GEOLOGIA WOJSKOWA I JEJ ZADANIA W ŚWIETLE DOŚWIADCZEŃ lI WOJNY ŚWIATOWEJ

:

GEOLOGiA

:

WOJSKOWA I

.JEJ

.

ZADANIA

-W

ŚWIETLE

·

,

,

bOŚWIADCZEN li

WOJNY

ŚWIATOWE)

..

. •• • . 1 .

We',wspó'łezesnych wojnach, w których udział btorą wielomilionowe .armie, ·uzbroj.one w 'l'óżnorodny, ba r-. dzo, skomplikowany i kosztowny sprzęt techniczny,. Wy-~jątkowo. w.ażną rołę· odgrywają naturalne czyrini'ki: te-renu d_"jałań bojowych: geomorfologiczne, glebo'9Y'e, .geologicme, hydro,geologic.zne, klimatologiczne i Inne. Podczas ·przygotowywania i przeprowadzania _współ­ cze.&nyc'h ope!racji czynniki te musiały być o~wied­ nip-uwzględ;ąw.':p,e .. ~ do~·i ~JZtaiby,,g-cliyż po-·. minięcie· .:nawet jednego . z nich. IT}ogło dopi:ow<:~dz!ć

i. nier.az .dopro:w.adozało. do· 2J!tub,nyo~ ft .. astę~~tw. NiE!ilP-\Vódzenie wojsk włoskic:h

w

Abisynil w 193,~ _r., klęska

Ro-mrrł'la w-~ Pół.Doon.ej W .1942 :r.

,

w

z)ietnaJym stopn'illi ·były· wyrii.ki.em lńe'uwzglę<Ln:ienia ,iśPeWfik'i warunków teren'owycli ~geologic.z~ycn, -kliina~ycpnych

i inny<:h).· · · ·· ··

Konieczńość należytego. wyk-orzystaT,~<ia

··w

walce 'roz -maityt~h czynników terenowych, międZy innymi

rów-nież i czynnd-ków geologicznych, jeSLcze'

przed

I wojną świ:a-tową stał:a się

powodem

wyodrębnienia. oddziel-nej .-gałęzi .. wiedzy geologicznej pod 'nazwą ,ge.;>logii

·w-o~kb;\ve~. . · · ·

· Óeol~gia wo.jskow.a st.Snowi o~Jmy .:d;?i~ł g~olo.gl;i.

którego, Żadąniem jest wykórzys~riie · ·w~l.t~Plci~cl

. ~ I!lfitedęłów _gęolo~icznych oraz m~tody~i ·.i. teo.l;mi·ki

.

.

_'

. Str .. 10 (342) . l _'PRZEGLĄD

GEOLOGICZNY Nr8

prac stosow.anyeb w .geologii do zabezpieczenia

po-trzęb · ogólnowojskowych 1 wójskovro;.l.nżynierski<:h. RóWnolegle

z

rozwojem techniki wojskowej, ulep-szeniem środków natarcia· i obrony, zróżnicowaniem spoSobów prowadzenia wojny, ro~rywającej się na olbrzymich 11rzestrzeniach i mogącej trwać długie lata, przed ·geologią wojskową stawiano coraż · to większe

zadania.

ROzwój

i

s.ze:r(}kle stosoviat)ie jednostek pancernych

wysunęły zagadnienie szczegóMwej znajomości . drożni

1 ·grumów. ,zagadp.ienle sporządzenlla speeja.lnyclh ·map

ezolgowyoh, opartych-na materiałach ge<ilogicmych,

geomortolo•gi~ch i ~leb~wych.' Zastosowanie row&w

ciągłych j.ako jednego z najważniejszych elementów

. iniy.nieryjnego zabe7pieczenia dz!.alań · bojowych

· ZWiększyło· rolę warunków geologicznych, mających

Wpływ ona tWyl).iki prac intynlieeyj.n.y~ i rożne typy urządzeń. .

. PrZeprowadzenie prac podzHmmych i minierskich

stalo· się .nie do pomyślenia bez uwzględnienia ·

da-nych geologiczda-nych i hydrogeologicznych. BudOwa

ko-mooJikacji, . ·.lotnisk, prace wojskowo-hydrotetshniczńe,

m:~Qwanie ~stawiały nowe ,zadania przed · geologią

wojskową. P<lważnym problemem dla· geologii woj-sk<l\vej stało si.ę .polQwe zaopatrywanie wo19k w wodę,

.szczególnd.e w warunkach natarcia; kiedy Istniejące

w danym rejonte źródła wodne mogą 1być zniszczone

a-lbo zatrute· przez nieprzyjaciela. ·

·Doświadczenie .dWl1ch ·mini<lnych wojen światowych

wykazało ni.ezaprzeczalnie. że ~logowie wojskowi:

· dolbrze zam.ajonileni z .geomorlologieznymi,

glebowy-mi, geologicmlymi 1 hydrologicznymi wł.aściwaściami

terenu działań b()joWych, znający m-etody •badań geo-logiczn.ycl;l, hydrogeolQgicznych i ,geotechnicznych o~az

ogólnie .zori-entowani w pracach w.o.tskowo-inżyure­

ryjnyo'h nie ty1k0 · potrafUi ;przynieść realną korzyść

w ezasie wojny, .lecz stali się również nleZ'będni przy pl.an.owaniu i zabe:npieczani.u operacji

Druga · \vojn.a światowa postawiła przed geologią

wojrSlrową ~zcze jedno donio~łe zaóa.nie, k>tóre mogłą być ;rozwiązane rt:ylko na &czeblu strategk:mlylń,

t»-

.

legające ·na zlbadaniu . ekonomiki surowców.

mineral-nyCh w lk!rajach :rzeczywistych i ewentualnyc-h

prze-ciwników i stawianie prognoz dotyczących

zabezpie-~enia w te surowce przemysłu pracującego na rzecz

·woiny. Wnio&ki wyciągane przez ,geo•loga wojskowe- .

go

na podstawie szczegółowej analizy geograficznego

rozmieszczenia złót i kopadil,. zasobów geologicznych

poszczegóhiych · surowrow, stanu eksploatacji,

sposo-bów tr.anss>ortu d~.rt.arczały wartościowego materiału

'dofyczą"Cego móżliwości produkcyjnych ' przemysłu

. wrojenłowego i ocen potencjału militarnego klrajów

. nieprzyjacielskich, co pozwala W!'lioskować o strate-gi<;~ych planach ich rządów.

