• Nie Znaleziono Wyników

"Zakony na śląsku w dobie kulturkampfu", Tomasz Błaszczyk, Wrocław 2004 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Zakony na śląsku w dobie kulturkampfu", Tomasz Błaszczyk, Wrocław 2004 : [recenzja]"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

"Zakony na śląsku w dobie

kulturkampfu", Tomasz Błaszczyk,

Wrocław 2004 : [recenzja]

Echa Przeszłości 9, 359-364

(2)

c z ą c e o r d e r u , o d p i e r w s z e g o , k t ó r y m b y ł s t a t u t z r e d a g o w a n y w 1 7 6 5 r. i p o d p i s a n y p r z e z k r ó l a S t a n i s ł a w a A u g u s t a P o n i a t o w s k i e g o , a ż p o o s t a t n i , k t ó r y m b y ł u k a z c a r a A l e k s a n d r a z 1 8 5 5 r ., a t a k ż e w y k a z y k a w a l e r ó w t e g o ż o r d e r u o d 1 7 6 5 r. M a t e r i a ł y z a w a r t e w a n e k s i e b y ł y w p r z e s z ł o ś c i w y d a n e w r ó ż n y c h p u b l i k a c j a c h , a l e t u z o s t a ł y z e b r a n e w p e w n ą c a ł o ś ć , c o d l a h i s t o ­ r y k ó w t e m a t u b ę d z i e s p o r y m u ł a t w i e n i e m w k w e r e n d z i e . O p i s y w a n e w p o ­ s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a ł a c h p u b l ik a c j i z a g a d n i e n i a d o p e ł n i a j ą w ł a ś c i w i e d o b r a ­ n e o r a z d o b r z e w k o m p o n o w a n e c z a r n o b i a ł e i k o l o r o w e i l u s t r a c j e , c o n i e j e s t , w e d ł u g m n i e , b e z z n a c z e n i a d l a o s t a t e c z n e j w a r t o ś c i d z i e ł a . O b r a z i p r z y k ł a d z a s t o s o w a n e w e w ł a ś c i w y c h p r o p o r c j a c h o ż y w i a j ą b o w i e m t e k s t i c z y n i ą g o b a r d z ie j p r z y s t ę p n y m d l a o d b io r c y . D o i n t e r e s u j ą c e g o i w y s t a r c z a j ą c e g o o p i s u w k r a d ł o s i ę j e d n a k p a r ę n i e ś c i s ł o ś c i , z k t ó r y c h t u w s k a ż ę t y l k o j e d n ą . W c z a s i e u r o c z y s t o ś c i p o ł ą c z o n e j z w r ę c z e n i e m o r d e r u w 1 7 8 7 r. - w e d ł u g a u t o r a - k a z a n i e w y g ło s ił s a le z ja n in F r a n c is z e k B o r o w s k i ( s . 3 7 ) . A l e k a z n o ­ d z i e j a t e n n i e m ó g ł b y ć s a l e z j a n i n e m , g d y ż z g r o m a d z e n i e z a k o n n e s a l e z j a ­ n ó w p o w s t a ł o d o p ie r o w d r u g ie j p o ł o w i e X I X w . ( 1 8 5 9 ) . S ło w n ik p o ls k ic h teologów k a to lic k ic h p r z y p i s u j e t o k a z a n i e z a r ó w n o F r a n c i s z k o w i B o r o w s k i e ­ m u s e n i o r o w i , n a j p i e r w j e z u i c i e , a p o t e m k a n o n i k o w i w a r m i ń s k i e m u , z m a r ­ ł e m u p o 1 7 9 0 r ., j a k i F r a n c i s z k o w i B o r o w s k i e m u j u n i o r o w i , t a k ż e j e z u i c i e z m a r ł e m u w 1 8 1 7 r. w P o ło c k u (z o b . S P T K , t . 1 , 1 9 8 1 , s . 1 9 9 - 2 0 0 ) . O r d e r o w i ś w . S t a n i s ł a w a p o ś w i ę c o n o d o t ą d w c a l e n i e m a ł o u w a g i w l i t e r a ­ t u r z e n a u k o w e j i p o p u la r n o n a u k o w e j . O p r a c o w a n i e m n a j n o w s z y m i w c a ło ś c i p o ś w i ę c o n y m d z i e j o m o r d e r u j e s t k s i ą ż k a Z b i g n i e w a D u n i n - W i l c z y ń s k i e g o . O p i s u j ą c d z i e j e j e d n e g o z e s t a r o p o l s k i c h z n a k ó w z a s z c z y t n y c h a u t o r w y k a ­ z a ł , ż e b y ł o n i p o z o s t a ł n o ś n i k i e m c e n n y c h i n f o r m a c j i d u c h o w y c h , i n t e l e k ­ t u a l n y c h i a r t y s t y c z n y c h . T y m s a m y m d o w i ó d ł , ż e f a l e r y s t y k a t o s z t u k a u ż y t k o w a b a r d z o p o m o c n a w d z i e d z i n i e p r z e k a z u i n f o r m a c j i . D l a t e g o t e ż p u b l i k a c j ę o p r a c o w a n i a k w a l i f i k u j ę d o w y d a r z e ń o s p o r y m z n a c z e n i u k u l t u ­ r o w y m , a j e d n o c z e ś n i e u ż y t e c z n y c h n a u k o w o , g d y ż m o ż e b y ć w y k o r z y s t y w a ­ n a p r z e z ś r o d o w i s k a u n i w e r s y t e c k i e w z a j ę c i a c h z z a k r e s u n a u k p o m o c n i ­ c z y c h h i s t o r i i . K a z im ie r z Ł a ta k ( W a r s z a w a - O ls z t y n )

