO

6

iuio OTpa-

SHTŁca n Ha HanHcaHHHXB hmh HCTopiaxB. IIpHTOMB pasKasHBaa O Ha-

n an i pe<f»opManioHHaro nsHacema bb I k a n n i, hctophkh (mu hm^omb bb

BHjiy PereHBoatcpia n JIioóoHeriKaro) n\rLm (i/fcao cb BecBMa OT^anen-

hhmh BpeMeHaMH,

a

noTOMy Bce, htó

y

hhxb caasaHO o nopp.i,ixB npo-

aBaeHiaxB npoTecTaHTHBMa bbIku Ł m i nan ohohbicpaTKO, u a HecoBciMB

BtpHO. SaMinaTeaBHo em;e, hto 9to 6u.ro Bpeua jpueKO He 6aaronpiaTnoe yaa nsjtania nofloÓHHXB counHenin: Boht'Łxb BeHrepcKin cnmaeTB onac- * 2 3

f) Bibliotheca fratrum polonorum, quos unitarios vocant. Irenopoli (AMCTep-

saMt). P. an. Dom. 1656. IIstb tomobt., CoiHHeHia IIpatmiKOBCKaro (npHM. 8), cocTaBJiaiOTt uaKi 6bi YI tomt. coSpauuH.

2) Andreae Wissowatii narratio compendiosa quomodo in Polonia a trinitariis reformatis separati sint christiani unitarii. Cm. npmioat. bt. H3j. Christorh. Sandii. Bibliotheca Antitrinitariorum. Freistadii. 1864. Cm. TaMT. ate Anonymi epistoła exhibens vitae ac mortis Andreae Wissowatii nec non ecclesiarum Dnitariorum ejus temporis brevem historiam.

3) Politia ecclesiastica sive forma regiminis exterioris ecclesiarum christianarum in Polonia, quae unum Deum Patrem etc..., explicata a Petro Morscomo. 1745.

hhmb npeaaTt cboio

„XpoHHKy“ THCHemio

h

npaaeTB

ee bb

cyHuyKB,

r^ li oHa

h

JieatHTB HeHaneaaTaHHoa;

6

ojrt>e noiiyTopacTa JrfcTB; CaMyjurt

IIpatHnKOBCKiił TepaeTB pyKonacB CBoea HCTopia yHHTapcKBXB pepKBea

bo

Bpewa CtrcTBa

bb Ilpycciro; ap yria aasBaHHHH HaMH coianeHia aajtafOTCa

hh* npeiiutoRB P 4aa

UocnojraTon,

bb ro-oaH aia. Ocoóohho

Taacejro

npainjiocB aHTHTpaHBTapiaMB:

bt, cpenaHi X V II b. iTOcaij,OBaao bxb

H

3

rHame

hst. IIojiibiih, h

6

ojn,raaa n am , yita

3

aHHHXB aBTopoBB

koh- ttHJta

CBOH

IHH

Ha

HyjKÓHHŚ

(IIpjKHnKOBCKifl

BT,

1670

r.,

JItoóe-

HepKifl bt,

1675

r.,

BaniOBaTHa

bb

1678

r.),—ho

3a

to hmohho

aHTB-

TpHHHTapia óojrfee #pyraxB

h

H

03

a

6

oTMHCB o

tomb, htoób

ocTaBHTB no

ceó i BCTopaaecKia CBaniTejbCTBa

h

coópaTB BaacHLiti HM

hxb

ynema

MaTepiaiB

(mh hmI>omb bb

Bajty „EaóaioTeKB" BumorsaTaro

h

3aHjta).

bc

Ł

xb

iiocji'Ł,ayioipHXB

hctophkobb

pe<J)opMan,ia

bb TIojn,Tirf; Pe-

TGHBOJIBCpiń H JlKifjOHOHKifi «0Jtr06 BpOMH 6MB T-iaBHHMH pyKOBOJtHTe-

MMH, H HMH, C0ÓCTB6HH0 TOBOpa, ÓHJIO ITOJOiKOHO HaHajIO HCTOpnae-

CKOMy HsyaeHiio npejtMOTa. B

b X V III ctojt

Ł

t

I

b

yace

ho

noasiajrocB Tpy-^

flOBB, paBHEIXB HO SHaHeHilO ,HCTOpHKO-xpOHOaOrHTOCKOft CHCTOM/fc H

„HcTopia nojTBCKOH pe(}łopManiH%

xoth

3aHHTia npejtMOTOMB

h ho

npe-

KpamajrHCB. BojroateHie

hojibckhxb

jtaccajtOHTOBB jtaajrocB

bcg thjko

-

aie

h

Taaieaie,

h

Ha

hxb

cy,p>6y CTara oópamaTB BHBMame sa rpa-

Hapei ’):

9

tbmb

,

pasyaPeTCa, oÓBHCHaeTCH

to

,

hto

cyju/mia

ikubckoh

peipopMania saaHTepecoBaaacB HtMepicie jnoTepaHCKie nacaTeaa a 3a-

najiHCB HCTopiefi

cbooto

acnoBl.ji.aHia

bb

H

o

.

ibih

I,

a

JI

htb

-L

Hasi.TBaa

btb

conaHema

bb

nopajticfc

hxb

Bi.ixoa,a

bbcb

I.

tb

,

mh

yjcaateMB

Ha „HcTopiio caHROMipcKaro cor-iamema" SóaoHOBCKaro 2), Ha „KpaTH-

aecKyio acTopiro Jlacicaro" BepTpaMa3), Ha „Cyjany

hoj

II,

ckhxb jhc

-

cajieHTOBB* 4) aHOHHMHaro aBTopa, Ha „HcTopiio aHTHTpaHHTapieBB

BoKa 5), Ha , IIpyccKyro pepKOBHyio acTopiio'* PapTKH0xa 6), Ha

„U,ep-’ ) Chr. Arnold. Sendschreiben von dem Zustande und Drangsaleu der Dissi- denten in Polen und Lithauen. 1717.

