Andrzej Gulczyński
"Kpinki i docinki : z zapisów o
satyrze poznańskiej", Julian
Mikołajczyk, Poznań 1989 : [recenzja]
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 31/1, 141-142
R E C E N Z J E I O M Ó W IE N IA
141
J u lian M i k o ł a j c z a k , K p i n k i i docin ki. Z z a p i s k ó w o s a t y r z e p o zn a ń s k iej. P ozn ań 1989, ss. 210.
Ponad p ółtora w ie k u m ają d zieje p oznańskiej prasy satyryczn ej. R ozpoczyna je „M rów ka P o zn a ń sk a ”, w y d a w a n a w la ta ch 1821— 1922, kończy zaś (jeśli n ie b ęd ziem y b rali pod u w a g ę liczn y ch k olu m n sa tyryczn ych ) „K aktus”, w y d a w a n y w latach 1957— 1960. C en n ym źródłem do pozn an ia d ziejó w prasy są w sp o m n ie n ia dziennikarzy. P o raz p ierw szy o trzym aliśm y tom w sp o m n ień redaktora n a czel n eg o p ozn ań sk iego p ism a saty ry czn eg o „K ak tu sa” — Ju lia n a M ikołajczaka.
K siążkę ro zp oczyn a szkic o p ozn ań sk iej p rasie sa ty ry czn ej oraz d ziałaln ości p ozn ań sk ich k a b a retó w i in n ych zesp o łó w satyryczn ych . M ik ołajczak w sp om in a też p oczątk i sw ej k a riery d zien n ik arsk iej, która rozp oczęła się od w p isy w a n ia w ła sn y c h te k s tó w w b ia łe p lam y b ęd ące ślad em cen zorsk iej in geren cji. Później b y ła „Ł aw a” red a g o w a n a w raz z k olegam i w liceu m im . K. M arcink ow sk iego w P oznaniu, n a krótko przed w y b u ch em w o jn y .
G en ezy p o w sta n ia „K a k tu sa ” d op atryw ać się m ożna n ie w ą tp liw ie w trzech źródłach: trad ycjach p ra sy sa tyryczn ej w P oznaniu, d zia ła ln o ści zesp o łó w sa ty ry czn ych oraz sp ecy ficzn ej sy tu a cji p o w sta łej po P aźd ziern ik u 1956 r., sp rzyjającej p o w sta w a n iu n o w y ch czasop ism . O ile jed n ak stw ierd zić m ożn a b ra k sy ste m a ty czn o ści i c ią g ło śc i w w y d a w a n iu w P oznaniu prasy satyryczn ej, o ty le różnego rodzaju zesp oły sa ty ry czn e od m ięd zy w o jen n eg o d w u d ziesto lecia d ziałają n iep rze rw a n ie. T ytu ł k siążk i poch od zi w ła śn ie od jed n ego z k a b a retó w d zia ła ją cy ch w P o znaniu w 1949 r. pod n a zw ą „K pinki i d o cin k i”, choć opis d zia ła ln o ści teg o zespołu sta n o w i n ie w ie lk i fra g m en t książki. P odczas w ieczo ró w k a b a reto w y ch zain tereso w a n ie i śm iech b u d ził m .in. tzw . ż y w y d ziennik, czy ta n y przez Józefa S zczu b lew - skiego, w y śm ie w a ją c y sty l in form acji ó w czesn ego d zien n ik arstw a.
