Ziemlińska-Odojowa, Włodzimiera
"Cmentarzysko z okresu rzymskiego,
odkryte w miejscowości Bogaczewo
na przysiółku Kula, pow. Giżycko",
Jerzy Okulicz, "Rocznik Olsztyński" T.
I, 1958 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 217-219
b o je m . T o , że o b a j dobrze dow odzili, czu jn ie k ie ru ją c b itw ą, a w y g ra li P o la c y — p od n osi ch w ałę n aszego w o jsk a i w odza. N iesłu szn a je st w ięc k o n k lu zja k ry p to n im a , że budzę p olsk i k o m p lek s n iższości. C hyba nie było in ten cją O m egi n au czan ie , że b itw y z lep szym techniczn ie w rogiem m ożna w y gry w ać w y łączn ie duch em w o jsk a i gen iu szem w odza. '
B itw a , w b rew p oglądom n iektórych historyków , b y ła p row ad zon a p rzed e w sz y stk im sp osob em średniow iecznym , czyli długim i, p ły tk im i lin iam i ry c e r stw a u staw io n e go „w p łot” , sta c z a ją c e g o in d yw idu aln e p ojed yn ki. D obrzy d o w ód cy p o tra fili zaim pro w izow ać m an ew r. To dośw iadczen ie gru n w ald zk ie i p óźn iejszy ch b itew (zw łaszcza Ś w ię c in a 1462) stały się b u du lcem św ie tn e j p o lsk ie j sztu k i w o jen n e j O b ertyn a i K irch o lm u .
RECENZJE I OMÓWIENIA
JE R Z Y O K U L IC Z , C m en tarzy sk o z o k re su rzym skiego, odkryte w m ie jsc o
w o ści B o gaczew o n a p rzy sió łk u K u la , pow . G iżycko, „R oczn ik O lszty ń sk i” t. I.
O lsztyn , 1958, s. 47 — 116. W tek śc ie 7 ry cin oraz 13 tab lic. P oza tek ste m n a lu źn ej w k ład ce p lan cm en tarzy sk a. Stresz czen ia w język ach ro sy jsk im i an g ie lsk im .
W p ie rw szy m tom ie „R o czn ik a O lszty ń sk iego ” u k a z a ła się m ate riało w a p r a c a m g r Je rz e g o O kulicza, arch eologa za jm u ją c e g o się od szeregu la t o k re se m „rz y m sk im ” n a b a łty jsk im tery to riu m plem ien nym , w szczególn ości na te ren ie półn ocn o-w sch o dn iej P o lsk i.
O m aw ian a p ra c a sk ła d a się ze w stęp u oraz n astęp u jący ch rozdziałów : „P o ło żen ie cm e n tarzy sk a i h istoria b a d a ń ” , „O p isy grobów i przedm iotów z nich p och o dzących ” , „O m ów ienie m a te ria łu ” , „O góln a c h a ra k te ry sty k a c m e n ta rz y sk a ” .
We w stęp ie au to r u sto su n k o w u je się krytyczn ie do arch eologiczn ych b a d a ń n iem ieckich n au kow ców na teren ie M azu r, p o d k re śla ją c szczególn ie b ra k p u b li k a c ji m ateriało w y ch w lite ratu rze p rzedm iotu. A u tor stw ierd za, że n ieliczn e o p raco w an ia m ateriało w e m iały c h a ra k te r fragm en tary czn y , a n iem ieckie p ra c e sy n tety czn e W. G aertego , C. E n g la i H. Jah n k u h n a, jak ie u k azały się w ok resie m ięd zyw ojen n ym i pow ojennym , o p ie rały się na nie p u b lik ow an y m m a te ria le , k tó ry p o d czas o sta tn ie j w o jn y u legł całkow item u zniszczeniu w M uzeum w K rólew cu . S tą d , zdan iem au tora, w yłon iła się kon ieczność o p u b lik o w an ia ch ociaż jedyn ych ocalałych szczątk ow o m ateriałó w z cm en tarzy sk a w B o g a - c z e w ie -K u li, k tó re m ogłyby w y jaśn ić p roblem y w ielu zagad n ień z o k resu rzy m sk iego na teren ie M azur.
