Rola Funduszu Kultury Narodowej w popieraniu twórczości naukowej (1928-1939)

Bohdan Jaczewski

R O L A F U N D U S Z U K U L T U R Y N A R O D O W E J W P O P IE R A N IU T W Ó R C Z O Ś C I N A U K O W E J (19(28— 1939)

W pierw szym dziesięcioleciu niepodległej P o ls k i nie zdołano zapewnić badaniom naukowym odpowiednich dotacji finansowych. W yd atk i na naukę stanowiły wówczas zaledwie 0,1% w ydatków państwowych, nie­ współmiernie mało w porównaniu z w ydatkam i na ten cel naszych sąsia­ dów. Polska Akademia Um iejętności (P A U ) pobierała dotację równą je­ dynie piątej części tej, którą otrzym yw ała niegdyś od rządu austriackiego. Stale podkreślano też niedofinansowanie Tow arzystw a Naukow ego W ar­ szawskiego (T N W ) i Tow arzystw a Naukow ego w e L w o w ie (T N L ). Opo­ zycja sejmowa poddawała więc budżet nauki częstej k rytyce wykazując, że dotacje dla poszczególnych zakładów uniwersyteckich i politechnicz­ nych w ynosiły po parę lub kilka tysięcy złotych, co uniem ożliw iało zakup nowej aparatury i.

Społeczne finansowanie nauki polskiej nie miało w okresie m iędzyw o­ jennym znacznych rozmiarów. Gospodarka polska bowiem opanowana była w dużym stopniu przez kapitał zagraniczny, który w olał popierać badania naukowe w krajach macierzystych, gdzie istniało dla tych badań odpowiednie zaplecze; kapitaliści polscy natomiast lokow ali znaczną część swych środków w bankach zagranicznych. B y ły to okoliczności szczegól­ nie niekorzystne dla rozwoju nauk technicznych 2.

W tych warunkach środowiska zainteresowane w poprawieniu sytuacji nauki polskiej zw racały baczną uwagę na pomyślną działalność instytucji powołanych do opieki nad twórczością naukową w różnych krajach za­ chodniej Europy. Badano zatem dokładnie rolę powołanego w dobie cięż­ kiego kryzysu gospodarczego ¡(1920 r.) Tow arzystw a Popierania Nauki N iem ieckiej (Die Notgem einschaft der Deutschen Wissenschaft); p rzyjęło ono zasadę bezpośredniej opieki nad pracą naukową, uznając, że T ow a­ rzystw o może wspierać członków i współpracowników instytucji nauko­ wych bez przekazywania funduszy do dyspozycji tym instytucjom. T o ­ w arzystw o wspomagało głów nie nauki m atem atyczno-przyrodnicze i sto­

1 Por.: m.in.: „ N a u k a P o lsk a ”, t. 3, 1920 i t. 8, 1927; tom y te z a w ie ra ją m ateriały d w u zjazd ów poświęconych zagadnieniom organizacji i ro z w o ju n au ki p olskiej; por. także: Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń S ejm u (m ateriały d ru k ow an e zn aj­ d ujące się w Bibliotece S e jm o w e j): posiedzenie 15 z 2 V I 1928 i posiedzenie 46 z 6 I I 1929. W artość n aby w cz a złotego m iędzyw ojennego b y ła ok. 10 razy w yższa od w a r ­ tości złotego obecnego; por.: M . K a l e c k i , Porów nanie dochodu robotników i pra­ cow ników um ysłow ych z okresem przedw ojennym . „ K u ltu ra i Społeczeństw o” , nr 1/1964, s. 36.

2 Por. np.: Z. L a n d a u, J. T o m a s z e w s k i , Kapitały obce w Polsce. M a teria­ ły, dokum enty. W a rs z a w a 1964, ss. 13— 24 oraz 777 i nast.; L. Ś l i w i ń s k i , W spra­ wie stanu i potrzeb nauki polskiej w stosunku do poszczególnych regionów. „ N a u k a P o lsk a ”, t. 21, 1936, ss. 290 i nast.; por. też: A rc h iw u m P o lsk iej A k ad em ii N au k , O d ­ dział w K ra k o w ie (d a lej: A P A N K ), R ad a N a u k Ścisłych i Stosow anych, sygn. 149.

sowane, a w pewnych gałęziach w ied zy niem al połowa produkcji nauko­ w ej opierała się na jego zasiłkach. B yło ono finansowane przede wszyst­ kim przez państwo i przedstawiciel M inisterstwa Spraw W ew nętrznych miał praw o weta wobec uchwał zarządu Tow arzystwa. Analizowano w Polsce również działalność powołanego w A n glii po 1915 r. specjalnego, odpowiedzialnego przed Parlamentem urzędu (C om ittee of the P r iv y Council), k tóry dysponował sumami przeznaczonym i przez Parlam ent na rozw ój i organizację badań naukowych i technicznych. Brano ponadto pod uwagę pom yślny rozw ój norweskiego Państwowego Funduszu Badań Naukowych i łotewskiego Funduszu K ultury. Sygnalizowano też, że utwo­ rzony w 1927 r. w B elgii K om itet Propagandow y uzyskał od sfer finanso­ wych ok. 100 min franków dla nowej instytucji, mającej na celu popie­ ranie badań naukowych 3.

W oparciu o doświadczenia tych wszystkich instytucji polskie środo­ wiska naukowe postanowiły wykorzystać pomyślną koniunkturę gospo­ darczą lat 1927— 1929, b y stworzyć na gruncie polskim instytucję zdolną do naprawienia zaniedbań wynikających z niedofinansowania nauki. P od ­ kreślano, że rozw ijające się potrzeby naukowe wym agają wielkich sum, na których pokrycie nie mogą wystarczać normalne k w o ty w budżetach ministerstw; tym bardziej, że potrzeby te, przenikając wszystkie dzie­ dziny życia, wykraczają poza obręb zainteresowań -poszczególnych resor­ tów. Postulowano zatem powołanie placów ki centralizującej badanie po­ trzeb nauki i sztuki oraz pomoc w ich zaspokojeniu 4.

W yrazicielem tych dążeń został zasłużony organizator nauki polskiej, ówczesny dyrektor Departamentu N auki i Szkół W yższych M inisterstwa W yznań R eligijn ych i Oświecenia Publicznego (MWRiOfP), inż. Stanisław Michalski, którego znany literat i działacz kultury A rtu r Śliwiński tak scharakteryzował: „D w a w ielkie hasła, n ib y dw ie jasno płonące pochod­ nie, przyśw iecały jego życiu: -oświata i nauka. Zawsze miałem wrażenie, że te dw ie dziedziny -pochłaniają wszystkie jego wysiłki, całą jego energię, jego twórczą inicjatyw ę, jego niew yczerpany zapał, że są największą -pasją i treścią jego egzystencji. Był świetnym organizatorem i umiał dobierać sobie cennych współpracowników” 5.

N ależało przede wszystkim przekonać czynniki kompetentne; M i­ chalski postanowił zwrócić się do marszałka J. Piłsudskiego poprzez m i­ nistra W R iO P, dra Gustawa Dobruckiego. Przedstaw ił zatem Dobruc- kiemu, na jego żądanie, spis najpilniejszych potrzeb nauki i kosztorys nie­ zbędnych wydatków. W lutym 1928 r. odbyła się wstępna konferencja na Zamku, w której uczestniczyli, obok Piłsudskiego i prezydenta I. Mościc­ kiego, Michalski i Śliwiński. W edług relacji Śliwińskiego, na sugestię M i­ chalskiego, aby rząd przyznał na popieranie nau-k 5 min zł miesięcznie, Piłsudski odpowiedział decyzją o przeznaczeniu na ten cel 5 min zł, ale

3 Por. m.in.: B . S u c h o d o l s k i , Opieka nad nauką w Niem czech. „N a u k a P o l­ ska”, t. 11, 1929, ss. 203— 257; J. W o j c i e c h o w s k i , Anglia. Współpraca państwa i przem ysłu na polu badań naukouyych. Tam że, t. 5, 1925 ss. 385— 392. 100 min fr a n ­ k ó w b elgijsk ich odpow iadało ok. 2,5 m in złotych m iędzyw ojennych.

4 Por. m ateriały o koncepcji utworzenia Funduszu K u ltu ry N a ro d o w e j w A r c h i­ w um A k t N o w y c h (dalej: A A N ) , A k t a P rezy d iu m R ad y M inistrów , sygn. 99— 43. 5 A rc h iw u m P olsk iej A k ad em ii N a u k (d a le j: A P A N ), M a te ria ły A rt u ra Ś liw iń ­ skiego, sygn. 111-59. Zob. tam że w ie le interesujących danych o S. M ichalskim . Ostatnio ukazała się też ciekaw a p u blik a cja : Stanisława Michalskiego autobiografia i działalność oświatowa. O p raco w an ie H. Radlińskiej. W ro c ła w — W a rs z a w a — K ra k ó w 1967; p u blik a cja ta niestety obejm uje tylko okres do 1915 r.

Rola Funduszu K u ltu ry N a rod ow ej (1928—1939) ₇₇

rocznie. W kilka dni później odbyła się nowa narada, na której ustalono, że wobec rezygnacji kandydata marszałka — Śliwińskiego, dyrektorem Funduszu K u ltu ry N arodow ej (F K N ) zostanie forsow any przez p rezy­ denta Michalski, uzyskując praw o swobodnego dobierania współpracow­ ników 6. Formalnie Fundusz K u ltu ry Narodow ej został utworzony uchwa­ łą R ady M inistrów z 2 I V 1928, zatwierdzoną p rzez prezydenta 22 V 1928 7, ale M ichalski urzędował jako dyrektor już od 1 III.

