Pokuta i Eucharystia w związku z Synodem Biskupów 1983

Zygmunt Perz

Pokuta i Eucharystia w związku z

Synodem Biskupów 1983

Collectanea Theologica 58/2, 29-37

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 58 (1988) fa se . II

k s . Z Y G M U N T P E R Z S J , W A R S Z A W A

POKUTA I EUCHARYSTIA

W ZWIĄZKU Z SYNODEM BISKUPÓW 1983

Życie chrześcijańskie jako konkretna postać życia ludzkiego przejaw ia w sobie charakterystyczne napięcie, jakie istnieje między powołaniem do świętości a skłonnością do grzechu. Odpowiednikiem tego napięcia jest pragnienie zjednoczenia z Bogiem i ludźmi w kon­ frontacji z rzeczywistością grzechu rozbicia i podziałów. W tej sy­ tuacji droga do zjednoczenia wiedzie przez pojednanie i pokutę.

Kościół z ustanow ienia swego Założyciela dysponuje znakami, które ujaw niają tę rzeczywistość, a zarazem umożliwiają przezwy­ ciężenie tego napięcia. Chodzi w tym wypadku o sakram enty Pokuty i Eucharystii. Życie Kościoła w pewnych sytuacjach dyktuje potrze­ bę refleksji nad w zajem nym odniesieniem tych sakram entów . Doko­ nuje się to w czasach po Soborze W atykańskim II. Wymownym od­ zwierciedleniem aktualności tego tem atu jest nauczanie Jana Paw ła II, szczególnym zaś czasem refleksji był Synod Biskupów w roku 1983 o pojednaniu i pokucie. W obecnym opracowaniu cho­ dzi o przedstawienie aktualnego nauczania Kościoła na tem at Po­ ku ty i Eucharystii, pozostającego w związku z wspomnianym syno­ dem jako odpowiedzi na zapotrzebowanie współczesnego Kościoła.

1. Zapowiedź tematu

Już w swojej pierwszej encyklice Redemptor hominis Jan P a­ weł II poświęca zagadnieniu Eucharystii i Pokuty kilka stron, które obejm ują cały num er 20 tego dokum entu ’. Po ukazaniu miejsca i znaczenia Eucharystii w życiu Kościoła oraz zwróceniu uwagi na obowiązek szczególnej czci dla tego sakram entu Ojciec Święty od­

wołując się do słów św. Pawła: „Niech przeto człowiek baczy na siebie samego spożywając ten chleb i pijąc z tego kielicha” (1 Kor 11, 28), stwierdza w yraźnie: „Owo apostolskie wezwanie wskazuje — bodaj pośrednio, na ścisły związek Eucharystii z pokutą” (RH 20). Eucharystia bowiem jako sakram ent Krzyża i Zm artw ychw stania utrw ala w duszach pierwsze słowa Chrystusowego nauczania: „Na­ w racajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mk 1, 15). *,Eucharystia i Po­ kuta stają się w ten sposób jakby dwoistym, a zarazem głęboko spój­ nym w ym iarem autentycznego życia w duchu Ewangelii, życia prawdziwie chrześcijańskiego. Chrystus, który zaprasza do uczty

30 k s . Z Y G M U N T P E R Z S J

eucharystycznej, to zawsze równocześnie ten Chrystus, który wzywa do pokuty” (RH 20).