W ro zd ziale „P ołożen ie cm e n tarzy sk a i h istoria b a d a ń ” au to r lo k aliz u je om aw ian e cm en tarzy sk o, z a łą c z a ją c w ycin ek z m apy teren ow ej, p o d aje w s k r ó cie h isto rię o d kry cia, h istorię b a d a ń o raz w iążące się z tym okoliczności, k tóre pozw oliły n a zach ow an ie części m ateriałó w do chw ili obecnej.
D użą część m ateriało w ą p ra c y z aty tu ło w ał au to r: „O p isy grobów i p rz e d m iotów z nich pochodzących” . N a w stęp ie części m ateriało w e j u m ieścił au to r in fo rm acje z z ak re su użytych w m a te ria ła c h skrótów oraz in fo rm acje w y ja ś n ia ją c e sch em atyczn e rycin y zam ieszczon e w tekście. O pis m ateriałó w zgodny je st z k o lejn o ścią o d k ry w an ia cm en tarzy sk a i n u m e racją grobów . P rzed m a teriałam i, pochodzącym i z b a d ań system atyczn ych , zam ieścił au tor o p is m a te ria łu z p rzek op u próbn ego. M ate ria ły te nie m ia ły śc isłe j d o k u m e n tacji i nie były nanoszone na p lan cm en tarzy sk a. U dało się je d n ak autorow i w y ró ż n ić z nich trzy zespo ły grobow e: gró b „ je ź d ź c a ” , g ró b jam o w y i grób p o p ie ln i
cow y. P o zo stały m a te ria ł z nieoznaczonych gro b ów w w ykop ie p róbn ym z e s t a w ia au to r razem w zakończeniu te j części m a te riało w e j. W op isie m a te ria łó w p ochodzących z b ad ań system aty czn y ch au to r o k re śla : ro d zaj od krytego o b iek tu (grób, p la m a p rzep alo n ej ziem i, sk u p isk o kości), ty p gro bu (popielnicow y, ja m o w y, jam o w y ze szczątk am i stosu, popieln icow y o b sy p an y szczątk am i sto su ), p o d a je k o lejn ą n u m e rację od krytych obiektów o raz o p isu je zaw arto ść p r z e d m iotów z w arstw kulturow ych , p rzy czym tam , gd zie je st to m ożliw e, p o d a je p rzed te m opis w aru n kó w zn alezien ia. O pisy często n aw ią z u ją do ry cin i tab lic. N a końcu części m ate riało w e j au to r p o d a je op is p rzed m iotów określon ych ja k o zn a le zisk a luźne o raz op is przedm iotów b ez m etryk. T e o statn ie p o d a je w n a stę p u ją c e j k o lejn o ści: n aczyn ia, zap in k i, różne drobne przedm ioty, p ac io rk i, sp rzączk i, p rzęślik i, noże, gro ty oszczepów , szczyt tarczy, fragm en t w ę d zid ła.
W ro zd ziale „O m ów ien ie m a te r ia łu ” au to r a n a liz u je poszczególne g ru p y z ab y tk ó w w edług n astę p u ją c e j k o lejn o ści: c e ram ik a, zapin ki, szpile, w isio rk i, p ac io rk i, n aszy jn ik i, b ran solety , p ierścio n k i, sp rzączk i do p asa , ok u cia p a s a , głó w k i nitów i okuć, zakoń czen ia rzem ien i, szczypczyk i, grzebien ie, b rzytw y, nożyce, igły i szyd ła, p rzęślik i, k rzesiw a, osełk i, h aczyk do w ęd k i — b ły szczk a, noże, w ędzidła, ostrogi, szczyty do tarczy , g ro ty oszczepów , siek ierk i.
A n alizę poszczególnych gru p zab y tk ów zaczyn a au to r od p o d an ia o gó ln ej ilo ści zabytków , p ochodzących z zespołów grobow ych i ilo ści luźnych. N a stę p n ie d la poszczególnych gru p zabytk ów p rzep ro w ad za au to r a n alizę m a te r ia łow o-techn iczn ą i typologiczną, p rzy tac za an alo g ię z teren ów m azu rsk ich lu b b a łty jsk ic h oraz u sta la datow an ie. Szczególn ie d o k ład n ą an alizę ty polo giczn ą ze w zględu na w ażny elem ent d a tu ją c y p rzep ro w ad ził au to r d la d u żej g ru p y zab y tk ó w — zapinek.
