Piotr Pawliszak Katolicki Uniwersytet Lubelski

STUDIA SOCJOLOGICZNE 1999, 1 (152) ISSN 0039-3371

Piotr Pawliszak

Katolicki Uniwersytet Lubelski

MECHANIZMY ZAANGAŻOWANIA DO RUCHU FOCOLARI

Przedmiotem artykułu jest rozwijający się od 1943 roku w ramach Kościoła katolic­

kiego ruch Focolari, obejmujący ogółem ponad 2 min osób, w tym 12 tys. w Polsce.

Mobilizuje on uczestników do działań na rzecz radykalnej zmiany społecznej, którą określa jako budowę ideału „zjednoczonego świata". Prowadzone analizy ruchu zmierzają do identyfikacji organizacyjnych wzorów interakcji budujących i podtrzymujących zaan­

gażowanie uczestników, konieczne do realizacji zamierzeń ruchu. W tym celu posłużono się teoretyczną koncepcją zaangażowania Rosabeth Moss Kanter. Dane uzyskano w ciągu trzech lat badań terenowych metodą obserwacji uczestniczącej i pogłębionych wywiadów z uczestnikami oraz z dokumentów ruchu. Ukazano w zarysie przywództwo, strukturę organizacyjną, rekrutację i główne kanały komunikacyjne w ruchu Focolari. W dalszej części zidentyfikowano występujące w ruchu typy zaangażowania: instrumentalny, emoc­

jonalny i moralny, oraz przedstawiono ustrukturalizowane wzory interakcji, składające się na mechanizmy budujące i podtrzymujące zaangażowanie uczestników: ofiary i inwestycje, wyrzeczenie i uwspólnotowienie, umartwienie i transcendentalizację.

Główne pojęcia: Zaangażowanie. Konwersja. Tożsamość. Ruchy społeczne. Nowe ruchy religijne.

Wstęp

Wbrew tezie sekularyzacyjnej religia wciąż odgrywa istotną rolę w konstruk­

cji współczesnego świata. Od lat 80. obserwujemy wzmożoną aktywność religii w publicznej sferze nowoczesnych społeczeństw. Pojawiła się nawet teza 0 deprywatyzacji religii (Casanova 1994). W związku z tym zrozumienie zmian zachodzących w religijnych instytucjach oraz oddziaływania religii na pozostałe sektory społeczeństwa i religijnego wymiaru zmiany społecznej stają się na nowo celem wielu badań, prowadzonych zarówno z motywów naukowych, jak 1 politycznych (Zald, M cCarthy 1987).

Instytut Socjologii K U L, Aleje Racławickie 14, 20-950 Lublin, e-mail: wojpaw@amedec. amg.gda.pl

Przedmiotem analiz podjętych w niniejszym artykule jest rozwijający się w ramach Kościoła katolickiego ruch Focolari. Mobilizuje on wiernych Kościoła katolickiego, a także członków innych religii i osoby nie związane z instytucjonalną religią do działań, których celem jest przemiana świadomości uczestników ruchu oraz szerszych kręgów społeczeństwa. W ten sposób ruch zmierza do zmiany społecznej, którą określa jako budowę „zjednoczonego świata” . Wzór zjednoczonego świata widzi w doskonałej społeczności osób Trójcy Świętej. Zjednoczenie m a być osiągnięte poprzez radykalne prak­

tykowanie miłości ewangelicznej i przez działania na rzecz przemian postaw ludzkich w kierunku tolerancji i szacunku wobec odmiennych kultur, religii, obyczajów, światopoglądów itp.

Prowadzone analizy dotyczą działań, za pomocą których ruch zapewnia obecność w swoich szeregach jak największej liczby oddanych członków, którzy biorą aktywny udział we wspólnych przedsięwzięciach i, realizując ideały ruchu, rekrutują kolejnych uczestników. Jest to problem zaangażowania, który m a istotne znaczenie dla wszystkich ruchów dążących do zmiany zastanego porządku społecznego (McAdam, McCarthy, Zald 1989: 726). Działania zmierzające do tworzenia i podtrzymywania zaangażowania uczestników ukła­

dają się w organizacyjne wzory interakcji, które są obecne także w ruchu Focolari. Do ich identyfikacji i analizy posłuży teoretyczna koncepcja zaan­

gażowania sformułowana przez Rosabeth Moss K anter (1972), na podstawie historyczno-socjologicznego studium dziewiętnastowiecznych wspólnot utopij­

nych, zmierzających do ustanowienia idealnego porządku społecznego, podob­

nego w wielu aspektach do tego, do którego dąży ruch Focolari. Wyróżnione przez K anter mechanizmy zaangażowania stosujemy jako analityczne narzędzie do charakterystyki więzi i zaangażowań występujących w ruchu Focolari oraz procesów ich tworzenia i podtrzymywania. Nie ujmujemy jednak mechanizmów zaangażowania z funkcjonalnej perspektywy, lecz traktujemy jako ustruk- turalizowane zespoły znaczących interakcji i działań, które podejmuje aktywna jednostka, dostosowując się do ram interpretacyjnych ruchu oraz twórczo

konstruując swoją tożsamość.

Teoretyczne ramy analiz wyznacza przede wszystkim interakcjonizm sym­

boliczny i socjologia wiedzy. Dane zgromadzono w ciągu trzech lat badań, posługując się przede wszystkim metodą obserwacji uczestniczącej i pogłębio­

nych 'wywiadów z uczestnikami ruchu. Wykorzystano także szereg dokumen­

tów publikowanych przez ruch i przeznaczonych do użytku wewnętrznego.

Wstępny rozdział zawiera analizy obiektywnego wymiaru ruchu, który stanowi jego organizacja, przywództwo i komunikacja. W następnym rozdziale analizie poddano zaangażowanie uczestników ruchu, co stanowi jego wymiai subiektywny, oraz organizacyjne mechanizmy zaangażowania.

M ECHANIZMY ZAANGAŻOWANIA DO RUCHU FOCOLARI 103 Powstanie i organizacja ruchu

Ruch Focolari bierze swój początek od grupy kilku młodych kobiet, pochodzących z religijnych rodzin katolickich, które zgromadziła wokół siebie w 1943 roku w Trydencie Chiara Lubich (1986: 10-21, 1989: 11-23, 1995a:

38-47, Robertson 1978, Gallager 1997). Była to realizacja ideału wspólnoty religijnej w ramach tradycyjnej instytucji Kościoła katolickiego i można zastosować do niej określenie J. Wacha ecclesiola in ecclesia (1961: 180). G rupa wytworzyła charakterystyczną dla tego typu zbiorowości więź wyrażającą się w idei duchowego braterstwa i jedności (Hałas 1992: 43).

