View of Polskie prawosławie w internecie (według stanu na rok 2007)

WITOLD KOABUK*

POLSKIE PRAWOSAAWIE W INTERNECIE

(WEDAUG STANU NA ROK 2007)

PrawosKawie, sKabo zauwaane we wspóKczesnej Polsce, ma dKug , bo licz c okoKo sze!ciu i póK stulecia, tradycj" obecno!ci, czy to w ramach pa#stwowo!ci polskiej, czy te tylko na ziemiach polskich, uzalenionych w pewnych okresach od zaborców b d$ okupantów. WK czenie Rusi Halickiej do pa#stwa polskiego w poKowie XIV w. miaKo trwale zainicjowa%, na najszerzej rozumianym pograni-czu polsko-wschodniosKowia#skim, koegzystencj" !wiata Kaci#sko-polskiego z prawosKawno-ruskim. Na przestrzeni wielu wieków relacje polsko-katolickie z jednej strony i prawosKawno-ruskie z drugiej ksztaKtowaKy si" w sposób bardzo zrónicowany. Stosunkowo niewielka spoKeczno!% prawosKawna w katolickiej Polsce Kazimierza Wielkiego nie doznawaKa przeszkód w swobodnym praktyko-waniu swej wiary1. Tak te byKo i w monarchii jagiello#skiej, gdy pa#stwo to, obejmuj ce ponad milion km2, w okoKo 40% zamieszkiwali wyznawcy prawo-sKawia2. Bardzo zmieniKo si" poKoenie Cerkwi prawosKawnej w Polsce od ko#ca XVI w., najpierw po politycznej unii lubelskiej, a pó$niej po cerkiewno-ko!cielnej unii rzymsko-brzeskiej. Niezbyt silnie, ale jednak stale preferowany katolicyzm, przy ogólnej, wynikaj cej z bardzo zrónicowanych przyczyn sKa-bo!ci prawosKawia, spowodowaK marginalizowanie Cerkwi ortodoksyjnej. Proces ten trwaK przez caKy wiek XVII i znaczn cz"!% XVIII. W rezultacie, tu przed pierwszym rozbiorem Rzeczypospolitej, byKa tu zaledwie 1 eparchia prawo-sKawna, nieco ponad 200 prawosKawnych parafii i nie wi"cej ni %wier% miliona

DR HAB. WITOLD KOLBUK, prof. nadzw. KUL– kierownik Katedry Kultury Bizanty#sko-SKowia#skiej w Instytucie Filologii Bizanty#sko-SKowia#skiej KUL; adres do korespondencji: ul. Ba!niowa 9/16, 20-802 Lublin; e-mail: witstako@kul.lublin.pl

1

J. W y r o z u m s k i, Kazimierz Wielki, WrocKaw 1986, s. 99-101. 2

L. B i e # k o w s k i, Organizacja Kocio1a Wschodniego w Polsce, w: Koció1 w Polsce. Wiek

XVI-XVIII, red. J. KKoczowski, Kraków 1969, s. 788-837; J. K K o c z o w s k i, M1odsza Europa.

Europa rodkowo-Wschodnia w kr!gu cywilizacji chrzecija"skiej redniowiecza, Warszawa 1998,

wiernych, którzy stanowili nieco ponad 2% wszystkich mieszka#ców3. Po rozbiorach carska Rosja na opanowanych ziemiach konsekwentnie nawracaKa unitów na prawosKawie i nasycaKa nawet tzw. etniczne ziemie polskie obecno!ci prawosKawia (struktury organizacyjne, !wi tynie, duchowie#stwo4). Restytuo-wane w latach 1918-1921 pa#stwo polskie w swoich nowych granicach znów miaKo okoKo 10% prawosKawnych, liczne duchowie#stwo (zapewne okoKo 2 tys.5) i poka$n liczb" obiektów sakralnych (okoKo 2,5 tys.). Polskie do!wiadczenia po latach zaborów zaowocowaKy wyra$n niech"ci spoKecze#stwa do prawosKawia postrzeganego jako filar caratu, co przekKadaKo si" na nieprzychyln Cerkwi pra-wosKawnej polityk" wKadz pa#stwowych, aczkolwiek nie byKo z ich strony zdecy-dowanej wrogo!ci wobec tego wyznania6. W latach II wojny !wiatowej Niemcy, i w mniejszym stopniu Sowieci, w ramach korzystnego dla siebie skKócania Pola-ków (przewanie Kaci#skich katoliPola-ków) z Ukrai#cami i BiaKorusinami (prze-wanie prawosKawnych), starali si" równie oddziaKywa% na sprawy wyznaniowe przez wzgl"dne preferowanie prawosKawia na ziemiach polskich i pogranicz-nych7. W nowej rzeczywisto!ci PRL, z jej nowymi granicami, znalazKo si" ju nie wi"cej ni póK miliona prawosKawnych, którzy w dodatku poddani zostali deportacjom, przesiedleniom, a z czasem post"puj cej asymilacji ze spoKecze#-stwem polskim, czy to na gruncie religijnym, czy poprzez programow ateizacj"8. Cerkiew prawosKawna w PRL byKa przez wKadze komunistyczne traktowana instrumentalnie, dyskryminowana materialnie, postrzegana jako relikt przeszKo!ci. Dopiero od czasów stanu wojennego dogorywaj cy system komunistyczny, ratu-j c si" przed zapa!ci i szukaratu-j c ratu-jakiegokolwiek poparcia, przyzwoliK na popraw" kondycji materialnej i prowadzenie aktywniejszej dziaKalno!ci przez ni sam 9. PeKn swobod" swojego rozwoju Cerkiew prawosKawna otrzymaKa dopiero od 1989 r. i czynnie t" wolno!% stara si" zagospodarowa%. Ale skutki niedawnej i dawniejszej przeszKo!ci ci  dzi! bardzo mocno na sytuacji prawosKawia we wspóKczesnej Polsce.

3

W. K o K b u k, Kocio1y wschodnie w Rzeczypospolitej oko1o 1772 roku, Lublin 1998, s. 65-71.

4

T e n  e, Polityka ekspansji rosyjskiej Cerkwi prawos1awnej na ziemiach dawnej

Rzeczy-pospolitej w XIX w., „Czasy Nowoytne” 7 (1999), s. 57-74. 5

A. M i r o n o w i c z, Koció1 prawos1awny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, BiaKystok 2005, s. 99-101.

6

H. E. W y c z a w s k i, Cerkiew prawos1awna w II Rzeczypospolitej, w: Koció1 w II

Rzeczy-pospolitej, red. S. Wilk i Z. Zieli#ski, Lublin 1981, s. 166-174. 7

A. M i r o n o w i c z, Koció1 prawos1awny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, s. 199-228.

8

K. U r b a n, Koció1 prawos1awny w Polsce 1945-1970, Kraków 1996. 9

Lustrzanym odbiciem wyra$nej poprawy sytuacji prawosKawia w tym czasie jest porów-nawcza analiza tre!ci prawosKawnego periodyku prasowego „Wiadomo!ci Polskiego Autokefa-licznego Ko!cioKa PrawosKawnego” z lat 70. i 80.