II. ZARYS ROZWOJU GEOLOGII WOJSKOWEJ Znaczeni·e geologii dla wojska 1P<> raz pierwszy.

zo-stało podkreślone

w

1868 t; w .arlykule eng'ielskrego

generała Portłooka •, który byl 'jednocześnie

geolo-giem. · ·. .

W końcu XIX wieku wykm·zystaniem wiadomości

z geologii prey rozwiiąz.y:waniu ni._ekltórycll zad:ań wo~­

. skowych za:41ter~sowali się f.r.an.cuscy topografowie

'i,VpjskOwi; tłuma<:!liY s!.ę to illym, .ż.e llja ter~ północ·

nej'

i wschodniej Francji, które wielokrotnie stawały . się polem bitew, bardzo wyra:ful.a jest zależno~?

mo;-. fologiL powierzohrii.' szczególnie zaś morfologu . dolm

· tzecznych, od. budowy· .geologi~z-nej .tego ol;>s~r~.. .

Francuzi .ustaliwszy tę załezność, postarab s1ę

wy-koreystać ją

w

nauce terenoznawstwa. . · Zadania geologii ·w dziedzinie wojskowej· bardżiej

szczegółowo zostały sformułowane ~ 1882 .r.

w,

pracy

Parartdiera- "Topografia stratyg~afl02llli!l' ~ wstęp do .geologU wojskowe-l"... · :.. · .

' Ji.t.ż w końcu XIX i na początku XX wteku w

?-le-których fran"Cuskich i .angielskich szkotach wojsko-·

wych wj'klada.nó elementy .geologtl wojskowej.

w

wy-kładach tych spe~jalnie ipod.kireślano ws>ływ. c~ynni­ ków geologkzny<:h ~ glebowych na wybór pozycji . obronnyc~, przesuni-ęcia wojsk !itp.

W innych kolajach przed pierwszą wojną .śwlatową

geologią wojSkową praw.le się nie zajmowano

Dopie-ro przed samą wojną niemiecki geolog:Iuantz•111• w ar-t:Y~kiule "G,eologia wojskOVY)a" na podstaWie \9\VO.ilch

do-świadczeń przy pracach fortyfikacyjnych ustaUł

za-kres geologU wojskowej w pojęciu :zlbliżonym do po

-glądów ws,półczesnych. W pracy tej szcze.gółow0

prze-.. an.alizowal znaczenie badań ge1Jlogicznych przy

budn-wle stałych fOrtyfitkacji, rolę wód gruntowych w

zao-patrywaniu obiektów wojskowych w wodę. oraz

zna-czenie mineralnych materiałów ·budowlanych do

woj-skowych prac hrżynieryjonych.

· W czasie I wojny śwl.atowej ·geologia· wojskowa

od:e-grał.a ju! w.aźną rolę. Ohociat początkoWo nie było

jeszcze jednoli:tych poglądów n.a zadania geologii

w<lj-skowej,· jednak już w d.rUogim · roku wojny .praWie

· wszystkie armie walczące· kor~yst.ały z pomocy

geolo-gów, W niektórych armiach były zor.ganizowane

spe-. cjalne · wojskowe 1911Wlby · goo1logiczne (w brytyjslóej,

niemieckiej, austriackiej •. amerykańskiej· i lnnychl,

w innych zaś rozw.Lązywanie wojskowych zadań geo-·Iogicznych · zlecono. geolo.gicznym instytutom

naukQ-wym, IU!1Zędom geo[ogic.zmym, a nawet geplogom

C'Y-Wil~ n.p. w

amni

roąy-Jśkiej i fu-aalOU'Sk:lej.

Główrie.

:tS

dania r.o.zwiąlzyw~ przez geologÓW

w czasie I wojny .światowej wynikały z charakteru .

wojny. pozycyjnej i sprowadzały się ·do geologicżnego

z&beq>ieezenia prac fontyUloacyjnych l

podziemno-.. m!niez.skich. do zaopa tryw.ania ·wojsk· w. wodę oraz

po-szukiw.;mia mineralnych m;:~teri.ałów budowlanych.

. W

a:rmii brytyjskiej wojskowa służb& geolo.giczns

została zorganizowana w 1915 r. Już na początku tego

roku n.a czele słu2Jby zaopatrywania w v.rodę bry~y)­

skiej armii ek~ycyjnej po.stawiony został geolog

wojskowy. Jego ~sadoniczyom zad.aniem było wyjaśnie­

nie pwblerilów zwiążanyoo z oceną· zasobów wodnych

terenu działań. Poza tym miał on opracować system

ochrony wód pilwierzchniowych na równinach Flan-diri!l;. co miał.o d'I.I.Że znaczenie pr.akt~.e dlli ~nn'i:i

bl'ytyjsklej zarówno podczas natarcia, jak i w obronie.

· Służba zaopatrywania w wodę poza bieżącymi

.pra-cami połowyroi i illladz.o.rem budoWl.Y stlu!d~ie~< sporzą·

dl.ała mapy. zaopatrywania w V>'Cdę, przewaznie

w· skali 1 : 100 000 ..

