W STĘP
Zeszyt, k tó ry oddajem y do rą k C zytelników , zaw iera prace pow stałe w In te rd y sc y p lin a rn y m Zespole M etodologii H istorii i H istorii H istorio grafii, pióra — w zdecydow anej większości — m łodych pracow ników naukow ych w yw odzących się z łódzkich środow isk: historycznego, poli tologicznego i filozoficznego. P rezento w an e prace dotyczą szeroko ro z u m ianej p ro b lem aty k i histo rii teorii m aterializm u historycznego oraz jego recepcji. Nie trzeba chyba przypom inać, że pro b lem aty k a ta do niedaw na — nie tylko w polskich badaniach n aukow ych — była ogrom nie zanie dbana. J e j pełne i w szechstronne poznanie u tru d n ia ł głoszony oficjalnie pogląd o istnieniu w dziejach in teresu jącej nas teorii jednego tylko n u rtu in terp retacy jn eg o , mogącego aspirow ać do m iana jej rzeczyw is tego re p re z e n ta n ta . N atom iast inne, n a w e t w tedy, kiedy je zauw ażano, byw ały oceniane jedyn ie w k ategoriach w ielom iennie określanych d e w iacji. Dzieje teorii m aterializm u historycznego — jak i m ark sizm u w ogóle — nie były je d n a k i być nie m ogły jed n y m n u rte m poglądów za każdym razem dających się zakw alifikow ać jako a d ek w atn e do jej klasycznych założeń. Były — i są po dziś dzień — ogrom nie złożonym, dialektycznym procesem pow staw ania, ryw alizacji, sukcesów i porażek różnych, niejed n o k ro tn ie bardzo odbiegających od siebie in te rp re ta c ji, z których ledw ie n iek tó re zyskały sta tu s poglądów standardow ych, wiele
zaś nie zdołało go osiągnąć i pokrył je pył zapom nienia.
P race zeb rane w niniejszym zeszycie nie mogą aspirow ać do cało ściowego, w szechstronnego rep rezen tow an ia tej obszernej problem atyki. P rzyśw ieca im cel niepom iernie skrom niejszy. P ub liko w ane tu prace m a ją am bicję u kazan ia różnorodności sposobów pojm ow ania in te re s u
jącej nas teorii przez zajm ujących się nią różnych działaczy i m yślicieli, w większości będących zw olennikam i ow ej teorii, po części je d n a k także będących w stosun ku do n iej w o tw a rte j opozycji. W śród postaci, k tó ry ch poglądam i zajęli się au to rzy zebran ych w zeszycie prac, znalazły
sig zarów no osobistości pierw szoplanow e, k tó re śm iało m ożna uznać za w yb itn ych teoretyków m aterializm u historycznego — by w spom nieć tu tylko nazw iska Róży L uksem burg, G eorgija (Jerzego) P lechanow a czy N ikołaja B u charina — jak i postacie m niej znaczące, k tó re wszakże żywo zajm ow ały się w spom nianą tu teorią i proponow ały jej w łasne rozum ienie. W zeszycie znalazł się wreszcie tek st analizu jący poglądy na teorię form ułow ane przez środow isko jej d o k try n a ln y ch przeciw hików . Pisząc o dziejach teorii i jej recepcji — zarów no pozytyw nej, jak i n e g aty w n ej — ro zp atru jąc poglądy teoretyków i kom entatorów , au torzy nie poszukiw ali jednej jed yn ej in te rp re ta c ji m aterializm u historycznego, k tó rą m iałoby się uznać za „p raw id ło w ą”, choć każdy z nich zachow ał praw o do żyw ienia przekonania o tym , że p rzy n ajm n iej jed na może nią w łaśnie być. Ani autorzy, an i będący rów nież jednym z nich re d a k tor tom u, nie sta ra li się o to, by w jakikolw iek sposób „ujednolicić” p rezentow ane w naszym zeszycie poglądy. Spojrzenie na problem y, o k tó ry ch m ow a w naszym zeszycie, zbyt często i długo byw ało sztucznie uniform izow ane ze szkodą dla ich adekw atnego poznania, aby znów kusić się o ich w zajem ną synchronizację, z uszczerbkiem dla swobody au to rsk iej wypowiedzi.
P rezen to w an e w niniejszym tom ie prace w y ra sta ją z dorobku łódz kich historyków , politologów i filozofów z zakresu historii ruchów spo łecznych i m yśli politycznej, a także h istorii historiografii. N aw iązują one w szczególności do opublikow anego w cześniej zeszytu pt. M yśl K a rola M arksa i je j recepcja w Polsce („A cta U niversitatis Lodziensis”, 1986, Politologia 16). Rów nocześnie z naszym zeszytem ukaże się w serii „P olitologia” osobny tom, pośw ięcony dziejom recepcji idei m arksizm u. Oba razem przyniosą pierw sze pokłosie działalności naszego m łodego — bo pow stałego w listopadzie 1986 r. — Zespołu.
