R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A
ROCZNIKI NAUK SPOàECZNYCHTom 5(41), numer 1 – 2013
Segmenty aktywnoĞci spoáecznej a wartoĞci. Idee a praktyka, red.
Jan Szymczyk, Wydawnictwo: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin
2012, ss. 326.
W obszarze zainteresowaĔ socjologów leĪy kategoria aktywnoĞci spoáecznej. MoĪe byü ona rozpatrywana w róĪnych dymensjach, np. mikro-, mezo- czy makrostruktur oraz widziana z róĪnych perspektyw badawczych. Jedną z nich stanowi ujĊcie aksjologiczne, w które wpisuje siĊ prezentowana praca zbiorowa: Segmenty aktywnoĞci spoáecznej a wartoĞci. Idee a praktyka. Redaktorem publi-kacji jest ks. prof. dr hab. Jan Szymczyk, kierownik Katedry Socjologii Makro-struktur i Ruchów Spoáecznych KUL. Przedmiotem jego naukowej refleksji jest problematyka z zakresu socjologii: wartoĞci, ruchów spoáecznych, wáadzy, mass mediów, historii myĞli spoáecznej, ciaáa, sportu i turystyki. Wyrazem tych jego zainteresowaĔ naukowych są m.in. takie publikacje, jak: Patrząc na ten Ğwiat (1991); Odkrywanie wartoĞci. Z problematyki socjologiczno-aksjologicznej (2004); PomiĊdzy marzeniami a faktami. Szkice socjologiczne (2005); W Ğwiecie ludzkich kreacji. Stanisáawa Ossowskiego koncepcja rzeczywistoĞci spoáecznej (2005); czy teĪ wspóáredagowane przezeĔ prace: Wiedza – wáadza (2009); Wie-dza – miĊdzy sáowem a obrazem (2010); Kontrowersje dyskursywne. MiĊdzy wiedzą specjalistyczną a praktyką spoáeczną (2012).
Omawiana ksiąĪka stanowi drugi tom serii wydawniczej: Studia nad warto-Ğciami. Perspektywa socjologii makrostruktur i ruchów spoáecznych, która – w zamyĞle jej redaktora – ma prezentowaü naukowy dorobek pracowników Katedry Socjologii Makrostruktur i Ruchów Spoáecznych, jej wspóápracowników, a takĪe fragmenty najlepszych prac magisterskich czy doktorskich, napisanych pod jego kierunkiem. Recenzowana publikacja skáada siĊ z piĊciu czĊĞci. Poprze-dza je przedmowa i wprowadzenie Jana Szymczyka: WartoĞci a zachowania i dziaáania spoáeczne, w którym wyjaĞnia on, jak są pojmowane i kategoryzowane
RECENZJE I OMÓWIENIA 156
wartoĞci z perspektywy socjologicznej. Lubelski socjolog porusza tu problem transformacji wartoĞci, relacji na osi wartoĞci – interesy oraz stawia pytanie, jaki wpáyw wywierają kategorie aksjologiczne na zachowania i dziaáania spoáeczne, a takĪe prezentuje autorski model badawczy orientacji wartoĞciujących.
Autorzy pierwszej czĊĞci skupiają siĊ na aksjologii Īycia codziennego oraz wartoĞciach religijnych, ze szczególnym uwzglĊdnieniem oddziaáywania owych wartoĞci na postawy, zachowania i dziaáania máodzieĪy szkóá gimnazjalnych i licealnych. Janusz MariaĔski w artykule: WartoĞci Īycia codziennego a sens Īy-cia – analizuje kwestie związane z problemem wartoĞci codziennych i sensu Īycia maturzystów. Bada deklarowane obawy i lĊki odczuwane przez respondentów, a takĪe odpowiada na pytanie, jakie wartoĞci – widziane oczyma máodzieĪy – są podstawą sensu ludzkiego Īycia. Przedmiotem refleksji drugiego tekstu, autor-stwa Leona Smyczka, jest Wiara religijna jako wartoĞü nadająca sens ludzkiemu Īyciu i podstawa dokonywania wyborów moralnych maturzystów rybnickich. Ana-liza porównawcza. Zawiera on charakterystykĊ wspóáczesnej máodzieĪy, a takĪe analizĊ rozumienia wartoĞci w socjologii ze szczególnym naciskiem na wartoĞci religijne. Autor próbuje odpowiedzieü na pytanie, w jakim stopniu wiara religijna jest wartoĞcią nadającą sens ludzkiemu Īyciu, a takĪe, jak znaczący jest wpáyw wiary religijnej podczas rozwiązywania konfliktów moralnych z perspektywy máodzieĪy.