Od raku 1916 w armil brytyjskiej dane geologiczne

zaczęto i.vy.k:orzystywa.ć ·przy podziemnych ptaca<:b.

mi-nierskich. W tym czasie zorgani..zowan.y został spęcjaol­

ny zarząd ·sztabu, który zajmował si~ sprawam~ bu~

dqwy pozycji .obronnych i !PTOWadzeniem walk.

mino-wych. W skład tego zal'Ządu wchodziło kiLku

geolo-gów woojiJkOW!Ych i iin:żynierów · gónnicey·Cih. ·:Według

oficjalnych danycli wojskowa służba geologic~na armii

brytyjskiej w -cz.:asie I wojny światowej zabezpieczyła

'pówod.zenie. ·Wielu WOJskOwYCh· prac inżynieryjnych

orez. uŁatwiŁa planowanie i. przeprowadzenie· całego

sze1·egu_ 0Pel1!.Cji,. . .

. W armii ·nienlieckiej na fronde północno-zachodnim jui od 1914 r. prow.adwno prace gęologiczne związane z zao~.tryw81Iliem w wodę, osuszaniem terenów dzia-łań i obsługą geolo,glczn'cł budowy Jorty!ikacjL.

Geo-logowie wojskowi kierowali .pracą specjalnych·

od-działów, których zada:niem była budowa i remont

stu-dnL. Od 1;915 r. grupa .geologów wojskowych; ·licząca

kilkadziesiąt osób, rozpoczęła plan'>we . kartowanie

, .· .

'

. ;.

"· Po_, rttock · John-A rudimentary. . . tteatise ' on · . oeo-.

l.ogy .

•• Parandiere ~ Topographi-e stratigTaphiąue et p~o­

drome de Geologie militatre. ·

··~ K1antz--' Milłtiirgeotogte. Krieus.techni.sche

geologiczne dla ·celów w.ojskowych w .. W o gezach.

. W trakcię tych prac szcz~gółowo :Z.b.adano . również wody pl>dziemne i powieq;chniowe w dolinie Mozeli. -Wyniki tych badań okazały. się bardzo. wartośCiowe

i z powodzeniem wykorzystane. zostały przez

dowódz-two

·

.

niemieckie .. w . czasie operacji. na tym odcinku . fmntu. · ._. ·· ·

W r6ka. 1917 geologia wojskowa w Niemczech

zy-.. &kala powaime·- uznanie. Dowodem- tego było·

utworze-nie wojSkowej ·~Sibu.żby geologicznej pr.~:y Oddziale Woj-Skowo-Top&gr.affcż.i1Ytn: ·niemieckie-go ~z;tabu. general-nego, Zgodnie z ogólną strukturą Służby Woj&kowo-Topogra;ficznej, geologowie wojskowt zorganizowani zostali w sekcj-e. Zadaniem 28-utworz-onych sekcji była

. obsługa poo.zczególnych armii, po-legająca na pracach

g"eo•logic.znych dia potrzeb sztarbów 1 jednostek )inio~

w:yc•h. Oprócli sekcj4 wylmnujących prace polowe ist-niały jeszcze tzw. Ge-ologiczne Sekcje Infortn.!H:y-jnE.', · kt6.re ,pracowały ikarneralnie ·na. zapleczu- frontu. S€k-·cje.·te prowadZiły :libiór i system4tywcję materiałów

geo'klgicznych dotye:z;ących poszczególnych teatrów -działań .wojennych, sporządzały opisy i wojskow~

ma-py geologiczne nie:z;będne dla frontu- oraz częśctowo

-opr.ae()wywały · kameralnie · materiały geologicznych

sekcji polowych. ~iej · więcej W tym samym cz.asie · w B-erlinie oorg:anizowany rostal Cep.tralny t.n.stytut

Wojskowo-Geologiczny.

Do instytutu tego przesyłano wszys~ie prace woj--sk:owych ,sekcji geologicZillych w <;elu -systematyzacji

i ~rząd"zania zęstawie(l ogMnych i _wniosków :o}"az sporządzania przeglądowych wojskowych map geolo-. gicznych geolo-.geolo-. W :Ciągu roku Instytut Wojskowo-Geologic2;-. ny Wojskowo-Geologic2;-. wysyłał

na

front ~Qło 6 000 rozmaitych. map geo-.logicznych. i durl:ą ilość sprzętu specjalnego. Specjaliści

· i

. Iiwf;ytutu redagowali specjaliD.e broszury 1ila

geolo-g'ów wojskowych i Oficerów sztabów oraz brali -uda;jał

w

op:rac·owa,n1u ,przepisów. regulaminów i instrukcji. W-f~ksz.a część tych materiałów nie został.;l ()głoszona drukiem i po wojnie :zginęła bez· śladu. Istnieją pod-stawy do przytpusu:zeni.a, że większość ich, zgodnie

. ż. tajnymi prorokółam~ traktatu. wersals:k'i.ego, przek.a-·zana zestala Francj~ i B-elgii . .-Przed końcem I wojny -·światowej w ,geolo-giczrief:służbie ·wojskowej Niemiec ·pracowaŁo okQ!!o 260. -geologów. ' _ .

- w

armii rosyjsikiej z pomocy geologów korzystano jeszcze w ·czasie wojny r6syj3ko-ja.p()ńskiefl904--1905 r.