Powstanie ruchu wiąże się z mistycznym doświadczeniem obecności Boga w grupie pierwszych focolarin. „Spostrzegamy, że w naszym życiu dokonał się skok jakościowy. K toś niepostrzeżenie wszedł w naszą grupę - Brat niewidzial­

ny, który daje poczucie bezpieczeństwa, radość, nigdy dotąd nie doświadczaną, nieznany pokój, pełnię życia, jedyne w swoim rodzaju światło. To Jezus, który spełnia wśród nas swoje słowa: »Gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich«” (Lubich, 1989: 14).

Istotę życia wspólnotowego grupy zdefiniowano jako odtwarzanie tego pierwotnego doświadczenia. Treść doświadczenia określono metaforą „Jezus pośrodku” . Także obecnie doświadczenie to jest stale odtwarzane w ruchu.

Istniejące w nim wspólnoty zwane focolare, które żyją na wzór pierwszego focolare trydenckiego, określa się jako „wspólne życie osób poświęconych Bogu z Jezusem pośrodku nich” . N a spotkaniach uczestników ruchu dąży się zawsze do stworzenia atmosfery braterstwa, aby „Jezus był obecny pośrodku” . W życiu codziennym starają się tak „żyć jednością” z członkami swoich rodzin, przyjaciółmi, kolegami z pracy itd., aby także doświadczyć „Jezusa pośrodku” . Ich zadaniem jest również podejmować inicjatywy społeczne i polityczne realizujące „ideę braterstwa i jedności” . Te działania uczestników ruchu są spontaniczną odpowiedzią na skierowany do nich apel konwersji ruchu. Jednym z głównych jego nośników jest publikowane co miesiąc „Słowo Życia” . Jest to fragment Pisma Świętego, do którego charyzmatyczny przywódca ruchu, Chiara Lubich, dodaje odpowiedni komentarz wzywający do realizacji celów ruchu.

Działalność członków ruchu, kształtowana przez kolektywnie doświadczane w rzeczywistości codziennej Sacrum, ujęta została w formalne ramy organizacji.

W ruchu Focolari powstało organizacyjne jądro, którym jest działające zgodnie z normami prawa kanonicznego stowarzyszenie Opera di M aria. Promuje ono, kontroluje oraz dostarcza środków materialnych i organizacyjnych dla szero­

kiego ruchu religijnego.

W ruchu Focolari, podobnie jak w innych ruchach społecznych, wyróżnić można grupę zaangażowanych w wysokim stopniu członków oraz szersze kręgi luźniej związanych uczestników i sympatyków. Ci pierwsi, o formalnej przyna­

leżności do stowarzyszenia, stanowią rdzeń ruchu. Są oni liderami grup

złożonych z uczestników luźniej związanych z ruchem. Ruch obejmuje swym zasięgiem około 2 265 000 uczestników1. W tej liczbie znajduje się 111 600 formalnych członków stowarzyszenia. W Polsce ruch określa swoją liczebność na 12 000 uczestników (Czym 1995).

Rdzeń ruchu stanowią przede wszystkim focolarini życia wspólnotowego.

Zamieszkują oni razem w małych wspólnotach (najczęściej trzy-czteroosobo- wych), zwanych focolare. Focolare stanowi ośrodek koordynujący i kontrolujący lokalne działania ruchu. Odpowiada on także za komunikację między poziomami organizacyjnymi ruchu, poszczególnymi grupami i uczestnikami. Do każdego focolare afiliowani są tzw. focolarini małżonkowie, tj. osoby, które pozostają we własnych rodzinach. Animują oni grupy zmierzające do odnowy rodziny

„w duchu jedności” . Do rdzenia ruchu należą także wolontariusze, których szczególnym zadaniem jest działalność społeczna i polityczna. Są oni liderami tzw. „grup inicjatyw społecznych”, podejmujących konkretne działania tego rodzaju. Gdy powstaje większa liczba grup, łączy się je w szersze struktury organizacyjne.

Więź uczestników z ruchem realizuje się przede wszystkim poprzez mniej lub bardziej regularny udział w spotkaniach grup liczących kilka lub kilkanaście osób. Członkowie grupy starają się wytworzyć braterską wspólnotę, „tak aby Jezus był obecny pomiędzy nimi” . W ramach grupy dokonuje się także transfer ideologii i światopoglądu ruchu, oraz podejmowane są kolektywnie decyzje co do lokalnych działań, mających realizować ogólne cele ruchu.

W ruchu działają także tzw. miasteczka, gdzie członkowie ruchu mieszkają i pracują, wspólnie urzeczywistniając model społeczeństwa opartego na ewan­

gelicznych ideałach jedności i miłości. Miasteczka są centrami edukacji i szkoleń dla członków ruchu. Antycypują one zjednoczony świat, do którego stworzenia dąży ruch. Stanowią one komunitarystyczną formę życia o charakterze społecz­

ności intencjonalnej {intentional community) (Zabłocki 1971: 19, 63).

Ważną instytucją w ruchu jest mariapoli (z j. greckiego - miasto Maryi), czyli coroczne spotkanie członków i sympatyków ruchu z określonego terenu.

M ariapoli, trwające z reguły cztery dni, m a stanowić idealną zjednoczoną społeczność, w której obecny jest Chrystus. D la zaangażowanych członków ruchu udział w mariapoli jest doświadczeniem potwierdzającym i podtrzymują­

cym realność ich światopoglądu. D la zaproszonych sympatyków mariapoli stanowi wydarzenie demonstrujące (Hałas 1992: 81).

Ruch uznaje formację członków za sprawę pierwszorzędnej wagi dla realizacji swoich celów. Jego działalność koncentruje się na tym zadaniu.

Pozyskiwanie nowych członków i sympatyków jest także uznawane za istotne,

1 D ane dotyczące liczebności całego ruchu podano w wewnętrznych wiadomościach ruchu, tzw. „Wiadomości Collegamento” z 21.12.1996. Sporządzono je na podstawie dokładnych raportów terenowych jednostek organizacyjnych ruchu. M ożna uznać je za rzetelne.

MECHANIZMY ZAANGAŻOWANIA ЕЮ RUCHU FOCOLARI 105 jednak uważa się je za wtórne w stosunku do zadania poprzedniego. Ruch

bowiem uważa, że tym, co przyciąga nowych członków, jest „świadectwo życia” . Rekrutacja do ruchu Focolari, podobnie jak w przypadku wielu innych ruchów religijnych, odbywa się zasadniczo w ślad za wcześniej istniejącymi więziami społecznymi. W bliższy kontakt z ruchem jednostki wchodzą poprzez jego zaangażowanych uczestników, pozostających z nimi w stosunkach pokre­

wieństwa, przyjaźni, sąsiedztwa, współpracy zawodowej itp. U zaangażowanych członków można dostrzec pewien rodzaj charyzmatycznych zdolności do wpływania na innych (Gerlach, Hine 1970:162). W pewnym momencie proponują oni zainteresowanym osobom wzięcie udziału w spotkaniu, które jest dla nowo przybyłych praktyczną demonstracją głoszonych przez ruch idei. Dokonuje się to poprzez serdeczną akceptację nowicjuszy oraz za pomocą świadectw członków ruchu o bardzo korzystnych i często niezwykłych skutkach kierowania się w życiu codziennym zasadami ruchu. Wchodząc w kontakt z jednostką, ruch proponuje jej przyjęcie swojej perspektywy światopoglądowej, nawiązanie szeregu nowych, znaczących więzi osobowych oraz uczestnictwo w różnych formach zorganizowa­

nej aktywności. Ich celem jest osiągnięcie stanu nowej, wyższej egzystencji. Określa się ją jako przeżycie pokoju i harmonii wewnętrznej oraz pogłębionych relacji z Bogiem i z bliźnimi. Jest ona doświadczana oraz komunikowana publicznie przez zaangażowanych uczestników, stanowiąc ważny element apelu konwersji.