W drugiej czĊĞci publikacji znajdują siĊ teksty autorów odnoszące siĊ do pro-blematyki spoáeczeĔstwa, polityki i ideologii. W artykule Arkadiusza JabáoĔ-skiego, Kontrowersje wokóá rozszerzania autonomii uczelni w Polsce, mamy do czynienia z wielopáaszczyznowym spojrzeniem na zagadnienie autonomii uczelni wyĪszych. Autor stawia tezĊ, Īe wymuszone przez Ğrodowisko zewnĊtrzne dąĪe-nie do wzrostu autonomii uczelni, zwáaszcza w obszarze programu studiów, od-bywa siĊ kosztem ograniczenia autonomii twórczoĞci naukowej i dziaáalnoĞci dy-daktycznej. W efekcie uczelnie coraz czĊĞciej przestają byü miejscami poszukiwania i odnajdywania prawdy. Artykuá Jana Szymczyka, Rudymentarne wartoĞci republikaĔskie. Zarys problematyki, szczegóáowo i w sposób przekro-jowy opisuje tradycjĊ republikaĔską. Autor wyczerpująco analizuje ideĊ paĔstwa z perspektywy omawianej orientacji ideowej. Dowiadujemy siĊ równieĪ, czym charakteryzują siĊ typowe kategorie aksjologiczne, promowane przez republika-nizm, takie jak dobro wspólne, wolnoĞü, równoĞü i cnota.
Artykuá autorstwa Edwarda Balawajdera, pt. Wojciecha Korfantego aksjologia polityki, dotyczy stanowiska prezentowanego przedstawiciela polskiej chadecji na temat Īycia politycznego. Autor dokonuje przeglądu kluczowych dla omawianego polityka wartoĞci konstytuujących chrzeĞcijaĔską demokracjĊ, szkicuje ramy
rela-RECENZJE I OMÓWIENIA 157 cji na osi paĔstwo – obywatel, a takĪe akcentuje wagĊ i znaczenie moralnoĞci w polityce. Okazuje siĊ, Īe idee Korfantego, mimo upáywu niespeána stu lat, nie tracą na aktualnoĞci w polskiej rzeczywistoĞci. Rozdziaá drugi zamyka artykuá Krzysztofa Piróga: Aksjologia Īycia spoáecznego w ujĊciu Zygmunta Baumana. Autor przedstawia, z perspektywy socjologicznej, naczelne wartoĞci prospo-áeczne, jakie odkrywa w dorobku omawianego socjologa.
Kolejna czĊĞü publikacji oscyluje wokóá deklaracji i internalizacji wartoĞci wĞród máodzieĪy. Rozpoczyna ją tekst Mariusza Zemáo: Wiedza w preferencjach i doĞwiadczeniu uczniów szkóá ponadpodstawowych. Autor podejmuje interesu-jącą próbĊ zarysowania struktury systemu wartoĞci uczniów, ze szczególnym uwzglĊdnieniem kategorii: „zdobywanie wiedzy”. Przedstawia teĪ aktywnoĞci, jakim uczniowie poĞwiĊcają najwiĊcej czasu, akcentując dziaáania podnoszące ich walory intelektualne. Ponadto analizuje znaczenie wiedzy jako wartoĞci w odbio-rze uczniów, ich rodziców oraz nauczycieli. W podobnej konwencji utrzymany jest artykuá Marka Pabicha, zatytuáowany Idea spoáeczeĔstwa obywatelskiego a aktywnoĞü spoáeczna czĊstochowskiej máodzieĪy ponadgimnazjalnej. Tu autor równieĪ podejmuje problem postaw i zachowaĔ máodzieĪy, tym razem jako czáon-ków spoáeczeĔstwa obywatelskiego. Ponadto dokonuje charakterystyki wielo-páaszczyznowego zagadnienia spoáeczeĔstwa obywatelskiego, jego funkcji, relacji z narodem, wspólnotą polityczną i miejsca, jakie zajmuje ono w procesie globa-lizacji. Z kolei artykuá Filipa Pruszkowskiego, Aspekty postaw politycznych lubel-skiej máodzieĪy ponadgimnazjalnej, przedstawia rezultaty badaĔ nad máodzieĪą licealną. Przedmiotem jego szczególnego zainteresowania jest rozumienie pojĊcia postawy politycznej z punktu widzenia máodzieĪy, stopieĔ jej zaangaĪowania w politykĊ oraz ocena wspóáczesnej demokracji widziana oczami licealistów.