Zgodnie z uchwałą R ady M inistrów oraz ze statutem, zatw ierdzonym przez K om itet F K N , zadaniem Funduszu było popieranie polskiej tw ór­ czości naukowej i artystycznej, przede wszystkim p rzez udzielanie zasił­ ków i stypendiów naukowych. K om itetow i F K N przew odniczył prezydent Rzeczypospolitej, a zastępował go prezes R ady M inistrów; w skład wcho­ d zili m.in. ministrowie: spraw zagranicznych, skarbu oraz W R iO P . Zarzą­ dzanie Funduszem należało do prezesa R ady M inistrów, k tó ry je spra­ wow ał za pomocą dyrektora Zarządu F K N . Do obow iązków Zarządu na­ leżało zbieranie dla Kom itetu F K N m ateriałów dotyczących potrzeb nauki i sztuki oraz wysuwanie na tej podstawie wniosków, opracow ywanie po­ dań o zasiłki i stypendia oraz kontrola wypełniania warunków przez otrzym ujących je. Podstawą oceny ważności i pilności spraw przedstawia­ nych K om itetow i F K N w podaniach o zasiłki udzialane instytucjom, to­ w arzystw om i w ydaw nictw om oraz na badania zespołowe i indywidualne były: w yn ik i ankiet rozsyłanych do specjalistów w sprawach potrzeb róż­ nych gałęzi nauki i sztuki, w yn ik i narad kom isji p rzy Zarządzie F K N rozważających potrzeby różnych gałęzi nauki i sztuki, w yn ik i ankiet w ministerstwach w sprawie wymaganych p rzez państwo świadczeń nauki i sztuki, opinie zebrane o każdym podaniu o zasiłek. Techniczną stroną administrowania Funduszem zajm owało się Biuro Prezyd ialn e Prezydium R ady M inistrów 8.

Posiedzenia Kom itetu F K N odbyw ały się na Zamku.

!W

trakcie sze­ ściu posiedzeń zwołanych w latach 1928— 1930 dyskutowano tu sprawy związane z przyznawaniem zasiłków i stypendiów oraz dokonywano ich podziału. W następnych latach prezydent upoważniał samego dyrektora F K N do przyznawania zasiłków i stypendiów w granicach każdorazowego budżetu, zobowiązując go do składania sprawozdań do zatwierdzenia pre­ zydenta i premiera. Upoważnienia te dawane b y ły na początku każdego roku b ieżącego83.

N a podstawie Ustawy o nadzwyczajnych inwestycjach państwowych z 31 I I I 1928 9 pierwsza dotacja skarbu państwa na rzecz F K N wyniosła 5 min zł, co — wobec k w o ty 630 tys. zł przew idzianej w budżecie M W R iO P na rok 1928/29 na „zasiłki dla uczonych, młodych pracowników naukowych i ńa badania naukowe” — określa wagę now ej instytucji. W arto podkreślić, że w ydatki administracyjne stanowiły ok. 0,5% ogól­ nego budżetu F K N ; po trzech zaś latach działalności biuro Zarządu F K N dysponowało zaledwie trzema pracownikami.

Statystyka akademickich sił naukowych, przeprowadzona z in icjaty­ w y i środkami F K N , stwierdziła wakowanie 50 katedr w akademickich

6 P o r.: A A N , tamże; oraz: A P A N , tamże.

7 Po r.: „M onitor P o lsk i”, nr 194/1928, poz. 209; oraz: A A N , tamże, sygn. 99— 27. 8 Por.: Pierw sze sprawozdanie Funduszu K u ltu ry N a rod ow ej (d a le j: I spraw. F K N ; analogicznym skrótem będ ą oznaczane ko lejn e dalsze spraw ozdania F K N ). W a rs z a w a 1931, s. 2.

Por.: A A N , tamże, sygn. 99— 65/1.

szkołach państwowych, a rozw ój szkół akademickich wymagał, zdaniem ekspertów F K N , utworzenia w najbliższych latach ok. 100 nowych katedr; roczny dopływ kandydatów przygotowanych do objęcia kierow nictw a katedr wynosić b y zatem powinien ok. 130 osób. Obliczono również, że utrzymanie corocznie 330 stypendystów jest niezbędne dla planowej gos­ podarki siłami naukowymi, których liczba powinna sięgać 5000 10.

K om itet F K N postanowił przyznawać stypendia naukowe na wniosek szkół akademickich lub profesorów kierujących studiami kandydata; sty­ pendia zagraniczne przyznawano po ukończeniu studiów krajowych, sty­ pendia krajow e — dla uzyskania doktoratu, habilitacji lub napisania pra­ cy uznanej za w a żn ą 11. W lataćh 1928/29— 1934/35 (za dalsze lata brak pełnych danych) F K N udzielił łącznie 1131 stypendiów (458 zagranicz­ nych i 673 krajow e) na sumę 3 313 643 zł ¡(por. tablicę I). Spośród stypen­ dystów 9 zostało profesorami, a 15 — docentami.

W tychże latach F K N udzielił łącznie 609 zasiłków na sumę 5 163 288 zł (por. tablicę I). Blisko połowa zasiłków przeznaczona była na w ydaw n i­ ctwa (por. tablicę III), z czego ponad 60% szło na potrzeby nauk humanis­ tycznych. Np. w latach 1928/29'— 1930/31 z zasiłków tych wydano 73 dzieła z zakresu nauk humanistycznych, 19 — z zakresu nauk matematyczno- -przyrodniczych, 11 reprezentowało nauki stosowane, a 8 obejmowało ogólne zagadnienia nauki oraz różne. Oprócz tego p rzy współudziale F K N w ydawano w tych latach 10 naukowych czasopism humanistycznych, 4 — z zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych i 2 — ogólnonaukowe12.

W tych i następnych latach Fundusz K u ltu ry N arodow ej finansował także m.in. wydawnictwa, jak: Biblia królow ej Z o fii, B ibliografia h istorii polskiej Finkla, Litera tu ra polska Korbuta, Słownik geograficzny ziem polskich, Polski słownik biograficzny, Słownik starożytności słowiańskich, Paleontologia polonica. Popierane zaś przez F K N badania zespołowe do­ ty czyły przede wszystkim kompleksowych studiów fizjograficzn ych i geo­ graficznych ziem polskich, studiów nad strukturą agrarną Polski itp. Za­ siłki F K N um ożliw iały nieraz prowadzenie prac badawczych dotąd w Polsce nie podejmowanych, szczególnie gd y w ym agały one kosztownej aparatury. Z zasiłków korzystali tej m iary uczeni, co Tadeusz Banachie- wicz, Stefan Pieńkowski, W ojciech Rubinowicz, W ojciech Swiętosławski, Franciszek Bujak, Ludw ik K rzyw ick i, Stanisław Łem picki, Zygmunt Wojciechowski, Tadeusz Zieliński.

Niejednokrotnie w środowisku naukowym zwracano uwagę na zbyt Skromne finansowanie przez F K N nauk technicznych. Tak np. profesor Politechniki Lw ow sk iej Roman W itk iew icz napisał już w 1929 r. memo­ riał do K om itetu F K N , w którym k rytykow ał zbyt małą liczbę stypen­ diów przyznawanych pracownikom uczelni technicznych 13, a władze A k a­ demii Nauk Technicznych podkreślały, że w trzechleciu 1928/29— 1930/31 zasiłki F K N w zakresie nauk stosowanych w ynosiły zaledwie 7,1°/« ogól­ nej sumy zasiłków, z 570 zaś stypendystów tylko 44 osoby reprezentow ały nauki techniczne 14.

Fundusz rozpoczął działalność w okresie dobrej koniunktury gospo­

10 Por.: I spraw. F K N , ss. 59— 61; oraz: W . S w i ę t o s ł a w s k i , U w agi o organi­ zacji twórczości i pracy naukow o-badaw czej w Polsce. „N a u k a P o lsk a ”, t. 10, 1929, ss. 1— 13.

11 Por.: I spraw. F K N , s. 60.

12 D an e ustalone n a podstaw ie I spraw. F K N . 13 P o r.: A A N , tamże, sygn. 99— 43.

Rola Funduszu K u ltu ry N a rod ow ej (1928— 1939)

₁₉

darczej. Już jednak pod koniec 1929 r. wystąpił kryzys, najgłębszy, jaki kiedykolw iek dotknął gospodarkę polską. D opiero w 1985 r. nastąpiła pewna poprawa sytuacji, jednakże jeszcze w 1936 r. była ona niepo­ myślna, a właściwe ożyw ienie gospodarki nastąpiło w (1937 r.

Szybkie zmniejszanie się w czasie kryzysu dochodów budżetowych po­ ciągało za sobą konieczność obniżki w ydatków państwa, p rzy czym głó w ­ n y je j ciężar poniosły: oświata, nauka, kultura, opieka społeczna. Tak np. w preliminarzu budżetowym M W R iO P na 1930/31 r. dotacje dla szkół wyższych oraz zasiłki dla uczonych i instytucji naukowych zm niejszono 0 ok. 3,75 min zł.

W rezultacie w yborów przeprowadzonych w listopadzie 1930 r. Bez­ p a rtyjn y Blok W spółpracy z Rządem (B B W R ) rozporządzał w Sejm ie

większością 1(55%) mandatów. W prelim inarzu budżetowym na 1931/32 r.. sejmowa Kom isja Budżetowa głosami B B W R obniżyła o dalsze 800 tys. zł 1 tak już szczupłe zasiłki dla uczonych i instytucji naukowych. Opozycja zwróciła w ted y uwagę, że Komisja, redukując budżet nauki, kierow ała się nie tylko koniecznością ekonomiczną, ale również racjam i p olitycz­ nymi: „U p atru jem y w przyjęciu tego wniosku reakcję rządu na znane protesty profesorów szkół wyższych w sprawie Brześcia” — m ów ił przed­ stawiciel Chrześcijańskiej Demokracji, poseł Pułjan. W roku budżetow ym 1932/33 prelim inarz szkół wyższych i nauki spadł z 47,6 min zł na 30,7 min zł, tj. o 3ó%. Dalszy spadek nastąpił w 1933/34 r., kiedy to zasiłki

dla instytucji i pracowników naukowych zredukowano o 54%.