Zaangażowanie do ruchu

Realizacja apeli ruchu, czynne uczestnictwo w jego życiu i poddanie się autorytetowi jego kierownictwa prowadzi do zaangażowania. Proces zaan­

gażowania orientuje jednostkę na grupę i wiąże ją coraz ściślej z grupą.

Zaangażowanie może przybierać różne stopnie. W modelu zaproponowanym przez Rosabeth Moss K anter (1972: 61-75) pełne zaangażowanie polega na całkowitej identyfikacji z grupą. Osoba czuje się wtedy cząstką grupy, a grupę postrzega jako poszerzenie siebie. Uczestnictwo w życiu grupy i w jej działa­

niach zmierzających do realizacji celów grupowych uznaje za spełnienie swoich najgłębszych pragnień i potrzeb. Wartości i cele grupowe jednostka traktuje jako osobiste. W ruchu Focolari nie brakuje przykładów takiego zaangażowa­

nia. „To jest absolutna rewolucja w moim życiu, to znaczy w moim życiu duchowym, społecznym i zawodowym. Właściwie ja już w tej chwili nie umiem powiedzieć, gdzie jestem ja, gdzie ruch, gdzie ja się kończę, gdzie zaczyna się już życie tym ideałem” (wywiad nr 9).

Wymiary zaangażowania

Wyróżniając w osobowości jednostki wymiar poznawczy, emocjonalny i moralny, m ożna analitycznie rozłożyć jej zaangażowanie na te trzy wymiary

(Kanter 1972: 69). W wymiarze poznawczym zaangażowanie polega na wyso­

kiej ocenie nagród związanych z uczestnictwem w grupie i niskiej ocenie kosztów uczestnictwa (w porównaniu do kosztów i zysków związanych z opusz­

czeniem grupy). Ten typ zaangażowania zwany jest zaangażowaniem instrumen­

talnym. Zaangażowanie w wymiarze emocjonalnym oznacza silne, nagradzające więzi emocjonalne z grupą (wspólnotą). Ten typ określa się mianem zaan­

gażowania emocjonalnego. W odniesieniu do trzeciego wymiaru osobowości mamy do czynienia z zaangażowaniem moralnym. Zaangażowana moralnie jednostka ocenia wymagania grupy i jej działania jako sprawiedliwe, słuszne, szlachetne itp. Pozytywna ocena pociąga za sobą uznanie i przestrzeganie norm grupy oraz poddanie się grupowej kontroli.

Ruch Focolari, zmierzając do ustanowienia nowego, idealnego porządku w społeczeństwie, różnego od aktualnie istniejącego i akceptowanego, musi rywalizować z zewnętrznymi lojalnościami swoich członków, zapewnić wysoki stopień zgody co do wspólnego działania i wartości w obliczu konkurencji lub też nawet wrogości z zewnątrz oraz dostarczyć swoim członkom poczucia spełnienia, wyższego niż to, które oferuje otoczenie (Kanter 1972: 65). W tym celu wypracował on szereg mechanizmów zaangażowania. Zmierzają one do oderwania jednostki od innych zaangażowań uznanych za konkurencyjne i wytworzeniu więzi z ruchem. Odrywanie dokonuje się w trzech wyróżnionych analitycznie wymiarach zaangażowania, odpowiednio przez: ofiary, wyrzecze­

nia i umartwienia. Proces przywiązywania dokonuje się poprzez mechanizmy inwestycji, uwspólnotowienia oraz transcendentalizacji.

Zaangażowanie instrumentalne budowane jest za pomocą ofiar, których funkcją jest odrywanie jednostki od innych zewnętrznych zaangażowań oraz poprzez inwestycje, które jednostka lokuje w grupie, podnosząc przez to jej wartość w swoich oczach oraz spodziewając się w zamian cennych gratyfikacji.

Dodać należy, iż rozróżnienie między ofiarą a inwestycją ma także charakter analityczny, stąd też konkretny akt jednostki jednocześnie może mieć cha­

rakter i ofiary, i inwestycji.

Ofiary

Ofiara oznacza porzucenie tego, co wartościowe czy przyjemne, po to, by należeć do grupy. Jest to symboliczne wyrażenie znaczenia, jakie jednostka przypisuje swemu członkostwu w danej grupie. Im wyższa jest ofiara, tym większy jest koszt członkostwa, a więc więcej należy go cenić, aby usprawied­

liwić psychiczne wydatki i pozostać wewnętrznie zgodnym (Festinger, Carls- m ith 1959). „Ważnym i pięknym doświadczeniem stała się dla nas pewna sprawa. Tak rzadko się spotykaliśmy, że wymyśliliśmy wspólne wakacje (...).

Pomysł wydawał się nam dobry. Ale we wspólnocie ruchu usłyszeliśmy, że nie powinniśmy razem, tylko we dwoje wyjeżdżać na wakacje. Nie było w tym

MECHANIZMY ZAANGAŻOWANIA DO RUCHU FOCOLARI 107 braku zaufania do nas, ale chodziło o świadectwo, którym jesteśmy dla innych.

Początkowo było to dla nas cierpienie (...). Ale szybko zrozumieliśmy racje naszych przyjaciół i pojawiła się radość, że znowu możemy podarować coś Jezusowi w konkretnej intencji naszego dobrego przygotowania do małżeń­

stwa” (Mateusz 1995: 17).

Ofiara wzmacnia zaangażowanie, które dokonuje się na bazie wcześniejszej pozytywnej oceny przynależności do grupy. Ponieważ ofiara wzmacnia pozy­

tywne oceny, to ofiary o coraz większej wartości stopniowo wzmacniają su­

biektywną wartość przynależności do ruchu. Uczestnicy ruchu uznają, że istotą każdego aktu ofiary jest poświęcenie swojej własnej egoistycznej woli na rzecz woli Bożej. Spotykając się w małych grupach na rozważaniu „Słowa Życia” , zaangażowani uczestnicy, a także adepci zachęcani są do poznania woli Boga, tak jak jawi się ona w perspektywie światopoglądowej ruchu. D la focolarinów żyjących we wspólnocie wola Boża manifestuje się w decyzjach ich przełożo­

nych. Podporządkowanie się tym decyzjom jest ofiarą z własnych aspiracji i planów. Ruch zachęca także do podejmowania w życiu codziennym mniej­

szych i większych ofiar na rzecz bliźnich. Polegają one na pomocy przygodnie spotkanym ludziom, sąsiadom, współpracownikom itp. w ich potrzebach, także wtedy, gdy wiąże się to z pewną niedogodnością, a nawet z wyrzeczeniem się swoich indywidualnych celów. Ideałem jest całkowite poświęcenie się na rzecz bliźnich. W języku ruchu istnieje specjalny termin „być pustym” . Oznacza on przyjęcie szczególnej postawy wobec bliźniego. Polega ona na wczuwaniu się w sytuację i myślenie drugiej osoby oraz zawieszeniu własnych pragnień i ocen.