Zdaniem Jana Paw ła II bez pokuty uczestniczenie w Eucha­ rystii „zostałoby pozbawione swej pełnej skuteczności zbawczej” (RH 20). Potrzebę pokuty dyktuje gotowość do składania Bogu „du­ chowej ofiary” (1 P 2, 5), przez co ujaw nia się w zasadniczy i po­ wszechny sposób nasz udział w kapłaństwie Chrystusa. Oddanie bowiem wyrażone w ofierze uzasadnia potrzebę nawrócenia. Ponie­ waż chodzi w tym w ypadku przede wszystkim o głęboko zakorze­ nioną w sercu postawę osobistą, dlatego też Kościół strzegąc indy­ widualnie sprawowanego Sakram entu Pokuty broni „szczególnego praw a ludzkiej duszy... do najbardziej osobistego spotkania się człowieka z Chrystusem ukrzyżowanym i przebaczającym ” (RH 20). Jest to również prawo samego Chrystusa jako Odkupiciela, który uspraw iedliwia grzesznego człowieka i spełnia pragnienia ludzkiego serca. Drogą do tego jest właśnie Sakram ent Pokuty. Dlatego też w Kościele współczesnym, w którym uwaga skupia się szczególnie wokół Eucharystii, istnieje potrzeba zwrócenia uwagi na pokutę jako cnotę i sakram ent. „Zapewne więc będziemy musieli uczynić tę sprawę tem atem wspólnej refleksji, przedmiotem wielu dalszych ustaleń w duchu pasterskiej kolegialności... jest (bowiem) rzeczą oczywistą, że Kościół nowego Adwentu, Kościół, który stale przy­ gotowuje się na nowe przyjście Pana, musi być Kościołem Eu­ charystii i P okuty” (RH 20).

W tych słowach zawiera się niejako pierwsza zapowiedź przy­ szłego synodu o pojednaniu i pokucie2. Z kolei w przemówieniu do Kolegium Kardynalskiego oraz przedstawicieli K urii Rzymskiej z dnia 23 grudnia 1982 r. na tem at Jubileuszowego Roku Odku­ pienia Jan Paw eł II zwrócił uwagę, że poprzez ten jubileusz Sa­ kram ent Pokuty zostaje ukazany jako „oczyszczenie ze względu na Eucharystię” oraz znak sakram entalnej ekonomii zbawienia, um o­

żliwiający osobowy kontakt z Chrystusem. Ten osobowy kontakt zawiązuje się we wszystkich sakram entach począwszy od chrztu, przede wszystkim jednak odnawia się w ciągu życia w Sakram en­ cie Pokuty i E u ch ary stii3.

2. Przygotowania do Synodu 1983

a) „ L i n e a m e n t a ”

W związku z przygotowaniem synodu rozesłano episkopatom tzw. Lineamenta zawierające zarys problem atyki w celu jej prze­ analizowania. W num erze 36 tego roboczego dokumentu omawia

2 P o r. J a n P a w e ł II, b u lla o g ła s z a ją c a ju b ile u s z 1950-lecia O d k u p ie n ia , n r 7, A A S 75 (1983) 97.

P O K U T A I E U C H A R Y S T I A _{3 1}

się zagadnienie: Eucharystia na odpuszczenie grzech ó w 4. Zostało w nim zaznaczone, że Eucharystia stanowi w Kościele szczyt po­ jednania z Bogiem i między ludźmi, ponieważ jest uobecniającym przedstawieniem odkupieńczej męki i śmierci C hrystusa oraz sa­ kram entem Jego rzeczywistej obecności; jest bowiem „ofiarą po­ jednania” (III Modlitwa Eucharystyczna). Równocześnie jednak podkreślono, że w oparciu o doświadczenie w iary Kościół na prze­ strzeni wieków podkreślał nie tylko skuteczność pojednawczą Eu­ charystii, lecz także konieczność uprzedzającej Eucharystię spo­ wiedzi dla tych chrześcijan, którzy popełnili grzech ciężki. Doku­ m ent w tym miejscu odwołuje się do instrukcji Eucharisticum

M ysterium z dnia 25 m aja 1967 r., która przypomina naukę So­

boru Trydenckiego w tym zakresie, „ażeby nikt świadomy grzechu ciężkiego, chociażby mu się wydawało, że wzbudził akt żalu dosko­ nałego, nie przystępował do świętej Eucharystii bez uprzedniej spo­ wiedzi sakram entalnej” 5.