-Z chwilą ro2lp0częcia I wojny światowej w armiL ro-syjskiiej 2lll.ÓW wyłoniła· się konieczność pomocy geolo-. gic;zhej; U<l.zi-eliły jej niektóre wzędy cywilne, two-.. · mąc·

w

1914 r.· specjalną or1g.anizaćję hydrotechniczną,

której ead.iinietD. było obsługiwanie walczącej armii. Organizacja ta -pracowała na ··zapleczu frontu, przy czym w pierW-szym okresie .praca .jej og,ranic.zala się do ,kO'ooultacji i drobnych czymości. związ.anyc!h z po-lepszeniem ~~ywama. w-wodę szpitali, stat:jL ko-leJowych-łtp: Pó:miej zajmując silę zasadniczo zaopatry--waniem w wodę, !z.aczęła wykonywać ·II'ÓWnież niektó-re- ume prace; jak osuszanie rowów strzeleckich i ba-,gien.,· polepS:zanie dlróg w zalbagnionycih rejonach, za-. lewaza-.niie i zaib~a~gniarue na metkból'Ych odc!Lnkacll frontu. .po pewnym .cz.a·9ie zor,gani2lowano· cztery, wojskowe ,zarnądy hydrotechniczne diLa obsługi frontu. północno­ -zachodniego; -zachodniego, połudnklwo-zachodniego

,'i. kaukas.kiego.- . . ·

- W skład tych zarządów wchodziły sekcje llydrogeo-lo.giczne, -w lktórych ,pracowali geologowie cywilnL , Zadania .sekcjj. hydrogeologieimyCih były

następu--jące: .. :. .

1. · udzi.hlanie hydirotechn.ikom wYJasrueń dotyczących

wdowy -geologicm..ej terenu, w którego granicach pracował d.any zarząd;

2. opracowYwanie wniooków dotyczących-warunków hydrogeologiczruych na t-erenaCh planowanych za-l~wów, zabagnieni?- llllb osusreruia;

-3. .Wykonywanie polowych prac hyd,ogeologi~ych

w ·

p0SZ.OZ.eg6i1nych punktach· terenu;

4. opiniowanie projektów i kosztoeysów .st'uclnil .arte-zyj&kich i abisyńskich;

5. nadzór hydro.geologiczny prac wiertniczycih oraz opracowanie kameralne wyników ·wierceń;.

l . . . _,-_ . :-: .· - .

6. 2Jbiaranie materiałów drukowanych i archiwąlnych do.tyczących geol()ogij. !iJ·· hydrogeolo-gU .rejonu, pra-c .

N'a

froncie poludniowo-zachodnim geologowie

cy--willD.i ibrali również udział w· poszukiwaniu -mtn.er.ał:-­ nyc!]; materiałów ,budow1a!llyC!łJ. . (!izc:z;egóJinie materia- . ł&w· do produkcji cementu). kon.stiltowalL przygoto-wa-nLe prac minierskich oraz zatrudniani •by.U przy po--sz-ukiwaniu_ paliwa, kllórego ostry bmk dawał się

do-tkliwie odczuwać. _

. z

inicjatywy szefa słuilby inżyriferyjnej . 8 · armil ·!rontu :poludllliowo-zachodal:iego geologowie ko-nsill~o­

wall budow~ dróg, prowadzili rozpoz:ri.anie geologicz-ne 7lóż niektórych sUII'owców mineralnych (sól, barw~ niiki.. mineralne) o-raz · konsultowali prace związane z budową pozycJi obroillllych i obiektów minierskich.

W geologicznym zaJbezpieczeniu- armii ~~:osyjskiej ri.a skałę strategicz:ną brała udiział Komi'sja Surowców Mineralp.ych zorgani·zowana z inicjatywy W. Wiemad--skiego .i. A. rersmana ,przy K.omiltecie T.ec!J-nlic.znej

Po-Iilocy Wojennej w 1915 r._

. ZasadJ:l.iczymi ~dani.ami: tej komisji były:

l. ewidenc·ja zasobów surowców mineralnych i .zapo-trzepow~nia na nie ze strony róŻIIlych zaintereso--wanych or·gan~cj~;

-2. konsultacje -~ z.wi.ązk:u z. eiksploatacj'<l, surowców minerallnycdl oraz

w

a;wiąz:ku z- zastooowa.niem po-. - szczególiilych po-. po-.surowców dla obronności· kraj u; ·

~. ·•

.~. o.pracowywa.I).ie i wydawanie map mineralnych materiałów bud()wlanych oł'az. map surowców

mi-neralJnych

.na o.bsza.ry przyfrontowe. .

Po ~ońcZellliu. I wofny światowej be~średnie wy-' korzystanie .geologii do celów- wójSikowy.ch w więk­ St.aści krajów zmniejszyło się, lecz doświadczenia czte-r-ech lat wojny zostały w następnych ·latach szczegó-_

'łowo przean~i.zowane pl'Z€z inls1;ytucje geologiczne

i ·sztaby generalne. . ·

.Jednym z bezpoŚrednich _wy1I.Lków analizy dÓŚwiad­ cżeń oklresu wojennego ·była obfita literatu:r~ Q.ąty­ cząca geologij. wojskowej. która ukazaŁa się w'·ciągu

międzywoj-ennego dwud.ziesto.Iecia . w. wielu kl:ajach.

W ZSRR w tym okresie wydaruJ dwa podręCIUli.ki • z ,g€ologii woj.skowej OII"aZi ogło.s.zo1o:o szereg-artykułów w czaso.pis:rnach fachowych. '' · '- ·

Od roku 193Ó w wielu .krajach lftera:tura

dotycząca

geol-ogii woj-Sok:·owej na~iera ch.a.rakteru agitacyjnego. ' Coraz więcej uwagi po~ięca się iprzygotowaniu

geo-logicznemu oficarów.