W 1934/35 r. budżet M W R iO P zm niejszony został o 6%, budżet nauki natomiast — o 40%. Sytuacja nie uległa zasadniczej zmianie i w 1935/36 r. Próbowano wprawdzie uzupełnić niewystarczające budżety szkół akade­ mickich przez zwiększenie opłat studenckich, nie przyniosło to jednak zamierzonych rezultatów 15.

W 1929/30 r. przeznaczono w budżecie M W R iO P dla państwowych in­ stytucji naukowych i na badania naukowe 650 tys. zł, na w ydaw nictw a naukowe 670 tys. zł, na subsydiowanie społecznych instytu cji naukowych w kraju 1038 tys. zł (w tym na Kasę im. M ianowskiego 160 tys. zł, na T N W 170 tys. zł, ma instytuty naukowe 320 tys. zł, na polskie placów ki naukowe za granicą 339 tys. zł). W latach następnych k red yty stopniowo zmniejszano, gw ałtow n y zaś spadek nastąpił w 1932/33 r., gd y na w y ­ dawnictwa naukowe przeznaczono zaledwie 120 tys. zł, a społeczne insty­ tucje naukowe w kraju subsydiowano sumą 360 tys. zł (w tym Kasa im . M ianowskiego otrzymała 50 tys. zł, a T N W 30 tys. zł). W praw d zie w 1933/34 r. instytucjom tym przyznano 602 tys. zł (w tym P A U 70 tys. zł, Akadem ii Nauk Technicznych 50 tys. zł, T N W 67 tys. zł, T N L 50 tys. zł i Kasie im. Mianowskiego 50 tys. zł), ale w 1934/35 r. subwencje te znów obniżono do 472 tys. z ł 16.

Zmniejszenie subsydiów szczególnie boleśnie dotknęło Tow arzystw o Naukowe Warszawskie. W 1928/29 r. w p ły w y jego w yniosły ok. 745 tys. zł, co nie zaspokajało bynajm niej potrzeb T N W , które musiało przeznaczyć

15 Por.: m.in. w Biliotece S e jm o w e j: Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Sejm u, posiedzenia: 74 z 611 1930, 13 z 10 II 1931, 49 z 511 1932, 81 z 811 1933, 115 z 10 II 1934, 131 z 8 II 1935; por. także: K on fe ren c je rektorów szkół akademickich w Polsce w latach 1919— 1931, W a rs z a w a 1932, ss. 264— 289.

18 Por. te same źródła co w przypisie 15, a także w yciągi p relim inarzy bud żeto­ wych, opublikow ane w „N au ce P o lsk ie j” : t. 11, 1929, ss. 333— 339; t. 14, 1931, ss. 265— — 272; t. 16, 1932, ss. 59— 63; t. 19, 1934, ss. 313— 320; oraz w „O św iacie i W y c h o w a n iu ” :, n r 7/1930, ss. 677— ^678; n r 1/1933, s. 48; n r 8/1934, ss. 444— 445.

ok. 460 tys. zł na odbudowę Pałacu Staszica i remonty. W 1929/30 r. na­ stąpiło nieznaczne zm niejszenie w pływ ów , natomiast w 1930/31 r. T N W uzyskuje z subsydiów i ofiar zaledw ie ok. 290 tys. zł, a w roku następ­ nym — ok. 87 tys. zł. Na uroczystym zebraniu, zw ołanym 25 X I 1932 r. celem uczczenia 25 rocznicy założenia T N W , jego sekretarz generalny, prof. E. Loth stw ierdził m.in.: „W strzym anie zapomóg rządowych w 1930 r. i niemożność jednoczesnego zatrzymania budowy Pałacu jest przyczyną nie przew idzianego zadłużenia T ow arzystw a na 80 000 zł. Zm niejszenie budżetu do 1/5 grozi dalszym i konsekwencjami. T ow arzy- tw o ratuje się zaciągnięciem pożyczki hipotecznej. Sprzedaje nierucho­ mości w Suwałkach i kosztem wielu o fia r i samowyrzeczenia się z tru­ dem uzyskuje wyrównanie zachwianej równowagi budżetow ej” . Zła sy­ tuacja finansowa T N W powodowała zahamowanie wszystkich prac w y ­ m agających większych środków, co najbardziej dotykało nauki matema­ tyczno-przyrodnicze. P o pew nej poprawie w 1932/33 r. sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu w 1933/34 r., gdy z subsydiów i o fia r uzyskało T N W zaledw ie ok. 64 tys. zł. Popraw a następuje dopiero od 1934/35 r., k ied y to z subwencji i o fia r w płynęło do kasy T N W ponad 126 tys. zł.

Zarząd T N W uskarżał się niejednokrotnie na brak zrozumienia czyn­ ników rządowych dla spraw n a u k ił7. W „Roczniku T1NW” z 1935 r. (ss. 70— 71) czytam y np.: „U nas dotacje na naukę mają charakter zasił­ ków, które się wypłaca instytucjom naukowym nieregularnie, w miarę możności, po zaspokojeniu innych potrzeb oświatowych, uznanych za p il­ niejsze. D zięki podjętym wspólnie przez nasze cztery najw yższe instytucje

naukowe staraniom udało nam się w 1932 r. uzyskać to, że dotacje rzą­ dow e na te cztery instytucje w prowadzone zostały do budżetu Państwa z w ym ien ion ym i w yraźnie sumami [...]. Niestety, już w tegorocznym budżecie instytucje nasze nie są wym ienione oddzielnie z określonymi su­ mami, lecz mieszczą się w pew nej ogólnej pozycji wraz z kilkunastu in­ n ym i instytucjam i o różnym charakterze” .

Polska Akadem ia Um iejętności opierała działalność przede wszystkim na własnych dochodach, głównie z m ajątków ziemskich; dochody te do­ szły w 1928/29 r. do n ajw yższej kw oty. Jakkolwiek z powodu kryzysu dochody znacznie spadły w czterech następnych latach, to jednak były jeszcze wcale znaczne, sięgając np. w 1933 r. k w o ty ok. 158 tys. zł. P o­ ważne również środki, sięgające 60 tys. zł rocznie, uzyskiwała P A U ze sprzedaży własnych publikacji. Ogółem w yd a tk i [P A U na cele naukowe, które w latach dobrej koniunktury w ynosiły ok. 1 min zł, spadły w czasie kryzysu poniżej 400 tys. zł. O trudnej sytuacji P A U w tym okresie sygna­ lizow ał niejednokrotnie dyr. Michalskiemu sekretarz generalny P A U , prof. S. Kutrzeba; tak np. w liście z 1932 r. uzasadniał on konieczność skreślenia na 1933 r. wszystkich wynagrodzeń członków Akadem ii i pro­ sił F K N — wobec niemożności uzyskania pożyczki bankowej — o wspar­ c ie finansowe dla prac już rozpoczętych 18.

17 P o r. „Rocznik T o w a rz y stw a N au k o w e go W arsza w sk ieg o ” : R. 22, 1929, ss. 84 i nast.; R. 23, 1930, ss. 102— 123; R. 24, 1931, ss. 124— 126; R. 25, 1932, ss. 130— 132 i 144— — 149; R. 26, 1933, ss. 71— 78; R. 27, 1934, ss. 112— 120; R. 28, 1935, ss. 69— 71 i 77— — 79. Por. także: B . N a w r o c z y ń s k i, Tow arzystw o N aukow e Warszawskie — m a­ teriały do jego d ziejów w latach 1907— 1950. W a rs z a w a 1950, ss. 49— 51.

18 P o r.: S. K u t r z e b a , Jak Polska Akadem ia Um iejętności rządzi sw oim i mająt­ kami. K ra k ó w 1939; oraz „Rocznik P o lsk iej A kad em ii U m iejętnośoi” : 1928/29, ss. 112— — 113; 1929/30, ss. 98— 104, 140 i nast.; 1931/32, ss. 163— 167; 1932/33, ss. 101 i nast.; 1933/34, ss. 167— 179. Por. także: A P A N K , sygn. P A U -I-1 0 , protokoły z posiedzeń

za-R ola Funduszu K u ltu ry N a ro d o w e j (1928—1939) ₈₁

Pow ażne trudności finansowe przeżyw ała również, tak zasłużona dla nauki polskiej Kasa im. Mianowskiego, dla której dotacje spadły w la­ tach kryzysu przeszło trzykrotnie 19. Akadem ia Nauk Technicznych, utwo­ rzona w W arszawie w 1920 r., nie była wystarczająco dotowana nawet w latach dobrej koniunktury, w okresie zaś kryzysu musiała wobec braku środków ograniczyć działalność wydawniczą 20.

Miarodajna opinia P A U ukazywała nader trudne położenie nauk p rzy­ rodniczych: „In stytu ty badawcze, jak np. Chemiczny w W arszawie, mu­ siały sprowadzić swój program nieomal do znikomego ułamka zamiarów, nie mając zresztą pewności, czy w ogóle istnieć nadal będą m ogły. P ra ­ cownie uniwersyteckie i politechniczne przestają być pracowniam i nau­ kowym i, albowiem wszelkie ich zapasy i zasoby są już wyczerpane” 21.