3) Historia consensus Sandomiriensis. Berlini. 1731. HSjroHOBCEOMy me npn- Ha^JiejKHTT. cou. Jura et libertates dissidentium in religione Christiana in Regno Poloniae et M. D. Litbuaniae.

3) Historia critica Iobannis a Lasco. Aurich. 1733.

*) Die Scbicksale der polnischen Dissidenten von ihrem ersten Ursprunge an

bis auf jetzige Zeit. Hamburg. 1768—1770. Tpu uacTn.

5) Historia antitrinitariorum, maxime socinianismi et socinianorum. Regiomonti et Lipsiae. 1774. ffish nacru. Bt, 1725 r. Bunuta erge KHura Lauterlach’ a Ariano- Socinianismus in Polonia.

KOBHJK) HCTOpiK) PojTBCKarO KOpOJieBCTBa“ 3>pH36 ') . B o j i e BHHMaTejB- Haro pascMOTpiHia sacjyjKHBaiOTB coHHHema ilÓJOHOBCKaro, BoKa h $ pHse: xoth BepTpaMŁ nHcaJB o BHjaiomeMca hojtbckomb pecjiopwa- TOpi X V I B. jThI. JJaCKOMB, C0ÓCTB6HH0 JS, JIH HOJTBCKOH HCTOpiH OTO KHHra hmI>6Tb M aj oSHaaenia; „ Cy;i;T,6r.T ho

.

ibckhxb

;

i

;

hcch

,

hchtobb

“

hh

-

aero ocodeiw o naarnaro h

:

sb ce6a He npencraBiuiioTB, a TapTKHoxt tojtbko aacTiao KacaeTca

II

ojiijuh

.

„H cTopia caHjoM ipcKaro corja m eH ia " UdjroHOBCKaro onHCBiBaeTB dPIHB H3B BaatH,łsi1mHX'F, M0M6HT0BB BT, JKH3HH HOUBCKarO HpOTOCTaH- TH8Ma. ABT()prB, KOHeUHO, HpOTeCTaHTB, H CBOH TpjflB OHB nOCBHniaOTB apxienHCKony KeHTepóepiiłcKOMy: korb BHÓopB npejMOTa (nonBiTKa ym a Meacny pasniiMu HcnoBlsnaHiHMH), tbkb h nocBam eme KHHrH nyxoBHofl o c o C i HHOBipHaro aHrjHKaHCKaro n cn oB f,jan ia yKasHBaiOTB Ha to, uto H 6jioHOBCKift hobojtbho nrapoKO CMOTpHTB Ha BonpocB. Cb npyrofi CTO- poHH, ohb nHTaoTca npe^CTaBHTB „caHjoM ipcKoe corjrameHie

“ 1570 r.

bb cbh3h cb of)ni,oTo HCTopiefl petjtopManjH bb B o jB in l; H BB 0C0Ó6H- hocth cb óo-irie paHHHMH nonrjTKaMH cornam em a (cTp. 5 —

37),

H cy^BÓa caMoro aKTa caąnoMipcKaro CHHona y Hero npocjrfeateHa Ha npo- THaieHiH H’iurBixB nojyT opacTa jtIstb, To-ecTB, otb

1570 r.

no nocjr&n- EHXB CHHOnOBB, yHOMHHaeMBIXB BB KHHri, HM6HH0 6bIBHIHXB BB

1726

h

1728

ronaxB . TaKHMB o6pa30MB counnenie HójioHOBCKaro Baatao nna HCTopia B3aHMHBixB OTHomeHin Meacny OpaTBHMH aemcKHMH, jriOTepa- HaMH H KajIBBHHHCTa.MH BB ITojBITlfi: OÓB aHTHTpHHHTapiHXB OHB yno- MHHaeTB TOJEBKO MHMOXOnOMB (CM., HanpHirfcpB, CTp.

57, 122

H n p .). Ocoóyro BaatHocTB KFinrł; npnnaeTB noM^meme khkb bb tokct!;, thkb ocoóeHHo bb npHJtojKemH (CTp.

183—263)

onpaBnaTexBHE[XB noKyMeH- tobb

(Documenta ad praecedentem lilstorlam spectantla),

b8hth xb hbb HepKOBHHXB apXHBOBB, KHKB SHaHHTCH Ha sarjaBHOMB jihctIs.

Bokb,

sacrae reglae majestatis Prussicae In senatu eccleslastico

consiliarius, s. theologlae doctor

h t. n-, KaKB o^osnaneno Ha

saraaB-

homb jH CTi ero

„HcTopra

aHTHTpHHHTapieBB “ , He npHHanJieJKajiB caMB kb 9toh coktI; : npennpHHMB ohb cboh T pyjB noTOMy, hto hojebsb ne

‘ ) Friese. Kirchengeschiehte des Konigreichs Polen. Breslau. 1786. BTOpas lae.Tb h3t> flByit tomobt, Ha3HBaeTca Beitrage zur Reformationsgeschichte in Polen und Litbauen besonders. Ha30By eąe Sourdillon. Essai historiąue et critigue sur les dissentions des eglises de Pologne (Basie. 1767). Jura et libertates dissidentium m religione Christiana in regno Polouiae et Lithuaniae (1708). BypjujibOHT,, kukt, HSBtcTHO, nceBjoHHMi) BoiŁTepa.

HasBaTb HHKoro, KTO 6

h

pa3Ka3a.il> BHOJiH-fc HCTopiro copamaHHSMa ').

KHHra cocTanj[OHa

bk rha

/Ł CJioBapa,

bt

>

kotopomk

pacnojtoateobi

bk

ajrtJtaBHTHOMT. n o p a li CTaTta

oók ot

^

jbhhkt

,

jrHn;axK a npeji,MeTaxb

(HanpaMipT., aeta synodalia, anonymorum scripta a

t

.

*.),

hmt

.

iotphkk

OTHoraeHie

kt

>

con,HHiaaa3My, a

bc

1;

xt

>

TaKHXK CTaTefi

okojto

350.