W wielu artykclac!h zw~ą,zanych

z

wOjsirową- t~ma­ tyką geologiczną podkreMa się koniecz.no~ć geologicz--nego przYigotowani.a przysiZl:ej wojny jeszcze w okr~ie

pO!kojowym. Rozpoczyna się lX>Wa~e; prace, uwzględ-= niające doświadczenia mlniOillej wojny w rótnycą kra-jach . l . mające na ce'li.t . geolog!ez.ne przygo~wan,ie . ewentualnych przyszłych teatrów działiui_ wojennych. Opracowuje się wojakowe mapy geol-ogi~ż:rie, -przekroje i opisy. Udosko-nala siię metody. sporządzania woj-skow-ej dO'kumenJtacjL _geologicznej, którą dostosowuje się do. ·cha•rakteru działań przySZłej wojny' oraz · do wymagań rtowych., sżybikO: rozwijających się rOdzajów wojsk. jak wojska p~ce'l'ne i lotni-ćtw-o. Oor:az więcei geologów powołuje się dó prac fO"r-tyfi.kacyjnych i h.y.,_ drotec·hnicz.nych oraz do oceny zasobów mineralnYc4

*

Bieniediktow N.- Wajennaja Gieoło.gi,a~ 1930.· -'

· B-r-uks i .King- Pri11liienienie gieoołogii na :wojnie.

· .. Sbr.

12 {B-44) _{PRZl!:Gt.Ąb ~EOt.OGlC2NY} Nr 8 ·SUrOWCÓW strategicznych we Własnym kraju i W

kra-jaoh ewentualnych pr_zeciwnilków. ·

We Francji w okresie poprzedzającym II wojnę światową przyg<>towamo woj.skowe mapy ge<>logiczne w ~.ruli l : 200 000 obe:jmuj.ące· rlleretn (pObudn'io;wej Bel-gii. Luksemburga i obszar nadreńs!ki. Specjalne szcze-gółowe wojskowe m:;1.py geologicZI!le opracowano w z.w.i.ązku ~. budową linii Maginota₁ przy jej budowie'

pracowało wielu geologów cywilnych ·t wojls'kowych.

W Niemczech od lat 1928-29 szy:blm wZTasta zain-teresowanie geologU\ wojskową.

w

pierwszym okre-sie podstawowym zadaniem w tej dziedzinie staje się przygotowanie odpow.iednich kadr. Wprowadzono więc geológię wojskową do pmgramów sZkół średnicih oraz: akademii i szkół wojskowych. .] edn<>cześnie na wyż­ szych uczeltiiach ~organizowano sZkolenie geo-logów

. w zagadulienJ.ach wojskowych. ·

:Brzed ro~poczęciem li wojny światowej . istniała w Niermczech orozgałęz:i!ona wojskowa sł:u.Zib.a geolo-giczna, której or.gan~ja w ogólnych zarysaoh pr~ed­ s.tawia Się następująco:

l) Wojskowa· k<>mórka .geologiczna przy ·sztabie ge-neralnym, n.a k.iJórej ozele stał szef.WQijslrowej Służ­ by Geołogi=ej. Zadaniem tej k<>mórki byłq przy-g{)towanie ogólnych planów w dmedzinie geologii wojskowej i opiniowan~e kOIIl:cepcji :strategicznych z, punktu widzenia geolQ,gicznego, a także współ­ działanie , z cywilnymi instytucjami geologicznymi oraz szkolenie oficerów w. zakresie geologii woj-skowej w akademiach wojSik:owych.

2) Grupy geologiczne przy dowództwach okręgów w9j-· skowyCih. Zadanie tych .grup polegało :h.a geoi.o.gicz-nym .kartowan;iu rejonów ważnych z IPUDktu w.i-dzerua wojskowego. Na czele każdej grupy stał geo..: Jog wojSk<>wy, lttóry opiliLicwał WISZelkie prace związane z 'budoVIJ'Iloictwem wojskowym i zaopa-trzeniem w wud~ w rejonie prac danej grupy. 3} Wojskowe placówki ge{)logiczne .obsługujące prace

fortyfikacyjne.

4) S:pecj.alne ~ojsikowe oddziały geologiczne wyszko.,. J.one w dział.aniach wojny minierskiej, pr,zygoto-wane do poszukiwania mineralnyc\h materiałów ·ibudowl.amych i wody .oraz do prac hydrotechniC2-;-Illych.

. 5) Ekspozyttiii'y, ~ające w swoiin składzie goologa,

PTiZ:Y oddzi.ałę.ch kolejowych.

6} Delegatury wojskowej służby .geologicznej przy _cy-wi.hn.ych instytucjach geoLo~icznych.

· Teh rozgałęZiony i :gięUti aparat geologiczny ~k.Q­ nywał dużą pracę w okresie przygotowania wojny przez Niemcy hitlerowskie. :Pr.aca jego

w

okresie przy:.. · got.<)wawcżym w zasadzie _polegała na q;bieraniu ma-.·. teriałów geoQogieznych mapowycll 1 tekstCJ.wych.

dóty-cz;ącfch przYlSIZłyc'h teatrów działań wojennych oraz

·.na

opracowaniu

m.BIP.

inałll:·uk.cji, notatek,· podręcznych

.informatorów i woj~owyclh opisów geologicznych. Bacmą uwagę zwrócono na przyga:tbwanie matel"ia-łów geologicznych Francji i krajów . sąsiednich, jak również ob$zatt'ów Europy WJSChodniej. Plrzygoiowano

-'na przy.kfud stre9ZCzenia lub przelk:ł.ady ważn~ejszych

. prac· połskich z dziedlziny geologU, geomorfologii. oraz

'· opracow~o mapy na ,JX)dstawi·e oryginaJnych map

~ .· :Wi~ych w Polsce. . . . -' ·

:, ': Z . chwilą ro~c7.1ęcia wojny przy dowództwach grup

'

armii,

przy armia.oh, a nawet przy sztabach

:korpu-sów ,j: niektórych dywizji wprowadzone· zostały

stano-wiska geo1.ogów wojskowych. Gęologowie ci ;pełriili słUŻibę doradczo,-oopiniodawczą oraz kierowali .Pracą . .,;od~ałów i wojSkowych ,grup geologicznych przydrle- .

lanych na pewne okresy czasu armiom i · koxpusom.