W tej sytuacji działalność Funduszu K u ltu ry Narodow ej nie mogła zapewnić normalnego funkcjonowania placówek naukowych, szczególnie że nie dotrzym ano obietnicy przekazywania na rzecz F K N 5 min zł rocz­ nie. Pierw sza dotacja istotnie była tej wysokości, ale miała zaspokoić po­ trzeby dwóch lat: l'9l2‘8/29 i 1929/30. Druga dotacja, na 1930/31 r., w y ­ niosła 2 min zł, a w latach następnych przekazyw ano już tylko ok. 1 min zł rocznie. M im o tak znacznego zmniejszenia kred ytów liczba przyzna­ nych zasiłków i stypendiów nie zmalała, co F K N uzyskał kosztem zm niej­ szenia ich wysokości. Podczas gd y w latach budżetowych 1928/29— 1930/31 przyznawano przeciętnie rocznie 44 zasiłki i 190 stypendiów naukowych to np. w 1931/32 r. przekazano 88 zasiłków i 134 stypendia. W roku tym F K N , wykorzystując k w oty n ie wyzyskane w roku poprzednim, w ydat­ kował łącznie 1 119 486 zł, z czego na stypendia i zasiłki naukowe — 729 090 zł, na różne dziedziny sztuki — 346 253 zł, administracja zaś Fun­ duszu kosztowała 44 14'2 zł. W latach 1932/33— 1934/35 na zasiłki i sty­ pendia naukowe wydatkowano średnio 770 tys. zł rocznie, podczas gdy w latach 192'8/29— 1930/31 średnia ta wynosiła 1810 tys. zł. R ów nież w la­ tach kryzysu do spraw najważniejszych zaliczano wydawnictwa naukowe, a także artystyczne. W rezultacie w latach 1932/33— 1934/35 ukazało się 251 dzieł wydanych z zasiłku F K N 22.

Strukturę zasiłków i stypendiów Funduszu w latach 1928/29— 1934/35 wskazują tablice I— V 23 (ss. 83— 85) oraz ryc. 1 i 2 (ss. 87 i 89). Tablica I pokazuje m.in., że F K N corocznie przyznawał w ięcej stypendiów krajo­ wych niż zagranicznych. Obserwując podział ogólnych sum zasiłków i sty­ pendiów naukowych według grup nauk i przeznaczenia, przedstawiony w tablicach II— II I i na ryc. 1, łatw o zauważyć, że najsłabiej finansowano nau­ ki stosowane. W ramach kwot przyznawanych dla tej grupy nauk naj­

rządu P A U z: 20 II 1928, 25 II 1929, 24 I I 1930, 24I I 1931, 13X11 1932,6111 1933, 26 V 1933, 3 X I 1933, 3 I I I 1934, 2 V I 1934 i 29 I X 1934; oraz: A P A N K , sygn. P A U - I - F K N 234, list prof. S. K u trzeby do S. M ichalskiego.

18 Por. w y że j; a także A P A N , K a s a im. M ian ow skiego , sygn. 1.

20 Por.: Akadem ia N auk Technicznych 1920— 1932. W a rs z a w a 1932, ss. 160 i nast. 21 Por.: U spraw. F K N , s. 178.

22 N a podstaw ie I, 11, I I I spraw. F K N . O dążen iu do stabilizacji fin an so w ej Funduszu św iadczy p ro je k t ustaw y z 1931 r. o FK1N: chce on w id zieć F K N jako fu n du sz trw a ły oparty n a w łasn ych dochodach, „a nie pom yślany jak o pozycja budżetow a, u legająca z natury rzeczy flu k tu acjo m ”. P ro je k t p rz e w id y w a ł w ię c w p r o ­ w ad zen ie na korzyść Funduszu 5#/o opłaty od dochodu bru tto „przy jak im k o lw iek za­ ro bk o w y m rozpow szechnianiu dzieł twórczości, co do których p ra w o autorskie w y ­ gasło lu b które z p ra w a tego nigdy nie korzystały” ; por.: A P A N , tamże, 111-59.

23 T ablice opracow ano n a podstaw ie: I spraw. F K N ; I I spraw. F K N ; I I I spraw. F K N . W a rs z a w a 1937.

większe sumy szły na stypendia naukowe, stosunkowo zaś mniej niż w in­ nych naukach przypadało na badania, wydaw nictw a i inwestycje naukowe. Z tablic IV — V i ryc. 2 wynika natomiast wyraźnie, że F K N , przydziela­ jąc zasiłki i stypendia, faw oryzow ał warszawski ośrodek naukowy; na drugim miejscu znajdował się ośrodek krakowski, k tó ry otrzym yw ał jed­ nak sumy znacznie mniejsze; w dalszej dopiero kolejności szły ośrodki: lwowski, wileński i poznański. N ależy jednak pamiętać, że w W arszawie znajdowało się wówczas najw ięcej uczelni akademickich oraz instytutów i tow arzystw naukowych (np. drukowano tu ponad połowę całej produkcji książkowej).

Suche liczby przyznanych zasiłków i stypendiów nie uzmysławiają uporczywej, nieraz bliskiej załamania walki, którą prowadziło kierownic­ tw o F K N w interesie nauki polskiej. W ięcej tu mogą powiedzieć fra g­ m enty odnalezionej ostatnio korespondencji dyr. Michalskiego z prof. Kutrzebą, sekretarzem generalnym P A U . Tak np. w piśmie dyrektora F K N z 23 IX 1932 czytam y: „N ie przew iduję możności zdobycia czegoś na słownik przed 1 IV 1933; tak bardzo trudna jest sytuacja. Chciałbym jeszcze przed końcem roku budżetowego zdobyć dla Akadem ii na Atlas historyczny, b yłb ym kontent, żeby mi się pow iodło zyskać 5000” . W grud­ niu 1932 r. Michalski zawiadamia jednak sekretarza generalnego P A U : „T a k mało w p ływ a kredytów, że wszystko idzie na pokrycie zobowiązań. D latego dotąd dla Akadem ii nie zdołałem jeszcze nic uszczknąć. Może od stycznia będzie lżej. A mam na myśli: 1) pomoc Słownikow i biograficz­ nemu, 2) druk słownika historyczno-geograficznego i wydanie 3 zeszytów Pra c; i gd yb y b y ły pieniądze: 3) na dokończenie N u n cja tu ry B ologn et- tiego” ., N a w et w 1935 r. z trudem jedynie dawało się osiągnąć fundusze dla P A U ; w liście z sierpnia 1935 r. czytam y: „ W związku z rozm ową naszą ostatnią w wagonie pragnę 'zakomunikować, że po rozejrzeniu się w sprawach F K spodziewam się zdobyć jeszcze trochę funduszów na w y ­ dawnictwa Akademii. G dyby dało się taniej skosztorysować, to może m ógłbym przyznać na: [w yrazy trudno czytelne — B. J.], Atlas języka polskiego (m niejszy), Pietkiew icz Polesie i pracę K u ltu ra ludowa, a nadto na Atlas historyczny (mam kosztorys) i Słownik biograficzny. W dzięczny będę za łaskawe nadesłanie kosztorysów tych pozycji, m ożliw ie umiarko­ wanych, aby się zmieścić w niewielkich kredytach. Z głębokim szacun­ kiem St. M ichalski” 24.

Na jednym z posiedzeń Kom itetu F K N w 1930 r. Michalski w ygłosił przemówienie, w którym stwierdził, że nie tylko trudna sytuacja ekono­ miczna państwa w pływ a na niedofinansowanie nauki polskiej; groźne jest również, jego zdaniem, niedocenianie przez czynniki kompetentne wzrastającej roli nauki w e współczesnym świecie i znaczenia środowiska naukowego 25. Fundusz K u ltu ry N arodow ej nie ograniczał się bowiem do przyznawania zasiłków i stypendiów; prowadzono również badania, jakie — aktualnie osiągalne — świadczenia nauki i sztuki m ogłyby być dla państwa szczególnie korzystne oraz analizowano z tego punktu widzenia, w komisjach fachowych, sytuację i potrzeby różnych nauk.

Z in icja tyw y F K N prem ier W alery Sławek zwrócił się w lutym 1931 r. do szefów resortów, aby stwierdzili, czego ich ministerstwa oczekują od nauki. W odpowiedziach zwracano uwagę na niedostateczne powiązanie

24 Por.: A P A N K , sygn. P A U - I - F K N 234. 25 Por.: A A N , tamże, sygn. 99— 65/1.

Rola Funduszu K u ltu ry N a rod ow ej (1928—1939) ₈₃

T a b lic a I

Zasiłki i stypendia naukowe F K N w latach 1928/29— 1934/35

Zasiłki Stypendia

Rok liczba zasilonych osób i instytucji

liczba

Ogółem zł suma w zł

zagraniczne | krajowe suma w zł

1928/29 1929/30 1930/31 1931/32 1932/33 1933/34 1934/35 131 88 111 130 149 3327 207 378 190 459 145 536 860 461 886 64 88 83 59 53 49 62 102 147

86

75 82 88 93 614 820 892 791 600 000 350 900 286 722 270 590 297 820 5434 818 729 090 745 867 807 450 759 706 Razem 609 5163 288 458 673 3313 643 8476 931 T a b l ic a II

Udział procentowy poszczególnych grup nauk w ogólnej sumie zasiłków i stypendiów naukowych F K N w latach 1928/29— 1934/35*

Rok Nauki matema- tyczno--przyrodnicze Nauki humani­ styczne Nauki stosowane** Cele ogólne*** 1928/29 1929/30 1930/31 1931/32 1932/33 1933/34 1934/35 32,7 43.0 34.0 31.1 31,0 42,4 30,2 36.9 40.9 41,1 15,5 20,3 14,0 12.7 14.8 9.4 6.5 15.1 15,3 13.1 Łącznie lata 1928/29- — 1934/35 33,4 40,6 15,4

10,6

* P or. ró w n ie ż ryc. 1.