M a to prowadzić do wyrzeczenia się siebie i swoich egoistycznych dążeń.

Focolarini są przekonani, że w uczynioną w ten sposób wewnętrzną przestrzeń

„wchodzi” Bóg i bliźni. Istnieje także rytuał dramatyzujący ofiarę z siebie na rzecz bliźniego, tzw. „pakt jedności” , w którym uczestnicy zgromadzenia wzajemnie podają sobie ręce, mówiąc do siebie: „jestem gotowy oddać życie za ciebie” . Oznacza to nie tylko gotowość poniesienia śmierci za bliźniego, ale przede wszystkim służbę na jego rzecz, czyli ofiarę z siebie dla brata i dla Jezusa, z którym się go utożsamia.

Ofiary mogą przyjmować różne formy. Jednostka sama decyduje, co zamierza ofiarować. Dokonuje się to zazwyczaj stopniowo. Początkowo ofiara polega na podporządkowaniu się potrzebom bliźnich w codziennych sprawach.

Obejmuje także dobrowolne datki na rzecz ubogich uczestników ruchu lub innych potrzebujących, a także różnego rodzaju pomoc i wsparcie świadczone indywidualnie lub przez daną grupę. Gromadzenie i rozdzielanie środków materialnych dla ubogich współbraci jest zinstytucjonalizowane w ramach tzw.

„akcji dla pięciu tysięcy” , a pomoc materialna dzieciom w Trzecim Świecie - w ramach tzw. „adopcji na odległość” . Podejmowane są też doraźne akcje grupowe o różnym zasięgu, np. pomoc powodzianom w porządkowaniu ich obejść oraz działania indywidualne.

Mechanizm ofiary widoczny jest na najwyższych stopniach zaangażowania w składaniu ślubów czystości, ubóstwa i posłuszeństwa przez focolarinów życia wspólnotowego. Jest to symboliczny wyraz radykalnej ofiary z bardzo cenio­

nych w społeczeństwie wartości przyjemności seksualnej, posiadania dóbr materialnych i wolności osobistej. Ofiary te, tak jak wspomniane wcześniej, są wyrazem odrzucenia wartości zlaicyzowanego społeczeństwa konsumpcyjnego i symbolicznym zerwaniem z nim.

Inwestycje

W wyróżnionym typie zaangażowania instrumentalnego mechanizmem przywiązującym do ruchu są inwestycje. Oznaczają one przekazanie na rzecz ruchu swoich prywatnych zasobów. M ogą to być zasoby materialne, np.

pieniądze, lokale itp. oraz niematerialne, np. czas, praca, modlitwy, cierpienia.

Inwestowanie sprawia, że uczestnictwo w grupie staje się subiektywnie bardziej cenne, a ewentualne odejście związane byłoby ze stratą dokonanych inwestycji.

Zaangażowanie w grupę i w jej działalność przynosi gratyfikacje, które zostałyby utracone w przypadku odejścia oraz daje nadzieję, że inwestycje, także w przyszłości, będą przynosić istotne korzyści.

„Z inicjatywy Dzieła przy mojej parafii świadczę od wielu lat pomoc psychologiczną w formie cotygodniowych dyżurów (...).

Dzięki Dziełu nauczyłam się odwoływać do Bożej miłości, czerpać z niej energię i nadzieję w kontakcie psychoterapeutycznym. Uważam, że psychologia jako nauka praktyczna m a bardzo dużo do zaoferowania ludziom w dzisiej­

szych czasach. Mnie najbardziej podoba się oferta w zakresie uczenia umiejęt­

ności międzypersonalnych. Te umiejętności to stopnie do Boga poprzez uzna­

wanie i szanowanie praw bliźniego. Jednakże najwyższym stopniem jest zobaczenie Boga w drugim człowieku - a tego nie uczy już psychologia, tego uczy Dzieło M aryi” (Skraba 1998: 25-26).

Inwestycje materialne wyrażają się w dobrowolnych datkach na potrzeby ruchu (np. pomoc uboższym członkom ruchu w wyjeździe na rekolekcje), wspieraniu przedsięwzięć realizowanych przez ruch (np. wykup cegiełek na budowę centrum konferencyjnego w Castel Gandolfo lub ochotniczej pracy na rzecz powstającego miasteczka ruchu w Trzciance k. Garwolina). Zaangażowa­

ni członkowie, wolontariusze i focolarini małżonkowie składają przyrzeczenia przekazywania na rzecz ruchu swoich nadwyżek materialnych. Focolarini życia wspólnotowego całkowicie przeznaczają swoje dochody na rzecz utrzymania swego focolare i do dyspozycji kierownictwa ruchu.

W ruchu istnieje idea „ekonomii opartej na wspólnocie dóbr” . Polega ona na tym, że członkowie ruchu (czasami wspólnie z osobami z zewnątrz) zakładają przedsiębiorstwa, których zysk, po wypłaceniu godziwych pensji pracownikom,

MECHANIZMY ZAANGAŻOWANIA DO RUCHU FOCOLARI 109 dzielony jest na trzy części: na rzecz ubogich, na rozwój i konsolidację samego przedsiębiorstwa i na tworzenie struktur ruchu służących formowaniu „nowych ludzi” (Araujo 1996: 10).

Inną ideą ruchu Focolari jest „wspólnota dóbr materialnych i duchowych” . Każdy, według własnych możliwości, wnosi swój wkład w działania ruchu, korzysta zaś na równi z innymi, ze wszystkich dostępnych dóbr ruchu. Wspólnota dóbr materialnych i duchowych oznacza zatem inwestowanie na rzecz ruchu i udział w korzyściach pochodzących ze swoich i nie swoich inwestycji. Uczestnicy poświęcają ruchowi Focolare swój czas, oddając mu do dyspozycji swoje zdolności organizacyjne i artystyczne. Wspierają w ten sposób działalność charytatywną ruchu, organizują rekolekcje, festiwale i kongresy oraz twórczością artystyczną propagują wartości ruchu. Udział w tych przedsięwzięciach daje uczestnikom wiele psychologicznych i moralnych gratyfikacji płynących z samo- ekspresji, nawiązania nowych znaczących więzi, świadomości realizacji najwyż­

szych wartości moralnych oraz uczestnictwa we wspólnym sukcesie.