W chwili obecnej (rok 2007) Cerkiew prawosKawna w Polsce ma zaledwie okoKo %wier% miliona (moe nieco wi"cej) wiernych, co nie jest nawet maK liczb , ale stanowi tylko nieco ponad 0,5% ogóKu mieszka#ców Polski. Skupieni w okoKo 80% na !rodkowym Podlasiu (tzw. poKudniowa BiaKostocczyzna) sta-nowi tu jeszcze wyra$nie rozpoznawaln wspólnot" wiernych. Pozostali, roz-siani na terytorium niemal caKej Polski jako diaspora, s prawie niezauwaani, b d$ postrzegani jako swoista osobliwo!%. PrawosKawie na tle powszechnej przynaleno!ci mieszka#ców ronych regionów Polski do Ko!cioKa katolickiego (90-95%) jest wymieniane jako jedna z licznych niewielkich wspólnot religijnych i to dzi!, wobec duej ekspansji &wiadków Jehowy, wcale nie najznaczniejsza. Imponuj co rozbudowane struktury – a sze!% diecezji z dziewi"cioma bisku-pami, ponad 250 parafii z okoKo 260 duchownymi, rozbudowany ordynariat woj-skowy, placówki o!wiatowe rónego szczebla, nowe formy pobudzania ycia reli-gijnego (pielgrzymki, kanonizacje, wprowadzenie j"zyka polskiego w komuni-kowaniu si", liczne wydawnictwa, bractwa, domy opieki) powstrzymaKy dalszy regres prawosKawia, jaki byK zauwaany przez wiele dziesi"cioleci. Jednak szczupKa w sumie liczba wiernych, laicyzacja ycia, migracje, dalsza asymilacja przez przewaaj cy element polski i katolicki oraz penetracja wyzna# neopro-testanckich powoduj utrzymywanie si" tendencji spadkowej, je!li chodzi o liczb" wyznawców prawosKawia w Polsce. Dla ogóKu mieszka#ców Polski prawosKawie jest reliktem, niezbyt ju zreszt znanej, historii.

W tak zarysowanym kontek!cie burzliwej przeszKo!ci i uwarunkowa# wspóK-czesnych jednym z bardzo wanych elementów podtrzymywania prawosKawia na polskiej mapie wyznaniowej staK si" internet. Od kilkunastu lat !wiatowa sie% internetowa ma trudne do przecenienia i powszechnie znane walory komuniko-wania si" jednostek, spoKeczno!ci, narodów. Nieograniczone wr"cz moliwo!ci daje internet w poznawaniu kultur – wKasnej i obcych. SKuy umacnianiu wi"zi wspólnotowych, take tych religijnych. ZwKaszcza tam, gdzie wi"zi te osKabKy, gdy wierni cz"sto yj w diasporze, maj rozliczne, wynikaj ce z najróniejszych przyczyn problemy z ich podtrzymywaniem, brakuje im $ródeK wiedzy o wKasnej tosamo!ci historyczno-kulturalnej i wiedzy teologicznej, gdy permanentnie wyst"puj trudno!ci w wypeKnianiu praktyk religijnych. Jedynym, stale aktuali-zowanym $ródKem wiedzy o yciu wspólnoty religijnej, do której przynaleno!ci si" poczuwaj , moe by% internet. Ale take moliwo!ci uzupeKniania wiedzy teologicznej, jakie daje internet, coraz bardziej si" rozszerzaj wraz ze wzrostem zasobów internetowych. PogK"bianie tej wiedzy i nawet pewnego rodzaju zKu-dzenie aktywnego i intensywnego uczestnictwa w yciu wspólnot religijnych daje czytanie aktualnych informacji, dKuszych tekstów popularnonaukowych, ogl -danie fotografii i filmów, sKuchanie wykKadów i !piewów religijnych, uczest-nictwo w dyskusjach na forach i czatach internetowych. W zasadzie tylko dwa czynniki mog ogranicza% wpKyw internetu na pogK"bianie z jego pomoc wi"zi

wspólnotowych – skala aktywno!ci internautów i skala zaangaowania twórców (czy raczej redakcji) stron internetowych.

Przegl daj c zasoby internetowe pod k tem wyst"powania „polskiego prawo-sKawia”, bez trudu stwierdzamy tam jego widoczn obecno!%, bardzo znacz c pod wzgl"dem wielo!ci stron internetowych. Oczywi!cie naley pami"ta% o jego wspomnianych, stosunkowo dzi! skromnych rozmiarach, je!li chodzi o liczebno!% wiernych Cerkwi prawosKawnej w Polsce. Porównuj c liczb" stron internetowych Ko!cioKa rzymskokatolickiego, tak przecie dominuj cego w Polsce, a cz"sto wielko!% i zawarto!% tych zasobów, z odpowiednimi wielko!ciami Cerkwi prawosKawnej, mona doj!% do zKudnego wniosku, e dystans ilo!ciowy mi"dzy tymi wyznaniami jest nie tak znów duy. ZKudzenie to wynika ze znacznego zrónicowania stopnia zainteresowania internetem w!ród instytucji i wiernych Ko!cioKa katolickiego, gdzie rola internetu generalnie jest jeszcze nie tak wielka. W polskim prawosKawiu internet ma duo wi"ksze znaczenie i st d ju od kilku lat, mona przyj %, e od samego pocz tku XXI w., wraz z udoskonaleniami tech-nicznymi nast piKa swoista ofensywa prawosKawia. Wzrasta równie gwaKtownie liczba stron internetowych zwi"kszaj cych sw zawarto!%, jak te liczba odwie-dzin poszczególnych witryn. Trzeba te podkre!li% wyj tkowo wysokie walory graficzne tych stron, przyci gaj ce potencjalnych go!ci. Zarazem standardy tech-niczne, obliczone na komputery przeci"tnej mocy, nie stwarzaj niepotrzebnych barier dost"pu b d$ zniech"cenia jako!ci obrazu.

