View of Anna Słowikowska, Uczestnictwo wiernych świeckich w liturgii Kościoła łacińskiego. Studium kanoniczne, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2014

Pełen tekst

(1)R. E. C. E. N. Z. J. E. ROCZNIKI NAUK PRAWNYCH Tom XXV, numer 3 – 2015 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rnp.2015.25.3-11. Anna SOWIKOWSKA, Uczestnictwo wiernych wieckich w liturgii Kocioa aciskiego. Studium kanoniczne, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2014, ss. 271. Autorka we Wstpie podaje uzasadnienie i celowo podj cia tematyki czynnego, wiadomego i owocnego uczestnictwa wiernych wieckich w liturgii Kocioa katolickiego obrzdku rzymskiego. Omawiana w pracy materia stanowi caociowy wykad norm prawa kanonicznego odnonie do uczestnictwa wiernych wieckich, które zawarte s w KPK z 1983 r. i innych posoborowych aktach prawa kanonicznego. Kodeks z 1983 r. i inne akty normatywne wydane po Kodeksie stanowi realizacj postulatów Soboru Watyka skiego II w kwestii dopuszczenia wiernych wieckich do wi kszego udziau w misteriach liturgicznych. Do nich zalicza misteria zwyczajne, jak: sakramenty i pozostae akty kultu Bo

(2) ego, oraz misteria szczególne, jak wykonywanie posug lektora i akolity czy szafarzy wywi conych (zob. s. 5-11). Wykaz obszernej bibliografii (s. 223-283) dowodzi,

(3) e dzieo opiera si na wielu ró

(4) norodnych ródach i na obszernej literaturze. róda prawa zostay podzielone na pi kategorii: 1) dokumenty soborów powszechnych, 2) dokumenty papie

(5) y (bulle, konstytucje apostolskie, kodeksy, encykliki, adhortacje apostolskie, motu propria, listy i przemówienia), 3) dokumenty dykasterii Kurii Rzymskiej, 4) ksi gi liturgiczne, 5) róda prawa partykularnego (w tym: dokumenty Konferencji Episkopatu Polski, biskupów diecezjalnych, synodów diecezjalnych i komisji diecezjalnych). róda zostay dobrze zebrane i nale

(6) ycie wykorzystane zarówno w treci pracy, jak i w licznych przypisach. Ponadto obszerna literatura wybitnych autorów polskich i autorytetów obcoj zycznych w tej dziedzinie daa Autorce dobre podstawy do podj cia i doskonaego opracowania monograficznego studium z dziedziny prawa kanonicznego z uwzgl dnieniem praw liturgicznych, niezb dnych do realizacji celów badawczych. Na tre pracy poza Wst pem skadaj si trzy rozdziay merytoryczne, Zako czenie, Wykaz skrótów, róda i Literatura. W rozdziale I, zatytuowanym Teologiczne i prawne podstawy uczestnictwa wiernych wieckich w Liturgii (s. 13-73), Autorka omawia podstawy teologiczne i normy prawa kanonicznego dotyczce uczestnictwa wiernych wieckich w liturgii Kocioa katolickiego. Najwa

(7) niejsze znaczenie ma chrzest jako brama sakramentów, który spra-.

(8) 218. RECENZJE. wia,

(9) e wierni wieccy staj si uczestnikami królewskiego kapa stwa i otrzymuj uczestnictwo w misji prorockiej, kapa skiej i królewskiej Chrystusa. Chrzest wi

(10) e ochrzczonego w zem sakramentalnym z Kocioem do tego stopnia,

(11) e otrzymuje on podmiotowo prawn z prawami i obowizkami. Dalej Autorka przedstawia teologiczne modele Kocioa. Na podstawie postanowie soborowych, które znalazy swe odzwierciedlenie w II ksi dze KPK – O Ludzie Bo

(12) ym, opisuje modele Kocioa w uj ciu teologicznym: jako Ludu Bo

(13) ego, jako communio (wspólnota hierarchicznie uporzdkowana) i jako Misticum Corpus Christi (wierni wywi ceni i wierni wieccy). Ukazuje wiernym wieckim ich rol w tej

