LXVII 2010 1
Marcin Leźnicki
Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej – czy
lekarz może tworzyć i niszczyć ludzkie embriony
Sprawozdanie
24 marca bieżącego roku w Sali Koncertowej Pałacu Kultury i Nauki od-było się III Sympozjum, pt. „Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej – czy lekarz może tworzyć i niszczyć ludzkie embriony”, w ramach IX Krajowej Konferencji Szkoleniowej Towarzystwa Internistów Polskich INTERNA. Organizatorem konferencji była Medycyna Praktyczna, Towarzystwo Inter-nistów Polskich, Naczelna Izba Lekarska, do współpracy zaś zaproszono cie-szący się światową renomą American College of Physicians (ACP).
Sympozjum, o charakterze interdyscyplinarnym, poświęcone było problematyce embriologicznej, rozpatrywanej zarówno w perspektywie wąskozakresowych analiz nad względnie izolowanym w dyskursie bio-medycznym i bioetycznym embrionem (i jego przykładowo statusem), jak również w szerszym ujęciu, nad zagadnieniami kluczowymi dla bioety-ki, tj. problemem in vitro a pośrednio kwestią klonowania embrionów (do celów zarówno biomedycznych, jak i bioterapeutycznych, czy też repro-genetycznych, choć wątek ten był wtórny i podniesiony pobieżnie przez dyskutantów). Do udziału w konferencji zaproszono, m.in. prof. Andrze-ja Szczeklika (UJ, Kraków), dr. AndrzeAndrze-ja Muszalę (UPJPII, Kraków), dr. Tada Pacholczyka (NCBC, Filadelfia, USA), prof. Christophera Hooka (Mayo Clinic, Rochester, USA – przedstawiciel ACP), prof. Pawła Łukowa (UW, Warszawa), prof. Mariana Machinka (UW-M, Olsztyn), prof. Wło-dzimierza Wróbla (UJ, Kraków), dr. Jarosława Gowina (WSE im. Józefa Tischnera, Kraków), jak również byłego parlamentarzystę, ministra ds. europejskich i nauczyciela akademickiego, prof. Rocco Buttiglione (m.in. Uniwersytet Św. Piusa V w Rzymie i p.o. rektora Międzynarodowej
Aka-170 Marcin Leźnicki
demii w Liechtensteinie). W drugiej (panelowej) części sympozjum udział wzięli prof. Tadeusz Biesaga (UPJPII Kraków), dr Konstanty Radziwiłł (Prezydent Elekt Stałego Komitetu Lekarzy Europejskich [CPME]) oraz dr Jerzy Umiastowski (Przedstawiciel Polski w Komitecie Sterującym ds. Bioetyki [CDBI] Rady Europy).
Co do prelekcji, w kilku zdaniach. W zdecydowanej większości, były one tematycznie i merytorycznie rozbudowane, problem zaś komó-rek macierzystych, zarodków, czy wreszcie technologii biomedycznych wykorzystujących w badaniach te pierwsze, w różnej optyce dostrzega-jąc, choć nie zawsze. Zaczynając od wystąpienia inauguracyjnego, tj. Pro-metejskie marzenia medycyny, w której to prelekcji prof. Andrzej Szczeklik mówił m.in. o problemie tzw. embrionów nadliczbowych, sposobach po-zyskiwania oraz przechowywania zarodków ludzkich, medycynie rege-neracyjnej, zapłodnieniu in vitro, reprogramowaniu dojrzałych komórek somatycznych, pracy nad komórkami macierzystymi, cyklu embriogene-zy, czy wreszcie w ramach „wtrętu” prelegenta, o „zuchwałości medycy-ny”, która wyszła od historii Golema, żywiąc „prometejskie marzenie”, że stworzy klon (człowieka), poprzez kolejne wystąpienia słuchacze mo-gli zdobyć wiedzę, m.in. nt. Statusu ludzkiego embrionu w różnych reli-giach i historii, o czym mówił, w kontekście filozoficznym, antropologicz-nym i teologiczantropologicz-nym dr Andrzej Muszala (wzbogacając swoje wystąpienie o liczne przykłady i ilustracje); komórek macierzystych (i ich izolacji), krio-prezerwacji embrionów, dalej alternatywnych wobec badań embriodestruk-cyjnych rozwiązaniach biomedycznych, chorobach leczonych za pomocą metod regeneracyjnych, poza-embrionalnym pochodzeniu komórek pnio-wych (tu np. komórki z łożyska, szpiku kostnego, jamy nosowej, z mó-zgu ze zwłok, bądź krwi pępowinowej), stosunku Kościoła Katolickiego do badań na komórkach macierzystych, czy też statusie ludzkiego em-brionu, o czym w swoim wystąpieniu mówił dr Tad Pacholczyk. W kolej-nym wystąpieniu, prof. Christopher Hook „zmierzył się” m.in. z proble-mem klonowania ludzkich embrionów, prezentując pogląd m.in. ruchów feministycznych na powyższy problem. W dyskusji pojawiła się również, żywo obecnie dyskutowana kwestia adopcji nadliczbowych embrionów, klo-nowania ludzkich zarodków, jak i pytanie o możliwość wykorzystywania embrionów nadliczbowych do badań naukowych i sposobów finansowa-nia tychże badań. Odpryskiem powyższej dyskusji było pytanie prele-genta o status współczesnej nauki. Prof. Christopher Hook zaprezentował równocześnie punkt widzenia rządu USA na kwestię in vitro i pośred-nio także klonowania człowieka. Do ważkich, w perspektywie sporów bio-etycznych nt. statusu embrionu i technologii in vitro rozstrzygnięć należały
171 Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej – czy lekarz może tworzyć i niszczyć...