W!ród blisko stu witryn internetowych „polskiego” prawosKawia najbardziej znacz ce, najbardziej rozbudowane i najbardziej prestiowe s dwie: www.ortho dox.pl i www.cerkiew.pl. Ta pierwsza to Oficjalna Strona Polskiego Autokefa-licznego Ko!cioKa PrawosKawnego, a druga nosi nazw" PrawosKawny Serwis Internetowy i jest, mona to tak okre!li%, nieoficjaln witryn Cerkwi prawo-sKawnej, za której zawarto!% wKadze Cerkwi nie odpowiadaj , aczkolwiek nie-w tplinie-wie znajduje si" ona pod ich nadzorem. Strona nie-wnie-wnie-w.orthodox.pl, redago-wana take po cz"!ci w wersji angloj"zycznej, skKada si" z kilku dziaKów („Aktualno!ci”, „Monastery”, „Uczelnie”, „Administracja”, „Referaty” i „Dobro-czynno!%”), a jest z ni powi zana, uruchomiona od niedawna, elektroniczna wersja prasowego organu Cerkwi, czyli „Wiadomo!ci Autokefalicznego Ko!cioKa PrawosKawnego”. Wi"kszo!% z tych dziaKów zawiera przede wszystkim stosowne dane teleadresowe instytucji cerkiewnych (parafie, monastery, placówki o!wia-towe i dobroczynne). Archiwizowany od 2003 r. dziaK „Aktualno!ci” stanowi swoisty zapis funkcjonowania prawosKawia. Mieszcz si" tu listy pasterskie metropolity, komunikaty, apele, opisy doniosKych cerkiewnych uroczysto!ci, niekiedy biogramy zasKuonych duchownych, rónego typu informacje o bie- cym bie-yciu cerkiewnym. Zdecydowanie przewabie-a tu j"zyk polski, a spora-dycznie pojawia si" j"zyk rosyjski, ukrai#ski czy biaKoruski. Do bardziej rozbu-dowanych dziaKów nale te, które dotycz monasterów prawosKawnych w Polsce

i dziaK „Referaty”, zawieraj cy aktualnie artykuKy popularnonaukowe, ale z ambi-cjami i na poziomie naukowym. DziaK „Monastery”, oprócz szczegóKowych da-nych teleadresowych i informacji bie cych, mie!ci take obszerne teksty o hi-storii sze!ciu spo!ród siedmiu istniej cych klasztorów. Wymowa tych tekstów, co zrozumiaKe, przygotowana jest w duchu prawosKawnym, ale bez szczególnego zacietrzewienia, o co nie trudno przy skomplikowanych dziejach prawosKawia w Polsce. Nawet trudne momenty zostaKy tu przedstawione stosunkowo pow-!ci gliwie, co nie znaczy, e w peKni obiektywnie. PrzykKadem moe tu by% fragment tekstu o klasztorze w JabKecznej:

„W drugiej poKowie XIX wieku unici z Podlasia zacz"li masowo wraca% do wyznania przodków. Monaster nie wK czaK si" bezpo!rednio w ten proces, jednak samym istnieniem i yciem liturgicznym dawaK !wiadectwo PrawosKawiu i sprzy-jaK powrotowi do prawdziwej wiary”.

Jak wygl daK „powrót” unitów na Podlasiu do prawosKawia, wiemy a nadto dobrze, na podstawie jake licznych $ródeK i prac naukowych10, a sam monaster w JabKecznej, który przetrwaK wszystkie rzekome represje w czasach dawnej Rzeczypospolitej, byK od chwili stKumienia powstania listopadowego silnie wspie-rany przez carat i odgrywaK okre!lon , aczkolwiek dyskretn , rol" w jego pla-nach111. Podobne niedomówienia znajdujemy w opisie bardzo osobliwych oko-liczno!ci powstawania, przed dwudziestu laty, monasteru w Ujkowicach koKo Przemy!la i w jego dalszych dziejach. DziaK „Referaty” zawiera aktualnie dziesi"% obszernych artykuKów, z których sze!% jest autorstwa ks. dra Henryka Paproc-kiego, wybitnego znawcy prawosKawia, a dotycz one bardzo wakich kwestii teologicznych – wspóKczesnych i historycznych12. Autorem dwóch artykuKów z tej samej dziedziny jest równie znany teolog i kanonista ks. archimandryta dr Pais-jusz (Martyniuk13), jednego – metropolita Sawa (Hrycuniak14), który przedstawiK oficjaln wykKadni" stosunku prawosKawia do problemu aborcji. Jest tu te zamieszczony jeden tekst autorstwa prof. MirosKawy Papierzy#skiej-Turek. ZatytuKowany Polityka pa"stwa wobec Kocio1a Prawos1awnego w okresie II

Rzeczypospolitej jest swoist osobliwo!ci . Publikacje M. Papierzy#skiej-Turek, wydane w czasach PRL, cho% pisane w okre!lonym klimacie epoki, stanowi

10

Szczególnego rodzaju $ródKem i zarazem opracowaniem jest na przykKad publikacja J. P. Bojarskiego Czasy Nerona w XIX wieku pod rz#dem moskiewskim, czyli ostatnie chwile Unii

w dyecezyi che1mskiej. Fakta zebrane przez kap1anów unickich i naocznych wiadków (Lwów

1878). 11

K. L e ! n i e w s k i, Monaster wi!tego Onufrego w Jab1ecznej, JabKeczna 1995. 12

Oto ich tytuKy: Diakonisy, Dogmat Niepokalanego Pocz!cia i prawos1awny punkt widzenia,

Dziewica Maria w Koranie, Eucharystia i inne sakramenty, Problemy bioetyki, Rola ewangelii w liturgii.

13 _{Duchowo$ Wschodu, Z dyscypliny kocielnej.} 14

znacz ce osi gni"cia naukowe, a uznanie zdobyKa sobie zwKaszcza jej obszerna praca o niektórych aspektach dziejów Cerkwi prawosKawnej w Polsce mi"dzy-wojennej15. W swoich pracach M. Papierzy#ska-Turek staraKa si", w sposób wy-waony, na ile to byKo moliwe, przedstawi% m.in. sytuacj" prawosKawia w resty-tuowanym w 1918 r. pa#stwie polskim. W zupeKnie innym, zdecydowanie maKo wiarygodnym stylu, przygotowany zostaK wspomniany tekst zamieszczony w www.orthodox.pl. Jego wymowa sugeruje wielk nieprzychylno!% ówczesnych polskich wKadz pa#stwowych wzgl"dem prawosKawia, a niemal kady fragment tekstu mona kwestionowa%. Poniewa ten bardzo dyskusyjny tekst zamieszczony jest na oficjalnych stronach Cerkwi prawosKawnej w Polsce, mona przyj %, e jest to oficjalna ocena uwarunkowa# funkcjonowania prawosKawia w Drugiej Rzeczypospolitej, wystawiona przez wspóKcze!nie zarz dzaj cych polskim pra-wosKawiem, tyle e zdecydowanie kontrowersyjna czy wr"cz nieprawdziwa166.

