SPRAWOZDANIA I RECENZJE
210
takĪe niezrównanym Ĩródđem wiedzy o waĪnych postaciach stanowiących o charakterze rosyjskiego Īycia literackiego drugiej pođowy XX w., a przez to wpđywających i na jego obecny stan. EmocjonalnoĞü, jednostronnoĞü, poczucie krzywdy sąsiaduje tu z dąĪe-niem do jasnoĞci, rzetelnoĞci i ukazania prawdy historycznej. Te cechy ksiąĪki stanowią o jej dodatkowej wartoĞci i skđaniają do refleksji, potwierdzają one bowiem fakt, Īe literatura rosyjska XX w. jest niezwykle róĪnorodna i wielobarwna, a jej odczytywanie wymaga uwzglĊdnienia wielogđosowoĞci, kontekstu i zmian perspektywy.
Monika Sidor Katedra Literatury Rosyjskiej KUL
Sacrum i Biblia w literaturze ukrai
Ĕskiej, red. Ihor Nabytowycz,
Lu-blin: Wydawnictwo Ingvarr 2008, ss. 812 (Sacrum
ɿ Ȼɿɛɥɿɹ ɜ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɿɣ
ɥɿɬɟɪɚɬɭɪɿ, ɪɟɞ. ȱɝɨɪ ɇɚɛɢɬɨɜɢɱ,– Lublin: Ingvarr 2008, ɫɫ. 812)
W ciągu ostatnich dwóch dziesiĊcioleci ukraiĔska tematyka w Polsce przeĪywa re-nesans. Polska ukrainistyka obok osiągniĊü w badaniach jĊzykoznawczych szczyci siĊ równieĪ okreĞlonymi osiągniĊciami w badaniach nad literaturą ukraiĔską. Konferencje literaturoznawcze poĞwiĊcone zarówno ogólnej problematyce literatury ukraiĔskiej, jak i oddzielnym aspektom teoretycznym w badaniach literaturoznawczych prowadzonych w Zakđadzie Filologii UkraiĔskiej UMCS w Lublinie, zainicjowane przez profeso-ra tegoĪ Uniwersytetu Ihora Nabytowycza, pozwalają nie tylko na okreĞlenie strategii w prowadzeniu badaĔ naukowych, ale równieĪ na wskazanie perspektywy wspóđpracy naukowej w przyszđoĞci w Unii Europejskiej, której peđnoprawnym czđonkiem – chcia-đoby siĊ w to wierzyü – kiedyĞ zostanie Ukraina.Badania nad literaturą ukraiĔską od strony sacrum oraz Ğwiatopoglądu religijnego w literaturoznawstwie polskim mają doĞü dawną tradycjĊ. Za jej zađoĪyciela naleĪy uwaĪaü profesora Ryszarda ĐuĪnego. Analogiczne badania, lecz od strony jĊzyko-znawczej, juĪ od wielu lat prowadzi profesor Zakđadu Filologii UkraiĔskiej UMCS Michađ Đesiów. O rozwoju tego typu dociekaĔ i wyznaczaniu nowych horyzontów ba-daĔ literaturoznawczych w Polsce, Ukrainie oraz innych krajach, gdzie istnieje ukraini-styka,Ğwiadczy tom artykuđów naukowych pt. Sacrum i Biblia w literaturze ukraiĔskiej, wydany pod redakcją I. Nabytowycza.
Omawiana pozycja zawiera ponad piĊüdziesiąt publikacji w jĊzyku ukraiĔskim i pol-skim. Autorami ich są badacze pochodzący z róĪnych oĞrodków uniwersyteckich Pol-ski, Ukrainy, Niemiec oraz Kanady. Reprezentują oni najgđówniejsze kierunki badaĔ kategorii sacrum, artystycznego przedstawienia aspektów religijnych oraz oddziađywa-nia Biblii w piĞmiennictwie ukraiĔskim. Tom przedstawia doĞü peđny obraz
SPRAWOZDANIA I RECENZJE
211
czesnego stanu takich badaĔ, ich pole i paradygmat, okreĞla przyszđą drogĊ owych do-ciekaĔ naukowych. KaĪdy artykuđ poprzedza adnotacja w jĊzyku angielskim. Artykuđy w jĊzyku polskim posiadają obszerne streszczenie po ukraiĔsku, natomiast ukraiĔ-skojĊzyczne – po polsku. Szczegóđowy indeks imion upraszcza odnajdowanie nazwiska kaĪdego autora oraz odsyđaczy do jego publikacji w tekĞcie.