b) I n s t r u m e n t u m l a b o r i s

Uwieńczeniem oficjalnych przygotowań do synodu był doku­ ment, który zatytułowano: Instrum entum laboris. W num erze 33 podjęto problem atykę Eucharystia na odpuszczenie grzech ó w e. W pierwszej części tego num eru powtarza się tw ierdzenie zaw arte w Lineamenta. Ponadto przytacza się tw ierdzenia Soboru Tryden­ ckiego, że ofiara Mszy św. jest prawdziwie przebłagalna: „Tą ofia­ rą bowiem przebłagany Pan, udzielając łaski i daru pokuty, od­ puszcza przestępstwa i grzechy, naw et bardzo w ielkie” 7. Równo­ cześnie jednak zwraca się uwagę, że grzech skruszonego człowieka nie zostaje odpuszczony bezpośrednio przez Eucharystię. Jako ofiara i uczta tych, którzy dostąpili przebaczenia grzechów i pojednania z Bogiem, Eucharystia jest znakiem jedności i umocnienia pokoju, a nie sakram entem przeznaczonym bezpośrednio (wprost) dla odno­ w y wspólnego z Bogiem życia zniszczonego przez grzech śm iertel­ n y 8. Takim znakiem bowiem z woli Chrystusa jest Sakram ent Po­ kuty, który jednak czerpie swą moc z Eucharystii. On zmierza bez­ pośrednio do odpuszczenia grzechów, które w w yjątkowej sytuacji mogą również zostać odpuszczone bezpośrednio mocą żalu dosko­ nałego bez przystąpienia do Sakram entu Pokuty, zawsze jednak z przynajm niej niewyraźnym odniesieniem do tego sakram entu.

4 P o r. G. C a p r i l e S J, II S in o d o d e i V e sc o v i. S e s ta A s s a m b le a G e n e ­

ra le (29.09— 29.10.1983), R o m a 1985, 664n.

5 P o r. S o b ó r T ry d e n c k i, s. X III, ro zd z. 7, B F V II, 295: p o r. ta k ż e s. V II, k a n . U , B F V II, 308. 8 P o r. G. C a p r i l e , dz. c y t., 722n. 7 S o b ó r T ry d e n c k i, s. X X II, ro zd z. 2, B F V II, 321, p o r. ta k ż e k a n . 3, B F V II, 331. 8 P o r. G. C a p r i l e , dz. c y t., 723; p o r. ta k ż e S o b ó r T ry d e n c k i, s. X IV ,. rozdz. 4, B F V II, 457.

c) D o k u m e n t

M i ę d z y n a r o d o w e j K o m i s j i T e o l o g i c z n e j W ram ach przygotowań do synodu zwrócono się o wypowiedź do Międzynarodowej Komisji Teologicznej. W opublikowanym przez tę komisję dokumencie o pojednaniu i pokucie uwzględniono rów ­ nież zagadnienie wzajemnego stosunku Sakram entu Pokuty i Eu­ charystii. Wprawdzie interesujący nas tem at umieszczono w roz­ ważaniach nad sprawami dotyczącymi praktyki życia Kościoła, jed­ nak zaw ierają one uwagi doktrynalne naśw ietlające obustronne re ­ lacje Pokuty i E u ch ary stii8. Zwraca się w nich uwagę, że tem at odniesienia tych sakram entów do siebie staw ia nas wobec dwóch nurtów myśli i tradycji Kościoła, które pozostają w w ew nętrznym napięciu i przez to spraw iają niekiedy pozór sprzeczności. Jeden z tych nurtów podkreśla praw dę o skuteczności Eucharystii w od­ niesieniu do odpuszczenia grzechów, drugi zaś zależność tego od­ puszczenia od Sakram entu Pokuty.

Zdaniem komisji praktyka Kościoła, której ślady znajdują się już w starożytnych liturgiach, wskazuje na przeświadczenie, że Eu­ charystia odpuszcza grzechy powszednie. Do tej właśnie tradycji nawiązał Sobór Trydencki, gdy nauczał, że Eucharystia odpuszcza grzechy powszednie i zabezpiecza przed grzechami ciężkim i10. Jeśli chodzi o te ostatnie, to Eucharystia również je odpuszcza, ale jak podkreśla komisja odwołując się do nauki Tridentinum — za po- średnictwiem łaski i daru pokuty, który zawiera odniesienie do Sakram entu Pokuty. Moc Eucharystii, jeśli chodzi o odpuszczenie grzechów powszednich, w ynika z tego, że jest ona sakram entalnym przedstawieniem ofiary Chrystusa, w której krew została przelana na odpuszczenie grzechów n .