* * R ubryka ta obejm uje nauki: techniczne, rolnicze, m edyczne i pedagogiczne * * * R ubryką tą objęto zasiłki d la ogólnych tow arzystw naukowych i m uzeów oraz dla w ydaw nictw zawierających prace z różnych dziedzin nauki.

nauki z potrzebami praktycznym i kraju, wskazując p rzy tym na brak specjalistycznych instytutów naukowych. T ak np. M inisterstwo Spraw W ewnętrznych sugerowało powołanie Instytutu H igien y Żyw ienia, któ­ rym zainteresowane b y ły również — M inisterstwo Rolnictwa oraz M in i­ sterstwo Spraw W ojskowych; wysuwano tu zarazem potrzebę powstania

T a b lic a III

Podział sum zasiłków i stypendiów naukowych F K N w latach 1928/29 — 1934/35 według przeznaczenia i grup nauk

Zasiłki naukowe na: i

Grupy nauk inwestycje naukowe i wydatki organiza­ cyjne przygoto­ wanie i druk wy­ dawnictw badania naukowe zakup zbiorów Stypendia naukowe Ogółem °/_/o °/_{/o % /o %} zł N auki ma­ tematyczno- przyrodnicze 31,2 18,6 11,3 0,2 38,7 2829 680 Nauki hu­ manistyczne 8,4 46,2 5,7 0,2 39,5 3445 156 Nauki sto­ sowane* 13,3 10,6 10,1 66,0 1307 854 Cele ogólne* 65,3 34,0

_

0,7

_

894 241 Łącznie 22,9 30,2 7,7 0,1 39,1 8476 931 P o r. przypisy do tablicy II . T a b lic a IV

Udział procentowy poszczególnych ośrodków naukowych w ogólnej sumie zasiłków i stypendiów naukowych F K N w latach 1928/29— 1934/35*

Rok 1928/29 1929/30 1930/31** 1931/32 1932/33 1933/34 1934/35 Łącznie lata 1928/29— — 1934/35** Warszawa Kraków 49,2 44.0 43,5 50.0 49,8 48,1 19,2 17,9 19,6 15,0 13,5 17,9 Poznań

8,8

7,7 5.2 5.3 7,5 7,6 Wilno 8,4 7,7 7,0 7,3

12,2

8,5 Lwów 8,1 16.7 17.8 13.5 11.5 11,3 Inne 6,3

6,0

6.9 8.9 5,5 6,6 * P o r. rów nież ryc. 2.

* * W ob e c braku m ateriałów d o p o d zia łu stypendiów naukowych w latach 1928/29— 1930/31 na ośrodki naukowe, odsetki dla lat 1928/29— 1930/31 d otyczą jedynie podziału zasiłków.

Instytutu H igien y P racy oraz Instytutu Statystycznego. M inisterstwo K o ­ munikacji uzasadniło postulat zorganizowania Instytutu Techniki K o ­ lejow ej, M inisterstw o Sprawiedliwości — Instytutu M edycyn y Sądowej itd. W skazywano także konieczność reorganizacji dotychczas istniejących instytutów, które — jak np. Instytut Badań Technicznych Lotnictw a —

Rola Funduszu K u ltu ry N a rod ow ej (1928—1939) ₈₅

T a b lic a V

Podział sum zasiłków i stypendiów naukowych F K N w latach 1928/29— 1934/35 według przeznaczenia i ośrodków naukowych

Ośrodki

Zasiłki naukowe na:

Stypendia naukowe* Ogółem * inwestycje naukowe i wydatki organizacyjne przygotowa­ nie i druk wydawnictw badania naukowe zakup zbiorów °/_/o »/_{/o % %} °/_/o zł Warszawa 28,0 31,5 5,4 0,2 34,9 3940784 Kraków 16,1 28,3 12,8 — 42,8 1565 643 Poznań 15,2 30,6 15,0 — 39,2 642 283 Wilno 28,6 23,4 2,4 — 45,6 762055 Lwów 6,5 38,6 8,7 — 46,2 1024 674 Inne 36,5 19,7 6,8 1,0 36,0 541 492 Łącznie 22,9 30,2 7,7 0,1 39,1 8476 931

* W o b e c braku m ateriałów do podziału stypendiów naukowych w latach 1928/29— 1930/31 na ośrodki nauko­ we, przyjęto, że p odział ten b y ł w tych latach prop o rcjon aln y d o podziału w latach 1931/32— 1934/35.

nie pow inny być urzędami, lecz zespołem pracowni badawczych. Uzna­ wano też za słuszne rozszerzenie kierunków badań przydatnych w zarzą­ dzaniu państwem, wysuwając projekt utworzenia Akadem ii A dm inistra­ cyjn ej, w której — obok prowadzenia prac naukowych — kształcono by kandydatów do służby administracyjnej. K ierow n ictw o M W R ilO P zgłosiło pod adresem ludzi nauki postulat, aby jak najszerzej przeznaczali do pu­ blikacji w ybitniejsze prace naukowe, .powstające w szkołach akademic­ kich 26.

Następnie F K N zw rócił się do instytucji naukowych z prośbą o uwagi w sprawie świadczeń nauki i sztuki na rzecz państwa, zapoznając ankie­ towane placów ki naukowe z wypowiedziam i ministerstw. Instytucje nau­ kowe uznały na ogół słuszność postulatów ministerstw, akcentując jedno­ cześnie niedofinansowania badań naukowych. K om itet K asy im. M ian ow ­ skiego sugerował przy tym — z punktu widzenia racjonalnej organi­ zacji — aby zacieśnić współpracę F K N z ministerstwami, a w szczegól­ ności, aby Fundusz uzyskiwał dokładne inform acje o sumach przeznacza­ nych przez poszczególne ministerstwa na cele naukowe oraz o ich użyt­ kowaniu. W w ypow ied zi tej czytam y dalej: „...byłoby pożądane, ażeby te inform acje staw ały się dostępne dla głównych organizacji naukowych” ; podkreśla się tam również wagę postulatu M W R iO P „utworzenia zw ią­ zanej z przem ysłem instytucji celem badania zapotrzebowania fachowych sił w różnych dziedzinach życia gospodarczego” 27.

W arunki rozw oju nauki polskiej u legły nieznacznej poprawie w roku budżetowym 1936/37, gdy rozpoczęła się — powolna jeszcze w ow ym roku — poprawa sytuacji gospodarczej w Polsce i udało się zlikwidować deficyt budżetowy. Budżet M W R iO P p rzew id yw ał w 1936/37 r. dla pań- stowych instytucji naukowych kw otę ok. 800 tys. zł; w innych pozycjach

26 Por.: 1 spraw. F K N , ss. 166— 226. 27 Por.: 11 spraw. F K N , ss. 211— 216.

wzrost był jednak niew ielki, a zasiłki dla uczonych i na badania naukowe zostały nawet zmniejszone. Dopiero w 1937/38 r. sytuacja staje się bar­ dziej pomyślna: z budżetu M W R iO P państwowe instytucje naukowe otrzym ują ok. 890 tys. zł, o ok. 50 tys. zł wzrastają zasiłki dla uczonych i na badania naukowe, na subwencje dla społecznych krajow ych insty­ tucji naukowych przeznacza się 710 tys. zł (wobec 450 tys. zł w 1906/37 r.), p raw ie trzykrotnie wzrastają dotacje na w ydaw nictw a naukowe. Również w budżetach innych ministerstw dotacje dla nauki w 1937/38 r. rosną28. Błędem jednak byłoby mniemać, że w okresie koniunktury gospodar­ czej nastąpiła generalna zmiana w sytuacji nauki polskiej. N ie widać np. zasadniczej zmiany na lepsze w T N W : gdy sprawozdanie rachunkowe za 1935/36 r. w ykazuje ogólne w p ły w y (w raz z dochodami z własnych kapi­ tałów) w wysokości ok. 310 tys. zł, to w następnym roku w p ły w y te zm niejszyły się do ok. 275 tys. z ł 29. Korzystniejsza natomiast staje się sytuacja K asy im. M ianowskiego — która od 1937 r. otrzym yw ała ok. 70 tys. zł rocznie z budżetu M W R iO P , oraz Akadem ii Nauk Technicz­ nych 30.

P rzezw yciężenie kryzysu rolnego polepsza sytuację Polskiej Akadem ii Umiejętności, której majątki zaczęły dawać od 1936/37 r. znacznie więk­ sze dochody — choć jeszcze nie tak wielkie, jak przed 10 laty. Również M W R iO P zw iększyło subsydia dla P A U , przekazując p rzy tym od 1937 r. przyznane k w o ty terminowo, co było novum wobec praktyki lat kryzyso­ wych. W rezultacie prelim inarz w ydatków naukowych P A U na 1939 r. p rzew idyw ał ok. 115 tys. zł, c zy li praw ie trzy razy więcej niż w k rytycz­ nym dla P A U 1935 r . 31; lecz wydatki te, jak stwierdza p rof. Kutrzeba, ,,<nie dosięgają jednak jeszcze do tych sum, które Akademia mogła łożyć na naukę w latach przedw ojennych” 32.