Niew tpliwie najbogatsz , je!li chodzi o zawarto!%, najlepiej dostosowan do potrzeb osób zainteresowanych prawosKawiem, jak i samych prawosKawnych, naj-efektowniejsz graficznie i ogólnie najlepsz prawosKawn witryn jest www. cerkiew.pl, czyli PrawosKawny Serwis Internetowy. Jego zasoby, zastosowane rozwi zania techniczne i komunikatywno!% przewyszaj osi gni"ciami nie tylko wszystkie witryny internetowe polskiego prawosKawia, ale ma on podobne lub bardzo zblione walory do najlepszych witryn Ko!cioKa rzymskokatolickiego w Polsce. Liczne grono bardzo mKodych redaktorów solidnie zaznajomionych z wiedz o historii prawosKawia, jego teologii, ze znajomo!ci socjologii, wschod-niosKowia#skich j"zyków, z duym zasobem wiedzy informatycznej, bardzo dobrze, ju od kilku lat, radzi sobie z utrzymaniem swej witryny internetowej na wysokim poziomie. Sprzyja temu brak !cisKych ogranicze# ze strony cerkiewnych czynników oficjalnych (serwis jest nieoficjalny). Na bie co aktualizowane infor-macje, ustawiczne wprowadzanie nowych elementów i staranno!% edytorska czyni z www.cerkiew.pl najlepsz wizytówk" polskiego prawosKawia. Kilka-na!cie wyodr"bnionych dziaKów zawiera nie tylko szczegóKowe dane teleadre-sowe, ale przede wszystkim wielk ilo!% tekstów i fotografii, przy czym tak jedne, jak i drugie przygotowane s na bardzo wysokim poziomie. W dziale „Aktual-no!ci” niemal kadego dnia dodawanych jest kilka (od 2 do 5) zwi"$le, acz nie skrótowo, przedstawionych informacji o bie cym yciu cerkiewno-religijnym

15

Mi!dzy tradycj# a rzeczywistoci#. Pa"stwo wobec prawos1awia 1918-1939, Warsza-wa 1989.

16

Kwintesencj wywodów M. Papierzy#skiej-Turek o rzekomym prze!ladowaniu prawosKawia w II RP jest jedno z ko#cowych zda# wspomnianego tekstu: „Polityka wyznaniowa wKadz II Rzeczypospolitej przyniosKa Ko!cioKowi PrawosKawnemu ogromne straty, ale nie zniszczyKa go”. Brzmi to nieomal prowokacyjnie, bowiem w adnym razie celem ówczesnych polskich polityków nie byKo zniszczenie prawosKawia czy zniewolenie w stylu carskim czy komunistycznym, ale dosto-sowanie do form ówczesnej pa#stwowo!ci polskiej i nic ponad to.

w Polsce i na !wiecie. Informacje te, archiwizowane od kilku lat, pozwalaj na !ledzenie wszystkich zjawisk zwi zanych z prawosKawiem w Polsce i poza ni (mona tu dodawa% wKasne komentarze korygowane przez moderatora). DziaK „Kalendarium” to nie tylko kalendarz prawosKawny, ale przede wszystkim wielka, obejmuj ca kilkaset ywotów !wi"tych, hagiografia prawosKawna, bardzo staran-nie przygotowana i w kadym przypadku stosunkowo obszerna. Imponuj co przedstawia si" dziaK „Struktura Cerkwi”. Tu zamieszczono wysokiej jako!ci fo-tografie wi"kszo!ci !wi ty# prawosKawnych w Polsce, informacje teleadresowe, bie ce komunikaty parafialne, bardzo cz"sto obszerne teksty o historii poszcze-gólnych parafii. Podobnie jest w dziaKach „Monastery”, „Dobroczynno!%”, „Szkolnictwo”. Podstawow , ale i niekiedy pogK"bion wiedz" teologiczn mona uzyska% w dziale „O prawosKawiu”, wiedz" o aktualnej kondycji prawosKawia poza Polsk w dziale „PrawosKawni w !wiecie”. Komunikowanie si" z wyznaw-cami i sympatykami prawosKawia zapewniaj dziaKy „Forum”, „Czat” i „Pytania i odpowiedzi”. Informacji o publikacjach z problematyk prawosKawn mona szuka% w dziale „Biblioteka”, a nabywa% ksi ki, dewocjonalia, sprz"ty litur-giczne i wyposaenie cerkwi za pomoc dziaKu „Sklep”, funkcjonuj cego bardzo profesjonalnie, czego wielokrotnie do!wiadczyK pisz cy te sKowa. Ale bodaj naj-cenniejszym osi gni"ciem www.cerkiew.pl jest dziaK „Media”. Poprzez niego uzyskujemy dost"p do ci gle wzbogacanej filmoteki (pliki video z polskim pra-wosKawiem), do plików ze !piewami cerkiewnymi, wykKadami o yciu cerkiewno-religijnym, tekstów publikacji popularnych i naukowych, elektronicznej wersji (od 2003 r. archiwizowanych) miesi"cznika „Przegl d PrawosKawny”.

Mimo e serwis www.cerkiew.pl redagowany jest z punktu widzenia pra-wosKawnego, co jak najbardziej naturalne, jednak zwraca uwag" fakt, e w jego redagowaniu uczestnicz ludzie bardzo mKodzi, a co za tym idzie, bardziej otwarci na !wiat i inne konfesje. St d zamieszczane tu wszelkiego rodzaju teksty nie maj raczej charakteru konfrontacyjnego, i to nie tylko na polu historii, dotyczy to take teologii. Uruchomienie tej witryny w takim ksztaKcie, cho% trudno to precy-zyjnie okre!li%, pobudziKo na pewno jak ! cz"!% mKodszego pokolenia w!ród pra-wosKawnych, do oywienia swych zwi zków z wyznaniem rodziców i przodków, a wyznawców innych religii dobrze zaznajamia z ortodoksj , przynajmniej na polskim gruncie. Zdecydowane przej!cie na j"zyk polski zach"ca do liczniejszego odwiedzania tej witryny, przy uwzgl"dnieniu zmniejszonego w ostatnich kilku-nastu latach zainteresowania nauk j"zyków wschodniosKowia#skich. Te wyst"-puj tu niemal w formie szcz tkowej. Swoist ironi historii jest wi"c to, e przedwojenne postulaty cz"!ciowej polonizacji prawosKawia, wychodz ce z kr"-gów polskich, byKy traktowane jako zamach na tradycj" prawosKawn 17. Dzi! prawosKawie, chc c si" ratowa% przed zanikiem, samo narzuca sobie polonizacj",

17

mimo e j"zyki wschodniosKowia#skie wydaj si" w yciu prawosKawia bardziej naturalne.

