J a n W o l c s k i - K o l l | c r c n c . i a , , ł - u k a s i c n ' i c z l v I ) u b l i n i c . . . . ' . .1"" *"leirski - Konlcrcncia "Altictl Tarski I Kolo Wictlcriskic" " zuigni.'" lIu l1 - Międzynaroclorvc Scnlitlłritttll Nluczy'cic1i Filozolli Aełcszka Doda _ Potltlliot - Poznanic _ Dyskurs
Recenz,.jc i sPran'ozdania
A. Zachariasz: AntIopologiz-lri (Rr,.s:rlrtl ,Iodc':uk1, s' .łl5. ll Schniiclclbach (rcd.): F ilozoha' Podstarvo\\'c pYtania (fulat el
Autore ltrat1, z odcz)'torr,i lv),kładÓn' , ,. .-' . ;
B . L e . ; Z c r o w i c z ] , . l - h c L i n l i t s o f l - l r i t h , s ' j l . l { ' . I ę d r . z c j c r v s k i : l d c a Ź\,cia rv tr'.,orczosc1 S. Brzozorvskicgo i W' Gonlbrolr'icza, s. 367. W.
Sk]in-s m o n t : K r c a t v \ \ , n a r o l a c I r u t . l Sk]in-s t t , Sk]in-s . . ] 7 7 . A . B i c r l l a t : . , I { c ' t l c k Sk]in-s j a k r l ' t l . c z n a ' ' r v f i l o z o f l i Z . K r . a l n s z t 1 k a , s . j 8 3 . M . M l r r r i k o r l . s k i : . I ę z ' 1 . k a t l i e l l r l z n a w ' a l n o ś c i n i $ v Y r a i a l r . , u S e t ' t o i l ' n u g t ' '' : 1 9 5 Z : . N c f c z t l k : ( i o r g i a s z a P l a t o n ' s 4 0 5 '
K . W o l s z a , L J l ' a g i n p t o l " L t i " tl l o z o t r i p r z l ' r ' o c l 1 " l - l ' S t c i n ' s' ' l 1 l '
SPIS RZITCZY
s.4l9. P. N,|atcrna: SvĆt pojmu a logika (Ant|r:t'j l]l,(:l1c'ik), s' 422' Listy clo Regiusa... (Joluntu Zelu:ttu) s. .ł24.
.349 . -):) ) . 3 5 5 . 3 5 7 ) o 1 4 l ) Martcns, fl. .lalatbotr's ki), R. I)escartcs: . . . 4 i I Protokot z zcbrantlr Z Ży cia Pol skic go Tou'arzys1',va F i lozo lic zn c.go
Protokol z Walucgo Zgrouraclzcnia (31 I 1997 r')' s 4i i I-ubclskicgo Oclclzialu PTF z l5 l |997 r., s.
4j.ł-Autobiogramr 431
4 8 5
Przeglącl czasopisnt (W' Minccr)...
A t n c r i c a n P h i l o s o p h i c a l Q u r t c r l v , s . . ł 8 5 a . A r c h t l , c s c l c P h i i o s o p h i c ' s ' 4 8 5 b ' D e u t s c l r cr ^ , . : , - . i Q ? Ą ;:'.::ffił i.ri;];;tl;*pI;t.:s.48ćl. I]tIlics. s..łE7a' Jotrrnal ol.P|rilosophical I'ogic, s, .łtl7a
JouI.nal of the Ilistor1 ot lclc:as. s':lt]7b' [{evLrc dg rlćtlraplrisii.uc ct clc IllorlrIc,5'.1ll8l.