W zwJ.ązku z przygotowaniem hitlerowskiej ofen-s.ywy wiosennej 1940 roku grupy geołogicZI:le do-wództw różnych szczebli, rozmieszczo\lle na froncie zachodnim otrzymały .zada.niie pr.Zygotowania w~el-' kich materiałów geologicznych, 'które naświetlałyby

warurud drożności, .zaopatrywania w wod~ rozmiesz-czenia min·eralnych materiałów .budowlanych o,raz U\VIZ·W.ęclaliLałylłzy po.t:nz;eby fo'I"tyfikacji i ruclw, WC>jsk

:Pancemych. Na podstawie tych materiałów geologo-. wie wojsikowi ~czegółowo przeanaJ..izowaH bu,dowę

gee>logiczną, zagadnieri.i.a hydrologicme i. warunki

hY-drogeologiczne na szlakach przy~ej ofeiniywy i wy-. SUinęli :konkretne wnioski dotycząc~:

drożności & dostępzwści terenu,

- · ·możliwości podminowania fortyfikacH niep.

rzyja-ciela. · · ·

inouwości dokonania zalewów it,p .

Pódbeślić llliależy, że

przy

~zeprowadzeniu

tyc'h prac duże usługi' oddały zdjęcia lotnicze wykonane

.z wysokości '7-8

ikJm.

.na których podStawie metodami

stereofotogrametrU Qpracowano mapę geol<Jgiczną w skali l : 40 000.

Te przygotowanda geologiczne, objęły prżede wszyst-kim mrefę SJiilin:Le lllfo.tiyojlick!owaną, :na~ ZJB.Ś. te.ren

na

całą głębokość obrony (do 150 !kin w gł~ Francji J. Belgii).

W ofensywie niemieckie•j. roz,poczętej 10 m,aja

1940 r., w pierwszym oiklres:ie głóWttly wysiłek był skie-;rowany na obszar zetklnięci.a się granic Francji, Bel-gii :i; Luksemburga. Powodzenie na tym odci.illku

za-grażało obszarom póŁnocnej Francj:~ i dawało nwżność

wyjścia na tyły lin'ii Maginota .. Zgromadzono · ~ęc tu główne siły ud~rzeniowe i tutaj właślliie wojskowa

słuilba. goologiczna była najłicmiejS~za.

w

tym okresie

do s~bów wszystkich większych jednostek biorących udział w of-ensywie (do sztabów dywizji włącznie) przy&.ielone zostały ·grupy geologiczne. ·

W miarę ro:z:woju ofensywy px:z.ed .. geologami woj:-. skowyroi woj:-.stawiano coraz

to

nowe zadania; ·po. raz

pierwsz;y w swojej historił geologia wojsk{)wa prżes2;ła na większą ISkalę do współdz.i.abania w w:oj.ni!'! ru.cho- ·

mej. GrlliPY geOilogiCI'l.lil!e, !pPSUwaJją:c si~ za nacierajl!loy-mi · jedn.os~ udziełały ~tematycz:nie inlformacji dotyczących drożności .terenu, 2la<JtPaltr'ywania

w

wodę

·i ·materiały budowiarie oraz brały, udtiał przy odbu-dowie urr-ządzeń komunikaoyjnych i hydrotechnicz-nych~ Geologowie wojskowi wyznaczali najdogodniej-sze . brady dla wojsk pancernych i zmechariLzowa:nych oraz miejsca ·budowy· mostów. ws.kazywali również punikty występowania materiałów lbudowlariych.

w

związku z postępującym zatapianiem coraz to nowych obsza!l'óW przeZ wycofujące się wojSka nie-przyjaciela niemieccy geologowie .w.djsokowi wbowią.-· zani .byJi pilnie śled:z.i.ć aktualny stan o~arów wQd-. nych, wskazywać obsrdi:ry ni€Jbe21Pieczne .z ptittlktu

wi-.dzenia mozloiwości dalszego· zatopierua oraz

propon.o-. wać niezbędne środki zapobłę.gawc.ze. ·Przy pracach .cych \Szero-ko komystana ze zdjęć lotlniczych., . które

wykazywały aktualny· stan obszarów woclinych.

Infor-macje !Udzielane ~Sriltabom przez .geotlo~ W{)jrskowyoh ni&az Wjpływały decydl!1jąco na planowanie i prze-bieg

walk.

Tak na przykład w czasie.w~k nad

Skal--dą ofensywa niemiectka wstrzymana .ZOstała nieprze-wiooianym zalewem. DowóciztWo niemieckie. zdecydo-wało wstr.zyniać na tym odcialilru frontu natarcie,. lecz ~pa geologiczna, lkt.órą wezwano dla konsultacji, ustaliła krótkotr-Wałość zalewu i wobec tego popmed-nrLo wydane· !l'ozkazy nie zostały zmienione. ·W czasie zaciekłych w:alk w rej·o:nie, Sedanu na podstawie orze-czenia. ·geqłoga woj~kowego z.Iil.ieniono kierunki dzia-lania niektórycih korpusów.