Po paźd ziern ik u 1956 r. pow stało w P ozn an iu k ilk a n o w y ch pism , m.in. „Ty godnik Z ach od n i”, „W yboje”, „N ied ziela”. A utor w sp o m n ień zaczął w ó w cza s red a gow ać na łam ach „G łosu W ielk op olsk iego” kolu m n ę n azw an ą „ F erm ęty ” (celow a tra w esta cja sło w a m iała b yć odbiciem sp ecy fik i ta m ty ch czasów ). W yk p iw an o tam m .in. lan sow an ą w m in io n y ch latach sty listy k ę p rasow ą, ośm ieszan o ogólnonarodow e n eg a ty w n e zja w isk a , ta k ie ja k d w u lico w o ść, ch ęć w y p ły n ię c ia na fa li w ydarzeń, za ła tw ien ie w ła sn y c h spraw . R edagow ana przez M ik ołajczak a k olum na zysk ała u znanie cz y te ln ik ó w i p rzerodziła się 10 m arca 1957 r. w ty g o d n ik saty ry czn y „K ak tu s”, b ęd ący d od atk iem do „G łosu W ielk o p o lsk ieg o ”. P o w sta ł on z in ic ja ty w y grupy sa ty ry k ó w i p la sty k ó w poznańskich, a od „G łosu W ielk o p o lsk ieg o ” od d zielił się po 26 n u m erach . W ś w ie tle w sp o m n ień M ik ołajczak a trudno u sta lić głó w n eg o inicjatora. W op u b lik o w a n y m w 1987 r. fra g m en cie w sp o m n ień uznał on redaktora n aczeln ego „G łosu” Jó zefa K on eck iego oraz d yrek tora W ielk op olsk iego W yd aw n i ctw a P rasow ego M ikołaja Z biełko za osoby znaczące, jed n aże odgryw ające rolę raczej pom ocniczą 1. O becnie zaś p ierw szeg o z n ich n a zw a ł w ręcz o jcem „K aktusa” <s. 88). B yć m oże n ie śc isło ść ta sp o w o d o w a n a jest ża rto b liw y m i porów naniam i, czy n io n y m i często przez autora.
N a łam ach „K ak tu sa” p o ja w ia ły się u tw o ry au to ró w znan ych , a le tak że d e biu ty w ie lu p o p u larn ych później sa ty ry k ó w . C zołów kę sta n o w ili n ie w ą tp liw ie : L ech K onopiński i W łodzim ierz S cisło w sk i (w ielok rotn ie b łęd n ie w y d ru k o w a n o jego nazw isk o jako S cisło w sk i), W itold D egler, Janusz P rzyb ysz, T adeusz H. N ow ak, S ta n isła w K rokow ski, S ta n isła w S trugarek, B ogdan P a lu szk iew icz, a z p la sty k ó w — H enryk D erw ich i S ta n isła w M row iński.
1 J. M i k o ł a j c z a k , G d y k łu ł y kolc e „ K a k tu s a ”, „G łos W ielk o p o lsk i”, 1987, nr 56 z 7— 8 m arca.
142
R E C E N Z J E I O M Ó W IE N IAP o zycję p ism a o góln op olsk iego staran o się u trzym ać d ostosow u jąc te m a ty k ę do za in tereso w a ń c z y te ln ik ó w w c a ły m kraju. P rzy k ła d em te g o są k olu m n y p o św ię c o n e p oszczególn ym m iastom , w sp ó łp ra ca z a u toram i z całej P o lsk i oraz z czasop ism am i z a g r a n ic z n y m i „K ak tu s” został zlik w id o w a n y n agle, m im o że m iał d uży n akład i cieszy ł się znaczną p op u larn ością. K u lisy d ecy zji p od jętej w w a r sza w sk iej cen tra li R SW n ie są d o dziś zn a n e (a m oże J. M ikołajczak uw aża, że jeszcze n ie czas n a ich u jaw n ian ie?). W y ja śn ien ie tej sp raw y będzie n a p ew n o in teresu ją ce, ty m bardziej że u leg ło w ó w cza s lik w id a c ji k ilk a p oznańskich pism . O statni, 174 n u m er „K aktusa” u k azał się z datą 30 czerw ca 1960 r.