Spo!ród sze!ciu diecezji prawosKawnych trzy maj wKasne witryny inter-netowe. Nie ma ich diecezja Kódzko-pozna#ska, licz ca zaledwie 9 parafii i K cznie nie wi"cej ni póK tysi ca wiernych, diecezja wrocKawsko-szczeci#ska z do!% znaczn liczb parafii, ale zapewne ledwo dzi! z kilkunastoma tysi cami wiernych, a diecezja warszawsko-bielska wykorzystuje oficjaln stron" www. orthodox.pl. Strony internetowe diecezji biaKostocko-gda#skiej18 i przemysko-no-wos deckiej19, cho% przygotowane s ze znacznym zaangaowaniem swych twór-ców, prezentuj si" stosunkowo skromnie. Bardzo szczupKa diaspora prawosKawna na Podkarpaciu (diecezja przemysko-nowos decka) i w wi"kszo!ci skKadaj ca si" z rozlegKych terenów dawnych Prus Wschodnich póKnocno-zachodnia cz"!% diecezji biaKostocko-gda#skiej, zamieszkana przez bardzo zdezintegrowan i za-nikaj c wspólnot" prawosKawn , mogKyby, dzi"ki intensywnemu wykorzystaniu internetu próbowa% przynajmniej utrzyma% swój stan posiadania. Jedyn wielk zalet obu tych witryn s dwie obce wersje j"zykowe – angielska i rosyjska. Znacznie wi"cej z internetowych stron prawosKawnej diecezji biaKostocko--gda#skiej moemy dowiedzie% si" o prawosKawiu w BiaKymstoku i jego bli-szych i dalbli-szych okolicach. ZupeKnie inaczej prezentuj si" strony internetowe prawosKawnej diecezji lubelsko-cheKmskiej. Ta niezbyt rozlegKa terytorialnie eparchia, skupiaj ca wedle najbardziej optymistycznych ocen okoKo 10 tysi"cy wiernych, dysponuje najbardziej rozbudowanymi, po www.cerkiew.pl i www. orthodox.pl, stronami pod adresem www.lublin.cerkiew.pl. Zawarto!% tej witryny zwraca uwag" dwiema cechami – swym bogactwem i znaczn agresywno!ci za-mieszczanych tu materiaKów. Jedno K czy si" z drugim. OkoKo tysi ca lat obec-no!ci chrze!cija#stwa wschodniego na tzw. Nadbuu (Ziemia CheKmska, poKud-niowe Podlasie) to, w wi"kszo!ci dla tych ziem, czas mniej lub bardziej inten-sywnej konfrontacji katolicyzmu i prawosKawia20. Liczne jeszcze w pocz tkach XX wieku rzesze wyznawców prawosKawia21, w rezultacie rónych zmian politycznych, ulegKy w ci gu nast"pnych kilkudziesi"ciu lat gwaKtownemu stop-nieniu. Od poKowy XX w. nieliczni wierni Ko!cioKa wschodniego yj tu w zu-peKnym rozproszeniu, z tendencj do niemal caKkowitego zaniku. Erygowana

Zob. m.in.: J. L e w a n d o w s k i, Na pograniczu. Polityka w1adz pa"stwowych wobec

unitów Podlasia i Che1mszczyzny 1772-1875, Lublin 1996; '. (. ) * + , - . / 0, %&'()*+,- ./)*

0)1&2034)+04 )/5*67 ./)*+&8& 9,6/:*-, 1. '2+234536 1887; E. B a # k o w s k i, Ru Che1mska od czasu rozbioru Polski, Lwów 1887.

21

W 1912 r. na terenie prawosKawnej diecezji cheKmskiej (gKównie ziemie nadbua#skie) byKo wtedy 290 097 prawosKawnych (;&'<7= >2,?&)',?<7= 6&8&)'&?)+0= @<A0+'&>45034)+0= )'&?,2, +. II, 789. '. :. 1/;.7<, 1. '2+234536 1913, =. 2289.

w 1989 r. diecezja lubelsko-cheKmska miaKa stanowi% prób" powstrzymania tego procesu. Niespoyta inwencja jej biskupa Abla (PopKawskiego), grupa dyna-micznych duchownych i bardzo dKugie tradycje prawosKawne mogKy sprzyja% odrodzeniu prawosKawia. Odtwarzanie o!rodków parafialnych, odbudowa i budo-wa nowych niewielkich obiektów sakralnych, liczne inicjatywy kulturalne i spo-Keczne miaKy przyci ga% tych, którzy mieli cho%by odlegKe albo bardzo ju sKabe zwi zki z prawosKawiem. &lady tych wysiKków odnajdujemy na stronach inter-netowych prawosKawnej diecezji lubelsko-cheKmskiej. Ale przede wszystkim stawianie na zainteresowanie przeszKo!ci , zwKaszcza t heroiczn (m"czennicy cheKmscy i podlascy, których niedawno kanonizowano, a o których obszernie w tej witrynie) oraz nostalgiczne pi"kno istniej cych tu dawniej cerkwi (dziaKy „Diecezja w Starej Pocztówce”, „Utracone Pi"kno” czy „Ikony Matki Boej”) maj zapewne, w zamy!le twórców witryny, przyci ga% zarówno mKodych, jak i starszych, powi zanych rodzinnie z dawn przynaleno!ci do prawosKawia. Bardzo duo informacji o historii prawosKawia na tym terenie znajduje si" równie w opisach poszczególnych parafii. Doda% trzeba, e jest to historia bardzo tendencyjna, nastawiona na eksponowanie prawdziwych i rzekomych krzywd prawosKawia, przy pomijaniu lub bagatelizowaniu niechlubnej roli tutej-szego prawosKawia, nastawionego w latach zaborów i okupacji, bardzo ofen-sywnie wobec katolicyzmu na tym terenie22. Ambitnym przedsi"wzi"ciem tej witryny jest dziaK „Referaty”. Teksty tu zamieszczane pretenduj do naukowych opracowa#, ale przynajmniej w przypadku jednego z nich mona mie% powane w tpliwo!ci, czy nie jest to publikacja !ci!le propagandowa, mimo bardzo solidnego udokumentowania archiwalnymi ju fotografiami. Chodzi o referat autorstwa PawKa Boreckiego Przeladowania religijne prawos1awnych w II RP. Autor skoncentrowaK si" w nim na przedstawieniu nieszcz"snej akcji rozbiórek cz"sto opuszczonych, na póK zrujnowanych, ale te i minimalnie wykorzysty-wanych cerkwi prawosKawnych, zbudowykorzysty-wanych na Nadbuu gKównie na przeKomie XIX i XX w. pod protektoratem caratu. Wobec gwaKtownego zmniejszenia si" liczby prawosKawnych w latach 1905 (ukaz tolerancyjny m.in. dla „opornych unitów”23) i 1915 (tzw. masowe biee#stwo prawosKawnych w rezultacie ofen-sywy niemiecko-austriackiej24) wKadze polskie, po !mierci marszaKka PiKsud-skiego, nastawione konfrontacyjnie do ewentualnych dziaKa# od!rodkowych ze strony mniejszo!ci narodowych i religijnych, postanowiKy zburzy% te niepo-trzebne, ich zdaniem, !wi tynie. Ta w sumie nieroztropna akcja, przeprowadzona

22

[J. A u b i e # s k a], Podlaskie „Hospody pomy1uj” 1872-1905. Kronika 33 lat

przela-dowania unii, Kraków 1908. 23

K. D " b i # s k i, Ukaz tolerancyjny z dnia 30 kwietnia 1905 roku w diecezji lubelskiej.

Wolno$ unitom porzucenia prawos1awia, Warszawa 1918.