· Poza tym !niemiecka wojskowa słWlba geologiczna . jeszcze w Olkresie niemieckiej ofensywy we Francji

i Belgii wydaŁa dy.\ł)ozycje dotyczące .żabezi,>iec~eni:a złóż ważniejszych surowców Inineralny~h oraz zain-wentaryzowania jaskilil,;. które służyły· .za magazyny

i sldady ewakuacyjne ważniejszych dokumentów i ma:.

teriałów :państw9wych . . ·

Wielką roię odegrała geologia wojskowa· 'podcus

walk w Afryce w związku z rozwiązywaniem, jednego

z

podstawowrycl). za,gadn.teń dla obszarów

pu$yn.-nych-mianowicie· zaopatrzenia w wodę. Posiadanie

dostatecm..ej ilości wody.. decyd<Jwało tam o r-ozwo'Ju

działań wojennych i ich powadzeniu. Na przykŁad·

właBnie br.a!k wody .spowodował zatr-zymanie się

wiel-,'kiej ofensy'Wy R.oonnila· ·po El Alamai:n na początku

llipca 1942 r., co pozwoli:ł.o .armii brytyjskiej mi

zorga-. n'izoWanie tlibrony. ·:Fakt, że wojskdwa Bł·urllba

geolo-1giezna wojSk hittlerows.kLCh w Afryce iUe po..U:a:fila na- ~

. leżycie ·wyWiązać ·si'ę ze . swoi:ch zadań, przyśpieszył

w niemałym stopniu lkłęskę Niemiec w ck.ampanii

afry-k.91lskiej. · · · ; ._,

Rola wojSk-owej służby '.geologiczońel armu _

btytyj-'Skiei

w

czas1'1e II wojicy światowe] jest mniej znana ze.

·,.względu na ·małą _:Ilość oficja$nych publikacji na ten

·

temat.

Wielką rn~ę <>,d~ali woj:skowł geol<lg<lwie an.-,

. gieLscy. przy ·wyborze .miejsca .inwazji. Rozpoznanie

w

tym celu. pr~eprowad.wne było nil całym absżarze

. kanału· La Man.c!he i. cieśnmy Pas de Ca.lais. Zb.adan<l

· doktadrue możliwości lądowania, a nas~pn.ie di'ożno­

... ,ści ~- ;nadbrzeżnego·.· ·Po szczegółowYch badaniach

'wy!)rano. jako miejsce inwazji odctnek za.toki·sekwań­

. ·skiel m.i~y r~ Ome a (p()bwy_spem CoteD'ti,tl. Po

. ~eni\l odcinka inwazji

w

.mtoce se'kwańskiej

geo-. geo-. . logowie

angielscy

J)rzrstą;pu_~

W:

194a

.r: do szczegóło:

• wegó ul.jęcia wy!brzeż.a i ·*efy litoralnej; przebra~

· za ~ybakó'w francusldch dókonaU oni ogi"opm.ej iloścl

. · obserwacj'ii t sond<iwall. Na tej podstawie opracowane

.·

,

.ZQ&tały $1Zi~óło~we mapy geologiczne

w

S·kali· okoł<l

1 :

sooó:

·

Mapy 1te obejmowały. przybrzeże, plaże oraz . strefę .od9łanianą w czas•ie : odpływu . moria i były

~ede ~Y:stkim 'maJ!'S~i ~o~o~ł. ;gdyż zo~ły na

.Iik:h uWidocznione odcinki k.am~~ęnJSte, żw11rowąte,

pj.a&zc.zyste, mulowe itd. Mapy te ~-egrały . ~e1ką

·roi~ ·PttY planowaniu i przeprowad~em.u akcjt

mwa-'Zyjnej.: · ..

·

.

w

walk.adh ofensywnych w Al.ryce,,. Właseech oraz

\ve

Ft.all(:j:ii w 1944 ·i: 1946 •r. ,geologowie wo·jakowi

anr-·gieJ.s.c~. i amerykańscY bra~ ~iał gł.ównie .. jako

d()-. radcy

w

sprawach drożnosc:r, zaopatrzenia w wodę

. ·<>raz w sprawach mineralnych :mate:riałów

budowla-~ nyeh d!la odbudowy ~oxpunikacji i urządzeń

bydro-.techilicznych, budowy 1o1misk iltd. · · . ·

Ro.żWojU i osiągnięć wojsko~ej słu~y .geologicznej

w ZSRR w czasie II wojny światowej ·nie sposób

na-'świetiić szczegółowo

w

ramach nin}ejszegQ artykułu,

dlateł;:o ągraniczymy się jedynie do podania ogólnych

d.a.txY'ch

i wniosków, dotYJC?JąCych roli, d.aką

geolo-gi.jł .;w<>jskowa

w

ZSRR odegraŁa w latach

!Prz.edwo-. jell!l;6go pokojowego ,budownictwa i

w

latach Wielkiej

Wójn:y Narodowej. · ·

RadZiecka geo-logia ~obiła wiele. w sprawie lUiloc

-.

nienila

obronności kraju. Je6zczę w. okresie

przedwo-j~Il!IlYID geologowie radzieccy wyko.n.alii poważne prace

w ~lach, geólo,gicznego ~aberzpieczen-ila potrzeb Armii

. Rad:zJ:eckiej. .

W latach p:ięciolaitek stahnowskich IPrzeprowadz<lne

.-oostały ol!brzymie prace . geologi.czno-poszukiwawcze ·J, ·ll!loolo.gj.czno-rorz.poznaw02le, majrąoe ~a ~elu

sz:c2egó-: łowe · :llbadanie warun.ków geologi.cznych i surowców

miner.a'lnyc!h Kraju Rad. ·Materiały zebrane' podezas

. tyoh badań były opracowane, pu.eanali.zowane,

uogól-'.nio.ne i. z "Powodzeniem wykorzystane zostały do

za-. ·s.po.ttojenoia . rozma~tyeh potr.zeb frontu i zaplecza

·w czasie ·wojny. ·

. Armia Radziecka na szerOką skalę korzystała z map

·drożoośo:L i :irinych wojskowych map geologicznych

· opJ;"acowanych ~ez ge<ll.ogów. Geologowie wojsko~

. d<Jbrze znający 'W.Bil'Unkil ·natUTalne teatrÓW • dz.halań

wojennych brali udział w pralktycznyiffi roowią'zy~aliiu

sieregu zadań. .związanych. 2'J zaopatrzeniem wojsk

-w wod~ budową fortyf.lka~i :podowycb" lotnisk, .

ko-. mu'lllikac)i, maskowandem. ·

J~ze na .samym początku Wielkiej Wojny

Naro-dowe} duży zespół specjalistów geologów: powolany

zo~ do zabezpieczenia be7JP6&redn.ich potneb frontu.