Zapiski bibliogra{rcznc (W. Mincer)
a) Pracc opublikorvanc r,r'Polscc, s'.ł89a. b) I'iśrrlicnrlictrr'cl tlbcc. s. 50]ł' Wiadonrości bieżące
Wia<lonrości lr1,clalvtriczc: puhlikac.ic jcc1nostkoric, s' 509a; \\,\'dawnict\\'a ciągłc, s.5l4b; .rn.op,rnto,"" -{rzot ttiuflograilc' lcksl'kony' inlirt'matorl" 5'-5 l8a Odczl'ty irvykłady, s' 5llla. organiz-acjc. .' itst' 7jl.zdy i korrfcrcncjc..s' .5 l9a- Nauczanlc.
s . 5 2 2 a . W i a t i o n l o Ś c i o . " , o u i , t . . s . 5 2 2 a . K o n k u r 1 r ' i n a g r o t l r ' , s ' 5 2 2 ' o . V a L l a . s . 5 2 3 a ' Nekrologia, s. 523a' Wy<1arvnict''va nadcslaItc, s' 52.ła.
189 509 P O L S K I E
T O W A R Z Y S T W O
F I L PL ISSN 0035-9599ozoFtczNE
Rllill Fll,0z0FIt?,ily
KWARTALNIK
z a ł ożony
p r z e z
K A Z I M I E R Z A T W A R D O W S K I EGO TOM LIV NUMER 3acliiffiarsz.rreł
1 9 9 7 S P I SR Z I Ê C Z Y J a nW 0 1 c 11 s k i - K o n l c 1 ' e n c j a, , 1 . . u k a s i e w i c zW D u b 1 i n i e ". . . .' H ._ 3 4 9" ' }'\ J a nW o l e ( 1 s k i - K o n l e r e i i c j a. , A 1 1 ` r e 1 1 T a r s k ii K o l oW i c d e ń s k i e. . . .` I | . 3 5 3¬ ' 3 lI 1 I . A g n i e s z k aD o d a - P o d m i o 1 -P o z n a n i e- D y s k u r s. . . ._ 3 , W i l 1 A u t o r e f e r a t y2 o d c 7 . y t ó wi w } - * k 1 1 1 d Ó w. . . .._ 3 6 1 _ B . L e j z e r o w i c z :T h e L i m i t so 1 ` F 1 1 i t l 1 ,s . 3 6 1 . R . J e d r z e j e w s k i :l d e a 1 ż y c i aW t w ó r c z o ś c iS . B r z o z o w s k i e g oi W . G o i i i b r o x v i c z a ,s . 3 6 7 .W . S k li n -s m o n t :K r e a t _ \ _ - ' w n ar o l ac h a o s u , 3 7 7 . A . B i e r n a t :„ R e f l e k s j ak 1 ° _ 1 - ' t y - ' c z i 1 a " W fi l o z o fi iĹ . 1 < . r 1 1 m s z t \ a ' k 1 1 ,s . 3 8 3 .M . l \ / 11 1 1 1 i k o \ \ - ' sk i 1 . l e z y k11 1 1 i e p o z 1 1 1 1 \ - V a l n o ś ć 'p Z b i g n i e w1-1 u l l ~ M i ç d 7 . y n 1 1 r o d o w eS e m i n a r i u m1 \ l 1 1 u c Y . y c i c 1 iF i 1 o 7 . o l 1 1. . . .. . 3 5 5' u _' i n i e w y r a ż a l n o ś ći s t o t yB o g a , 3 9 5 .Ĺ . N e r c z u k :G o r g i a s za P l a t o n ,s . 4 0 5 . K . W 0 1s z a ,U w a g io p r o j e k c i et i l o z o fi ip1'z}-*1'oc1_1__›'l i .S t e i n ,s. 4 1 1 . _ : g i R e c e n z j ei s p r a w o z d a n i a. . . .. . 4 1 5 A . Z a c l i a r i a s z :A n t r o p o l o g i z n 1( R , 1 ' . s ' : m ' d. Í a d c . ' : 1 r ! ‹ 1 i ) .s . 4 1 5 . l ź l . M a r t e n s ,H . S c h n ä d e l b a c h( r e d ) :F i l o z o f i a .P o d s t a w o w ep y t a n i a( M m e k. / a l m b o w . s ' k 1 ' ) , I. s . 