W końcow ym rozd ziale p racy : „O góln a ch a ra k te ry sty k a cm e n ta rzy sk a ” au to r su m u je w yn ik i p rzep row ad zon ej an alizy , p o d a je tab elę ch ron ologiczn ą d la poszczególnych zespołów grobow ych, n a p o d staw ie k tó re j u sta la ch ron o lo g ię d la om aw ian ego cm en tarzy sk a. A u tor stw ie rd za, że p oczątek u ży tk o w an ia cm en tarzy sk a p rz y p a d a na p ie rw szą połow ę II w iek u n. e„ n ajw ię k sze n a s i len ie u żytkow an ia p rz y p ad a na w iek III i p o czątek IV. W IV i V w iek u cm en ta rz y sk o je st m ało używ ane, a p ojed yn cze gro b y pochodzą jeszcze z V I w ie ku n. e. Ł ączy z tym au to r p rocesy społeczn o-gospo darcze zachodzące w w ie k ach II — V I n. e. n a teren ach b ałty jsk ic h , p rz y ta c za jąc an alo gię z teren u S u w a lsz c z y z n y i środ k ow ej L itw y , gd zie zach odziły one rów nocześnie. S z c z e g ó l n ie pow ażne p rzem ian y społeczne, w edług a u to ra, n astą p iły n a p rzełom ie IV i V w iek u n. e., co au to r łączy za J . A nton iew iczem z p o jaw ien iem się p ie rw szych w spóln ot teryto rialn ych na om aw ian y m terenie.
V/ d a lsz e j części sw oich ro zw ażań p rzep ro w ad za au to r an alizę p lan u cm en ta rz y sk a . W nioski au to ra, dotyczące tego zagad n ie n ia, są podobne do w c z e śn ie j sz y c h uogólnień, dotyczących p rzem ian społeczn ych w IV — V w iek u n. e. G ro b y są zgru po w an e na określon ym teren ie w o b ręb ie tych sam ych o k resó w ch ro nologicznych. W y d zielające się g ru p y grobów z I I I i IV w.ieku n. e. in te rp re tu je a u to r jak o m ie jsc a ch ow an ia zm arłych poszczególnych rodzin.
A n aliza pochów ków na cm en tarzy sk u w B o g aczew ie -K u li p o tw ierd za w y łączn o ść pochów ku ciało p aln ego d la o b szaru zach o d n io -m azu rsk iego na p ru sk im teryto riu m p lem ien nym . N a om aw ian ym cm en tarzy sk u znaczną p rzew ag ę m ia ły pochów ki p opieln icow e bez ob staw y k am ien n e j, n ieliczn e ty lk o o bsypan e szc zątk am i stosu. G roby jam ow e stan o w iły n iezn aczn y p rocen t o gó ln ej liczby pochów ków .
N a p o d staw ie an alizy w y p o saże n ia grobow ego, bio rąc za p u n k t w y jśc ia fu n k c je przêdm iatôw , o k reśla au to r liczbow o pochów ki kobiece, m ę sk ie i
cięce, nie w y c ią g a n ato m iast w n iosków dotyczących ro zw arstw ie n ia m a ją tk o w ego. N ie p o zw ala m u na to n iepełn y zestaw zabytków , który zre sztą, ja k u w aża au to r, odnośnie ro zw arstw ie n ia m ajątk o w e g o p rz y ją ć m ożna w w y p a d ku b o gaty ch grobów ty p u „k sią ż ę c e g o ” . P rzep ro w ad za jeszcze a u to r a n alizę m ie jsc a , n a k tórym — ja k się w y d aje — palon o zm arłych , u d o k u m en to w u jąc sa m ą tezę szczególn ie k orzystn ym położeniem tego teren u w sto su n k u do cm e n tarzy sk a oraz zaw a rto śc ią k u ltu ro w ą w arstw y . D o pow yższego fa k tu k u l tu row ego p rzy tac za liczn e an alo g ie z teren u M azu r i S a m b ii.