(14) e wspólnocie, jak stanowi Koció. Po uwagach kanonicznych Anna Sowikowska omawia w zarysie poj cia i cele liturgii. Liturgia, b dc wi t wymian (commercium divinum), zostaa okrelona pierwszy raz w nowoczesny sposób w encyklice Piusa XII Mediator Dei et hominum z 20 XI 1947 r. W sensie cisym liturgia wedug encykliki jest czci publiczn Chrystusa, Gowy Kocioa, wobec Ojca Niebieskiego, i w sensie szerszym – kultem publicznym Mistycznego Ciaa, a wi c Gowy i czonków Kocioa. T nauk nast pnie rozwin papie

(15) Jan Pawe II w KPK z 1983 r. (kan. 834 § 1) i w KKK (nr 1071). Wedug postanowie tego

(16) kanonu, podmiotem liturgii jest przede wszystkim Jezus Chrystus jako Gowa, za drugorz dnie – zgromadzenie liturgiczne. Natomiast kan. 837 § 2 podkrela wspólnotowe sprawowanie liturgii, a jej celami s: uwi cenie czowieka i uwielbienie Boga. Ponadto zapoznano czytelnika z rodzajami kultu Bo

(17) ego, publicznym oraz prywatnym. Poj cia te, aczkolwiek znane w literaturze specjalistycznej, to w kontekcie uczestnictwa wiernych wieckich w liturgii nale

(18) y uzna za potrzebne i po

(19) yteczne. Dalej Autorka opisaa poj cia i róda przepisów prawa liturgicznego oraz poj cia i wymogi uczestnictwa w liturgii. Po analizie kilku definicji prawa liturgicznego opowiada si za umieszczeniem okrelenia zespou norm prawa liturgicznego w zakresie prawa kanonicznego. Mimo wielu prób wyodr bnienia przepisów prawa liturgicznego z zakresu prawa kanonicznego, Autorka, zdaniem recenzenta, susznie nie próbuje wydziela prawa liturgicznego jako odr bnej dyscypliny. Wszystkie róda omawia w wietle norm prawa kanonicznego. Wa

(20) ne jest równie

(21) wyliczenie wielu aktów normatywnych ró

(22) nego szczebla norm i ksig liturgicznych oraz omówienie prawa zwyczajowego. Jest ono wa

(23) ne z uwagi na racje kulturowe ró

(24) nych narodów i grup etnicznych spotykanych zwaszcza w krajach misyjnych (s. 40-61). Zostay tu tak

(25) e zaprezentowane poj cia i wymogi uczestnictwa w liturgii. Wedug przyj tej definicji, Autorka „uczestnictwo” rozumie jako „branie w czym udziau” (s. 63). Ukazuje ewolucj prawa kanonicznego w odniesieniu do rozumienia „uczestnictwa”. Stare prawo przewidywao jedynie,

(26) e wierni maj „wysucha Mszy w.”, czyli ich uczestnictwo byo bierne. Autorka wyjania, jak dzi ki reformie soborowej liturgii i zawartej w przepisach KPK z 1983 r. mo

(27) na dobrze wyjani , na czym polega „uczestnictwo aktywne” (participatio actuosa), mianowicie jest takim, jeli jest pene, wiadome,.

(28) RECENZJE. 219. owocne i pobo

(29) ne. Takie wanie uczestnictwo aktywne stanowi istot wypeniania uwi cajcego zadania Kocioa. Rozdzia wst pny Autorka ko czy skondensowanymi, jasnymi wnioskami. Podobnie jak w rozdziale I, w rozdziale II, pt. Zwyczajne sposoby uczestnictwa wiernych wieckich w liturgii (s. 75-176), materia zostaa uporzdkowana wedug KPK z 1983 r. Najpierw Autorka omawia uczestnictwo wiernych wieckich w sprawowaniu sakramentów (kan. 840-1165), a nast pnie wykonywaniu pozostaych aktów kultu Bo

(30) ego (kan. 1166-1204). Chodzi tu o partycypacj wiernych w konkretnych czynnociach liturgicznych, czy to w charakterze podmiotu udzielanego sakramentu, czy osoby mu towarzyszcej, czy jako uczestnika liturgii. Autorka przyj a suszn dla jej bada metod : od ogóu do szczegóów. Prezentujc kwesti uczestnictwa wiernych wieckich w sprawowaniu sakramentów, najpierw podaa definicj sakramentów w ogólnoci, potem uczestnictwo duchownych i wieckich w nast pujcych sakramentach: a) wtajemniczenia chrzecija skiego (chrzest, bierzmowanie, Najwi tsza Eucharystia, liturgia wtajemniczenia chrzecija skiego dorosych), b) uzdrowienia (pokuta i pojednanie), c) w su