24

latem 1938 roku25, w oczach prawosKawnych (gKównie Ukrai#ców) stanowiKa swoist prowokacj". W jakim! sensie byKo to barbarzy#stwo, którego nie naley pochwala%, ale w tpliwe, czy przedstawienie tego w takim stylu, w jakim zrobiK to P. Borecki, który skrz"tnie pomija gK"bsze przyczyny, a akcentuje sam przebieg, przysKuy si" obecnie wzmacnianiu Cerkwi prawosKawnej na ziemiach nadbua#skich26.

Swoj stron" internetow ma równie, istniej cy na prawach diecezji, pra-wosKawny ordynariat wojskowy27. Mimo e w obecnej armii polskiej sKub" wojskow odbywa tylko kilkuset oKnierzy wyznania prawosKawnego, ordynariat ma przeszKo 20 kapelanów oraz pewn liczb" psalmistów. W tej sytuacji nie ma wi"c adnych trudno!ci z zaspokajaniem potrzeb religijnych oKnierzy. Zbliona liczba zaangaowanych w prawosKawnym duszpasterstwie wojskowym byKa przed wojn , gdy prawosKawnych oKnierzy sKuby czynnej byKo 20-30 razy wi"cej. Strony internetowe ordynariatu pozwalaj przede wszystkim zapozna% si" z hi-stori prawosKawnego duszpasterstwa wojskowego w Polsce (od najdawniejszych czasów), ale te poprzez szczegóKowe dane teleadresowe i prezentacj" sylwetek duszpasterzy i psalmistów przyczyniaj si" zapewne do podtrzymania silniejszych wi"zi prawosKawnych oKnierzy z Cerkwi .

Spo!ród siedmiu prawosKawnych monasterów w Polsce trzy (Grabarka28, Supra!l29 i Ujkowice30) maj swoje strony internetowe, przygotowane na bardzo profesjonalnym poziomie. Znajduje si" tu wiele informacji o historii monasty-cyzmu na ziemiach pogranicza polsko-ruskiego, ale take o wspóKczesnym yciu religijnym i problemach stoj cych przed ruchem monastycznym. Wiele ambit-nych kwestii teologiczambit-nych poruszaambit-nych jest zwKaszcza na stronach monasteru ujkowickiego. Znacz cym uzupeKnieniem wiedzy o prawosKawnych monasterach w Polsce s wspomniane wcze!niej witryny www.orthodox.pl i www.cerkiew.pl.

W przewaaj cej mierze na bie c informacj" nastawione s bardzo solidnie prezentuj ce si" strony placówek naukowych polskiego prawosKawia. Chodzi tu o witryny PrawosKawnego Seminarium Duchownego w Warszawie31, Chrze!ci-ja#skiej Akademii Teologicznej w Warszawie32 i Katedry Teologii PrawosKawnej

25

J. K a n i a, Likwidacja cerkwi na LubelszczyCnie w okresie mi!dzywojennym, „Chrze!cijanin w !wiecie” 14(1982), nr 6(108), s. 50-89.

26

Jedno z ko#cowych zda#: „Wydarzenia z roku 1938 nosiKy tymczasem znamiona zbrodni przeciwko ludzko!ci”. 27 www.ordynariat.republika.pl 28 www.grabarka.pl 29 www.monaster-suprasl.pl 30 www.monasterujkowice.pl 31 www.psd.edu.pl 32 www.chat.edu.pl

Uniwersytetu w BiaKymstoku33. Strona PrawosKawnego Seminarium Duchownego w Warszawie zawiera te w dziale „Teksty” ambitne i starannie przygotowane, z naukowego punktu widzenia, referaty na tematy teologiczne autorstwa ks. Je-rzego Tofiluka34 i prezentacje poszczególnych patriarchatów prawosKawnych autorstwa ks. Adama Misijuka.

Szczególnego rodzaju obraz obecnej sytuacji prawosKawia w Polsce odzwier-ciedlaj parafialne strony internetowe. Taki typ stron internetowych dla mniej-szych wspólnot religijnych, funkcjonuj cych w duej mierze w diasporze, daje znaczne moliwo!ci integracyjne. Przy obecnej, nieskomplikowanej procedurze zakKadania stron www i duej ju liczbie informatyków posiadaj cych stosowne umiej"tno!ci, otrzymuje si" niemal nieograniczone moliwo!ci intensywnej dzia-Kalno!ci duszpasterskiej i silnego wi zania si" religijnych wspólnot poprzez internet. Dlatego moe budzi% zdziwienie fakt, e zaledwie nieco ponad 20 parafii prawosKawnych (spo!ród ok. 250) posiada wKasne strony internetowe, co stanowi mniej ni 10% wszystkich. Dlaczego tak si" dzieje? Kwestia kosztów zaKoenia i utrzymywania stron www nie jest bez znaczenia, ale nie ma ona a takiego wpKywu jakby mona o tym s dzi%. Problem tkwi raczej w ogólnie maKej liczeb-no!ci prawosKawnych. Do!% konsekwentnie skrywana jest liczba prawosKawnych – ze stron internetowych, tak jak i oficjalnych dokumentów czy publikacji prawo-sKawnej proweniencji, w aden sposób nie mona jednoznacznie dowiedzie% si", ilu wyznawców prawosKawia mieszka w Polsce, a tym bardziej w konkretnych pa-rafiach. Równocze!nie te same strony, artykuKy o ambicjach naukowych czy osobne opracowania tylko sugeruj póKmilionow lub niewiele mniejsz liczeb-no!% prawosKawnych. Dla wzmocnienia takich sugestii mówi si" o duej liczbie obiektów sakralnych (ponad 400), o ponad 250 parafiach, wymienia si" liczby dekanatów, diecezji, duchowie#stwa35. Ale te dane Katwo sprawdzi% i niewiele one mówi o rzeczywistej liczbie wiernych, a poniek d przez to o sile prawosKa-wia. Na podstawie szcz tkowych informacji i szacunków mona przyj %, e liczba wiernych jest o poKow" mniejsza od deklarowanej oficjalnie, a i !cisKa przynaleno!% konfesyjna wielu z tych, których uznaje si" za prawosKawnych, nie do ko#ca jest pewna. St d zdecydowana wi"kszo!% parafii prawosKawnych, dysponuj c zupeKnie niewielkimi !wi tyniami (nie ma potrzeby posiadania

33

www.prawoslawie.uwb.edu.pl 34

TytuKy niektórych: Hezychazm i jego wp1yw na rozwój duchowoci, Prymat biskupa Rzymu

z perspektywy Kocio1a prawos1awnego, RóDnice w sprawowaniu w. Liturgii w prawos1awnych Kocio1ach lokalnych, Wcielenie Logosu w tekstach liturgicznych i ikonografii.