Wiadomo również, że w starożytności chrześcijańskiej dopusz­ czano do udziału w Eucharystii jedynie pojednanych z Kościołem. Tę praktykę podjął również Sobór Trydencki naw iązując do w y­ mogu uprzedniej spowiedzi w wypadku grzechów ciężkich. To zo­ bowiązanie odnosi się do w szystkich chrześcijan nie wyłączając kapłanów, którzy z obowiązku muszą sprawować świętą Eucha­ rystię. Tych ostatnich zwalnia z tego obowiązku jedynie brak spo­

3 2 k s - Z Y G M U N T P E R Z S J

9 P o r. L a r é c o n c ilia tio n e t la p é n ite n c e . C o n c lu sio n s de la sessio n 1982

de la C o m m is sio n T h é o lo g iq u e In te r n a tio n a le , L a d o c u m e n ta tio n c a th o liq u e ,

18.12.1983, s. 1168n.

10 S o b ó r T ry d e n c k i s tw ie rd z ił b o w ie m w y ra ź n ie , że „ E u c h a r y s tia je s t ś r o d k ie m z a ra d c z y m u w a ln ia ją c y m n a s o d g rz e c h ó w p o w sz e d n ic h , a b ro n ią c y m od g rz e c h ó w ś m ie r te ln y c h ”, s. X III, rozdz. 2, B F V II, 290. N ie m n ie j o d p u ­ szczen ie g rz e c h ó w n ie je s t g łó w n y m o w o cem E u c h a ry s tii, p o r. s. X III, k a n . 5, B F V II, 302.

11 W s k a z u ją c n a r a c j e u s ta n o w ie n ia o fia ry M szy św . S o b ó r T r y d e n c k i m ó w i o z a s to s o w a n iu je j z b a w c z e j m o cy „ d la o d p u sz c z e n ia g rz e c h ó w , k tó r e c o d z ie n n ie p o p e łn ia m y ”, s. X X II, ro zd z. 1, B F V II, 319.

wiednika. Powinni jednak w możliwie krótkim czasie przystąpić do Sakram entu P o k u ty 12.

Sobór chciał w ten sposób wykluczyć tezę K ajetana jakoby uprzednia spowiedź przed Eucharystią w wypadku grzechu cięż­

kiego była jedynie zalecona, a nie de praecepto,3. Sobór w praw ­ dzie nie mówi w yraźnie o obowiązku uprzedniej Spowiedzi z ty tułu praw a Bożego, jednak odwołuje się do wypowiedzi św. Paw ła: „Dla­ tego też kto spożywa chleb lub pije kielich Pański niegodnie, w in­ ny będzie Ciała i Krwi Pańskiej. Niech przeto człowiek baczy na samego siebie, spożywając ten chleb i pijąc z tego kielicha” (l· Kor 11, 28 n.). Stan łaski jest więc niew ątpliw ie wymogiem z tytułu praw a Bożego. Pozytyw ny zaś nakaz Kościoła domaga się przy­ stąpienia do Sakram entu Pokuty. W ten sposób staje się oczywiste, że Eucharystia „na odpuszczenie grzechów” nie stanowi dla Ko­ ścioła członu alternatyw y w stosunku do Sakram entu Pokuty.