Wobec popraw y sytuacji gospodarczej kierow nictw o F K N podjęło in­ tensywne starania o zwiększenie budżetu Funduszu, jednakże w 1936/ /37 r. dotacje nie uległy istotnemu wzrostowi. W tych warunkach F K N musiał się w znacznej m ierze ograniczać do subsydiowania placówek i przedsięwzięć wspomaganych już poprzednio: pracowni biologicznej i f i­

zycznej Instytutu Radow ego im. M arii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, badań fizjograficzn ych na Podolu, prac wykopaliskowych w Biskupinie, przygotowania wydawnictw: Atlasu h istorii Polski, Słownika geograficz­ nego, Polskiego słownika biograficznego i Polskiego słownika technicz­ nego. Z większych prac podjętych w tych latach przy poparciu F K N w y ­ mienić można jedynie budowę w Pińsku stacji hydrobiologicznej. Prócz tego F K N subsydiował w 1936/37 r. 30 czasopism naukowych i(w 1935/ /36 r. — ■ 27), udzielił zasiłków 65 instuytucjom naukowym i 84 badaczom (z tego: na zakup książek i przyrządów do badań — 14, na cele w ydaw ­ nicze — 7, na badania w kraju i za granicą — 63). Stypendia naukowe,

28 Por. w y c ią g z prelim inarza budżetow ego w „N au ce P o lsk ie j”, t. 22, 1937, ss. 229 i nast. Por. także: Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń S ejm u, posiedzenia: 14 z 21 II 1936, 19 z 27 II 1936, 43 z 20 I I 1937 (w trakcie tego posiedzenia referent bu d ­ żetu M W R iO P poseł Poch m arsk i oświadczył, iż p o 5-letnim okresie depresji budżet ten w ra c a do poziom u z 1931/32 r.), 72 z 18 II 1938, 13 z 20 II 1939; oraz „O św iata i W y c h o w an ie” : n r 1/1938, s. 60; n r 10/1938, ss. 925 i nast.; n r 2/1939, ss. 77 i nast.

29 Po r.: „Rocznik T N W ” : R. 29, 1936, s. 61; R. 30, 1937, ss. 158— 160.

30 Por. cytowany w y c ią g z prelim in arza budżetowego, „N a u k a P o lsk a ”, t. 22. 31 P o r.: A P A N K , sygn. P A U -I-1 1 , protokoły z posiedzeń zarządu P A U z: 17 III 1936, 16 V 1936, 19X11 1936, 6 I I I 1937, 12 I I I 1938, 11 I I I 1939.

Rola Funduszu K u ltu ry N a rod ow ej (1928—1939) ₈₇

k rajow e i zagraniczne, otrzym yw ało w tym roku 173 młodych pracow­ ników n au k i33.

Trw ające od lat starania o zwiększenie kom petencji FKlN doprowadziły do uchwalenia na sesji nadzw yczajnej izb ustawodawczych w lecie 1937 r. Ustawy o Funduszu K u ltu ry Narodow ej Józefa Piłsudskiego. Ustawa ta rozszerzyła zakres działania Funduszu, k tó ry miał dotąd za zadanie nie tylko „popieranie narodowej twórczości naukowej i artystycznej” , lecz również „w prow adzenie je j w yników do życia kulturalnego, społecznego i gospodarczego Rzeczypospolitej p rzez współpracę z organami rządow y­ mi, samorządowymi, a także instytucjam i społecznymi” . Do innych w

aż40 30 -20 -S-? 10 r 0 1928/29 1929/30 1930/31 1931/32 1932/33 1933/34 1934/35 Rok »

-Rye. 1. U d z ia ł procentow y poszczególnych g ru p n au k w o g ó l­ n ej sumie zasiłk ów i Stypendiów n au k o w y ch F K N w latach

1928/29— 1934/35 (por. rów nież tablicę I I )

1 — n a u k i m a t e m a t y c z n o - p r z y r o d n ic z e ; 2 — n a u k i h u m a n is ty c z n e ; 3 — n a u k i s t o s o w a n e ; 4 — c e le o g ó ln e

Phc. 1. ripoucHTHoe OTHOiueHHe OTfleJibHbix rpynn HayK b o6meH

cyMMe accHrHOBciHHii Ha fleHeacHbie nocoSaa h cTnncnzinii m OoHjja HaiiHOHajibHOM KyjibTypbi b 1928/29—1934/35 rr. (cM.Tairae Ta6;inLiy II)

1 — ecTecTBeHHo-MaTeMaTHHecKHe H ayra; 2 — ryMaHHTapmae Hay k u; 3 — npn- KjiagHMe HayKH; 4 — o6m ne n;ejiH

Fig. 1. Percen tage participation of in d iv id u a l groups of sciences in the total sum of the N atio n al C u ltu re Foundation scientific grants and fellow sh ips in the years 1928/29— 1934/35

(cf. also table II)

1 — m a t h e m a t ic a l-n a t u ra l s c ie n c e s ; 2 — h u m a n e s c ie n c e s ; 3 — a p p lie d s c ie n c e s ; 4 — g e n e r a l a im s

33 Por.: A A N , tamże, sygn. 99— 27; oraz I I I spraw. F K N . D okładniejsze s p ra w o - zdania z działalności F K N w latach 1935— 1939 n ie zachow ały się, nie m ożna w ięc tej działalności ująć w tablicach.

niejszych postanowień ustawy należały: nadanie Funduszowi osobowości praw nej; gwarancja, że w budżecie państwa corocznie będzie umieszczana pozycja na potrzeby Funduszu; utworzenie — zamiast dotychczasowego Kom itetu Funduszu — Kuratorium, w którego skład w eszli z urzędu: pre­ mier, m arszałkowie Sejmu i Senatu oraz minister W R iO P ; powołanie R ad y Funduszu mającej charakter opiniodawczy, a składającej się z dele­ gatów insytucji wskazanych przez Kuratorium . D yrektora F K N podpo­ rządkowano w randze podsekretarza stanu prezesowi R ady M inistrów 34, M im o wydania nowej ustawy o Funduszu oraz uchwalenia przez Senat rezolucji, w zyw ającej rząd „d o umieszczania w corocznym preliminarzu budżetowym, składanym izbom ustawodawczym, kredytu przeznaczonego na potrzeby Funduszu K u ltu ry N arodow ej J. Piłsudskiego w sumie nie m niejszej niż wynosił on w pierw szej dotacji” , nic w ięcej niż zw yk le nie w płynęło do kasy Funduszu w 1937/38 r. Minister skarbu K w iatkow ski ustosunkował się negatywnie do rezolucji Senatu, m otywując to oszczę­ dnościową polityką państwa 35. N ie odniosła też skutku interwencja u m i­ nistra spraw wojskowych gen. K asprzyckiego w sprawie zasilenia Fundu­ szu z uzyskanej w 1936 r. pożyczki francuskiej, a minister komunikacji odm ówił finansowania F K N z funduszów rezerwow ych. Sukcesem zakoń­ c zy ły się jedyn ie rozm ow y w sprawie „zamianowania 3 referendarzy peł­ niących faktycznie od kilku lat obowiązki kierow ników referatów w F K N ” 36.

W kwietniu 1938 r. Kuratorium F K N ustaliło podział zakresu działal­ ności M W R iO P oraz Funduszu, uzgodniony m iędzy przedstawicielami obu instytucji. Jako zasadę przyjęto, że iM W RiOP udziela subwencji zakładom naukowym państwowym i ich uczniom, Fundusz natomiast — instytucjom naukowym niepaństwowym i m łodzieży na prace indywidualne, nie zw ią­ zane z pracą uczelni. W tym że roku zaczął obow iązywać now y statut F K N (por. Aneksy 1 i 2).

Prezes R ady M inistrów obiecywał znaczne zwiększenie środków dla P K N w roku budżetowym 1,938/39. W rzeczywistości udało się Funduszowi udzielić na popieranie nauki i sztuki zasiłków i stypendiów na sumę za­ ledw ie 1 232 035 zł, w czym nauka partycypowała kwotą 931 495 zł. Na zasiłki dla instytucji i osób indywidualnych wypłacono w tym roku 497 676 zł, a stypendyści otrzym ali 433 819 zł. Nadal utrzymał się, a na­ w et zaakcentował p riorytet finansow y nauk humanistycznych, które otrzy­ m ały 512 280 zł wobec 419 215 zł przyznanych na popieranie nauk ma­ tem atyczno-przyrodniczych i stosowanych 37.

R ok 1939/40 rozpoczął F K N pod nieco lepszym i auspicjami: budżet przew idziany został w wysokości 1 665 000 zł, z czego na popieranie badań naukowych przeznaczono 1 250 000 zł. W ramach tej sumy 730 tys. zł przypaść m iało na zasiłki naukowe, a 520 tys. zł otrzymać m ieli stypen­ dyści. K ierow nictw o Funduszu rozpoczęło rów nież wstępne prace nad opracowaniem planu rozwoju nauki polskiej, korespondującego z

przed-34 Po r.: „D ziennik U st a w Rzeczypospolitej P o lsk ie j”, n r 55/1937, poz. 424; a także: Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Sejm u, posiedzenia: 51 z 20 I I I 1937 i 55 z 16 V I 1937.

35 Por. w Bibliotece S e jm o w e j: Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Senatu, posiedzenie 30 z 28 V 1937.

36 Por.: A A N , tamże, sygn. 99— 27. 37 Por.: A A N , tamże, sygn. 99— 65/1.

Rola Funduszu K u ltu ry N a rod ow ej (1928—1939) ₈₉

stawionym przez wiceprem iera K w iatkow skiego 2 X I I 1938 w Sejm ie pro­ jektem piętnastoletniego programu gospodarczego 38.

W ciągu 11-letniej działalności Funduszu zasiłki jego p rzyczy n iły się do wzmożenia tempa i ożywienia badań naukowych już istniejących in­ stytucji i zakładów naukowych oraz dopom ogły do utworzenia kilku no­ wych placówek badawczych, jak np. Zakładu Biom etrycznego T N W , In­ stytutu Fonetycznego Uniw ersytetu Warszawskiego, Pracow ni F izjolo gii Roślin Szkoły Głów nej Gospodarstwa W iejskiego, pracowni przyrodniczej.