He

npefflCTasMa

hsk

ceóa oÓpaóoTaBHot acTopia, TPy*K BoKa aaTepeceaK,

KaKb cóopaaKł 6iorpa<|>HHecKaro a 6a6jiorpa(|)KaecKaro MaTepia.ua, J

BecbMa BaffiHaro ara acTopia aBTBTpaBBTapasMa.

HaKOHepb, $pase Hanaca.HK soboabho noaHyio acTopiio HoaŁCKofl pepKBa, kt> KOTopoa apacoeaaHeaii s»a TOMa, TpaKTyjoipie cneaiaaT.no

o

po(|iopMaaia bt> H ojK in i. Banit'jaTeii. no, kto bt> to BpeMa, Kani. aa aepBOMT. TOMi coaaaeaia mh wraeMK nocBameaie ero eaacKoay Bap- MiacKOMy HraaTiro EpacapKOMy, Ha oÓiaxK aacTHXK apaÓaBaeHia o pe(|)opMaaia ctohtk noCBampHie cemopaMK a KOHCHCTopiflMK ayrcoypr- CKaro acnoB ipam a bt. IiojTŁniłi. Bk npepacPOBia kk „B e itra g e -1 aBTopi. 3aaBJiaeTT>, kto ohk bobco He HaMispema aacaTŁ bo spepK roc-nopcTByioiaeH peaaria, „k i. KOTopot bk Haraa apocBimeHHHa BpeMeaa cyarecTByeTK cobcŁmkhho6, p4mk npeayfe O T H o r a e H i e a kto paBHHMK oópasoMi. ohk ho pyMaeTK poKasHBaTB npeBOCXoji,CTBa CBoero ayrcdypi- CKaro HCnoBf.aaaiH napK ppyraMa: Taaoe oÓKacHeHie, BimaHHoe, 6htb

mojkotk, cooópaateHiaMH peHsypHaro CBoflCTBa, po h3b4cthoh CTeaeaa

xapaKTepa3yeTK Tonicy spiflia aBTopa, xoth, kpkk JUOTepaHHHK, ohk

ae ocoóeHHO apaaeTK cbok) TeHpeHpiio poKasaTb, kto pe<|>opMapia apo- HHKaa bk IIo.in.iiiy

a

poaro bk holi rocaopcTBOBaaa bk (JtopMfc aiOTe- paHCTBa. BnocJT'fejr,CTBia

y

HtMepKHXK hctophkobkpopłckoh pe^opMapia 9totk BsraapK 6im k BecbMa pacapocTpaHeHK. BecbMa TaKate xapaKTepHa MHCJTL d'pH3e O TOMK, KTO BK OCHOBt BCtXK HOHHTOKK COCjiailieHia MOJKAy OTaiaŁHHMH HcnoBfcaaHiHMH aeJKaaa aoJHTaaecKie mothbh, a aoTOMy B ci coraaraeHia bk cymaocTH

a

HepocTHHtHMH, a 6e3aoae3HH. CoaaneHie $pa3e BecbMa bpjkho MHoraMH yKa3aHiaMH Ha nf.KOTopi.ro cnepiaaŁHHe BonpocH h8k acTopia nospHMmaro npoT6CTaHTH3Ma (oHa poBepeHa

y

Hero po 1782 r.): Meatpy npoaaMK aBTopK nojii.30Ba.iCH Koe-KaKHMH KHaraMH,

bk HacToaipee BpeMa He Bespi

a

ho Bcerpa aerKO poÓHBaeMHMa ), 6” n ___ qni Socinianismi et Socinianorum praecipua fata, acta, consilia arcana et scripta per omnes annornm decursus uno opere ac pleno complexu ennaraverit. HacTb I, npesHfJiOBie, cTp. V. Ha cjrfesyiomHzt CTpammazK Boirh pa3CMaTpHBaeTT> CBOTKT. npejniecTBeHHHKOB-b.

2) 1lingeltaube. Beitriige zu der augstmrgischen Confessionsgeschichte m Preussen und Polen. Sigismund Thomas. Altes und Heues der eyangeliscli-lutlie'

xy,H

Booóme xopomo

3

hhkomt. ct>

coBpeMeHHofl

6mv MTepaTypon n a*e Ch

BTopocTeneHHHMH coBHHeHiHMH no npe^MeTy (Beitrage,” I. 1 -4 ),

JlaMe

MoatHo CKasaTB,

hto paóoTa

$pH8e CKopise

cóophhkb MaTepianoBB,

b

o6pa6oTaHHaa

HCTopia:

no Taicofi

ctohohh

Baera HiMepKift

hshkb

DOBicTBOBama npepMBaeTca BHnacKaMH na asHKaxB

.kithhckomb

H

hozbckomb;

no Ta

ko o

CTeneHH CHCTOMa,

bb kotoPoh

pacnojoaseHB

Ma-

TepiaJTB, H6 COOTBf,TCTByeTB BJTeMOHTapHHMB TpeÓOBaHlHMB OTB CKOJBKO-

HH6ynB o6paf)OTaHHa.ro cowaoniH.

Ęjlh

coBpeMeHnaro HCTopaica

ototb

TpynB MOffiOTB HMiTB Manerne, KaKB nponojjK.eiiie paóoTB PereHBOjiBcnia

h JLio6eHOĘKaro.