A n alizę cało ści m a te ria łu sp ro w ad za au to r do w n iosków ogólnych, d o tyczących w pływ ów obcych na teren ie m azu rsk im w ok resie „rz y m sk im ” . A u tor stw ie rd za, że zab y tk i z k oń ca II i p oczątk u III w iek u n. e. m a ją p o w iązan ie z teren am i p o m orsk im i i m azow ieckim i z o b szaru k u ltu ry w en edz- k ie j. W II I w ieku n. e. p o ja w ia ją się na teren ach m azu rsk ich sp ecy ficzn e form y m iejsco w e oraz o gó ln o -b ałty jsk ie . Od III w iek u n. e. n ap ły w a ją n a teren y b a ł- ty jsk ie im p o rty rzym sk ie. Z ab y tk i z V i V I w iek u n. e. n oszą znów cechy m ie j scow e m azu rsk ie.
R o zw ażan iom końcow ym p ośw ięca au to r p roblem p rzy n ależn ości k u ltu ro w e j c m en tarzy sk a. P rzy tacza p o gląd y znan e w cześn iej w lite ra tu rz e oraz su g e ru je p o gląd w łasn y , że cm en tarzy sk a leżące n ad w ielk im i je zioram i m a z u rsk im i oraz na p o jezierzu m rągow skim n ależą do je d n e j g ru p y d zielące j się n ajw y ż e j na dw ie lok aln e podgru p y, w ęgo rzew ską i m rąg o w sk ą, na których p o g ran ic zu leży om aw ian e cm en tarzysko.
* * *
Do ta k szerokiego om ów ienia p ow yższej p ra c y sk łon iła m nie je j o b iek ty w n a w arto ść ja k o p ie rw sze j p o lsk ie j p u b lik a c ji źród ło w ej d o tyczącej o k resu „r z y m sk ie g o ” na teren ie M azu r. P r z e jrz y sta k om p ozy cja cało ści p racy , zasto so w an y przez a u to ra sp osób p u b lik o w an ia n iekom pletnych źród eł arch eologiczn ych , p od b u d ow an y do sk o n ałą zn ajo m o ścią arch eologiczn ej lite ra tu ry b a łty js k ie j (158 przypisów !) czyni z op raco w an ia w y c ze rp u jąc e stu d iu m nie ty lk o p ro b le m aty k i „rzy m sk ich ” cm en tarzy sk m azu rsk ich , ale m oże być w stęp em do o g ó l n ie jsz e j p rob lem aty k i cało k ształtu stosu n k ów sp ołeczn o-gospo darczych w o k re sie „rz y m sk im ” na teren ach b a łty jsk ic h . B r a k an alizy w szy stk ich asp ek tó w w iążący ch się z op racow an ym m ateriałem , m ożliw ość błędów in te rp re tacy jn y c h o raz n ie ja sn o śc i w y n ik ające z d o k u m e n tacji poch o dzącej sp rzed pół w iek u , z czego au to r zd aje sobie sp raw ę p o d k re śla ją c to w tek ście, są n iew sp ółm iern e do o siągn ięć p racy.
O ce n iając ogólnie p racę Je rz e g o O kulicza, n ależy stw ierdzić, że: 1) je st to p o d staw o w e j w arto ści źródło do b a d a ń o k resu „rzy m sk ieg o ” na teren ie M azu r,
2) w nosi ono pow ażne do św iadczen ie w zak resie sp osobu p u b lik o w an ia źród eł
n iekom pletnych , 3) d a je m ożliw ości now ych u stale ń w zak resie ch ron ologii om aw ian ego okresu , 4) p ogłęb ia zn ajom ość ekon om iczn ej i sp ołeczn ej stru k tu ry ok resu „rzy m sk ieg o ” n a terenach M azu r i terenów p rzyległych , 5) m oże sta n o w ić w y jśc ie do p od ejm ow an ia n iektórych błędnych dotychczasow ych u ogóln ień w zak resie p rad ziejó w M azur.
W łodzim iera Z ie m liń sk a-O d o jo w a
Z E IT S C H R IF T F Ü R D IE G E S C H IC H T E U N D A L T E R T U M S K U N D E E R M L A N D S,. Bd. X X I X , H. 86 — 88. O sn ab rü ck 1956 — 1958. S e lb s tv e r la g des V erein s.
W ym ieniony w yżej organ H isto risc h er V erein fü r E rm lan d należał, w la ta c h 1860 — 1943.do niem ieckich p erio d yk ó w .re g io n a ln y c h ,nie pozbaw ionych z n a czenia d la p o lsk iej n au k i h istoryczn ej. W ciągu 83 la t istn ie n ią ip ism o zd o łało