50 40 30 -S'S 20 -10

-01_______i_______1_______i_______i--- ----

1---1928/29 1929/30 1930/31 1931/32 1932/33 1933/34 1934/35 ' ' Rok--- ► R y c. 2. U d z i a ł p r o c e n t o w y p o sz c ze g ó ln y c h o ś r o d k ó w n a u k o ­ w y c h w o g ó ln e j s u m ie z a s iłk ó w i s ty p e n d ió w n a u k o w y c h F K N w la ta c h 1928/29— 1934/35 (p o r. r ó w n ie ż ta b lic ę I V ) 1 — W a r s z a w a ; 2 — K r a k ó w ; 3 — P o z n a ń ; 4 — W iln o ; 5 — L w ó w ; 6 — in n e o ś ro d k i

Puc. 2. npoueHTHoe OTHOiueHHe OTfle.ibHbix HayiHbix uempoB b oômefi cyMMe accHrHOBaHHü Ha flenoKHbie iiocoôhh h CTnneH,nnn H3 ®OHfla HaiiHOHajibHoü KyjibTypw b 1928/29 — 1934/35 rr. (c m.

TaK*e TaônHuy IV )

1 — R a p o ia e a ; 2 — KpaKO B; 3 — no3HaHfa; 4 — Bh j ib h o; 5 — Hl b o b; 6 — apyTHC r;e f! r p t i

F ig. 2. P e r c e n t a g e p a rtic ip a tio n o f in d i v id u a l scien tific c e n tre s in th e to ta l sum o f the N a t io n a l C u lt u r e F o u n d a tio n s c ie n tific g ra n ts a n d fe llo w s h ip s in th e y e a rs 1928/29— 1934/35 (cf. a ls o ’

ta b le I V )

1 — W a r s a w ; 2 — C r a c o w ; 3 — P o z n a ń ; 4 — V iln a ; 5 — L w o w ; 6 — o t h e r c e n tre s

Muzeum Tatrzańskiego. P rzyczyn ił się F K N do powstania nowych czaso­ pism naukowych: „K w artaln ik a Psychologicznego” , „Ludu Słowiańskie­ go ” , „Przeglądu Socjologicznego” , „Przew odnika Historyczno-Prawnego” , „R oczn ików D ziejów Społecznych i Gospodarczych” . Stypendystami Fun­ duszu b yli m łodzi naukowcy tak później znani z wybitnych osiągnięć, jak np. fizy c y : Arkadiusz Piekara, A n d rzej Sołtan, Leonard Sosnowski, Szcze­ pan Szczeniowski; chemicy: Osman Achmatowicz, W itold Kemula, W ło­ dzim ierz Trzebiatowski; geografow ie: Józef Czekalski, Stanisław Lesz- czycki; astronom Eugeniusz Rybka; archeolog Konrad Jażdżewski; re­ prezentanci nauk technicznych: P iotr Biegański, Aleksander Krupowski, Bolesław Szczeniowski; badacz w dziedzinie rolnictwa Em il Chroboczek; filo lo go w ie i historycy kultury: Henryk Batowski, M ieczysław Brahmer, W itold Doroszewski, Jerzy M anteuffel, Tadeusz Mikulski, Juliusz Starzyń­ ski, Bogdan Suchodolski, Zygm unt Szweykowski, Michał W alicki, K a zi­ m ierz W yka, Ananiasz Zajączkowski; historycy: Józef Dutkiewicz, W ło­ d zim ierz Dworzaczek, Stanisław Herbst, H enryk Jabłoński, Tadeusz Man­ teuffel, K azim ierz Michałowski, W ładysław Tom kiew icz; prawnicy, socjo­ logow ie i ekonomiści: Oskar Lange, P aw eł Rybicki, Aleksander W olter; filozofow ie: Roman Ingarden, Stanisław Ossowski, Tadeusz W itw ic k i39.

Tragiczne wydarzenia jesieni 193i9 r. p rzerw ały pracę Funduszu, insty­ tucji wysoko zasłużonej dla rozw oju kultury polskiej.

A N E K S 1

NAJWAŻNIEJSZE POSTANOWIENIA STATUTU FKN Z 1938 R. 40

§ 1. (1) Fundusz K u ltu ry N a ro d o w e j Józefa Piłsudskiego ro z w ija działalność b a d a w ­ czą, organizacyjn ą i subw en cyjną.

{2) W szczególności Fundusz: 1) b a d a stan i potrzeby n au ki i sztuki polskiej; 2) p op iera i organizuje bad an ia n au k o w e i prace artystyczne; 3) su bw en cjon u je insty­ tucje i w y d a w n ic tw a n au k o w e i artystyczne, a w m iarę potrzeby in icju je pow ołanie do życia n o w y ch instytucji i w y d a w n ic tw nau kow ych i artystycznych; 4) przyznaje pracow nikom n au k o w y m ¡i artystom zasiłki o raz stypendia n a prace i studia w kraju i zagranicą; 5) zakup u je zbiory i p rzyrząd y n au k o w e oraz dzieła sztuki i przekazuje je bezpłatnie lub za zw rotem kosztów odpowiednim instytucjom ; 6) przedstaw ia p re­ zesowi R ad y M in istró w opinie co do całokształtu s p ra w zw iązanych z organizow a­ niem i popieraniem n aro d o w ej twórczości n au k o w ej i artystycznej; 7) opiniuje p ro ­ jek ty ak tów ustaw odaw czych i rozporządzeń w spraw ach zw iązanych z zakresem działania Funduszu; 8) w sp ółp racu je z organam i rz ąd o w y m i i sam orządow ym i oraz z instytucjam i społecznymi w k o o rd y n o w an iu poczynań w zakresie organizow ania i popierania n aro d o w ej twórczości n au k o w ej i artystycznej oraz w e w p ro w ad zan iu je j w y n ik ó w do życia kulturalnego, społecznego i gospodarczego Polski.

§ 3. (1) N a środki fin a n so w e Funduszu skład ają się: 1) kw oty, p rzy zn aw an e corocz­ nie w budżecie P a ń s tw a n a potrzeby Funduszu; 2) m ajątek w łasn y Funduszu.

J

(2) M a ją te k w ła sn y Funduszu stanow ią: 1) p ra w a m ajątk ow e S k a rb u Państw a, w y n ik łe z działalności Funduszu K u ltu ry N a ro d ow e j, istniejącego przed w ejściem

38 Por.: I, I I i I I I spraw. F K N . 40 A A N , tamże, sygn. 99— 58.

Rola Funduszu K u ltu ry N a rod ow ej (1928—1939) ₉₁

w życie ustaw y z dnia 16 lipca 1937 r. o Funduszu K u ltu ry N a ro d o w e j Józefa P iłsu d ­ skiego [...]; 2) w p ły w y ze w zrostu subw en cji udzielanych przez Fundusz oraz z ro z - sprzedaży w y d a w n ic tw , chociażby n a su bw en cje lu b w y d a w n ic tw a użyto śro d k ów S k a rb u P a ń s tw a ; 3) w p ły w y ze zbycia zbiorów, p rzy rząd ó w n au k o w y ch i dzieł sztuki (§ 1, ust. 2, pkt 5), chociażby przedm ioty te zostały nabyte ze śro d k ó w S k a rb u P a ń ­ stw a; 4) d arow izny i zapisy.

(3) W y d a tk i adm inistracyjne Funduszu p ok ry w an e będą ze środków , w y m ie ­ nionych w ust. 1, pkt 1.

A N E K S 2

P O D Z I A Ł Z A K R E S U D Z I A Ł A L N O Ś C I M I N I S T E R S T W A W Y Z N A Ń R E L I G IJ N Y C H I O Ś W IE C E N IA P U B L I C Z N E G O O R A Z F U N D U S Z U K U L T U R Y N A R O D O W E J 41

Do M W R i C P należy w dziale n au k i i szkół wyższych: 1. utrzym yw an ie szkolnictwa wyższego p aństw ow ego; 2. su bw en cjo w an ie szkół w yższych niepań stw ow ych ; 3. opie­ ka nad m łodzieżą akadem icką; 4. utrzym yw an ie instytucji n au k o w y ch p aństw ow ych, nie podległych innym m inisterstwom ; 5. utrzym yw an ie polskich placów ek nau k o ­ w y c h za granicą; 6. udzielanie zasiłk ó w k ierow n iko m i p racow n iko m zakładów , p ra ­ cow ni i sem in ariów na zakup ap aratu ry i pomocy n au k ow ych dla celów dydaktycz­ nych, na prow adzenie prac nie zw iązanych z ich zadaniam i dydaktycznym i, na w y ­ jazdy zagraniczne w zw iązk u z p racą dydaktyczną; 7. udzielanie zasiłk ów na w y ­ daw n ic tw a zakładów , p racow n i i sem in ariów szkół w yższych ; 8. udzielanie zasiłk ów tow arzystw om n au k o w ym n iepaństw ow ym n a ich potrzeby bieżące {personalne, adm inistracyjne); 9. p o k ry w an ie w y d a tk ó w zw iązanych z w y m ian ą p ro feso ró w ; 10. d ysponow anie stypendiam i oraz pomoc dla o b co k rajo w có w w Polsce; 11. pok ry w an ie w y d a tk ó w w y n ik ający ch z udziału Polski w m iędzyn arodow ych zw iązkach n a u k o ­ w y ch ; 12. udzielanie zasiłk ów n a organizację zjazdó w n au k ow y ch k ra jo w y c h i udział P o la k ó w w zjazdach zagranicznych; 13. organizow anie lu b udzielanie zasiłk ów n a organizow anie kom isji i k u rsó w specjalnych oraz n a w y d a w n ic tw a n au k o w e p od ejm ow an e z in icjatyw y M W R iO P ; 14. pomoc dla ro d zin zm arłych uczonych; 15. udzielanie zasiłków instytucjom i p racow nikom n au k ow ym odp o w iad ający m w a ­ ru nkom art. 2 ustaw y o F K N ; 16. w y k o n y w an ie innych o bo w iązk ó w w zakresie opie­ k i nad n au k ą o raz w zakresie organizacji bad ań nau kow ych, jakie określone są w obow iązujących przepisach praw nych , a w szczególności w ustaw ach skarbow ych, w prelim inarzach budżetow ych oraz w statucie organizacyjnym 'M inisterstwa.