3. Wkład prac synodalnych

Zasadniczym przedm iotem Synodu Biskupów 1983 było pojed­ nanie i pokuta, dlatego też interesujące nas obecnie zagadnienie wzajem nych relacji P okuty i Eucharystii mogło być zaledwie jed­ nym z tem atów synodu. Świadczy o tym wymownie przebieg obrad synodalnych. Niemniej zaraz na rozpoczęcie synodu kard. C. M ar­ tini w swojej relacji w yraźnie podkreślił, że synod będzie musiał ocenić, w jakiej mierze sytuacja pastoralna wymaga w nikliwych rozważań na tem at związku Sakram entu Pokuty z Eucharystią. W obecnym bowiem życiu Kościoła to zagadnienie wiąże się z za­ nikiem praktykow anej poprzednio spowiedzi przed przystąpieniem do Komunii św. Wobec tego powstaje pytanie o właściwe rozu­ mienie grzechów ciężkich oraz spowiedzi z nich przed korzystaniem z Eucharystii. Ponadto głębsze rozważenie relacji zachodzących mię­ dzy Eucharystią i pojednaniem grzesznika może ułatw ić właściwe zrozumienie procesu nawrócenia i w ten sposób przeciwstawić się błędom doktrynalnym oraz nieodpowiednim sposobom postępowa­ nia u .

Oprócz okazyjnych wzmianek na tem at w zajem nych relacji Pokuty i Eucharystii w w ystąpieniach ojców synodalnych na szcze­ gólne uwzględnienie zasługuje głos W iktora Dammertza, opata p ry ­ masa benedyktynów, podczas 7 kongregacji generalnej dnia 4 paź­

р о к о т а i e üCh a r ÿ s t i a 3 3

12 P o r. S o b ó r T ry d e n c k i, s. X I I I , ro zd z. 7, B F V II, 295.

18 „ S in e c o n fe s sio n e a u te m , si r a tio n a b ilis s u b e s t c a u s a n o n c o n fite n d i, e x c u s a t u r c o m m u n ic a n s , q u ia p r a e c e p tu m d e c o n fe s sio n e p r a e m it te n d a c o m ­ m u n io n i n o n e s t de iu r e d iv in o n e c d e iu r e p o sitiv o , q u u m n u llib i in v e n ia ­ tu r , n is i s e m e l in a n n o ”. C o n c iliu m T r id e n tin u m . D ia rio ru m , A c to r u m , E p is­

to la r u m , T r a c ta tu u m n o v a c o lle c tio , t. 7, a c to r u m p a r s 4, 1, F r i b u r g ii B r.

1961, s. 126, 4.

14 P o r. G. C a p r i l e , d z. c y t., 788.

dziernika 1983 r.15 Zaznaczył on, że zarówno Eucharystia, jak i Po­ k uta gładzą grzechy, ale w różny sposób. Eucharystia jako źródło, szczyt i cel wszystkich sakram entów, a Pokuta jako właściwy i spe­ cjalny sakram ent nawrócenia i pojednania za pośrednictwem Ko­ ścioła. Związek Sakram entu P okuty z Eucharystią ujaw nia się w tym , że dzięki mocy właściwej dla Sakram entu P okuty grzesznik na nowo zostaje włączony do życiodajnej wspólnoty Kościoła, a w szczególności do wspólnoty Eucharystii. Świadczy o tym , zdaniem Dammertza, właśnie dawna tradycja o konieczności spowiedzi przed przystąpieniem do Eucharystii. Korzystając zaś z niej w ierny otrzy­ m uje moc do w ykorzenienia pozostałości grzechu, a także do umo­ cnienia pojednania z Bogiem i z ludźmi. Ten związek został za­ poznany, ponieważ Pokuta jest jedynym sakram entem , którego szafarstwo powinno pozostać całkowicie niezależne od Mszy św.16. Opat prym as zwrócił uwagę, że niestety nowe Ordo Paeni-

tentiae z w yjątkiem jednej wzmianki milczy na tem at związ­ ków między Pokutą i Eucharystią 17. Postulował więc uzupełnienie tego braku z uwagi na potrzebę właściwej form acji w iernych i wy­ rów nania dysproporcji, jaka istnieje między częstotliwością spowie­ dzi a przystępowaniem do Kom unii św.

Oprócz omówionego w ystąpienia opata prym asa uwagi na piś­ mie na tem at relacji P okuty i Eucharystii złożył bp Manuel Pé- rez-Gil Gonzales z Meksyku 18. Podkreślił on, że cała moc Sakram en­ tu P okuty pochodzi z Eucharystii jako ofiary paschalnej za nasze grzechy. Pokuta istnieje dzięki i dla Eucharystii, dlatego nie należy sprawować Sakram entu P okuty łącznie z Eucharystią, a w w ypad­ ku grzechu ciężkiego Pokuta w inna Eucharystię wyprzedzać.