35

PrzykKadem jest obszerny tekst autorstwa A. Mironowicza Koció1 prawos1awny w dziejach

Rzeczypospolitej na stronach internetowych prawosKawnej parafii szczeci#skiej w dziale „Prawo-sKawie” pod adresem www.cerkiew.szczecin.pl

wi"kszych), liczy je!li nie kilkunastu wiernych36 to najcz"!ciej kilkudziesi"ciu, bardzo cz"sto sprowadza si" do 200-30037. W znacznej cz"!ci s to ludzie starzy, którzy nie maj ani moliwo!ci korzystania z technik informatycznych, ani nie maj takich zainteresowa#. Wielu mKodych spo!ród prawosKawnych, yj c cz"sto w trudnych warunkach materialnych, w ograniczonym stopniu interesuje si" pogK"bianiem swej wiary akurat przez internet, zwKaszcza e laicyzacja i rozpro-szenie prawosKawnych w!ród dominuj cych wyznawców katolicyzmu zach"ca do odchodzenia od wiary ojców i przodków. St d prawosKawne parafialne strony internetowe powstaKy raczej w wi"kszych o!rodkach miejskich, gdzie od dawna czy niedawna jest wi"cej wyksztaKconych wyznawców prawosKawia (BiaKystok, Gda#sk, Kraków, Lublin, Szczecin Warszawa, WrocKaw, ale take BiaKa Podla-ska, PKock, Radom, Siedlce itd.) b d$ te w parafiach z o!rodkami w maKych mia-stach, a nawet wsiach z duymi od bardzo dawna skupiskami ludno!ci prawo-sKawnej, czyli w poKudniowej cz"!ci obecnego województwa podlaskiego (Lew-kowo, MichaKowo, Nowa Wola, Stary Kornin). Wyra$nie mona tu dostrzec, e znacznie Katwiej zorganizowa% strony internetowe na – nazwijmy to – szczeblu centralnym ni w terenie, cho% wymaga to pewnego zaangaowania siK i !rodków. Wynika to z faktu, e odbiór owych centralnych stron wykracza zdecydowanie poza kr g wyznawców prawosKawia, a odbiór lokalnych stron ogranicza si" cz"sto do bardzo nielicznych czKonków wspólnot parafialnych. A ta maKa ich liczebno!% przekre!la po cz"!ci sens tworzenia i utrzymywania takich stron. Wypada tu zauway%, e parafialne strony www, cho% przewanie do!% skromne, je!li chodzi o swoj zawarto!%, cz"sto lepiej pokazuj bie ce codzienne ycie religijne wiernych ni tzw. strony centralne. Przy tym niektóre z tych lokalnych stron, a dotyczy to parafii z którymi zwi zane s elity intelektualne wspóKczesnego polskiego prawosKawia, zawieraj bardzo warto!ciowe teksty popularnonaukowe, galerie ikon, historycznych ju fotografii. Tak dobrze pod tym wzgl"dem pre-zentuje si" m.in. strona internetowa prawosKawnej parafii !w. Jana Klimaka w Warszawie38. Bardzo interesuj co wypada te redagowana po ukrai#sku i po polsku strona parafii !w. Piotra MohyKy w Lublinie39. Ta ostatnia nastawiona jest

36

Na przykKad prawosKawna parafia w Kielcach jeszcze w 1986 r. liczyKa 50 wiernych, a w dwadzie!cia lat pó$niej ju tylko 10 (M. B o K t r y k, Kielecka mapa prawos1awia, „Przegl d PrawosKawny”, nr 11/257), listopad 2006).

37

Typowym przykKadem ustawicznego spadku liczby wiernych w prawosKawnej parafii na pograniczu polsko-ruskim w ci gu XX w., wskutek wszelkich moliwych uwarunkowa#, jest WKodawa. W roku 1901 byKo tu 1080 prawosKawnych, w roku 2000 tylko 143 (P. S u p e r -c z y # s k a, Parafia prawos1awna we W1odawie, w: W1odawa. Miasto i region na prze1omie XX/XXI

wieku, red. E. Olszewski, Lublin–WKodawa 2002, s. 273, 280. 38

www.orthodox-wola.prv.pl 39

gKównie na Ukrai#ców przebywaj cych czasowo w tym mie!cie, w do!% zreszt duej liczbie.

Poza tymi, szerzej tu opisanymi stronami internetowymi polskiego prawo-sKawia istnieje jeszcze kilkadziesi t innych b"d cych wKasno!ci stowarzysze#, o!rodków charytatywnych, entuzjastów prawosKawia, s take z muzyk cerkiew-n , galeriami ikocerkiew-n i fotografii. Szczególcerkiew-ne wraecerkiew-nie robi wKa!cerkiew-nie staracerkiew-ncerkiew-nie przygotowane graficznie i przewanie bardzo fachowo opisane ikony40, stano-wi ce tak przecie charakterystyczny element prawosKastano-wia nie tylko w Grecji, na wschodniej SKowia#szczy$nie, ale take w Polsce41.

Po szczegóKowym rozpoznaniu zawarto!ci stron internetowych polskiego pra-wosKawia nasuwaj si" pewne interesuj ce wnioski i refleksje.

Po pierwsze, obecno!% polskiego prawosKawia w internecie jest ywym !wiadectwem dalszego trwania w Polsce tej cz"!ci wschodniego chrze!cija#stwa, która ma rodowód grecko-ruski. Przez setki lat istniaKa lepiej lub gorzej ukKa-daj ca si" koegzystencja katolicko-prawosKawna, czy to w Polsce, czy na zie-miach polskich, czy na szeroko rozumianym pograniczu polsko-wschodnio-sKowia#skim. Po olbrzymich przemianach politycznych, spoKeczno-gospodar-czych i kulturalnych, które miaKy miejsce w XX w., na progu XXI w. pra-wosKawie, cho% w bardzo ograniczonej skali, nadal jest obecne w Polsce i kulturze na ziemiach polskich. Nie ma wyra$nych przesKanek, aby w bliej okre!lonej przyszKo!ci nast piK zanik tej konfesji.