BOTB H BCO, HTÓ Mg HMiOMB H8B XVIII B*Ka. EcjIH CEHTaTB, HTO rnaBHHH HHTepecB pe<J>oPManioHHOc nBnaceme bb I lo jr u it npencTaB- naeTB BB TpOTBOB HOTBCpTH XVI Bł,Ka, TO pa60TH X V III B HO npH- 6am m HHHGro cymecTBOHHo HOBaro kb ncTopin 9Toro nepiona cpaBHH- TOJIBFIO CB neyMB HCTOpHKaMH USB BTOpOH HO.IOBHHŁI X V II CTOjrfcm. Ho caMoe rnaBHoe to, bto ocHOBnaa Toaica s p im a ocTaeTca Ta jko htó h npeffine, TontKo nojtHTHBecKoe nanerne

P i w

H ocn oia T oi bb Koapt X . -■ WCMBUO IIOJlBCKHXB HCTOpHKOBB BSrJTHHyTB Ha CBOID pCliiOp-MaalJD X I I B. HO TOJIBKO CB HOpKOBHO-pejfHriOBHOH TOHKH SpilHia HO H CB KyjBTypHO-nOMTHTOCKOfl: HBMOCB CTPGMJ

0H

1G BHHCHHTB BHaHGHie P6-

ęopMapiOHHaro t r a c e n ia bb KynaTypnofl HCTopin nonacKaro o6mecTBa

h bb nojHTHHecKHXB cyni.6axB noaBCKot Hania. Bb X V III b. raaBHHMH HscainoBaTeaaMH cyne6B noaacKaro npoTecTaHTHSMa

6

i,im niwuM: BecBMa ecTecTBCHHo, HTO 0HH CMOTpina Ha n ta o cb CBoei, moTepaHCKOH TOHKH spBHia. BEtnBHrajiH Ha nepBHH naaHB „ayrcÓyprcKoo HcnoB^na- me , KOTopoe 6m o pacnpocTpaHeHo tojt.ko cpenH HliMopKaro Haceaema TOponOBB H BB HiMepKHZB 8GMjaXB

P i w

HoCHOMTOfl, H HpHHHCHBajtH niOTepaHHSMy bb HojlihI Tanoe snaaenie, Kaicoro ohb ho hmIu b. Bb

XxX b.

3

a HCTopiK) po^opiiama óepyTca cHOBa hojihkh h ho tojbko

npoTecTaHTCKaro HcnoBinaHia, KaKB rpa<f)B KpacHHCKifl, hoh KaTOJHKH, npH H6MB, CB OnHOfl CTOpOHH, BOHpoCB HGpGBOnHTCH CB H0HBH CHepiaiLHO- nepKOBHOH Ha o6

1

n,ehctopkhockyro, a CB npyroi, ntaTentno pa3ncKH- BaioTca h HsnaioTca hobho hctohhhkh k m HCTopia petjbopMapioHHaro nEHateaia bb Honanii. HpaBna, em,e BlspoHCHOBlinnuH cyÓBOKTHBHSMB

nsehen Kirchen im Konigreich Polen. HerUnius. Dissertatio de statu ecclesiarum J ™ p a,UŁrUStaDae confessioni “ ddictarum. Kport, to fo yKa«y na connneme

^ ’ Rehgioms eyangelicae in Polonia fata (1738) KOTopoe a saarc toJŁko no

ijacTo BMiniHBaeTca bb s t o nayauaro H sto n o B a m a , KaKB mh 3to b h ih m b bb nporrecTaHTCKofl HCTopiH rpa<j>a KpacaHCicaro h bb yjBTpa- K aT O jm ecK oi KceHjtsa EyKOBCicaro, ho HanHHaeTB BiipaóaTHBaTBca h HHCTO-HayHHoe HanpaBJieHie, kb KOTopony npHMKHyjiH n ly n im e p y c- CKie H3CJiivr,0BaTeJTH sonpoca. O co6eHHo MHoro 6m o c a t o H O jp a yacHe- Hia npHHHHB, xapaKTepa h peayjiBTaTOBB pe<j)opMamoHHaro RBKateHia BB IfM Bffli. sa HGCJitaaeo m p a T H n a T t o T i e , 6jraro«apa ycm reraoft

H

3

aaTGJtBCKOH siHTMBHOCTH HO aaCTH HCTOpHHGCKarO HaiepUUa H3B

X V I B. H apXHBHHMB H3IICKaHi HMB OTffiijtI>HIJXB HCTOpHKOBB IIOJIBCKarO

IipOT6CTaHTH3Ma. ,

Cb H anaia T p H w a T u ra tojiobb Teicymaro CTOjrfsTia c t m h noas M TBca MOHorpatJmecKie Tpyn,n Iocrojpa HyisaineBMia, paÓOTaBinaro bb 6H6aioT0KaxB h apxHBaxB IIo3TiaH«, BapmaBH, KpaKOBa, BpecJiasaa, KeHHrcóepra, ^ a m u ira . T opna a «p . ropo^oBB. B e t o con roem fl, otho- c a m a ic a kb nojiBCKofi pe^opM apia, y nero w u p e :

1

) o no3HaHeKHXB ™CCHffeHTaXB, 2) O ÓPaTBflXB aeiHCKHXB BB BeJIHKOfl n o j u t o , 3) O H - TOBCKHXB KaiBBHHHCTaXB H 4) O KaibBHHHCTaXB MaJ[ODOJ[BCKHXB >)■ EcTŁ HSBiCTie HTO OTB HOTO BB pyKOHHCH OCTaiaCb eme „HCTOpia HO.IBCKHXB aHTHTpHHHTapieBB pa3HHXB OTTiHKOBB11. JlyKaillOBHHB HaM'Ł]iei!aJICJI aaKOH- hhtb cboh M0H0rpa(|)iH o6m,eio HCTopiefi pe(f>opMan,iH bb H oiŁ iH i ), ho aToro He y e n t o hchojihhtb, a Haniłcamma hmb khhth npeji,CTaBjraiOTB H3B ce6a a o p t o o cu p ofi, Heo6p a6oTaHHnfl MaTepia.iB, CKaaaTTi.

noAaBMBmifl caMoro aB iopa 3). O w a hsb ocoÓeHHOCTefi ero khhtb Ta, hto aacTo ojw a noBTopaeTB socjiobho CKasaHeoe bb ftpyroH: nyTŁ ho Bca H cTopaaecKaa bIsjiomoctb o nHCCnseHTaxB bb r. IIosHaHH11 s o n u a bb coHHHeHie , 0 pepKBaxB ópaTteBB HemcKHXB bb Bm hkoh u m ł i hU Cb Apyron c r o p o r a , no M;f;p i toto, KaKB OTKpHBajrca hobhh