Głos na piśmie w interesującej nas spraw ie złożył również kard. Alojzy L orscheider18. Jego zdaniem sens określenia „na od­ puszczenie grzechów” polega na tym , że Eucharystia jako sakra­ m ent uobecnienia męki i śmierci Chrystusa niesie zbawienie z grze­ chów. Człowiek dostępuje tego zbawienia, o ile jego uczestnictwo w Eucharystii spełnia określone w arunki osobowego zaangażowa­ nia. Wiąże się z tym wezwanie do żalu, który zawiera przynajm niej odniesienie do Sakram entu Pokuty, ponieważ Eucharystia nie oznacza zasadniczo i na pierwszym miejscu nawrócenia, lecz je za­ kłada. Nie w ydaje się jednak, aby poważne naw rócenie mogło się dokonać w wymiarze czasowym jednej Mszy św. Niestety, wielu 3 4 k s · Z Y G M U N T P E R Z S J

15 P o r. ta m ż e , 190n.

16 P o r. S. C o n g re g a tio p r o D o c trin a F id e i, N o r m a e p a sto ra le s S a c r a m e n ti

P a e n ite n tia e z 16.06.1972, A A S 64 (1972) 513n.

17 P o r. O b r z ę d y P o k u ty d o s to s o w a n e do z w y c z a jó w d ie c e z ji p o ls k ic h , K a ­ to w ic e 1981, s. 17 (n. 6d).

18 P o r. G. C a p r i l e , dz. c y t., 360 n. 19 P o r. ta m ż e , 356n.

katolików nie orientuje się w znaczeniu i wymogach sprawowania Eucharystii, stąd naglący postulat nauczania w tym zakresie, aby właściwie rozumiano nauczanie Soboru Trydenckiego dobrze uza­ sadnione tradycją Kościoła oraz refleksją teologiczną.

4. Głos Jana Pawła II

W przemówieniu na zakończenie synodu, dnia 29 października 1983 r. Ojciec Święty w yraził zatroskanie oraz pastoralny niepokój z powodu braku w ym iaru pokuty w pewnych kręgach chrześcijan. Równocześnie zaznaczył, że jest to sprawa fundam entalna i zara­ zem punkt wyjścia dla życia chrześcijańskiego. Dlatego brak w raż­ liwości na pokutę prowadzi do swoistego rodzaju pustki, która daje się zauważyć zwłaszcza w podejściu do życia sakram entalnego. P a­

pież zwraca uwagę na centralną pozycję Sakram entu P okuty

w ekonomii zbawienia i na szczególną więź z m isterium paschalnym Chrystusa i Kościoła. Uzasadnienie widzi w wydarzeniu przekaza­ nia apostołom władzy odpuszczania i zatrzym yw ania grzechów (por. J 20, 22n). „Znaczenie tych słów i tego w ydarzenia jest tego rodza­ ju — mówił Jan Paw eł II — że zasługuje, aby je umieścić obok znaczenia samej Eucharystii” 20.

Poprzednio już w liście do kapłanów na Wielki Czwartek 1983 r. Ojciec Święty uzasadnił ścisły związek tych sakram entów w następujących słowach: „Jakżeż wiele mówi nam ten fakt, że Chrystus po zm artw ychw staniu przyszedł znów do tego wieczerni­

ka, w którym w Wielki Czwartek pozostawił apostołom wraz

z Eucharystią sakram ent służebnego kapłaństw a — i że do tych samych apostołów powiedział: «Weźmijcie Ducha Świętego! K tórym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane». W ślad za władzą sprawowania Eucharystii, czyli

odnawiania w sposób sakram entalny swej własnej paschalnej

ofiary, dał im władzę odpuszczania grzechów” 21.