4 1 9 .P . M a t e r n a :S v č tp o j m üa l o g i k a(A m ! r . : ' ¿ j ; `l f l " ó _ j c i Å ' ) ,4 2 2 .R . D e s c 1 1 1 ' t e s : | L i s t yd o R e g i u s a . . .( J o l c m mŻ e l a z n a )s . 4 2 4 . Z ż \ / c i aP o l s k i e g oT 0 1 1 - ' 1 1 r 7 . y s t w a1 " i 1 o 7 _ o 1 ` 1 c x . n c g o. . . .. . 4 3 1 Í P r o t o k ó l7 . W a l n e g oZ g r o m a d z e n i a( 3 1 1 1 9 9 7 r . ` ) , s . 4 3 1 . P r o t o k ó - 1Z z e b r a n i a 1 . u b c l s k i e g o O d d 7 . i a 1 uP T P7 . 1 5 1 1 9 9 7r . ,s . 4 3 4 . _ "\ A u t o b i o g i ' a n 1 _ \ _ - '. . . .. . 4 . 1 7 P r z e g l ą dc z a s o p i s m( W .l \ / l i n c e r . ). . . .. . 4 8 5 A m e r i c a nP h i l o s o p h i c a lQ u r t c r l y ,s . 4 8 5 a .A r c l i i x f e sd e P l i i l o s o p l i i e .s . 4 8 5 b .D e u t s c h e Z . e i l s c l 1 r i 1 ` t1111'P h i l o s o p l i i e .s . 4 8 6 1 1 .P t l i i c s .s . 4 8 7 1 1 .J o u r n a lo l `P | 1 i 1 o s o p 1 1 i c 1 1 1L o g i c ,s . 4 8 7 1 1 . J o u r n a lo l ` t l 1 eH i s t o i yo f l d e a s ,s . 4 8 7 b .R e v u cd e i n ć t l i a p l i i s i q u ee t d e m o r a l e , 4 8 8 1 1 . Z a p i s k ib i b l i o g r a f i c z n e( W .M i n c e r ). . . .. . 4 8 9 , a ) P r a c eo p u b l i k o x x - ' a n eW P o l s c e ,s . 4 8 9 1 1 .b ) P i ś m i c n n i c 1 \ \ ' oo b c e , 5 0 2 1 1 . i W i a d o m o ś c ib i e ż ą c e. . . .. . 5 0 9 ' W i a d o m o ś c ix x - " } ' d a w n i c 2 . e :p u b l i k a c j ej e d 1 1 o s t k o \ \ ' c ,s . 5 0 9 1 1 ; x x - ' y d a x m i c t w ac i ą g - l e , s . 5 1 4 b ;c z a s o p i s m a ,s . 5 l 7 a ;b i b l i o g r a l i e ,l e k s _ \ , f k o n } , - ' ,i 1 1 l " o 1 ' 1 1 1 a t ( › r } - ' ,5 1 8 1 1 .O d c z y - ' t y i \ - v y k l a d y ,s . 5 1 8 1 1 .O r g a n i ' / . a c j c .s . 5 1 8 1 1 .Z j 1 1 ' ¿ d yi k o n f e r e i i c j c .s . 5 1 9 1 1 .l \ l a u c 2 a n i e „ s . 5 2 2 2 1 .W i a d o m o ś c io s o b i s t e5. 5 2 2 1 1 .K o n k u r s x - 'i 1 1 a ¿ ; i ' ‹ ' _ › d y ,s . 5 2 2 1 1 .V a r i a .s . 5 2 3 a . i J" " _ " " ' * " ' = - - - m i n e ' . - - . _ _ 1 I 'P o | _ s | ‹ | E T o w A R z y
KwARTALN|K
Z a ' ł O Z O n Y P I ' Z e z K Å Z Í M Í E R Z ÅT W Å R D O W S K | E G O T O ML I V N U M E R3a å a l f ' ‹'ll'Sza|'eI
N e k r o l o g i a ,s . 5 2 3 a .W y d 1 - 1 1 1 - ' n i c l w a n a d e s l a n e ,s . 5 2 4 1 1 . ' j j ”¿ \ _ 1 . Í 1 9 9 7 f -P L I S S N 0 0 3 5 - 9 3 9 9s T w o | = | L o z o | = | c z N E
llllllllFILIIZII IIIZ Y
Toivi Liv- NUMER3 -Rok 1997
PL 1ssN 0035-9599
Zbigniew Nerczuk
.