Specjaliści Ci u.dzi.eliii wydaitnej ·pomOcy Armii

Ra-dzieckie} w jej walce· ~ okupantem hitlerowsk.im,

za-:róvV-oo prey orgariiżowanlu obrony, jak 'i

w

ói>era'(:jach

.żaczepp,y'ch. · Wyjątkow·e zr.taezente •. miała praca

ge<l-. lo_gów · i hydrogeo1og6w przy ża'bezpiec~u

zaqp

.

a-trywan.ia wojSk w wodę. Pracując w bardzo ciężkich

wafunk.aCh nieraz W cPObli.Zu przed.nieg.O skraju .:

geo-logowfi'e wojskowi IZlł pomocą Specj.all.niie

~~-·. wa.nego Sł,)rzętu w.iertnM:ze.go Zawsze i w pOrę zebez-.

pieezaJi

jednost!kll. walczące w wOdę nadającą· 'się :'do

pilcia'. . . .,

· DŻięki aktywne} pomocy geologów

w

.~iu: \vięk­

szych. mi:e:}"SCowOś~Ch da~o -się ~~gan~wać ,

9:,u.blo-wane zaopatrzenie w wodę .

w

posta,c~ studzien

al.ite-zyj:sk:ich

i

~ych a dzięki tem.u .zapobiec i>r:.~ów(wo­

·dy, który. dollitwie dał ~. <>dczuć. ·"łf

inlllycr;ti

łq:.ąj,ach

.

w

związku z uszkodzeniami urzą~eń wodQ~iąg~w'ych

w .czasie działań bojowych. · ·

Wyd.;_ tną . pomoc dla fi:o.nd;u. · st.anowili geologowie

wojskowf pny. budowie rozmaitych polowych urzą­

dzeń fortyfik.acyjnydh o.r.az przy bud<lw;le .®lektj)w

o zn.acż8n.l!u woj-skowym na eap'lecru {budowa i oo.~

· ·. prawiani.e k<lmunikacji wojskowych, . .lo;tni~ ·itd.).

· . I!a~eccy ~eplo,gowie-~ojskowi. brali równiei. udział

w w.afltach ttnin.ierslro-podko,powyc~ jakLe toczyły się ·

.w rej<Jnie Orla i Brl.ańsk.3. oraz w dużych nil.astacłi, na

przyldad w Stalingradzie, Niektóre wa7Jne odcinki

~or-. tyftliac)i nli.emieck.i<;h llkwldowane: były· przez

'wysa-dzE!!I'lie węzłowych punktów oporu .za pomocą· choą.ni-·

. Mw mi.ndemlrich. Flanowali. i organ~wal1 tę pracę

geoloeowie ·wojskoWi nieraz w b;uodZo ~h

wa-runkach. na przednim skr.aju. · · · · '·

Sumując ten krótk~ prŻe.g!ąd

etapów

~oi~oju:

geo-lQgii wojskowej .. naJ..eży · stwi.erdzić, ·.~e . .;zakreS pracy

g·eologów.w.czasie II .wojny ś'wia.toweJ był ibąrda:o sze~

roki· i odpowiedzialny. Geolog wojSkowy, jako j-ed,yny

z fachowców wo•;tskowych ~ający zagadniep,Je· :

f?udo-w:y i f~jografii terenu, był doradcą I wykoriaw<cil .nie

tylko ·w zakresie swojej specjalności, .lecz .często .ąłu­

żył l'l(\wnó.eż Tadą

w

dzi~ch . !l.uino . ~ąiliYch

z geplogią., jak rozmieszc~nie pr.zemyBłu, bUdowa

ko-mun.Utacji, urząd2:eń wodnych. itp. . ...

W

ten spos&. przed wojslwwą . sfużtią

.

geQl<lgiczną

w··czasie·· wojny stanęła .ogromna ilość .róz.r;or~~nych

·problemów. Więksm ich część została poanyśln:l~ ,roz-.

wiązana, co niewątpliwie .przyczynilo·si.ę v:•du~j .~ie­

rze, ·do osiągnięc.ia og6lnflio powodz.em.a; .N1e~re

prol~emy geologii! wojskowej jeszcze czekają na ~w.oje

rozwią-zanie. Obecnie wll';!skowe. służby •. geolog1cZM

armii różnych krajów zatrudniają se.tk.i. ieołog6w

. wojskó'wych, mają własne archiwa materiałó'o/ geolo-.

gicznych, .Labora'OOria, komórki reprodukcyjne, grupy .

wiertn;iczo-poszukiwawcze itp. · . ~

Po zakończeniu II wojny światowej wojskowe służby

· geologiczne· krajów bloku .amerykańsko-angielskiego

cPr.aWdopodolbnie riie uległy. redukcji. Tak na

przy-. kła fi według· danych · Geologi.ca:l · Su.rvey Circular-· 73

.(rtial!ZeC 195<1) obecnie ponad 10%• .geologów pa.

ństwo-. wej słu2lby geologicznej USA· pracuje w dzioozinie

geologii wojSkowej. Stanowi. t<> pakażną ·.ilość os6b

zajęty$ opracowaniem ldoświad~ .z. okre,su . m~o­

nej wojny i w ten lub inny sposób bi()Il'ących ·udz1ał

w· przygotowaniu planów nowej woj-ny światowej na .

ro<Zkaz ,a.g.resyw.nej ldiki Pentag?nu. '•. ,,,,,;..:

\ ·. '.~· ~·· ;,

·(DokOńczeni.~

1D,

·

1i.

t

9)

- .. ~ .. • '• :· ,· ·.) •• l ..