O statni rozd ział książk i, z a ty tu ło w a n y Ż y w o t y p a n ó w s w a w o l n y c h , stan ow ią sy lw e tk i d ziesięciu d zien n ik a rzy sa ty ry k ó w : S ta n isła w a Strugarka (B a r d l u d o
w e g o hu moru), T adeusza H enryka N o w a k a ( W ie lk o p o l s k i Franc Fiszer), H en ryk a
D erw ich a (A p r o p o s H. D.), W itold a D eglera (F ra s z k o p is liry c zn y ) , B ogdana P a lu szk iew icza (E s tr a d o w i e c z urodzenia ), Jerzeg o O fiersk iego (K a p e l u s z sołtysa), W łodzim ierza S cisło w sk ie g o i L echa K on op iń sk iego (W iru s i Kolec), S ta n isła w a M row iń sk iego (P iw o p is z u li c y W o d n ej), Jan u sza P rzyb ysza (H u m o r y s t a o s m u t
n y m obliczu). In teresu ją cy an ek s (na ponad trzyd ziestu stronach) sta n o w i w ybór
te k stó w zam ieszczon ych na łam ach „K aktusa”. U zu p ełn ien iem w sp o m n ień są r ó w n ież k a ryk atu ry i foto g ra fie, w śród k tórych zn ajd ziem y zd jęcie autora i zespołu red a k cy jn eg o „K ak tu sa”.
K siążk a J. M ikołajczaka to w sp o m n ien io w a r eflek sja nad d zieja m i p oznańskiej satyry. W yk azu je w ie lo w ą tk o w e p o w ią za n ia d zien n ik ó w i czasop ism oraz d zien n ik arzy z satyryk am i, a także za in tereso w a ń d zien n ik arsk ich sa ty ry k ó w z sa ty ry czn y m i p a sja m i dziennikarzy. P u b lik acja sta n o w i in teresu ją ce p o łą czen ie w sp o m n ień z in fo rm a cja m i u zy sk a n y m i z różn ych źródeł i opracow ań.
A n d r z e j G u l c z y ń s k i
W ojciech W i ś n i e w s k i , A d am R o l i ń s k i , B iblio grafia p r a s y drugiego ob ieg u w y d a w n i c z e g o w K r a k o w i e i R egio nie M a ło p o lsk a w okresie od 13 grudnia
1981 d o 31 g ru d n ia 1990, [w:] S o lid a rn o ść M a ło p o lsk a w p o d ziem iu . Solidarność
Regio nu M a ł o p o lsk a w latach 1981— 1989, K rak ów 1991, T ow . A u torów i W ydaw ców
Prac N a u k o w y ch „U n iv ersita s”, s. 211— 303.
W p osp ieszn ie p rzygotow an ej p u b lik a cji źródeł do d z ie jó w S o lid a rn o ści w M a- ło p o lsce w latach osiem d ziesią ty ch zn ajd u jem y szczegółow ą b ib lio g ra fię druków p eriod yczn ych w y d a w a n y ch w ty m ok resie w drugim obiegu. B ib liografia ta, opra cow an a g łó w n ie z a u to p sji i oparta n a zbiorach B ib lio tek i J a g iello ń sk iej, Zarządu R egionu N SZZ M ałopolska oraz zbiorach p ryw atn ych , liczy 432 ty tu ły . J eśli ze sta w im y to z n a jp ełn iejszą dotąd B ib lio g ra fią p u b l i k a c j i p o d z i e m n y c h w Polsce... W ład ysław a i W ojciecha C h ojnackich (pseud. J ó zefa K am ińska), okazuje się, że ta o sta tn ia z a w iera jed y n ie 273 ty tu ły z o m a w ia n eg o regionu, a i te op isan e zostały w sposób n iep ełn y . S p raw a to zrozum iała, w sza k że W. W. C hojnaccy pracow ali w tru d n ych w aru n k ach , n ad to zgrom ad zili m a teria ł jed y n ie do czerw ca 1986 r. (a n ie, ja k b łęd n ie n otu ją autorzy sy g n a lizo w a n ej b ib lio g ra fii — do czerw ca 1988 r.).
O m aw ian a b ib liografia za w iera k rótk i w stę p o d n otow u jący literatu rę tem atu oraz ch a ra k tery sty k ę w a rszta tu au torsk iego, a ta k że ap el o u zu p ełn ien ia, które za p ew n e m n iej d otyczyć będą sam ego K rak ow a, bardziej zaś regionu, w którym do końca 1988 r. odnotow ano je d y n ie 31 ty tu łó w . C ałość b ib lio g ra fii została po