Gorgiasz a Platon.
Przyczynek do historii empiryzmu
(Polskie Towarzystwo Filozoficzne, Oddział w Toruniu 2 X1 1995)
Jedną z najbardziej intrygujących postaci wśród starożytnych sofistów jest Gorgiasz z Leontinoi. Jest on bowiem myślicielem, który z jednej strony,
jak wynika z jego twórczości, szczególnie upodobał sobie paradoksy, a z
dru-giej, jak można wnosić na podstawie prac Gorgiaszowi poświęconych, paradok-sy upodobały sobie również jego osobę. Do paradoksów w dziedzinie studiów nad sofistyką zaliczyć bowiem można taką sytuację, w której wielość zachowa-nych tekstów źródłowych stanowi dla badaczy problem, a właśnie taka sytuacja
ma miejsce w przypadku Gorgiasza. Z jego twórczości dysponujemy bowiem
dwiema zachowanymi w całości mowami. które zatytułowane są Pochwaia
He-Zeny i Obrona Palamedesa, dwiema parafrazami traktatu O niebycie oraz kilko-ma innymi mniejszymi fragmentamil. Stanowią one razem bogactwo źródeł w dziedzinie badań nad sofistyką niezwykłe i wyjątkowe. Jednak różnorodność pism zachowanych pod imieniem Gorgiasza, ich fonnalna i tematyczna
odmien-ność oraz specyfika przekazu platońskiego zawartego w dialogu zatytułowanym Gorgiasz sprawiają badaczom pracującym nad stworzeniem spójnego obrazu retora bardzo wiele trudności. Przypadek retora z Leontinoi jest zatem klasycz-nym przypadkiem ,,e1nbarras de richesse”.
Postać Gorgiasza jest fascynująca dla każdego, kto śledzi z uwagą zmiany interpretacyjne dokonujące się W badaniach nad historią filozofii starożytnej. Ocena jego działalności zmieniła się bowiem całkowicie na przestrzeni ostatnich dwu wieków. Przez stulecia Gorgiasz, główny - obok Protagorasa, Hippiasza i Prodikosa - twórca sofistyki, był postrzegany z perspektywy narzuconej przez
platoński dialog jako niezbyt rozgarnięty, lubujący się w efektach retorycznych
mówca, a nie jako samodzielny myśliciel. Dopiero pod koniec XIX wieku. gdy
wzrasta zainteresowanie sofistykąi dokonuje się przewartościowanie W ocenie
sofistyki jako ruchu intelektualnego, zmienia się także wizerunek Gorgiasza.
1 Diels/Kranz, Die Fmgmente der Vorsokmtíker, Dublin/Zürich 1969. Najnowsze
wydania tekstu De Melissa, Xenophane, Gorgia zawierają prace B. Cassin, Si Parmeni-de. Le iraite' cmonyme De Melissa Xenophane Gorgia. Edition criiique ei commentaire, Lille 1980 i T. Buchheima, Gorgias von Le0nt1'm`.' Reden, Fmgmenie, und Tesiimonien. Heraugs. mit Übersetzzmg und Kommentar von T. Buchheim, Hamburg 1989.
-406-Początkowo, postrzegany był jako sztandarowy sceptyk i nihilista tego obozu. Odmienną perspektywę zaproponował H. Gomperz, który położył nacisk na paradoksalny i ludyczny aspekt O niebyciez. Dopiero, mające miejsce na prze-łomie wieku XIX i XX, uznanie autentyczności mów popisowych oraz zmiana optyki w ocenie sofistów inspiruje powstanie wielu prac poświęconych Gorgia-szowi, W wyniku których nabiera on coraz większego znaczenia, już nie tylko jako retor, ale filozof. Obecnie większość badaczy jest skłonna zgodzić się, że
Gorgiasz był retorem i filozofem zarazem. czego dowodem jest wielość nawią-zań filozoficznych W zachowanych dziełach3.