MaTe-M Józef Łukaszewicz Wiadomość historyczna o dyssydentach w mieście Poz- iit = v,7TT p„maA. 1832. O kościołach braci czeskich w dawne.i

3) T a K O B l . O T -S Ł IE t H I I O J I b C M X 'b H C T O p H K O B t.

reformacyji, 8. Sowiński, Historya literatury. II

C M O T p hJiib H a c b o h p a ó O T H . O kościołach braci c;

piajrb, bl ó o jrie iiobjuuh MOHorpa^in bhoch.iocf, to, utó hojjkho f a o

6u HM^TŁ MtCTO BL ĆOxhe paHHHXL. Bl OCKtipeHili HCTOpHTOCKaTO Ma-

Tepiaaa Booóine mokko. bm-ŁctIbclhojlckhmh HCTopnKaMH, JTyKameBHuy npHHHcaTL caMOG CTporoe desnpHCTpacTie (najsum ienniejszą bezstron­ ność, CoBHHCKin), noópocoBhcTHoe oTHomeHie k l jp h jy (Sum ienność w opracow aniu rzeczy, IIIyncKin) h t. n ., xoth ohl h othochtch conyB- CTBemio KL pe({>opMaiUM (przychylny reform acyi, m y ic K ifi) u He cKpu- BaeTL ecrecTBeHHOH CHMnaTin k l doirŁe cjraóofl cropoH h (nie tai sie często z naturalną sympatyą d la strony słabszej, 3aKp®eBCKifl). Bl cymnocTH, BnpoTOML, lyKameBHUL tojlko He CTaHOBHTCa Ha yaLTpa- KaTOjruuecKyEO TOUKy s p in ia , h sa oto ohl nonBeprca HanajiKaML co CTopoHH M enie HayunuxL hojbckhxl hctophkobl: HanpuMhpL, aBTopL XBaje6Hofl óiorpa<f>iH iesymra HeTpa CKaprH r p . ^LK ym H H K iafncoBjto- HHML, HOiiL KOTOpHML OHL HHCa.IL,— PHXH;HH;KiH) HaXOffiHTL, UTO COUH- n em a JlyKameBuna HanHcaHM cl otobh^hhml npenydhatnemeML npo- THBL KaTOJiHĘHSMa *), h nonTeHHOMy HCTopHKy iip h im o c l saipHipaTL jtaJEe, BCJihjiCTBie hohoóhhxl iiananeHift, cboio npaBOBhpHOCTL h cboS HCTopnuecKia B3rjrajiL* 2). 9totl BsrjtajL mh naxoflHML hcho BiapaateH- HHML BL npe^HCJtOBiH KL lIOCul^HOMy H3L Ue'iaTHLIXL COHHHeHifi Jly- KameBHna o ^hcchachtck0x l n,epKBaxL b l IIoulhi-Ł; bl pe<j>opMan,iH ohl bh sh tl o;m y H3L ruaBHi,iXL hphhhhl naąem a H o ju n a , TaKL KaKL ona pa3iirfcjrHjra - Ha}joi.'i. Ha .u ul BpaayieÓHHe Jtarepa h orpa.ia ero npoHtipjHBOMy h caMOJiroÓHBOMy opaeHy iesytiTOBL. BapTomeBHUL, Ha- xojta, uto y JlyKameBana <|>aKT0BL mhoto, ho ^obojtlho h npHCTpacT- h h xl B3Mfljt0BL (faktów tutaj wiele, ale i p o g lą d u stron n iczego dosyć), u io tl He OTKa3HBaoTL .1 \kk i jo 1 im 'i v bl b6J[h kh xl sac.iyraxL nepejiL HauioHajii.Hoio HCTopiorpatjnei, TaKL KaKL ohl o tk plu l mhoto hobhxl Uo6oHLITHLIXL iiaHHEJXL H HOCpejtCTBOML CBO60 KpHTHKH BHHCHML MHorin CToponij hoiilckoh pe^opMapin 3). BecLMa xapaKTepHo npoTH- BOphnie BL OT3HBaXL H0JBCKHXL HCTOPHKOBL OTHOCHTejBHO OflHOrO H TOTO ate coópaTa: o^hh XBanaTL ero sa óe3npHCTpacTie h n o ó p o co B tcr- hoctl (TaKOBL OT3HBL h 3aKpa£eBCKaro), upyrie Haxo;i;HTL BL H6ML

') BychcicH. Piotr Skarga i wiek jego., I, 30 (z widccznem przeciw katoli­

cyzmowi uprzedzeniem).

2) Łukaszewicz. Dzieje kościołów wyzn. helw. w M. Polsce, przedmowa CTp. VII sq.

3) Faktów moc odkrył, naukę zbogacił, a w nie jednem miejscu objaśnił ją światłem krytyki.

coBepmeHHO npoTHBonojo«HHa KanecTBa

hhcto

orpKuaTemnaro

cboh

-

CTBa

9

to

BecbMa

bohbtho

BCJriacrBie Toro,

bto

po

chxb

nopB

bo bswb

^

b

na pe<j>opMapiiD cyipecTByeiB cpepH nomcKM-b

hcto

P

hkobb

paaHoriacie: nepaBno eipe psa BHpaioipHXca nncaTeaa, IEyacKiB (

hhh

*

YMepraifi)

h

BoÓpfflHHCKii, BacKasara aa ea

cbgtb

piaMerpaiŁHo npo- ,

' THBonoaoatHHe B a rw a , Tam,

bto

, no

mh

I

shik

) opHoro, pe^opnama

BHecaa

bb

nojrBCKoe oóipecTBO CMyTy

h

pas-iapB, a no

mh

^

h

I

io

Ppy-

raro, ona noraa 6a Bospopam Ho-H-my

bb

noraTnnecKOMB OTnoinenm

9xo pa3H0TJiacie

bb

cy®«eHiaxB

o

petJpopKamn

cb oóipeHCTopHHecKOH (noJiHTnnecKoń h

Kyjn/rypHofi)

tobkh

spinin BnepBue sapasnaocb

bb nojtBCKon

HCTopiorpa,(j)in

bb TPH;WaTHXB

ropaxB

Tenyiparo ctoj

H

tih

.