(31) bie komunii (wi cenia, ma

(32) e stwo). Taki podzia sakramentów, czyli ich kwalifikacja od strony teologicznej, jest na ogó przyjmowany w najnowszej literaturze teologicznej i kanonicznej. Wywód Anny Sowikowskiej oparty zosta nie tylko na przepisach KPK, ale tak

(33) e innych dokumentach dotyczcych doktryny Kocioa, jak np. KKK. Wszystkie sakramenty zostay omówione w aspekcie celu pracy, czyli ukazania aktywnego w nich uczestnictwa wiernych wieckich. Mamy tu do czynienia z rzetelnym i mo

(34) liwie wszechstronnym omówieniem podmiotów korzystajcych z sakramentów, wymogów do wa

(35) noci i godziwoci udzielajcych oraz przyjmujcych te znaki aski, a tak

(36) e wszystkich okolicznoci towarzyszcych, cznie z rytem przepisanym w ksi gach liturgicznych (s. 75-146). Jeli chodzi o pozostae akty kultu Bo

(37) ego, to Autorka najpierw sporo miejsca powi cia omówieniu sakramentaliów, czyli znaków (signa sacra) przygotowujcych ludzi do przyj cia waciwego skutku sakramentu. Ma tu na myli duchownych i wieckich. Wród sakramentaliów zostay wymienione konsekracje i powi cenia, bogosawie stwa i ich rodzaje, egzorcyzmy, w tym podmiot egzorcyzmu, uczestnicy liturgii i jego przebieg. Szczególnie dla wiernych wieckich wa

(38) ne jest omówienie przepisów dotyczcych Liturgii Godzin i pogrzebu kocielnego. Z kolei Autorka nieco skrótowo, ale wystarczajco przedstawia przepisy dotyczce kultu wi tych (Najwi tszej Marii Panny jako Królowej Wszystkich wi tych oraz osób kanonizowanych czy beatyfikowanych), kultu obrazów i relikwii, lubów i przysi gi. Rozdzia ko czy si wnioskami i postulatem de lege ferenda. Sowikowska stawia chyba suszny postulat, aby ma

(39) onkowie mogli uzyskiwa w czasie jubileuszu ich ma

(40) e stwa odpust zupeny. W III rozdziale, pt. Szczególne sposoby uczestnictwa wiernych wieckich w liturgii (s. 167-214), Autorka omawia wszystkie mo

(41) liwe sposoby zaanga

(42) owania wiernych wieckich w sprawowanie liturgii – przez czynne uczestnictwo w su

(43) bie liturgicznej..

(44) 220. RECENZJE. Jak poprzednio, tak

(45) e i tutaj na pocztku czyni uwagi terminologiczne (wyjania poj cia). Tym razem chodzi o te wynikajce z tekstu kan. 230, zamieszczonego w ksi dze II Lud Bo

(46) y. Na okrelenie sposobów czynnego zaanga

(47) owania wiernych wieckich w sprawowaniu liturgii w tym kanonie u

(48) ywa si trzech podstawowych terminów: „posuga” (ministerium), „urzd” (officium) i „zadanie” (munus). Mog one budzi w praktyce wiele trudnoci w ich rozumieniu. Wprawdzie papie

(49) Pawe VI inspirowany postanowieniami Soboru Watyka skiego II, ju

(50) w 1972 r. dopuci wieckich do posug lektora i akolity, to jednak dopiero Jan Pawe II w Allocutio Partezipazione dei fedeli z 1994 r. podkreli wyranie,

(51) e poj cia: „posuga”, „urzd”, „funkcja” odnosi si nie tylko do tych, którzy posiadaj wadz wi ce , ale i do tych, którzy na mocy kapa stwa wspólnego sprawuj je jako wierni wieccy. Jednak