Jednym z najbardziej istotnych dla działalności Gorgiasza zagadnień jest tematyka epistemologiczna, która obejmuje problem możliwości poznania, jego żródła i przedmiotu. Ze względu na wagę tego wątku dla myśli samego
Gorgia-sza oraz dla Platona, jak okazuje się na podstawie dialogu, chcielibyśmy zaty-sować związane z nim wypowiedzi zawarte W pismach Gorgiasza oraz echa dyskusji mającej miejsce W platońskim Gorgiasza.
Traktat O niebycie jest najprawdopodobniej najwcześniej powstałym z zachowanych tekstów Gorgiasza. Jego druga część, W której dowodzi się, że nawet jeśli coś jest, to nie można tego poznać, W całości poświęcona jest za-gadnieniom poznawczym. Gorgiasz podejmuje W niej wątek ściśle związany
z Parmenidesem, głosi jednak tezę całkowicie z parmenidejską sprzeczną, do-wodząc, że myśl nie jest tożsama z bytem i wskutek tego poznanie nie jest moż-liwe. Na podstawie drugiej części traktatu bardzo trudno jest rozstrzygnąć, jakie
były poglądy epistemologiczne Gorgiasza. Wśród badaczy nie ma bowiem zgo-dy, czy Gorgiasz prezentuje się W tej drugiej części jako krytyk Parmenidesa opierający swą polemikę na zmysłowej koncepcji poznania czy też jako
konse-kwentny agnostyk odrzucający zarówno rozwiązanie parmenidejskie jak i em-pedoklejskie. Problemu tego nie można jednoznacznie rozstrzygnąć ze względu na rozbieżności zachodzące pomiędzy parafrazami Anonima i Sekstusa Empiiy-ka oraz duży stopień zniszczenia tekstu Anonima. Nie ulegajednak Wątpliwości,
że Gorgiasz jest doskonale obeznany z koncepcjami Parmenidesa i
Empedokle-sa, czego dowodzi argumentacja antyparmenidejska oparta na empedoklejskiej
teorii ,,heterogeniczności postrzeżeń”. Jeśli nawet, tak jak O. Gigon, przyjmie-my, że Gorgiasz jest W traktacie konsekwentnym polemistą, odrzucającym wszelkie wypracowane przez tradycję rozwiązania, to jednak wykazuje on bez wątpienia duże zainteresowanie samą problematyką teoriopoznawcząą. I
2 H. Gomperz, saphiszfk „nd R1z@z‹››~¿k, Lzipzig 1912.
3 Por. praca J. Gajdy (Przedlaplatoriskie koncepcje prawdy. Georgiasz z Leontinoi,
W: J. Gajda, A. Orzechowski, D. Dembińska-Siury, Prawda, język, szczęście. Studia
zfilozofii starożytnej (II), Wrocław 1992), W której znależć można zestawienie
poglą-dów badaczy na temat twórczości Gorgiasza.
-407-Znacznie bardziej przejrzysty obraz poglądów Gorgiasza dostarczają dwie mowy popisowe - Pochwala Heleny i Obrona Palamedesa. Zawierają one bo-wiem wiele wypowiedzi 0 charakterze filozoficznym, Wśród których znajdują
się również uwagi gnozeologiczne. Chociaż nie ma W mowach Gorgiasza par-menidejskiego przeciwstawienia ,,rozum¬zmysły”, to jednak obecne W nich
sugestie na temat natury wiedzy i sposobu jej zdobywania pozwalają uznać reto-ra z Leontinoi za zwolennika zmysłowej koncepcji poznania. Ponadto, Gorgiasz W obu mowach posługuje się antytezą Wiedzy i mniemania, która, chociaż inspi-rowana myślą Parmenidejską, uzyskuje u Gorgiasza całkowicie inne znaczenie. Wiedzą jest bowiem dla Leontyńczyka rezultat poznania zmysłowego, które
prawdziwie orzeka o rzeczywistości empirycznej, natomiast ,,mnie1nanie” albo odnosi się do takich zdarzeń, które nie były przedmiotem bezpośredniego
po-znania zmysłowego, albo też może być wynikiem perswazyjnej mocy słowa czy obrazów wzrokowych.