Mutatis mutandis,

bb o

6

iii

,

omb

B srw fc na nojncnyio petftopMapiro lUyn-

CKin npHMHKaeTB m JlyKaineBnny, a BoÓpatHHCKifi noBTopneTB

bb

CMnmeHHon tj>opMi;

ochobhoh bbmhtb

rpa4»a KpacnncKaro, aBTopa nep-

boh

iiojuioft HCTopin pe^opMapin

bb

Hojunl’,.

Tpa(|)B BaaepiaHB KpacracKifi, JKHBmifl nocjrfe 1831 r„ Kam 9

mh

-

rpaBTB, BB AHTJiiH, nPHHa«jeffiajrB m upoTecTaHTCKon^ {

mmiiuih

)

Ha nyjKÓnni

ohb

saHMCH ncTopien pe$opMapiH Ha cnoen popm^,

ho kb

coffiaJiiniK), ero nojnmenie, Kam Bnarpairra, ne POH

bopmo

eny

noJTŁSOBaTŁcn MaTepiajaMH, xpannnpMHcn

bb ókójtiotowb

HMnepaTop-

CKOH IlyóJtHnHoS (BB HeTepSypr*), BapmaBCKoił (

hhh

* ynnBepcnTeT-

CKOH)

KpaKOBCKOH yHHBepCHTeTCKOH H IIOSHaHCKOH, OCHOBaHHOH rp.

9. PaWHCKHMB, H3B KOTOpOH II0n0J[T,30BaJ[CH JlyKamOBHHB. ptiappaTL

aiTB ÓHBimn en 6n6jtioT6KapeMB. BnponeMB,

ohb óujb

BOSHarpaacpeHB

oÓHJiieMB MarepiaJioBB, Koropoe npepcTaBMiOTB Ond-iioTeKH BpmaH-

CKaro Mysen (paPB

khhbh

Apana HapiopacKaro), apxienHCKona Kernep-

óepificKaro (

bb

JI

ohpoh

*) u repnora Ceccenca (

bb

ReHcnarToni). Hio-

jtomb

saHHTifl KpacHHCKaro fi a ja pByxTOMHaa „HcTopia pe^opMapin

bb

HoiŁnit* 2), HanacaHHaa no aHraiflCKH n nspamiafl

bb

JI

ohpoh

B

bb

1838

h

1840 ropaxB,

to

-

gctl

, Korpa

tojbko hto bhihh bb cb

&

tb

nepBaa paÓora JlyKanieBnna. H

ohth

neMepjeHHO ara KHnra 6aaa ne-

pesepena Ba ntnepKit naarn 3),

h

P

hbomb

nepesopram

ee

HauHcaHHyio Co6^aHCHUMZ, b* Encyclopedyi

powsze-Chnlj9° H ^ S f s k e t c h of the rise, progress and deeline of the Reformation in Polarni and of the influence which the acriptural doctrines haxe exerc,sed on that country in literary, morał and political respects.

3) Geschichte des Ursprungs, Fortschritts und Verfalls er e oima i Polan etc. Yon Grafen W . Krasiński nach dem engiischen Ongmal bearbeitet

£0

HSBicTHofl CTeneHH nepe^jrajii,, cataBB asioateHie, ycTpaHHBB no-

BTopema

a oco6ohiio

coicpaTHBB npaariwaHip. UospHie

cboh

B3rMpk

KpacHHCKii noBTOpHJiB

bb

aHrjiHCKHXB ate „JIeKpiflXB

o

pejrariosHofi

HCTOpiH CJia!iaHCKHXT, HapOpOBB* ’ ), BHpep»aBIIIHXB BB HOPJHHHHICŁ

psa aspama, nepeBepeHHHXB co BToparo aspaHia no ^paHpyscKa 1

2) a

bb

H3BieneHiH no

hojbckh

JhopBaroMB IleTpy

chhckhmb

nopB saraaBieMB

, 0

(Iexia

h IIonMirfe bb XV , X V I

n

XVII bb. “ 3).

rjraBHoe connHonio

rp. KpacmcKaro—nepBHił

oiihtb

nojraot acTopia noatCKaro npoTecTaa-

TH3Ma

otb

ero Haaajta po Hapema Pina IIocnoaHToi,

h hphtomb cb

tohkh

spania KyatTypHO-noaHTHaecKofl: OTCiopa a noaHoe 3arjraBie

KHHra— jHcTopnaecKifl oaepiCB npoacxoacpeHia, ycn4xoBB a yaapica

pe^opMapia

bb

noaŁmi a Baiaaia, KOTopoe eBaHreaaaecKoe yaeaie

(scriptural doctrines) oaasaao Ha ary CTpaay

bb

aHTepaTypHOMB,

mo-

paaBHOMŁ a noaaTaaecKOMt OTHomeHiaxBu. He CMOTpa Ha aiKOTopyio

cbok)

noBepxHOCTHOCTŁ a npoóijH,

btgtb

TpypB capaBepaHBO 3acay-

jnajł yBaateHie

hctophkobb,

KaKB

ho.ibckhxb,

TaKB a HHocxpaHHHXBi 5

).

ho

ocoóeHHO

6 lub

xopomo

ohb

npaHaTB 3a rpaHapea 6), a paa

mho-

raxB 3anapHHXB

hctophkobb ohb óhjib

poaroe BpeMa

hohth

epaHCTBeH-

hijmb

nocoóieMŁ no acropia pe(f>opMan,ioHHaro pBHJKeHia

bb Ilojn.inf,

e).

MoatHO paace CKasaTB,

hto po 1870 r.

rp. KpacHHCfda a JlyKaineBaai

ocTaBaaact epaacTBeHHHMH „HCTonaaKaMa", H3B

kotophxb

nonepna-

jihcł

ppyraMH uHcaTejraiia (ftaKTi^a apea ao aacTH noatcKoa pe(j)opMa-

pia.