Gratyfikacje psychologiczne nie są ograniczone tylko do bezpośrednich uczestników danych działań. Publikacje ruchu tworzą świadomość uczestnictwa we wszelkich sukcesach ruchu i we wszystkich jego działaniach. Najważniej­

szym instrumentem tworzącym i podtrzymującym tę świadomość są „W iado­

mości collegamento” . Jest to przygotowywana co miesiąc przez specjalną agendę ruchu kaseta wideo relacjonująca bieżące przedsięwzięcia ruchu oraz inne jego sukcesy. „Wiadomości collegamento” i inne publikacje ruchu wpły­

wają na wysoką ocenę wartości ruchu w świadomości jego uczestników, przez co zachęcają do czynnego angażowania się w konkretne działania.

Wyrzeczenia

Zaangażowanie w wymiarze emocjonalnym dokonuje się poprzez mecha­

nizm wyrzeczenia i uwspólnotowienia. Wyrzeczenie oznacza porzucenie rywali­

zujących relacji pozagrupowych, a także ekskluzywnych, partnerskich związ­

ków wewnątrz grupy (Kanter 1972: 73).

Wyrzeczenie odnosi się w najwyższym stopniu do najbardziej zaangażowa­

nych członków, którymi są focolarini życia wspólnotowego. Wymaga się od nich, by poprzez ślub czystości wyrzekli się bardzo silnych emocjonalnie i w wysokim stopniu nagradzających więzi rodzinnych. Przebywanie we wspólnocie focolare wiąże się z osłabieniem więzi z rodzicami i z innymi osobami znaczącymi. Zapoczątkowane to jest już w okresie przygotowania do złożenia ślubów ubóstwa, posłuszeństwa i czystości, kiedy to nowicjusze przebywają przez dwa lata w „miasteczku” ruchu Loppiano we Włoszech lub M ontet w Szwajcarii. W tym okresie intensywnej formacji kilka razy zmieniają wspólnotę zamieszkania. Także potem, jako focolarini co jakiś czas przenoszą się do innego focolare, nierzadko poza granice rodzinnego kraju. Zmiany te

skłaniają do nawiązywania coraz to nowych więzi emocjonalnych z osobami z ruchu. Pozostali członkowie nie są zachęcani i zobowiązani do zrywania czy też ograniczania zewnętrznych kontaktów i lojalności. W prost przeciwnie, mają rozwijać te związki, ale zgodnie z „ideałem jedności” . Tym sposobem tracą one znaczenie interakcji konkurencyjnych, a przypisane im zostają cechy interakcji wewnętrznych.

„Jesteśmy z Anią zaręczeni od roku i zbliża się termin naszego ślubu. (...) Dwa pierwsze lata naszej znajomości były zresztą okresem, w którym zadawa­

łem sobie pytanie, czego Pan Bóg naprawdę chce ode mnie. (...) Zaproponowa­

łem Ani, żebyśmy może zawiesili kontakt listowny i spotykanie się na jaki czas, że chciałbym wszystko rozważyć w wewnętrznym spokoju, odkryć, czego Pan Bóg ode mnie pragnie, jaki jest Jego plan wobec mnie.

Prawie równocześnie otrzymałem propozycję wyjazdu na rok do Loppiano, włoskiego miasteczka Ruchu Focolari, aby odbyć szkołę formacyjną dla młodzieży. Bardzo ucieszyłem się z możliwości zrobienia doświadczenia, w któ­

rym odcinani wszystkie dotychczasowe przywiązania [podkreślenie moje P.P.\, sytuacje wiążące mnie w domu, na uczelni itd., a staram się żyć tylko dla Pana Boga przez 24 godziny na dobę, w jedności z wielu innymi osobami.

Gdy zobaczyliśmy się znowu (...) czułem, że nasza przyjaźń przetrwała, a nawet stała się piękniejsza. (...). Zrozumieliśmy, coś ważnego: że kontakt między nami pomaga nam w rozwoju duchowym, w zbliżeniu się do Pana Boga [podkreślenie moje P.P.] (...). Później poczuliśmy, że nasza przyjaźń przeradza się w miłość i stąd zrodziło się naturalne pytanie, czy naszym powołaniem nie jest małżeństwo. Odkrywaliśmy w naszym życiu prowadzenie Pana Boga i z chwili na chwilę mieliśmy większą pewność, że taki jest Jego plan wobec nas”

(Mateusz, 1995: 16-17).

Aktywne uczestnictwo w życiu ruchu może powodować także pewne ograniczenie kontaktów zewnętrznych, choćby z powodu zmniejszonej ilości czasu wolnego. Poza tym wzajemne zrozumienie oparte na wspólnie podzielanej perspektywie i osiągnięta głębia samootwarcia potęgują intensywność interakcji wewnątrz ruchu. Tylko nieliczne interakq'e zewnętrzne mogą z nimi konkurować.

Uwspólnotowienie

Uwspólnotowienie polega na wprowadzaniu członków w znaczące kontakty z całą grupą, tak że m ogą oni doświadczać jedności i rozwijać poczucie „M y”

(Kanter 1972: 73). Ruch Focolari zorganizowany jest w ten sposób, by każdy uczestnik, niezależnie od swojej roli w ruchu, nawiązywał bliskie stosunki z innymi członkami i posiadał świadomość braterstwa z wszystkimi focolarina- mi na całym świecie. Przynależność do ruchu dokonuje się przede wszystkim poprzez uczestnictwo w małej grupie-wspólnocie. Jej uczestnicy dzielą się swoimi, bardzo osobistymi przeżyciami, pomagają sobie wzajemnie, spędzają

MECHANIZM Y ZAANGAŻOWANIA DO RUCHU FOCOLARI 111

wspólnie czas wolny i nierzadko z czasem stają się przyjaciółmi. Wielu członków ruchu twierdzi, że doświadczenie bliskości w grupie, z którą się zetknęli, było zasadniczym motywem, który skłonił ich do kontynuowania uczestnictwa.

Szczególne przeżycie braterstwa i jedności określane jest w ruchu jako doświad­

czenie „obecności Jezusa we wspólnocie braci” . Ta interpretacja nadaje do­

świadczeniu mistyczny wymiar i najwyższe znaczenie. Przeżycie to często jest bardzo intensywne i posiada charakter ekstatyczny. Związane jest ono nie tylko z uczestnictwem w małych grupach, lecz zachodzi także w większych skupiskach np. na corocznych rekolekcjach, mariapołi, festach, kongresach itp. Uczestnicy tych zgromadzeń starają się poprzez okazywanie sobie miłości, życzliwości i pomocy sprawić, by „obecność Jezusa” wśród nich była doświadczana przez każdego. Przeżycie to jest wyrażane w formie świadectw i rozpowszechniane w ruchu. W ten sposób doświadczenia partykularne stają się powszechne.