Nie wiadomo, co na ten tem at zaw ierały tzw. Propositiones przekazane przez synod papieżowi i zarezerwowane wyłącznie dla niego. Wiadomo jedynie, że zostały one wykorzystane w przygoto­ w aniu adhortacji apostolskiej o pojednaniu i pokucie, która stanowi swoistego rodzaju pokłosie synodu. W tym dokumencie zagadnie­ nie wzajem nej więzi między Pokutą i Eucharystią znajduje swój wyraz w ram ach rozważań na tem at środków i dróg prowadzących do pokuty i pojednania. Odwołując się do znanego określenia Eu­ charystii jako „sakram entu pobożności, znaku jedności i więzi m i­ łości” Jan Paw eł II zwraca uwagę, że skutki osobistego uświęcenia oraz wspólnotowego pojednania płyną z niej jako bezkrwawego po­

P O K U T A I E U C H A R Y S T I A 3g

20 P o r. ta m ż e , 589. N a z n a c z e n ie te j w y p o w ie d z i p a p ie s k ie j z w ró c ił u w a g ę ró w n ie ż arc . T o m k o w sw o im p iś m ie n a te m a t sy n o d u , p o r. ta m ż e , 603.

now ienia ofiary krzyża. Zaraz potem jednak przypomina dotych- ęzasowe stanowisko Kościoła n a tem at wymogu odnoszącego się do Sakram entu Pokuty przed przystąpieniem do Eucharystii. Stanowi to uzasadnienie dla wyrażonego w adhortacji stw ierdzenia „iż ża­ den chrześcijanin, świadom popełnienia grzechu ciężkiego, nie może przyjąć Eucharystii przed otrzym aniem przebaczenia od Boga” 22.

5. Wnioski

Zagadnienie „Pokuta i E ucharystia” zostało zasygnalizowane przez Jana Paw ła II w jego pierwszej encyklice jako w yraz troski pastoralnej. W Kościele współczesnym daje się bowiem zauważyć praktykę masowego przystępowania w iernych do Stołu Pańskiego podczas sprawowania Mszy św. z równoczesnym zanikiem praktyki spowiedzi indyw idualnej oraz z tendencją do zastępowania jej roz­ grzeszeniem ogólnym. Ten kryzys Sakram entu P okuty jest nie­ w ątpliw ie przejaw em zaniku ducha pokuty i poczucia grzechu. W zachwianiu równowagi między sakram entam i P okuty i Eucha­ rystii Jan Paw eł II dostrzega niebezpieczeństwo dla życia chrze­

ścijańskiego. Dlatego też to zagadnienie podyktowało potrzebę

wspólnotowej refleksji na tem at pojednania i pokuty, której ofi­ cjalnym przejawem był Synod 1983 r.

W m ateriałach przygotowawczych do synodu interesujące nas zagadnienie w ystępuje pod hasłem: Eucharystia na odpuszczenie

grzechów. Zwracając uwagę na skuteczność Eucharystii w odniesie­

niu do zgładzenia grzechów podkreśla się w nich przede wszystkim konieczność uprzedniej spowiedzi w wypadku grzechu śm iertelne­ go właśnie ze względu na Eucharystię. Naglącym zapotrzebowaniem duszpasterskim było bowiem nie tyle teoretyczne rozwinięcie n au ­ czania, co autorytatyw ne potwierdzenie praktyki Kościoła. Dlatego też ograniczono się do powołania na określenie Soboru Trydenckie­ go, że „kościelny zwyczaj orzeka” 23 potrzebę Sakram entu Pokuty przed przystąpieniem do Eucharystii, bez bliższego wyjaśnienia, czy chodzi w tym wypadku o ius divinum . Nie uczynił tego Sobór Trydencki, nie dokonano tego również w związku z synodem o po­ jednaniu i pokucie, chociaż niew ątpliw ie chodziło na nim o podkre­ ślenie nieodzowności Sakram entu Pokuty w procesie pojednania oraz jego „dowartościowanie” w stosunku do Eucharystii w życiu współczesnego Kościoła.

Obrady synodalne nie wniosły więc zasadniczo nowych ele­ mentów do interesującego nas tem atu. Stanowiły potwierdzenie nauczania kościelnego, które znalazło swój ostateczny w yraz w po­ synodalnej adhortacji apostolskiej Jana Paw ła II.