Po drugie, prawosKawie w Polsce, mimo wysiKków i ambicji elit jego wy-znawców, nie wykazuje tendencji rozwojowych, je!li chodzi o zasadnicz kwesti", jak jest liczebno!% wiernych. Migracje ludno!ciowe powoduj , e mKodsze pokolenia opuszczaj tradycyjne obszary zamieszkiwania i cz"sto trac K czno!% ze !rodowiskami, z których wyszKy, czy to przez emigracj" wewn"trzn (gKównie do wi"kszych i duych miast), czy zewn"trzn (poza granice kraju). Towarzyszy temu naturalne wymieranie starszych generacji, znacznie z reguKy silniej przywi zanych do swej rodzimej kultury. St d od kilkudziesi"ciu lat ksztaKtuje si" tendencja malej ca, je!li chodzi o liczb" wyznawców, aczkolwiek aktualnie raczej wyhamowywana.

Po trzecie, charakterystycznym zjawiskiem jest daleko id ca polonizacja prawosKawia w Polsce. W publikacjach naukowych i popularnonaukowych, czasopismach, na stronach internetowych, a nawet niekiedy w liturgii uywa si" j"zyka polskiego z bardzo ograniczon uywalno!ci rosyjskiego, ukrai#skiego, biaKoruskiego. Jedynie w liturgii dominuje j"zyk staro-cerkiewno-sKowia#ski, w cerkiewnych !piewach raczej wspóKczesne j"zyki wschodniosKowia#skie. Taka tendencja, ujawniaj ca si" jeszcze w latach mi"dzywojennych i tak wówczas

40

M.in.: www.ikonografia.pl; www.ikony.angelus.prv.pl; www.ikonopis.gtn.pl 41

kontrowersyjna, dzi! ratuje dla prawosKawia najmKodsze pokolenia, ulegaj ce polskiej i zachodnioeuropejskiej asymilacji.

Po czwarte, w bardzo krótkim okresie, od poKowy lat 90. XX w., a szczególnie od pierwszych lat obecnego stulecia, wielkiego znaczenia dla wzmocnienia pra-wosKawia w Polsce nabraK internet. Odgrywa on znacznie wi"ksz rol" w pod-trzymaniu egzystencji prawosKawia ni, proporcjonalnie rzecz bior c, internet w Ko!ciele rzymskokatolickim. Aktywnie sKuy wzmacnianiu wi"zi mniejszo!ci religijnej yj cej w wi"kszym lub mniejszym rozproszeniu.

Po pi te, internet z jego poka$nymi i wci  wzbogacanymi zasobami, ksztaKtuje wiedz" o prawosKawiu wielu tysi"cy Polaków – rzymskich katolików. Oboj"tny lub niech"tny stosunek z ich strony do prawosKawia, wynikaj cy z do-!wiadcze# przeszKo!ci, zmienia si" w przyjazne zainteresowanie i akceptacj".

Wreszcie po szóste, wypeKniane wci  nowymi tre!ciami prawosKawne strony internetowe musz , a przynajmniej powinny zosta% przewarto!ciowane, je!li chodzi o tre!ci historyczne. Chodzi tu gKównie o bardziej neutralne, a najlepiej rzeczowe i !ci!le odpowiadaj ce prawdzie historycznej przedstawianie dziejów prawosKawia w Polsce, na ziemiach polskich i na pograniczu polsko-ruskim. Mona wprawdzie rozumie%, e strategia wynikaj ca z caKkowitej afirmacji wKa-snej historii, pozwala na przerzucanie odpowiedzialno!ci za wKasne bK"dy w przeszKo!ci na innych, jednak to w ko#cu obraca si" przeciw zwolennikom takiej linii. We wzajemnych relacjach narodowo!ciowo-wyznaniowych zazwy-czaj jest tak, e nikt nie jest bez winy. St d obrona wKasnej konfesji nie oznacza konieczno!ci negowania czy podwaania przebiegu znanych (mniej lub bardziej) zdarze#. Cho%by troch" bardziej dociekliwi internauci Katwo dotr do innych informacji, nasun si" im podejrzenia o tendencyjno!ci tekstów zamieszczanych na stronach internetowych. A to oznacza na przyszKo!% podwaenie wiarygod-no!ci i w konsekwencji zoboj"tnienie dla caKoksztaKtu wysiKków twórców stron internetowych.

Reasumuj c, stwierdzi% trzeba, e tzw. pot"ga internetu, w przypadku pol-skiego prawosKawia, w adnym razie nie jest przesad . Co prawda i bez niego wyznanie to mogKoby trwa% i przetrwa% w Polsce, przynajmniej w bliej okre-!lonej przyszKo!ci, ale niew tpliwie dzi"ki wykorzystaniu internetu prawosKawie konsoliduje si" wewn"trznie. Waniejszy jednak jest chyba klimat wokóK prawo-sKawia, który poprzez moliwo!% jego internetowego poznania ulega daleko id cej korzystnej zmianie.

'B@C1DBE 'FG?B1@G?:E ? :(HEF(EHE ('B 1B1HGI(:J (G 2007 KBL) F 2 8 , M e

(* N3/+OP2<77 M</67Q 02./0 <* 82MAOQ, ./+/3R2 <*Q/97A7=S 0 =/=+*02 F2T7 '/=N/A7+/; +*.P2 U5<.V7/<73/0*A* '3*0/=A*0<*O V23./0S. ? /=</0</M '3*0/-=A*072 *==/V773/0*A/=S = 0/=+/T</-203/N2;=./; +3*97V72;. (2 =M/+3O <* +/, T+/ '3*0/=A*072 4RA/ =0O8*</ = 3/==7;=./; N/A7+7T2=./; >.=N*<=2; 0 '/AS-2 2W2 9/ <29*0<7Q 032M2<, /4W72 7<+232=R .*+/A7./0 7 N3*0/=A*0<RQ .*. N3*07A/ 4RA7 ./<UA7.+<RM7. H/AS./ = N/A/07<7 XX 02.* ./<UA7.+R M2P95 905MO 32A767/8<RM7 ./<U2==7OM7 N232=+*,+ =5W2=+0/0*+S. 126/9<O 0 '/AS-2 5 '3*0/=A*07O M</6/ 023<RQ. '/>+/M5 M</672 7<+23<2+ 789*<7O N/9923P70*,+ 7<+263*V7, >+/; -73/./ 0R8<*0*2M/; 32A7677. D +/M5 P2, P7+2A7 =/032M2<</; '/AS-7, 4A*6/9*3O 7<+23<2+ =*;+*M, M/65+ 58<*+S N3/-A/2 7 .5AS+535 0/=+/T</6/ Q32=+7O<=+0*.

S"owa kluczowe: prawosKawie, internet, cerkiew, autokefalia, diecezja, parafia, monaster.

!"#$%&'% _{(")&*: N3*0/=A*072, 7<+23<2+, V23./0S, *0+/.2U*A7O, 2N*3Q7O,} N37Q/9, M/<*=+R3S.