Dzieje się to za pomocą druku i środków audiowizualnych. Zdarza się, że w tym celu stosuje się przekaz telewizyjny. Spektakularnym wydarzeniem był w 1993 roku fam ilyfest (rodzaj kongresu rodzin). Satelitarny przekaz telewizyjny połą­

czył zgromadzenia w Rzymie, Nowym Jorku, Younde w Kamerunie, Buenos Aires, Sao Paolo i Melbourne. Patrząc na ekrany telebimów ich uczestnicy mogli słuchać tych samych świadectw, wspólnie śpiewać i modlić się, doświadczając w ten sposób uczucia jedności mimo olbrzymiego oddalenia przestrzennego.

Poczucie przynależności do wielkiej wspólnoty wzmacniane jest także przez rytuał zwany „Time out” . „Podobnie jak to już było w czasie wojny w Zatoce Perskiej, wyznaczyliśmy sobie codzienne spotkanie: »time out«. Oznaczało to codziennie o godz. 12.00 przerwać na chwilę wszystkie nasze zajęcia, by ponad geograficznymi odległościami duchowo spotkać się i jako już zjednoczona część ludzkości prosić Boga o pokój dla wszystkich ludzi: dla Jugosławii, dla narodów byłego Związku Radzieckiego, dla Bliskiego Wschodu, dla całego świata. (...) I chcemy kontynuować »time out«, proponując go także wam wszystkim, tak długo, dopóki świat zjednoczony w pokoju nie stanie się rzeczywistością”

(Time-out 1992).

Czynnikiem wzmacniającym poczucie powszechnej jedności są śpiewane wspólnie piosenki skomponowane przez członków ruchu, których treść podkre­

śla piękno i najwyższe mistyczne znaczenie wspólnotowego życia. Słowa jednej z nich są następujące: „Gdy jesteś pośród nas * każdy krok oświeca mądrość

* w Ciebie przemienia nas, odnowieni się czujemy * Jak uczniów wszystkich nas

* ogarnia Twoje niebo z niebiańską muzyką. * Więc w Tobie chcemy zostać

* i w Tobie trwać, * z Tobą pośród nas” (Szafran, Wołącewicz 1993: 38).

Transfomacja tożsamości

W koncepcji Rosabeth K anter jednostka angażująca się w grupę inter- nalizuje także jej standardy moralne. Przyjęte wspólnotowe wartości i normy

moralne porządkują i nadają nowe, wyższe znaczenie jej życiu (Kanter 1972:

73). W efekcie dokonuje się przemiana jej tożsamości, co zauważają sami uczestnicy ruchu. „Osoba zmienia się od indywidualisty do człowieka żyjącego jednością. Może być jednak pytanie, czy ludzie nie stracą indywidualności?

Nasze doświadczenie jest wręcz przeciwne. Oni stracą indywidualizm, nato­

miast zyskają na indywidualności. Ponieważ indywidualność naszą (...) ułożył w nas sam Bóg i ona się rozwija się tym bardziej, im bardziej my żyjemy na wzór Bożego życia. (...) Jedność, która kwitnie życiem w miłości wzajemnej, rozwija jeszcze bardziej indywidualności i talenty” (wywiad nr 2).

Jednostka poddaje się grupowym procedurom transformującym. Dokonując oceny tożsamości, dekonstruuje swą poprzednią indywidualistyczną tożsamość, tworząc jednocześnie nową tożsamość wspólnotową. Grupa dostarcza jej nowych idei, wartości, wzorów i norm, za pomocą których jednostka sama lub z pomocą bardziej doświadczonych uczestników ruchu przeprowadza zabiegi transformują­

ce. Tożsamość ta uznawana jest za doskonalszą od starej, z tej racji, że oparta jest na wyższych transcendentnych zasadach, których depozytariuszem jest grupa.

Proces przemiany jaźni dokonuje się w ruchu Focolari w toku intensywnych interakcji. Szczególne znaczenie m ają interakcje w małych grupach oraz z tzw.

„odpowiedzialnymi” , którzy pełnią rolę duchowych przewodników. Tu głębia samootwarcia jest znacznie większa, co umożliwia bezpośrednią i zamierzoną ingerencję w tożsamość. Przyjęła ona instytucjonalną formę „narzędzi ducho­

wości wspólnotowej” (Lubich 1995: 6). Narzędzia zwane „komunia doświad­

czeń” i „godzina prawdy” grają największą rolę w przemianach tożsamości.

Umartwienie

Proces przemiany tożsamości wspierany jest przez mechanizmy umartwienia i transcendentalizacji. Umartwienie oznacza poddanie się kontroli społecznej i zniweczenie starej tożsamości (przynajmniej do pewnego stopnia) [Kanter 1972: 74].

Jednostka sama dokonuje samooceny i korekty swego sposobu myślenia i postępowania według standardów dostarczanych jej przez ruch. Nie jest jednak w stanie dostrzec wszystkich negatywnych przejawów swej starej indywidualistycznej tożsamości. „Godzina prawdy” m a pomóc uczestnikom ruchu dostrzec ukryte złe skłonności. Polega ona na poddaniu się krytyce innych uczestników grupy. U osób poddawanych krytyce z reguły włączają się mechanizmy obronne. W małej grupie ruchu krytyka sprawowana jest „w miłości” , co znacznie zmniejsza zagrożenia dla osoby krytykowanej. Sprzyja to wyłączaniu mechanizmów obronnych i poddaniu się krytyce. Jednostka do­

strzegając sens krytyki i dobrą wolę krytykujących, bez negatywnych konsek­

wencji może przystąpić do odrzucenia niewłaściwych wzorów zachowań. Jest to krok w kierunku większego konformizmu wobec norm i wartości grupy.

M ECHANIZMY ZAANGAŻOWANIA DO RUCHU FOCOLARI 113 Proces umartwienia, który prowadzi do „utraty siebie” , jednocześnie otwiera jednostkę na nowe linie działania. Podjęcie ich przez jednostkę owocuje w odkryciu nowej, „wyższej” egzystencji, na odnalezieniu siebie na nowo w czymś „wyższym i głębszym” (Kanter 1972: 74).

Transcendentalizacja

Odrzucenie starej tożsamości i stworzenie nowej umożliwia transcenden­

talizacja. Oznacza ona przeniesienie tożsamości jednostki na wyższy poziom, który wyznaczany jest przez życie wspólnotowe. Jest to proces, w czasie którego jednostka podporządkowuje się wyższemu, nadprzyrodzonemu znaczeniu, którego nośnikiem jest grupa (Kanter 1972: 113). Dokonuje się to m.in. w toku realizacji wzoru interakcji, który stanowi „komunia doświadczeń” . Następuje wtedy dzielenie się z innymi uczestnikami osobistymi przeżyciami i doświad­

czeniami związanymi z praktyczną realizacją ideałów ruchu, szczególnie zawar­

tymi w „Słowie Życia” . Tekst ten jest apelem do poddania się woli Bożej wyrażonej w Piśmie Świętym. Poprzez „Słowo Życia”, a także inne nośniki wartości i norm ruchu uczestnicy ruchu wzywani są do oceny swego po­

stępowania w świetle nowych standardów, mających najwyższą, nadprzyrodzo­

ną sankcję. Następstwem tej oceny jest rewizja swoich dotychczasowych postaw i oczyszczenie ich ze złych, egoistycznych elementów.