Tom skđada siĊ z dwóch rozdziađów. Pierwszy, Sacrum w literaturze ukraiĔskiej, po-ĞwiĊcony jest róĪnorodnym aspektom przejawu sacrum w piĞmiennictwie ukraiĔskim XIX-XXI st. Zamieszczone w rozdziale artykuđy pozwalają dostrzec szeroki zasiĊg wspóđczesnych zainteresowaĔ naukowych, przejawy oraz obecnoĞü kategorii sacrum w ludzkim Īyciu. Badania te prowadzone są na róĪnych pđaszczyznach typologicznych: począwszy od genologicznych, morfologicznych i tematycznych, poprzez cađe epoki, szkođy oraz kierunki literackie, na poetyce i stylach literackich koĔcząc. MiĊdzy innymi moĪna wyodrĊbniü tutaj kilka artykuđów, wskazujących na strategiĊ badaĔ nad fenome-nem sacrum w literaturze beletrystycznej: Kategoria sacrum i literatura piĊkna:
de-skrypcja struktury i strategie badaĔ (Ihor Nabytowycz), Archetypy literackie w Ğwia-towym kontekĞcie literackim (Anatolij Niamcu).
NastĊpnie przedstawienie problematyki w tomie uzyskuje charakter diachroniczny: Switđana Nemisz-Wardewanian zajmuje siĊ gnostycznymi interpretacjami starotesta-mentowej opowieĞci o Kainie i ich percepcją w ukraiĔskiej kulturze werbalnej, Jewhen DĪydĪora – Ğwiatopoglądowymi konstantami sakralnymi postrzegania rzeczywistoĞci w recepcji autora Historii wojny judejskiej, Ođeksandra Ađeksandrowa interesuje pro-blem autorstwa w ukraiĔskiej literaturze Ğredniowiecznej. Arcybiskup Ihor Isiczenko poddaje analizie koncept „BoĪego milczenia” i retorykĊ tekstu ascetycznego, Jurij Peđe-szenko – wątek Wielkiego Piątku w literaturze ukraiĔskiej póĨnego Ğredniowiecza jako kanon i tradycjĊ apokryficzną. W przestrzeni literackiego renesansu oraz baroku Myro-sđaw Trofymuk przedstawia korelacjĊ doktryny renesansowej z ukraiĔskim Ğwiatopo-glądem chrzeĞcijaĔskim (na podstawie kursów poetyki Akademii Kijowsko-Mo-hylaĔskiej). Natalia Đewczenko bada figurĊ sensus plenior jako paradygmat sakralny hermeneutyki biblijnej w ukraiĔskiej prozie barokowej. Leonid Uszkađow bada przekđa-dową poezjĊ ukraiĔską XVII-XVIII wieku jako zjawisko o charakterze sakralnym, zaĞ Ođena Matuszek – sacrum w dziađalnoĞci i twórczoĞci Đazara Baranowycza.
W kontekĞcie okresu nowoĪytnej literatury ukraiĔskiej Borys Bunczuk przedstawia badanie wątków religijnych w poezji Iwana Franki okresu drohobyckiego, natomiast Zenon Huzar – universum religijne oraz kontekst narodowy w poezji i prozie artystycz-nej Iwana Franki. Sylwia Wójtowicz podejmuje analizĊ kategorii sacrum w dramacie Đesi Ukrainki Orgia, zaĞ Agnieszka Matusiak bada obraz kobiety w twórczoĞci „Mđodej Muzy” (fenomen Sofii-Wiecznej KobiecoĞci w prozie Mychajđa Jackiwa).