Gdy weźmie się pod uwagę znaczenie, jakie refleksja epistemologiczna uzyskuje W pracach Gorgiasza, zrozumiałe stają się powody obecności wątku epistemologicznego W platońskim dialogu zatytułowanym imieniem retora. Przypomnijmy, że rozmowa Sokratesa z Gorgiaszem stanowi pierwszą część tego dzieła. W trakcie tej rozmowy, która ma na celu ustalenie przedmiotu
i mocy sztuki retorycznej, obaj rozmówcy Wplatają uwagi wyraźnie nawiązujące do poglądów samego Gorgiasza. Retor z Leontinoi okazuje się być W dialogu adresatem filozoficznej krytyki, ukrytej pod metaforycznym przebraniem.
Kry-tyka ta, której centralnym punktem są odmienne koncepcje „sztuki”, dotyczy także zagadnień poznawczych.
Są one obecne W rozmowie od samego początku dyskusji, najpierw sy-gnalizowane przez Chajrefonta W pytaniu dotyczącym tego, W jakiej sztuce Gorgiaszjest biegły (W grece pytanie to brzmi: 'ttvoç texvnf; crtiotnurov eottv (448c2-3). Etymologiczny związek słowa erctornuœv z entornun kieruje uwa-gę na sferę poznawczą.), następnie przez Polosa, który wiąże powstanie sztuk z „doświadczeniem” (euttetptot) (448c4-c9). Nawiązania te zapowiadają wątek
epistemologiczny, który staje się tematem rozmowy pod koniec jej pierwszej
części. Momentem decydującym W dyskusji Sokratesa z samym Gorgiaszem jest bowiem sokratejskie rozróżnienie pomiędzy wiarą(1I1o'c1‹;) i wiedzą(uot0no1ç) (454c8), które umożliwia Sokratesowi sformułowanie ostatecznej definicji przedmiotu reprezentowanej przez Gorgiasza sztuki wymowy. Retoryka okazuje się być umiejętnością związanąz sądami i innymi zgromadzeniami publicznymi, której istota nie zasadza się na nauczaniu, czyli przekazywaniu wiedzy na temat tego, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe, lecz na wzbudzaniu wiary.
Przypomnijmy pokrótce przebieg tych rozważań. Skoro Sokrates ustalił już znaczenie takich słów jak terminów „wiara” (rttottg) i ,,Wiedza” (|,1ot011o1ç), poprzednia definicja retoryki, wedle której jest ona twórcą przekonań na temat tego, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe, zostaje rozszerzona o element
episte--408-
j
mologiczny. Sokrates dowiaduje się bowiem od Gorgiasza, że retoryka zajmuje się wytwarzaniem przekonań, których efektem nie jest wiedza, ale mniemanie. Na podstawie tej wypowiedzi Gorgiasza Sokrates tworzy końcową definicję retoryki, która określa ją jako: ,,twórcę... przekonania płynącego z wiary, a nie z nauki o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe” (nstßooç 611 utoopyoç aorty mo"c8o'1:11<nç (1200 oo ö1öoŁo'1<ot?u1<nç napi to ötkouov re 1<ott otötkov)
(4s4e9ý.