niewątpliwie głosy prof. Pawła Łukowa i prof. Mariana Machinka. Pierw-szy z prelegentów zauważył, że niepłodność stanowi współcześnie za-awansowany, pilny i dyskusyjny problem, z którym musimy sobie jakoś poradzić. Prelegent postawił problem statusu zarodka ludzkiego w zesta-wieniu z dorosłym człowiekiem (w kontekście prawnym i etycznym), jak też podjął zagadnienie powoływania do życia nowego istnienia ludzkie-go, na sposób tradycyjny i nietradycyjny (poprzez in vitro). Zauważył na-glącą potrzebę, bliższego przyjrzenia się obecnym modelom rodziny, czy tworzonym więziom rodzicielskim, które są odmienne od tych, które istnia-ły kiedyś. Prelegent zauważył, że w sensie „emocjonalno-społeczno-kulturo-wym” ideał życia rodzinnego uległ zmianie, czego wyrazem są konkubi-naty, osoby samotne, adoptujące dzieci, które są w stanie stworzyć związek trwały, bezinteresowny, dający oparcie i stabilność jego członkom oraz m.in. poczucie intymności (sobości). Elementy te nie stanowią zatem cech dystynktywnych formalnych związków małżeńskich. Prof. Paweł Łuków zauważył również, m.in. że pomiędzy formą płodzenia dzieci (naturalną– –sztuczną) a wytworzeniem się, tzw. wspólnych aktywności (mikroświat sy-gnałów i interakcji na linii rodzice–dzieci) nie ma bezpośredniej zależno-ści. Argument ten bardzo często jest podnoszony przez zwolenników tzw. naturalnej prokreacji, którzy zauważają, że naturalne poczęcie z rodziców (podczas aktu płciowego) warunkuje zaistnienie autentycznej wspólnoty aktywności. Prelegent dodał, że tezy takiej nie da się zweryfikować i kon-statował, że wraz ze zmianą form życia rodzinnego zmieniają się formy ludzkiej prokreacji, lecz to, co jest istotne, to formy wychowania dzie-ci w rodzinie, warunkujące zaistnienie autentycznej wspólnoty aktywnośdzie-ci. Prof. Marian Machinek, do zapoczątkowanej przez prof. Pawła Łukowa dyskusji wprowadził dodatkowe pojęcia, m.in. intuicji moralnej, działania moralnego odróżnialnego od wydarzenia moralnego, jak też prześledził dro-biazgowo zagadnienie statusu embrionu ludzkiego, pod kątem jego uposa-żenia genetycznego – twór typowo ludzki (genom człowieka), właściwości indywidualnych (niepowtarzalność z uwagi na genotyp), jak też rozpatru-jąc go jako organizm (system biologiczny), czy wreszcie jako twór rozwija-jący się samodzielnie, w sposób ciągły. Podejmując się omówienia kwestii bioingerencji w embrion oraz związanej z nią blisko stosowalności oraz dopuszczalności in vitro w nawiązaniu do naturalnego procesu prokre-acji, prof. Marian Machinek podkreślił konieczność rozstrzygnięcia dyle-matu od strony wewnętrznej (w kontekście celów, które nam przyświeca-ją, intencji czy zamiarów) oraz strony zewnętrznej (w kontekście środków, po które sięgamy, praw ludzi trzecich czy choćby praw i obowiązków lu-dzi trzecich). W dalszej części prelekcji prof. Marian Machinek dokonał
172 Marcin Leźnicki
głębokiej redefinicji kategorii godności ludzkiej (pod kątem treści i zakre-su oddziaływania), co zaowocowało wprowadzeniem kategorii godno-ści uznawanej, przyznawanej i gradualistyczną koncepcją godnogodno-ści (stop-niowalnej). Podobnie jak we wcześniejszych wystąpieniach, prof. Marian Machinek omówił problem embrionów nadliczbowych i zauważył pilną potrzebę namysłu prawnego nad m.in. kwestią produkcji embrionów do celów pozareprodukcyjnych. Akcent w wystąpieniu prof. Mariana Ma-chinka postawiony został również, na problemie, tzw. etyk terapeutycz-nych. Wystąpienie przedostatnie wygłoszone zostało przez prof. Włodzi-mierza Wróbla, który drobiazgowo omówił kwestię zapłodnienia in vitro i pozyskiwania komórek macierzystych z ludzkich embrionów w polskim prawie. Do podstawowych zagadnień poruszonych w prelekcji prof. Włodzimie-rza Wróbla należały m.in.: pytanie o przekraczanie pozaustrojowego łączenia gamet, procedura wspomaganej reprodukcji, zarodki nadliczbowe (zapasowe), in vitro – dla kogo, prawo do poznania własnej tożsamości, obrót komórkami ma-cierzystymi, finansowanie badań nad in vitro, selekcja genetyczne itd. Ponad-to prof. Włodzimierz Wróbel poruszył problem legalności i odpowiedzialno-ści (w ramach oceny prawnej) i omówił dokumenty prawne, które regulują procedurę in vitro na obszarze Polski. Prelegent ostatni podjął problema-tyczną kwestię preselekcji płciowej (tj. doboru płci dziecka, która wyklucza ta-jemnicę poczęcia).
W części panelowej (drugiej) przedyskutowano tezy wygłoszone w poszczególnych wystąpieniach oraz podsumowano sympozjum.