Tematem badawczym Mariany Komaryci jest ukraiĔska „krytyka katolicka” w krĊgu dyskursu literatury miĊdzywojennej ɏɏ wieku. Jarosđaw Poliszczuk przedstawia
sa-crum Mychajđa ĩuka – artysty na tle kulturowych aberracji jego epoki. Ođeh Bahan
skupia siĊ na sakralnych podstawach liryki poetów-wisnykowców, Tetiana Riazancewa na wybranych osobliwoĞciach poezji religijnej Ođeksy Stefanowycza, natomiast IrynĊ Rusnak interesuje temat sacrum w Īyciu duchowym czđowieka (na materiale prozy
SPRAWOZDANIA I RECENZJE
212
Uđasa Samczuka). SniĪana Czerniuk bada wymiary sakralne w Ğwiecie przedstawionym Todosia Os’maczky, a Jarosđaw Rozumnyj w artykule MiĊdzy pozaziemskim i ziemskim ciąĪeniem przedstawia szeroką analizĊ religijnych tematów i motywów w poezji
ukraiĔ-skiej XX w. (na przykđadzie twórczoĞci „szistdesiatnykiw”).
Uobecnienie siĊ kategorii sacrum od drugiej pođowy XX w. po dzieĔ dzisiejszy przedstawiono w artykuđach Tadeusza Karabowicza, który przeanalizowađ wątki sakral-ne w poezji Grupy Nowojorskiej, Natalii Peđeszenko – o chrzeĞcijaĔskich religijno-obrzĊdowych modelach w ukraiĔskiej prozie chimerycznej (na podstawie powieĞci Wasyla Zemlaka Zgraja ĐabĊdzi), Wađentyny Charchun – o uĞwiĊceniu profanum w li-teraturze ukraiĔskiej okresu totalitarnego oraz Iryny Betko – o postawie religijnej pod-miotu w ukraiĔskiej prozie nowej fali (na przykđadzie wybranych utworów Jurija An-druchowycza, Oksany ZabuĪko, Jurija Izdryka).
W rozdziale drugim tomu, pt. Paradygmat biblijny literatury ukraiĔskiej, gđównym przedmiotem badaĔ jest literatura ukraiĔska w kontekstach biblijnych, funkcjonowanie tradycji kulturalnej, glokalizm Pisma ĝwiĊtego oraz piĞmiennictwa ukraiĔskiego w cią-gu ostatniego tysiąclecia. Jurij Peđeszenko przedstawia BibliĊ jako klucz do poznania Ğredniowiecznej literatury ukraiĔskiej, arcybiskup Ihor Isiczenko – biblijne parady-gmaty ascetycznej strategii dawnej ukraiĔskiej hagiografii. Tetiana Riazancewa bada poezjĊ metafizyczną Đazara Baranowycza, Tetiana Trofymenko – transformacjĊ tekstu biblijnego w traktacie pasyjnym Dmytrija Tuptađy, Ođeksandra Trofymuk – tradycjĊ biblijną jako element generujący metody twórczej epoki baroku (na materiale Ğwieckich panegirycznych poematów Pyđypa Orđyka), Natalia Đewczenko – percepcjĊ Biblii w dy-chotomicznej sensowej wertykalnoĞci znaków werbalnych, alegoryzującej ĞwiadomoĞci baroku (na przykđadzie twórczoĞci Hryhorija Skoworody).
Hennadij Noha w swym artykule prowadzi czytelnika po metaforycznych ĞcieĪkach biblijnych Hryhorija Skoworody, zaĞ Wira Suđyma bada motyw zmartwychwstania Chrystusa w dialogu Hryhorija Skoworody Potop zmijiny (ɏVȱȱȱ w.) oraz w wielka-nocnych przypowieĞciach Wasyla Hreczuđewycza (ɏȱɏ w.) w kontekĞcie osobliwoĞci hermeneutyki i poetyki. Marharyta Borodinowa pisze o swoistoĞci „dialogu” literatury ukraiĔskiej pierwszej pođowy XIX w. z Biblią, Wasyl Pacharenko – o teodycei Szew-czenki. Mykođa Bondar bada stosunki Iwana Franki i Biblii po raz pierwszy publikując mađo znane i nieznane przekđady oraz przeĞpiewy. Wiktoria Durkađewycz rozpatruje BibliĊ jako Ĩródđo recepcji twórczej w póĨnej prozie Iwana Franki. Đesia DemĞka-Budzulak przedstawia interpretacjĊ wartoĞci chrzeĞcijaĔskich we wczesnym moderni-zmie ukraiĔskim.
Stepan Chorob przeanalizowađ transformacjĊ form misterium ukraiĔskiego moderni-stycznego dramatu religijnego, Hanna HadĪyđowa – kolizje egzystencjalne wczesnego chrzeĞcijaĔstwa (na przykđadzie tekstów dramatycznych Đesi Ukrainki). Switđana Kyry-luk zajmuje siĊ pytaniem konfliktu osobowoĞci w noweli Ođeksija Pluszcza NamiĊtny
myĞliciel i Nauczyciel, natomiast IrynĊ Dmytriw interesuje symbolika anielska w poezji
„Đohosiewców”.