Tojtbko

CTporie KaToaaKa OTHecaacB HeppyateaioÓHO

kb

„HcTopaae-

CKOMy oaepK.y“ rpa<f>a EpacaHCKaro, a ynoMaHymi rpa<j)B ^sipymapKii

bb

CBoea KHari

o

iierpi Caapri

toibko h

pIuaeTB,

hto

noaeMHsapyeTB

cb

rpa<J)OMB KpacHHCKHMB

7). Oho

a

hohhtho:

„HcTopanecKia

oaepKB-1) Lectures of tlie religious history of slavonic nations. London. 1850. Edin-

burgh. 1851,

2) Histoire religieuse des peuples slaves, par le comte V. Krasiński. Aver une introduction par Merle d’Aubigne. Paris. 1851,

3) O Czechach i Polsce w wieku XIV, XV i XVI. Warszawa. 1858.

'") Cm. HanpHMtpt, o t3w b b i 3aKpoKeecmio (C T p. 8) h HfiMpa (bumepa, o ko-

T O p O M t H H ® e (T . I, C T p . III).

5)

C

m

.

Sowiński. Rys dziejów literatury polskiej. IV, 776 są.

®) Foch Bi. cBoefi HCTopiu cogHHiaHH3Ma chjibho nojiB30Bajica KpacHHCKHMt (I, 138). Bi> The Reformatiou by George P. Fisher (London. 1878), npejCTaB- .MKunei hst, ce6s oóigyio acTopiio peoopMagm, CTpaHHgH 184 h cjcBj., hocbs- meuHBia Ilojibiu®, HanHcaHH npaMO no EpacMHCKOMy. KoHeaHO, Tenepb coauHeHie EpacuHCKaro ycTupiao.

HanHcaHi.

bt,

npoTecTaHTCKOMT,

R y z k , h

cam, asTopi,

bt.

npepHcaoBia

npflMO BHCKa3HBa6TI. CBOIO

OCHOBHyK)

MHCJIB: „B

h

TB M0JK6TT. , TOBOpHTŁ

0

H7,_ — rhh

ojtHa CTpaHa

bt,

CBf/rfe

hb

paeTT,

cto jb

6aecTain;Hxi> po-

Ka3aTejtBCTBT), Ka.KT, HojiT.nia,

othochtojllho

Toro,

hto

rocypapcTBo

noaynaeTT, ueamcia óaaroa^aHia

otb

BBe^eHia

bt, homt,

irfepoy nenia,

ocHOBaHHaro Ha

Ob.

linearna,

h hto,

Ha oóopoTT,, nopaBaeme ero

Bae-

H6TT, 3a coóoio BeaHKia óipcTBia saa

Hapopa, h

6

o

IIoaBnia

bo

BpeMa

ycn+,xoBT, pe^opMapia noaB30BaaacB óaarococToaHieMT,

h

caaBolt

h bt

,

o

6

ohxt

> OTHomeHiaxB CTaaa napaTB, Korpa ŚHÓaeicicoe xpHCTiaHCTBo

SoaatHO 6nao CKaoHHTŁca nepepB pHMCKO-KaToaHHecKoro peaKpieft". Do-

9T0My, no MHliHito rp. KpacHHCKaro, Bce cnaceHie HoaBraH aaKamaaaocB

bt

> nepexoa,Ł ea

bt

, npoTecTaHTH3MT>. Taaoe piraeHie Bonpoca o 3Ha-

aeHin pe<|>opMapioHHaro pEHacema

bt

, Hoai-nii nopcicasaHO 6aao aBTopy

ero BipOHCHOBipHHMT, Cy6T>eKTHBH3MOMT>, H UpOTHBT, pluuenia 3Toro M03KH0

cpiaaTB Bospamema

ct

,

hhcto

naynHoft

totkh

spima.^ BonepBHXT,,

oóoóipaa HiKOTopne HCTopniecicie (JtaKTH,

mojkho

, nomaayfi, Booóipe ro-

bophtb

o r

bojihkhxt

> óaarop’fcaHiaxB, KOTopua noayaaeTT, rocypapcTBo

OTT, BBepoHia

bt

, H6MT, BipoyaeEia, ocuoBamiaro Ha C

bh

ipe

hhomb

II

h

-

caHiH“ , T0-6CTB, np0T6CTaHTH3Ma, HO eipe BonpocT,,

htó bt

, cayHaax-B,

KOTopsie HMiioTca

o

6

hkhob

6

hho bt

. BHpy, 6nao npHHHHofl

„óaaropia-Hijj«__caMO an upoTecTaHTCKoe BipoyneHie,

h

.

th

oóipee cocToaiiio

o6ipe-CTBa, npHBepmee Mestpy npoTHMT, #

kt

, pe^opMapiounoMy pBHJKemio,

to

ecTB, He cyTB an

h

„óaaropiiaHia11,

h

„BBepeme B^poyaeHia,

ocho

-

saHHaro na C

bhip

6

hhomt

, HncarnH" ToaBKo caipcTBia

ophoh

oóipefi npn-

hhhh

? B

obtophxt

., eeaH onaTB „TTOT,aBaeHie“ npoTecTaHTH3Ma,

p

-Ł

ectbh

-

TeaBHO IipHBOAHaO KT, „ÓtpCTBiaMT,11, TO He <5uaO aH BT, paHHOMT,

caynai KaKHXT,-aHÓo ot>ipHXT,

h

P

hhhht

,

h

Toro,

eto

n p o

t

e c

t

a 11

t bt

, Bojami

ómt

, nopaBaeHB,

h toto

,

hto

CTpaHy 3Ty nocTHran no

aHTHnecKia ÓipcTBia? BTPeTBHXT„ rpjwjit KpacHHCKifl

bt

, oftpein, paa-

cyatpaeTT, no <t>opMyai: „post hoc, ergo propter hoe“ ,

h

ecaH Jtaaie

ocHOBHot BsraapT, ero BipenT,,

ohb

Bce ae HepocTaTOn

ho

SosasaH*.