(52) e papie

(53) ju

(54) wczeniej przestrzega przed bezkrytycznym szafowaniem tymi wyra

(55) eniami i dlatego zostay one tak precyzyjnie okrelone w kan. 230 KPK z 1983 r. Po tych wst pnych uwagach Autorka omówia najpierw uczestnictwo wieckich poprzez wykonywanie posug lektora i akolity, wyjaniajc, na czym polega ich powierzanie, wykonywanie i zadania. Nast pnie objania uczestnictwo w liturgii wiernych wieckich poprzez wykonywanie zada, by przej do ukazania tego

(56) uczestnictwa w wykonywaniu obowizków, gdy wynikaj one z braku wi tych szafarzy. Chodzi tu o nadzwyczajnych szafarzy komunii w. i udzielajcych chrztu jako katechici, wierni wieccy, wszyscy ludzie majcy tak intencj , a tak

(57) e o kwalifikowanych wiadków sakramentu ma

(58) e stwa i o wieckiego jako przewodniczcego zgromadzenia liturgicznego. Warto tych kanonicznych wywodów jest na tyle wa

(59) na,

(60) e przepisy prawa kanonicznego s gwarantem wyeliminowania pewnych nadu

(61) y w tym przedmiocie, na co Stolica Apostolska zwracaa cz sto uwag . Mog bowiem zachodzi sytuacje niebezpiecznego zacierania ró

(62) nicy mi dzy kapa stwem wspólnym a hierarchicznym. Takie tendencje mog w konsekwencji przyczyni si do zatracania to

(63) samoci kapa skiej przez duchownych. Normy prawa kanonicznego omówione przez Autork przypominaj o charakterze zast pczym, nadzwyczajnym i tymczasowym funkcji wiernych wieckich. Autorka ten aspekt pracy wyranie i niejednokrotnie akcentuje. wiadczy to o krytycznym podejciu, ale opartym na dobrej analizie norm prawnych. T zalet. nale

(64) y uzna za jeden z gównych walorów naukowych i praktycznych pracy. Jednak mo

(65) na

(66) yczy sobie, aby ta monografia przy ewentualnym drugim wydaniu zostaa zaopatrzona w indeks rzeczowy, co niezmiernie uatwioby korzystanie z jego treci. Ksi

(67) ka dr Anny Sowikowskiej Uczestnictwo wiernych wieckich w liturgii Kocioa aciskiego. Studium kanoniczne jest cennym opracowaniem z punktu widzenia prawa kanonicznego, ukazujcym zakres uczestnictwa wiernych wieckich w liturgii Kocioa katolickiego. Problem ten zosta uj ty w wietle prawa liturgicznego i szerokiego kontekstu doktrynalnego. Dlatego publikacj t mo

(68) na uzna za u

(69) yteczn nie tylko dla gremiów stanowicych prawo czy dla duszpasterzy i liturgistów zajmujcych si profesjonalnie nauczaniem liturgiki w uczelniach wy

(70) szych na poziomie die-.

(71) 221. RECENZJE. cezjalnym, jak seminaria duchowne, czy te

(72) na poziomie ponaddiecezjalnym, jak wydziay teologii na uniwersytetach i innych wy

(73) szych uczelniach. Monografia bowiem posiada t unikaln warto ,

(74) e omawia mo

(75) liwoci i sposoby zaanga

(76) owania wiernych wieckich w sprawowaniu liturgii przez czynne uczestnictwo w su

(77) bie liturgicznej z punktu widzenia przepisów prawa kanonicznego, a w szczególnoci KPK i innych przepisów ni

(78) szej rangi, co stanowi gwarant ich poprawnoci. Warto jej lektur zaleci osobom wieckim nale

(79) cym do Kocioa katolickiego i pragncym swego bardziej czynnego zaanga

(80) owania si w jego

(81) ycie. Czytelnika obeznanego w problematyce tego dziau przepisów zawartych w ksi gach Lud Bo

(82) y i Zadanie uwicajce Kocioa, z pewnoci zadziwia dociekliwo badawcza, dobra analiza norm oraz wnikliwe wyciganie wniosków przez osob wieck, która odbya studia z prawa kanonicznego na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL. wiadczy to dobrze nie tylko o Autorce, ale tak

(83) e przynosi chlub Uczelni. Ks. prof. dr hab. Henryk Misztal.

(84)