Uczestnicy spotkań podkreślają pozytywne efekty, które przyniosło im wypełnianie woli Bożej. Są nimi przede wszystkim wewnętrzna radość i pokój, mistyczne przeżycia jedności z Bogiem oraz harmonijne współżycie z bliźnimi. „ ...dowiedziałem się, że w domu toczy się swoista wojna, wciągająca wszystkich domowników, że zburzona została jedność, którą zawsze tak bardzo się cieszyliśmy (...).

Postanowiłem nawiązać jak najbardziej osobisty kontakt z każdym: z m a­

mą, z ojcem, z bratem, także po to, aby ich dokładnie wysłuchać i zrozumieć.

Dzięki temu mogłem wyrobić sobie zdanie o sytuacji, ale przede wszystkim kochać każdego konkretnie, pomagać mu, dać m u odczuć swoją bliskość. Było to bardzo wymagające, bo musiałem się właściwie troić, by temu sprostać.

Próbowałem nieść z każdym jego kłopoty, cieszyć się z jego radości (...).

Atmosfera w domu zaczęła się powoli zmieniać. Znowu wszyscy ze sobą normalnie rozmawiali, okazywali sobie pomoc. Byłem zmęczony, ale bardzo radosny, bo zdałem sobie sprawę, że wrócił do naszego domu ten najważniejszy Gość, Jezus, że radość i pokój, które odczuwamy, są Jego darem”2.

2 Świadectwo J. S. zamieszczone w „Słowie Ż yda” na listopad 1997, dodatku do „Nowego M iasta” , 1997, nr 6. Mimo że jest to świadectwo drukowane, to jednak jest tego samego typu, co świadectwa ustne, które słyszałem w czasie różnych spotkań ruchu. Wraz ze „Słowem Ż yda”

drukowane są świadectwa członków ruchu, ilustrujące realizację wezwania tam zawartego.

Świadectwa te są nadsyłane przez członków ruchu lub też rejestrowane w czasie spotkań ruchu, np.

Dzielenie się swoimi przeżyciami we wspólnocie potwierdza sens pod­

dania się wymaganiom woli Bożej i łączy tę wolę z zasadami i ideałami ruchu. Przyjmując sposoby postępowania stosowane w ruchu i wyrzekając się swoich starych indywidualistycznych zasad oceniania i postępowania, jednostka wchodzi we wspólnotę doświadczeń. Komunikowane doświadcze­

nia stają się wzorami dla kształtowania działań jednostki w świecie i do interpretacji wydarzeń, w których uczestniczy. Prawdziwość zasad i idei, które były komunikowane jednostce, zostaje potwierdzona przez jej do­

świadczenia analogiczne do tych, o których wcześniej słyszała w świade­

ctwach.

Podporządkowanie się grupie związane jest także z podporządkowaniem się charyzmatycznemu przywództwu. W przypadku ruchu Focolari jest to przy­

wództwo Chiary Lubich. Jej pozycja legitymizowana jest poprzez definiowa­

nie jej roli w ruchu i w Kościele jako opartej na nadzwyczajnych prerogaty­

wach udzielonych jej przez Boga. W ruchu istnieje silne przekonanie, że za jej pośrednictwem Bóg podarował Kościołowi nową duchowość, tak jak swego czasu podarował m u poprzez św. Franciszka duchowość ubóstwa, przez św.

Ignacego duchowość posłuszeństwa, a poprzez św. Teresę od Dzieciątka Jezus

„m ałą drogę” , czyli duchowość pokory (obserwacja 21.11.1995). Ruch nazywa swoją duchowość „duchowością jedności” i uznaje, że jest ona charyzmatem ruchu, czyli darem Boga, dla pożytku całego Kościoła. Jej propagowanie jest szczególnym zadaniem ruchu.

Ideologia ruchu Focolari, rozwijana przede wszystkim przez Chiarę Lubich, umieszcza ruch w wielkim cywilizacyjnym trendzie zmierzającym do powszech­

nej jedności i harmonii. Chiara dostrzega w świecie rozdartym wojnami i konfliktami interesów zmierzanie do jedności, które ujawniło się w naszych czasach między innymi przez ekumeniczne przesłanie Soboru Watykańskiego II, działalność jednoczącą międzynarodowych organizacji i środków komunika­

cji oraz paradoksalnie przez wielkie ideologie, które, choć podzieliły świat, to jednak świadczą o pragnieniu i dążeniu do jedności (Lubich 1989: 307). Ruch Focolari zamierza wpisać się w ten powszechny trend i być zalążkiem praw­

dziwej, powszechnej jedności. Każdy członek ruchu Focolari, niezależnie od tego jak mało znaczące są jego wysiłki, uzyskuje więc świadomość uczestnictwa w wielkim dziele o powszechnym znaczeniu. Uczestnictwo w nim nabiera jeszcze większego znaczenia poprzez wspomagającą obecność Jezusa, który, jak wierzą focolarini, pojawia się zgodnie ze swą obietnicą zapisaną w Ewangelii, gdy wierzący gromadzą się w jego imię w braterskiej miłości. Ta obecność Jezusa jest nie tylko przedmiotem wiary, ale przez to, że jest aktualnie doświadczana, staje się rzeczywistością. Egzystencja jednostki wpisana zostaje tym samym w porządek nadprzyrodzony.

mariapoli i potem spisywane.

M ECHANIZMY ZAANGAŻOWANIA DO RUCHU FOCOLARI 115

Dzięki powszechnemu, płynącemu z nadprzyrodzonych źródeł posłanni­

ctwu ruchu i przenikającej go mocy Jezusa, cały ruch nabiera cech charyz­

matycznych. Zjawisko to można przyrównać do opisywanej przez E. Shilsa (1965: 200, 202, 206) zinstytucjonalizowanej charyzmy przeniesionej z jednej osoby na organizację, nazwanej przez niego „zinstytucjonalizowaną bojaźnią”

(institutional awe). Dzięki temu ruch Focolari może zaspokoić potrzebę znacze­

nia oraz dostarczyć poczucia słuszności i nadzwyczajnej wagi swoich ideałów, zasad i norm.