Szczególną uwagę warto zwrócić na fakt, że w sokratejskim rozróżnieniu dwu rodzajów namowy - pierwszej ,,pouczającej” (118100) öiöotokoüukn), której efektem jest wiedza (errtornun), oraz drugiej - ,,wzbudzającej wiarę” (118100) rttoreottkn), której wynikiem jest prawdziwe bądź fałszywe mniemanie
(mo"r1‹;) (45407-d8), pobrzmiewają echa sformułowania Gorgiasza zawartego wObronie Palamedesa. Broniący się heros W swej argumentacji rozróżnia również dwa rodzaje 'rt8100), z których pierwszy określa jako przekonanie oparte
na prawdzie (881 11810811/ ouotç [...] 51öotĘotvrocg'cot?tn0sg), drugi natomiastjako przekonanie będące wynikiem oszustwa czy stworzonego złudzenia (oo1< o1.'1t(xtno(xv'ro1 /33/). To gorgiańskie rozróżnienie W swym zewnętrznym brzmieniu odpowiada platońskiemu. Podobnie jak u Platona pojęciem nadrzęd-nym jest przekonywanie (rc81081v), które występować może W dwu różnych formach - pierwszej - gdy poucza się o prawdzie, i drugiej gdy zwodząc, tworzy się złudę. Można zatem sądzić, że taka dystynkcja jest oryginalnym pomysłem Gorgiasza. Pomijając bardziej skomplikowane zagadnienie zgodności
platoń-skiej interpretacji przedstawionych przez Gorgiasza dystynkcji pojęciowych z intencjami ich twórcy, wolno jednak stwierdzić, że Platon celowo nawiązuje
W dialogu do rzeczywistych poglądów retora.
Ostatecznie rozmowa Sokratesa z Gorgiaszem kończy się aporią. Sokra-tejskie badanie wykazało bowiem, że retorzy albo nie mają wiedzy o sprawie-dliwości (czyli o tym, co Gorgiasz deklarował jako przedmiot sztuki retorycz-nej), albo nie potrafią jej nauczać. Po krótkim interludium W postaci rozmowy
zPolose1n Sokrates, podkreślając, że zostaje do tego zmuszony, wypowiada
finalną mowę (464b2-465a7). Retoiyka i sofistyka określone W niej zostają
mianem „doświadczenia” (eurcetptor.) czy „rutyny” (rptßn). Retoryka
,,spos-trzega” (ot1o0u8vn), ,,zgaduje” (otoxotootuavn), a nie posiada wiedzy (oo
yvoooot). Terminy, jakich używa Sokrates W swej mowie, wyraźnie wskazują,
że krytyka gorgiańskiego rozumienia sztuki dotyczy jej filozoficznych podstaw, a mianowicie zagadnienia źródła i istoty wiedzy (smotnun). Wedle Platona żadne zajęcie zasługujące na miano ,,sztuki” nie może być oparte na doświad-czeniu i wynikającej z niego wiedzy empirycznej. Specyficzne rozumienie wie-dzy wzorowane na modelu matematycznym jest zatem tym, co odróżnia obie koncepcje i warunkuje spełnienie sokratejskich kryteriów przedstawionych
-409-wdialogu. Spór między Platonem a sofistami czy retorami toczy się o samą
istotę i pochodzenie wiedzy, na której ufundowane mają być sztuki. Platon wy-powiadając swą krytykę wskazuje zarazem na jej źródło, jakim są - W jego
przekonaniu - błędne poglądy epistemologiczne Gorgiasza, na podstawie któ-rych retor buduje swoją koncepcję sztuki. Według Platona dla retoryki opartej na ,,doświadczeniu” nie ma miejsca wśród „prawdziwych” sztuk. Platońska
koncepcja sztuki wymaga bowiem od każdego „technika” wiedzy rozumowej na
temat przedmiotu uprawianej umiejętności.
Podsumowując wyniki naszych rozważań, należy podkreślić, że Gorgiasz obok Empedoklesa, Protagorasa i szkoły hippokratejskiej jest jednym z tych, którzy położyli podwaliny pod empiryczną koncepcję poznania. Świadczą o tym nie tylko zachowane pisma Gorgiasza, ale i platoński dialog, który swą krytykę kieruje przeciwko gorgiańskiej koncepcji sztuki opartej na ,,dośWiadczeniu”.