D o F K N należy w dziale nau k i: 1. udzielanie zasiłk ów pracow nikom n au kow y m n a zakup ap aratury -i pom ocy n au k o w y ch do celów bad aw czych ; 2. udzielanie zasił­ k ó w pracow nikom n au k o w y m na prow adzenie b a d a ń in d y w id u a ln y ch i zbiorow ych w k r a ju i za granicą; 3. udzielanie zasiłk ów tow arzystw om i instytucjom n au k o w y m n iepań stw o w y m na w y d a tk i w charakterze in w estycyjn ym oraz n a bad ania n au k ow e i na cele w ydaw n icze, a w szczególności su bw en cjo n o w an ie czasopism i n ieperio­ dycznych w y d a w n ic tw n au k o w y ch ; 4. su bw en cjon o w an ie czasopism i nieperiodycz­ nych w y d a w n ic tw n au k o w y ch w y d a w a n y c h przez poszczególnych uczonych lu b gru p y uczonych; 5. udzielanie 'Stypendiów b ad aw czych k ra jo w y c h i zagranicznych m łodym p racow n ikom nau kow ym , szczególnie po studiach wyższych; 6. udzielanie stypendiów bad aw czych k ra jo w y c h i zagranicznych n a cele p rzy go tow an ia k a n d y d atów do o b e j­ m o w an ia k ated r w szkołach wyższych.

POJIb O O H A A H A U H O H A J Ib H O M K y jI t T Y P B I B flEJIE COflEM CTBM JI PA 3B H TH IO H A Y T O O r O T B O P H E C T B A B nO J lbU IE (1928— 1939)

B TeneHHC n e p B o r o flecaTHJieTHa n o c jie BoccTanoBJieiiHfl rocyaap cT B eH H O fi He3aBHCHMOCTH n o jib n r a npaBHTejibCTBO He 3a6oTH Jiocb 06 OKa3aHim (JwHaHCOBOii n o M o m H rta y ra w M H c c jie a o - BaHHaM.

Pacxoflbi Ha

HayKy cocTaBJiajiH T o r a a B c e ro

0,1%

r o c6iofl>KeTHbix

accnrHOBaHHii,

t o ecT b o h h 6w jih Hecopa3M epHO c k p o m h w m h n o cpaBHeHHio c cyM M aM H, x o T o p w e npeflHa3HaHajiHCb

Ha

3Ty

uejib

rocyflap cT B a M H , rpam w H B u iH M H c

riojTbuueii.

IIo s T O M y

jama,

CTpeMWBiuneca y jiy q - uiHTb MOJiO/KCHHe b 3 t o h o6jiacTH , yKa3bmanH Ha 6w c T p o e pa3BHTHe 3a p y6e>K0M

cera

y ip e a c - flCHHii, npH3BaHHbIX OKa3bIBaTb nOMOtUb p a60THHKaM HayKH, SaHHTblM B paSHHHHblX HayMHO- HCCjieaoBaTejibCKHx HHCTHTyTax h u eH Tp ax 3anaflHO-eBponeitcKHx cTpaH .

n o jib C K a a HayHHaa o 6 m e c T B e ifflo c T b peimuia Hcn0jn>30BaTb 6 jia ro n p H a T H y io 3 k oh om h 4 cck yio

KOHbiOHKTypy, cymecTBOBaBinyK) Ha py6e»ce 1927 h 1928 rofla, h t o 6 h co3flaTb b CTpaHe cn eiiH a jib -

Hoe ynpeacfleHHe, worymee ncnpaBHTb HefloneTbi, Bbi3BaHHbie c jih ih k o m CKyflHbiMH ro c y fla p c T B e n - HbiMH accarHOBaHHaMH Ha pa3BHTHe HayKH. B CTaTbe npeflcraBJieH bi n p efln p m ia T b te T o r a a xo-

flaTafiCTBa, 6 / ia ro A a p ii k o to p m m Ha 0CH0BaHHH pacnopaaceH H a C o B e T a M h h h c t p o b o t a n p e n a

1928 rofla 6 w ji co 3 fla H <J>ohh HauHOHanbHOH K yn b T yp w , KaK u eH TpajibH aa opraimaKiia, Hupuny

C COOTBeTCTByiOmHMH BeflOMCTBaMH, npH3BaHHaa ,,OKa3bIBaTb COfleitCXBHe pa3BHTHK> HayHHOrO h xyaoacecTB eH H oro T B o p iec T B a b CTpaHe” . fln p e K T o p o M O o H fla 6 m ji Ha3Ha>ieH HHKeHep C raH H -

cuaB MnxanbCKH, B biflaiom H H ca opraHH3aiop n o n b cic oii HayKH.

ripeanojiarajiocb, m to nepBaa rocyaap cT B eH H aa a o T a im a b pa3Mepe 5 m h jijih o h o b 3JioTbix, K O T op yio OoHfl no.iyMHjr b 1928 r., a a jia e r c a jiauib nepBM M raaroM b s t o i I o6jiacTH. OflHaKO H3 6io fl»c e T a IIpe3HflHyMa C o B eT a M h h h c t p o b Ha 1930/31 r. 6h j i o Bbi/iejieno Ha 3Ty u ejib Tojibxo 2 m jih. 3Ji0Tbix, a b nocneflyioiuHe roflw BnnoTb ao 1937 r. rocyaapcTBeiiHbic AOTaumi Ha <J>ohii;

HauHOHajibHOfi K yjib T yp b i He np eB bim ajiH 1 m jih. 3 jio tm x b rofl. ®HHaHC0B0e nonoaceHHe O o im a

AO HeKOTopoil CTenera yjiyiumjiocb b 1938—1939 rr. BcjieflCTBHe sKOHOMiwecKoro KpH3Hca

b Ilojibiue h HeflooueHKH KOMneTeHTHbiMH op raH aM H pacrymeii ponH HayKH b coBpeMeHHOM

M Hpe ® O H fl BbmyacfleH 6m ji orpaiiHMHTb c b o k j aeaTejibHOCTb raaB H biM 0 6 p a 3 0 M k ,,0Ka3aHHK> noflflepacKH rjiaBH biM H a yiH b iM h xynoacecTBemjbiM ynpeacfleHHaM” .

TeM He MeHee homhmo 6ojibiiiHX TpyflHOCTeit, KOTopwe 3a4acTyio yaaBajiocb npeoaoneTb npeacfle Bcero 6naroflapa HeHccaKaeMoii SHepnm h HCKJuowrejibHOMy 0praHH3aT0pcK0My Ta­ m m y C. MnxaubCKoro, O o h a HaiiHOHanbHoit KyjibTypbi cwrpaji BaacHyio pojib b sejie hhtchch- $HKai;HH h pacmnpeHHa Hay^Hbix MccJieflOBaiiHii b co3flaHHbix paHee HHCTHTyTax, a TaK>Ke co- aeftCTBOBaji opraHH3auHH hobwx HayiHO-HCCjreflOBaTejibCKHx neHTpoB. CjienyeT OTMeTHTb, h to OoHfl C03flaji CTMneiiflHa.ibHyio CHCTeMy, KOTopaa cnoco6cTBOBajia pa3BHTHio HayrooH fleaTejib- HOCTH H TBOp'ieCTBy BHflHbIX ITOJIbCKHX yHeHHX. n p H 3TOM <t>OHfl He OrpaHHHHBajICa TOJIbKO Bbl- naHeii noco6Hii h CTHneHflHH, ho KpoMe Toro, oh 3aHHManca H3yneHHeM riOTpeSHOCTeii rocyflapcTBa b o6nacTH HayKH, a TaK>Ke HCCJieflOBan c noMombio cneuHajiH3HpoBaHHbix komhcchm HyTObi OTflejibHbix OTpacjieii HayKH. Mohcho nocTaBHTb b ynpeK 3TOMy 4>oimy jiHmb to , hto oh npefl- Ha3HaMaJi cjihuikom Mano flenevKHbix cpe^CTB Ha pa3BHTHe TexuHnecKHX HayK.

C T a T b a HanHcaHa Ha 0CH0BaHHH aaHHbix, coflepatamnxca b H3flaHHOM O T ie T e ®OHfla Hauno-

HajibHOii K yjibTypbi. KpoMe t o t o , b b t o p Hcn0Jib30BaJi M aTepnajibr, xpaHamneca b ApxHBe h o b u x

3 k t o b h ApxHBe IlojibCKOH AKafleMHH HayK. M h o t o ueHHbix CBeaeHHH, K a ca ioiiiH xca ocBemaeMoK

n p o6jieM bi, 6h j i o Hafl/ieno a B T o p o M h b C TeH orpaM M ax saceflaHHti C eiiM a . B CTaTbe n p eflc ra B - jieH a aeaTeJibHOCTb O oH /ia Ha 4>OHe pa3BHTHa noJibCKon HayKH b 1928—1939 rr .

T H E N A T I O N A L C U L T U R E F O U N D A T I O N — T H E R O L E I T P L A Y E D I N A I D I N G P O L I S H S C I E N C E <1928— 1939)

In the fir s t d e c a d e [of P o l a n d ’s in d e p e n d e n c e a ft e r the F ir s t W o r l d W a r it p r o v ­ ed im p o s s ib le to a ssig n to s c ie n tific r e s e a rc h th e fin a n c ia l s u p p o r t it u r g e n t ly n e e d e d . In th e a n n u a l S ta te b u d g e t s the e x p e n d it u r e s on s cien ce -were n o t m o re th a n 0.1°/o o f th e total, d is p r o p o r t io n a lly little c o m p a re d w it h th e su m s a s s ig n e d f o r