Konkluzje

Ruch Focolari, będąc społecznością, której działalność opiera się na spontanicznym odzewie uczestników na apel konwersji i zmierza do zmiany społecznej, posiada konstytutywne cechy ruchu społecznego (Turner, Kilian 1972: 246). Przedstawione elementy organizacji oraz mechanizmy zaangażowa­

nia do ruchu ukazują go także jako mocno ustrukturalizowaną organizację konwersji. Wyłoniła się ona ze spontanicznych interakcji w wyniku instytu­

cjonalizacji i zmierza do zmiany tożsamości uczestników i ich odniesienia do rzeczywistości nadprzyrodzonej. Ten proces dokonuje się poprzez zaangażowa­

nie uczestników do ruchu. Polega on na odrywaniu jednostki od konkurencyj­

nych zaangażowań, przy jednoczesnym tworzeniu więzi z innymi uczestnikami i grupami w ramach ruchu. Odrywanie dokonuje się za pomocą psychospołecz­

nych mechanizmów ofiar, wyrzeczeń i umartwień. Tworzenie i podtrzymywanie więzi dokonuje się za pomocą mechanizmów inwestycji, uwspólnotowienia i transcendentalizacji.

Wysoki stopień zaangażowania wiąże się z radykalnymi przemianami tożsamości konwertyty. Konwertyta pozostając w interakcjach z grupą, we współpracy z „duchowymi przewodnikami” (konwerterami) dokonuje twór­

czego wysiłku przekształcenia swej tożsamości. Ruch dostarcza mu szeregu środków symbolicznych, przede wszystkim językowych, a także zestawu goto­

wych wzorów tożsamości i zaangażowania.

Badania ruchu Focolari są przyczynkiem do poznania mechanizmów zmiany społecznej zachodzącej we współczesnych społeczeństwach. On sam jest przejawem szerszego zjawiska rewitalizacji religii i jej powrotu do sfery publicznej. Wnosi w społeczeństwo religijne i komunitarystyczne wartości i style życia alternatywne wobec wartości liberalnych. Dostarcza religijnej motywacji i uzasadnień dla fundamentalnych politycznych, ekonomicznych i społecznych zmian. Czyni to korzystając z zaawansowanych technicznych i organizacyjnych narzędzi.

Literatura

Araujo, Vera. 1996. Ekonomia oparta na komunii dóbr. „Nowe M iasto”

nr 1: 9-11.

Casanova, Jose. 1994. Public Religions in the Modern World. Chicago: The University o f Chicago Press.

Czym jest Ruch Focolari. 1995. „Nowe M iasto” nr 1: 20.

Festinger, Leon i Merill Carlsmith. 1959. Cognitive Consequences o f Forced Compliance. „Journal of Abnormal and Social Psychology” vol. 58:

203-210.

Gallager, Jim. 1997. A Woman’s Work: Chiara Lubich. A Biografy o f the Focolare Movement and its Founder. Hyde Park, N.Y.: New City Press.

Gerlach, Luther P. i Virginia H. Hine. 1970. People, Power and Change.

Movements o f Social transformation. Indianapolis: Bobs-Merrill.

Hałas, Elżbieta. 1992. Konwersja. Perspektywa socjologiczna. Lublin: Norber- tinum.

K anter, Rosabeth M. 1972. Commitment and Community. Communes and Utopias in Sociological Perspective. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

Lubich, Chiara. 1986. Tylko Jedno. Katowice: Księgarnia św. Jacka.

Lubich, Chiara. 1989. Klucz do jedności. Katowice: Księgarnia św. Jacka.

Lubich, Chiara. 1995a. Przygoda Jedności. Z założycielką ruchu rozmawia Franka Zambonini. Kraków: WAM.

Lubich, Chiara. 1995b. Twierdza zewnętrzna. „Nowe M iasto” nr 2: 6-7.

Mateusz. 1995. Nie byliśmy „zakochani”. „Nowe M iasto” nr 3: 16-17.

M cAdam, Doug, John D. M cCarthy i M ayer N. Zald. 1989. Social Movements.

W: N.J. Smelser (red.) Handbook o f Sociology. Newbury Park: Sage Publications, s. 695-737.

Robertson, Edwin. 1978. Chiara. Irland: Christian Journals Limited.

Shils, Edward. 1965. Charisma, Order, and Status. „American Sociological Review” vol. 30, s. 199-213.

Skraba, Teresa. 1998. Wyższa szkoła. „Nowe M iasto” nr 1: 25-26.

Szafran, Iw ona i Mateusz Wołącewicz (red.) 1993. Skąd ta radość. Piosenki Ruchu Focolari. Kraków-Lublin.

Time-out. 1992. „M ariapoli” (biuletyn ruchu Focolari) nr 1: 15.

Turner, Ralph i Lewis M. Kilian. 1972. Collective Behavior. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall.

Wach, Joachim. 1961. Socjologia religii. Przeł. Z. Poniatowski, В. Wolniewicz.

Warszawa: Książka i Wiedza.

Zabłocki, Benjamin. D. 1971. The Joyful Community. An Account o f the Bruderhof a Communal Movement Now in its Third Generation. Baltimore, M aryland: Penguin Books Inc.

M ECHANIZMY ZAANGAŻOWANIA DO RUCHU FOCOLARI 117 Zald, Mayer N. i John D. McCarthy. 1987. Religious Groups as Crucibles o f

Social Movements. W: M .N. Zald, J.D. M cCarthy (red.) Social Movements in an Organizational Society. Collected Essays. New Brunswick: Transaction Books, s. 67-95.

Mechanisms of engagement into Focolari movement Summary

This is an analysis of Focolari movement which has been developing within the Catholic Church since 1943. It totals above 2 millions members - in Poland 12 thousands.

Focolari aims at mobilization of its members to carry out a radical social change which is referred to building of ideal of the “united world” . This analysis is designed to identify organizational patterns of interaction which used to built and maintain engagement of members of the movement. In doing this I apply theory of engagement by Rosabeth Mass Kanter. Data come from research carried out for three years by means of participant observation, in-depth interviews with the Focolari members and analysis of documents of the movement. On this base, the leadership, organizational structure, recruitment, and main communication channels in Focolari are displayed here. Next, I identify types of engagement in Focolari -i.e. instrumental, emotional and moral - and structured patterns of interaction which consist of: victims and investments, renoun­

cement and community making, mortification and transcendentalization.

Key words: engagement, conversion, identity, social movements, new religious movements.

М еханизм деятельного участия относительно движения Фоколяри Резюме

Предмет статьи - развивающееся с 1943 года в рамках католической церви движение Фоколари, охватывающее свыше 2 млн. лиц, в том числе 12 тыс.

в Польше. Движение мобилизирует участников относительно деятельности в пользу социального изменения, определяемого как постройка идеала

„объединенного мира” . Анализ движения направлен на идентификацию организационных образцов взаимосвязей, строящих и поддерживающих деятельное участие членов, необходимое для реализации целей движения. С этой целью используется теоретическая концепция деятельного участия Розабет Мосс Кантер. Данные получены на протяжении трех лет с помощью полевых исследований и метода присутствующего наблюдения. Показаны в общих чертах руководство, организационная структура, главные коммуникационные каналы в рамках движения Фоколари. Идентифицируются выступающие в движении типы деятельного участия: инструментальный, эмоциональный и моральный, а также образцы взаимодействия, составляющие механизмы, формирующие и поддерживающие участие членов: жертвы и инвестиции, самопожертвование, сообщественный характер и трансцендентность.