30 ł t s , Z Y G M U N T P E R Z S J ,

22 A A S 77 (1985) 249n.

W ydaje się, że taka postawa synodu została podyktowana za­ łożeniem metodologicznym. Zwrócił na nie uwagę kard. C. M artini, gdy mówił w swojej relacji na rozpoczęcie synodu: „W jakim du­ chu, a więc z jaką dyspozycją umysłową należy rozważyć te spra­ wy? Jeśli się je rozważa same w sobie, nierzadko stają się okazją do dyskusji teologicznych lub historycznych, które prowadzi isię słusznie w kręgu nauki. W ydaje się jednak, że nie jest zadaniem pasterzy, przynajm niej w naszej sytuacji, aby te zagadnienia cał­ kowicie wyjaśnić teoretycznie. Zadaniem synodu jest raczej wspólne rozeznanie duchowe i pastoralne, dzięki którem u pojm uje się, w jaki sposób w tych i im podobnych spraw ach Kościół obecnie jest po­ w ołany do doskonałego naśladowania Chrystusa oraz do skuteczniej­ szego przedkładania środków zbawienia. Do osiągnięcia tego pomoże wiele, jeśli poszczególne spraw y zostaną rozważone nie tylko same

w sobie, lecz jako części organiczne jedności zadania synodu” 24. Powyższa uwaga metodologiczna posiada niewątpliwie zasadni­ cze znaczenie dla właściwego zrozumienia synodu w płaszczyźnie doktrynalnej. Tem atem Synodu 1983 było zagadnienie pojednania i pokuty. Szczególnym przedm iotem zainteresowania był więc Sa­ kram ent Pokuty, a nie Eucharystia. Niemniej wzgląd na Euchary­ stię jako szczyt życia sakram entalnego, a więc i życia Kościoła, posiadał doniosły wpływ na genezę i problem atykę Synodu.

P E N A N C E A N D E U C H A R IST IN C O N N E XIO N W ITH B IS H O P S ’ SY N O D 1983 S till in h is f i r s t e n c y c lic a l R e d e m p to r h o m in is J o h n P a u l I I ta u c h e d th e p r o b le m o f th e m u t u a l r e la tio n s b e tw e e n th e S a c ra m e n t o f P e n a n c e a n d E u ­ c h a r i s t a n d p o in te d o u t th e n e c e s s ity of r e v a lo r is a tio n of P e n a n c e in th e p ra c tic e of th e c o n te m p o ra r y C h u rc h . H e in d ic a te d t h a t m o re e c c le sia l r e f le c ­ tio n w a s n e e d e d on t h a t to p ic. A lr e a d y th e B is h o p s ’ S y n o d 1983 w a s d e d ic a ­ te d to d e a l w ith re c o n c ilia tio n a n d p e n a n c e . A lth o u g h th e p ro b le m of m u ­ t u a l r e la tio n s b e tw e e n P e n a n c e a n d E u c h a r is t w a s n o t th e m a in in t e r e s t o f th e S y n o d , n e w e rth e le s s it w a s m e n tio n e d in a v e r y s ig n ifa c a n t w a y , d u e to th e m o s t im p o r t a n t p la c e of E u c h a r is t in th e life of th e C h u rc h . T h e a u ­ th o r of th e s tu d y a n a ly z e s t h a t p ro b le m in t h e lig h t of th e d o c u m e n ts of p r e p a r a ti o n a n d w o rk of th e S y n o d . I t h a s n o t p ro v id e d n e w e le m e n ts of d o c ­ t r i n a l te a c h in g o f th e C h u rc h . Its m e a n in g c o n sists r a t h e r in th e re n e w e d re c o g n itio n o f th e t r a d it io n a l d o c tr in e a n d p r a c tic e of th e C h u rc h re la te d to th e S a c r a m e n t of P e n a n c e a n d E u c h a r is t f o r m u la te d b y th e C o u n c il of T r e n t. P O K U T A I E U C H A R Y S T I A 3 7 24 G. С a p r i 1 e, d z. c y t., 753.