Mao BT,

tomt

,, HTO rp. KpacHHCKifl He HScaipoBaai, Bonpoca, Ha CKoaBKO

npoTecTaHTHBMT, BT, BoaBini Mori, nycTHTB nporaiie

ko

P

hh

:

b

£

pb ho

-

pasaeHie ero y®e yKasusaeTT, Ha ero caaóocTb,

ho bm

^

ct

I

i cb t

^

mł mokho

nocTaBHTB BonpocT,: cjpfcaaaaCB an 6u pe^opMapia

bt

, BoaBin

o6nieio,

to

-

gctb

, npHHaan aH

óh

npoTecTaHTHSMT, Bci saeM

chtij

noaB-

CKaro oómpcTBa, ecan 6t,i He

ómo

iesyHTCKofl peaKpiH. CoBpeMeHHHKH

rpadta KpacHHCKaro, CKoaBKO HaMT,

hsb

^

ctho

, TaKHXT> sospaaieHiH Ha

ero OCHOBHyK) MHcaB

ho

piaaaH: nsyneHie

hcto

P

ih

pe^opMapm

bb

ITojitniiS) Tor^a He Ha ctojbko nonBHHyjiocB BnepeĄŁ, htoGłimojkho (5h o rjryóace B3riraHyTB bb caMy© c y n Bonpoca; eipe HyatHo 6ujio pa3py- hihtb kopanie npeppascypKH, npocTO paace hhhomhhtb, htoh bb IIojrBmi 6h jo pe<|)opMan;ioHHoe pBHHteme, coGpaTB rjraBHŁie <|>aicTij, nacTo c o - BCfeMB 3a6HTUe, H CBHSHTB HXTi KOKO® HH Ha GCTL CBH3BIO. 3a STY paóoTy H bbhjthcb bb TpnppaTEKB ropaxB JlyKanieBHHB H rp. K p a - CHHCKii. ECJTH npH COBpGM0H HO M B COCTOHHin BOIipOCE TO-6CTB, H0pe3B HHTBPBCHTB .liT B , paÓOTH HXB HHCB HB ypOBaBTBOparoTB, TO H6 HyJKHO SaÓHBHTB, HTO TOrpa TOJIBKO HTO HaHHHaJTaCB pa3pa60TKa COBepmeHHO saÓHTaro npepaieTa, TaKoro npepMBTa, o kotopomb hojbckoo oóipeCTBO CTti^HaocB paate BcnoMHHaTB. JlyKameBHHB h rp. KpacnHCKin, ho CMoipa Ha Bce pa3.iHHie h xb tohgkb s p im a , c p in a -in opho p t a o : ohh, TaKB CKasaTB, o t k j il ij h cyipecTBOBaHie CHJBHaro peij&opwapioHiiaro pBHJKema bb i !oJii.mr{i h peaÓHJTHTupoBajcH 3to pBHHtBHie bb r.ia.3axB o6ni,ecTBa Ha ctojbko, ho KpaflHefi M ip i, hto bb nocjipHBMB Bce-TaKH B03f5ypHJca h1>- KOTOPHH HHTepeCB KB HpepMOTy, XOTH OHeHB XapaKTepeHB 4>aKTB, HTO „ HcTopanecKifi oiepK B 1" hh CBoenpeueiino, hhb 11 o c jrf i a, c t i! i h He 6h j b nepe- Be«eHB HO HOJBCKH, H HTO TOJBKO BB HI0CTHpeCHTE[XB POpaXB HaHaJOCB paBHCKHBaHie no apxHBaMB h nenaTaHie hctophh0ckhxb poKyMBHTOBB. OTHOCHHi;HXCH HpHMO KB HCTOpiH p0(f)OpMapłOHHarO PBHJKegia BB IIoJIBHli. HocjtŁ KpacHHCKaro BonpocB pojiro hb pBH rajca BnepepB, xoth HCTopien hojbckoh petfiopMapiH h H popojatajH 3aHHMaTBca. khkb ho- JIHKH, THKB H HHOCTpaHpH. Bb yHOMEHaBIlieMCH yiKB COHHHeHiH rpa(|)a MaBpHKia jU sipyim ipK aro o H e r p i C K a p ri ’ ) ecTB KpaTKia hcto- pHHecKifl onepKB pecJiopMapip bb Bo jm u^ (tomb 1, CTp. 1 4 — 148), ho MHora ro He motb, kohbhho, paTB GrjBrait bochhthhhhkb iesyHTCkhxb IHKOJB H BWIHKifl HOKJOHEHKB OppBHa, KHKHMB JIliJHOTCH BB CBOBMB HCTopHHBCKOMB T p y p i rpa<|)B ^sipyniHpKiH: ero repoft—ophhb hsb p i a - Teaefl KaToannecKOH peaKpia bb t l o j E n i t 2), a ero oTHonieBie k b pe- (J)OpMapiH T8;K0B0, HTO, pa3K0 BapTOHieBHHB, COHyBCTBBEHO OTHOCH- ni,iica kb HaMipoHiaMB aBTopa khhth o „Heip-fc C K a p ri h ero Binek” , naxoji;HTB ee opHOCTopoHne© 3). PecjpopMapia rpa$B J^ispymapKiA npa- HHCHBaBTB BCp 6ispH IIo.TMirH: „Cb t4xb nopB TOJBKO*, rOBOpHTB OHB,— „HanajtocB pasBopHiienie, jtasaapB (niezgoda) c p ia a p c a o^hhmb h3b

npa-‘ ) Piotr Skarga i jego wiek przez ByćhcicUego. Kraków. 1850. 2 toma. Bto- poe H3«aflie bbiomo bb 1868 h 1869 roja^-b.

‘ ) O Csapru HanticaHo óujiomhoio. ByehcicJci, I, 7 — 11.

) i ogląd Dzieduszyckiego... jest nie tylko katolicki co słuszna, ale obok tego za zbyt może jednostronny.