Rozdziaá czwarty recenzowanej publikacji dotyczy sfery aktywnoĞci sporto-wej. Otwiera go artykuá Grzegorza W. Wróblewskiego: Walor dalekowschodnich sztuk walki w ĞwiadomoĞci zawodników lubelskiego klubu karate tradycyjnego. Dowiadujemy siĊ z niego o historycznym i kulturowym rodowodzie sztuk walki, który ma niewątpliwy wpáyw na wspóáczesną sferĊ aksjologiczną tego rodzaju aktywnoĞci sportowej. Autor bada, jakimi wartoĞciami kierują siĊ w Īyciu lubel-scy zawodnicy, ze specjalnym uwzglĊdnieniem roztropnoĞci, sprawiedliwoĞci i mĊstwa. Drugi artykuá, autorstwa Artura Káosia, pt. Naczelne wartoĞci uczestni-ków wypraw wysokogórskich, traktuje o motywach, które kierują ludĨmi decydu-jącymi siĊ na wspinaczki wysokogórskie, o ich stylu Īycia oraz problematyce Boga, sensie Īycia i Ğmierci.
W ostatniej czĊĞci recenzowanej publikacji analizowane są przestrzeĔ miejska oraz dziaáalnoĞü organizacji spoáecznych. Janina M. Zabielska w artykule:
Prze-RECENZJE I OMÓWIENIA 158
strzeĔ w mieĞcie – jej wartoĞü i znaczenie, porusza zagadnienie przestrzeni publicznej i spoáecznej w mieĞcie, a takĪe próbuje odpowiedzieü na pytanie, jak ludzie ją percypują i waloryzują. Dodatkowo autorka omawia problematykĊ terytorializmu miejskiego oraz porusza kwestiĊ angaĪowania siĊ mieszkaĔców-obywateli w zajmowaną przez nich przestrzeĔ. Z kolei Jolanta Sáoniewska w swoim tekĞcie: Preferowane wartoĞci czáonków organizacji AIESEC Lublin, dokonuje wnikliwej charakterystyki dziaáaczy badanej organizacji, biorąc pod uwagĊ szczególnie sposób, w jaki pojmują oni wartoĞci, zwáaszcza moralne, pro-spoáeczne i ekonomiczne.
Omawianą publikacjĊ cechuje szeroka problematyka podejmowana w kaĪdym z artykuáów, bogactwo materiaáu empirycznego oraz walor zaprezentowanej refleksji socjologicznej. Na uwagĊ zasáuguje to, Īe kaĪdy z tekstów poprzedzony jest zbiorem sáów-kluczy, umoĪliwiających czytelnikowi szybką orientacjĊ w jego treĞci. Wszystkie artykuáy wpisują siĊ w realizacjĊ myĞli przewodniej publikacji, nakreĞlonej przez jej redaktora, iĪ kategoria aktywnoĞci spoáecznej, do której zali-czyü moĪna zachowania i dziaáania jednostek, czynnoĞci i dziaáania spoáeczne, interakcje, stosunki spoáeczne, funkcjonowanie róĪnych organizacji, struktur i ruchów spoáecznych, podlega zmianom i przeobraĪeniom, ale takĪe rekonstruk-cjom, pewnym kontynuacjom. Kluczową rolĊ odgrywa tu internalizacja wartoĞci przez podmioty Īycia spoáecznego. Korzystanie z takiej perspektywy badawczej pozwala socjologowi dokonywaü oglądów, a nastĊpnie eksplikacji zjawisk spo-áeczno-kulturowych.
Monika Dobrogowska Instytut Socjologii KUL Katedra Makrostruktur i Ruchów Spoáecznych