Ihor KaczurowĞkyj dogđĊbnie bada ukraiĔską poezjĊ wielkanocną, a Roman ZiĔ – motywy boĪonarodzeniowe w poezji ukraiĔskiej.
SPRAWOZDANIA I RECENZJE
213
JuliĊ Osadczą inspirują reminiscencje biblijne w noweli Mykođy Chwylowego Ja
(Romantyka), zaĞ Wasyla Zwarycza – obrazy biblijne w poetyckim pojĊciu Mykođy
Zerowa.
Iryna Szađata-Barna skupiđa siĊ na dychotomii Ğwiatów – BoĪego i szataĔskiego w powieĞci Rotunda zbrodniarzy Todosia OĞmaczki, NataliĊ Peđeszenko interesowađ motyw wanitatywny Eklezjasty w literaturze ukraiĔskiej lat 1960-1980 (na przykđadzie utworów O. Ilczenka, W. Drozda, W. Szewczuka). Ihor Nabytowycz poddađ analizie stylizacje biblijne jako element tworzący styl w prozie ukraiĔskiej XX wieku, Wođo-dymyr Antofijczuk przeanalizowađ tom artykuđów pt. Biblia i kultura w kontekĞcie wspóđczesnych badaĔ literaturoznawczych. Omawiany tom zamyka Sacrum i Biblia
w literaturze ukraiĔskiej artykuđ Zoriany Đanowyk Biblia w hermeneutycznym Univer-sum humanistyki filologicznej i aktualne problemy hermeneutyki biblijnej, który moĪna
uwaĪaü za pewnego rodzaju podsumowanie najnowszych badaĔ nad Biblią we wspóđ-czesnym literaturoznawstwie ukraiĔskim.
Koniec tomu wieĔczy wybrana bibliografia, którą zebrađ Redaktor wydania. Jest to prawie 2000 jednostek – publikacje, które ukazađy siĊ na Ukrainie w ciągu ostatnich dwóch dziesiĊcioleci, a takĪe wydane poza granicami Ukrainy – w drugiej pođowie stu-lecia. NaleĪy stwierdziü, Īe ta bibliografia jest bardzo waĪnym uzupeđnieniem opu-blikowanych w tomie badaĔ.
ĝwiatopogląd religijny, tradycje narodowe, jĊzyk oraz kultura nadal pozostają jed-nym z najwaĪniejszych czynników istnienia w czasie oraz przestrzeni wspólnot ludz-kich. Wzajemne poznanie ich prowadzi do wzajemnego wzbogacenia, do burzenia ne-gatywnych stereotypów oraz nieporozumieĔ miĊdzy narodami, daje szeroką pers-pektywĊ w rozbudowie stosunków dobrosąsiedzkich miĊdzy nimi.
Naukowy tom poĞwiĊcony problemom badaĔ nad funkcjonowaniem kategorii
sa-crumoraz Biblii w literaturze ukraiĔskiej (od Ğredniowiecza – czasów Ukrainy-Rusi aĪ do epoki modernizmu i postmodernizmu), jest jeszcze jedną cegieđką w budowaniu polskiego ukrainoznawstwa oraz w badaniach nad ukraiĔską literaturą piĊkną w kon-tekĞcie europejskim, a zresztą i w szerszym. Omawiany tom ma cechy wydania mono-graficznego i jest swoistym uogólnieniem procesu rozwijania oraz podsumowaniem bardzo aktywnych badaĔ nad sformuđowaną problematyką w ciągu ostatniej üwierci stulecia.
JednoczeĞnie tom Sacrum i Biblia w literaturze ukraiĔskiej stanie siĊ waĪnym ele-mentem polsko-ukraiĔskich stosunków kulturalnych oraz naukowych, a takĪe bĊdzie stymulowaü podobne badania literaturoznawcze w oĞrodkach naukowych róĪnych kra-jów Europy, Kanady i Stanów Zjednoczonych, gdzie jest badana problematyka ukraino-znawcza.
Lubomyr Puszak Instytut Filologii SđowiaĔskiej KUL