Ks. T om asz B ła sz cz y k , Z akon y n a Ś lą sk u w d o b ie k u ltu rk a m p fu , P a ­

p ie sk i W ydział T eo lo g ic z n y w e W rocław iu. R o zp ra w y n a u k o w e 54, W rocław 2004, ss. 337.

C h o c i a ż o d p u b l ik a c j i k s i ą ż k i u p ł y n ę ł y c z t e r y l a t a , t o j e d n a k z d w ó c h p r z y n a j m n i e j p r z y c z y n w a r t o n a n i ą z w r ó c ić u w a g ę . P o p i e r w s z e d l a t e g o , ż e z o s t a ł a w y d a n a p o d a u s p i c j a m i P a p i e s k i e g o W y d z i a ł u T e o l o g i c z n e g o w e W r o ­ c ł a w i u w c y k l u r o z p r a w n a u k o w y c h , a p o d r u g ie , ż e n a l e ż y d o g r u p y m o d ­

(3)

n y c h d z is i a j s t u d i ó w n a d ś r o d o w i s k a m i k u l t u r y e l i t a r n e j , d o k t ó r y c h z a l i c z a s i ę t a k ż e w s p ó l n o t y m o n a s t y c z n e . W z m o ż o n e z a i n t e r e s o w a n i e p r o b l e m a t y k ą m o n a s t y c z n ą t ł u m a c z y s i ę f a k t e m , ż e z a k o n y p r a k t y k u j ą c w a r t o ś c i u n i w e r ­ s a l n e w ż y c i u p o c z ę ś c i w y i z o l o w a n y m o r a z p r o p o n u j ą c d y s c y p l i n ę w e w n ę t r z ­ n ą i z e w n ę t r z n ą n a t y c h ż e w a r t o ś c i a c h o p a r t ą , s t a n o w i ą p e w i e n w z o r z e c s p o ł e c z n y , z j a w i s k o a t r a k c y j n e i p a s j o n u j ą c e , a w n a s z y m p o l s k i m p r z y p a d k u t a k ż e i n t e g r a l n ą c z ę ś ć p o n a d t y s i ą c l e t n i e g o d z i e d z i c t w a k u l t u r o w e g o , n a r o d o ­ w e g o i p a ń s t w o w e g o . Z a k o n y , m i m o o k r e s ó w p e ł n y c h n a p i ę ć i n i e p e w n o ś c i , c z a s e m n a w e t m o m e n t ó w b u r z l i w y c h w s w o i c h d z ie j a c h , b y ł y i s ą w a ż n y m s k ł a d n i k i e m i n f r a s t r u k t u r y k r a j u , z a ś i c h k u l t u r a z n a j d o w a ła i z n a j d u j e n a d a l o d b ic ie w k u l t u r z e m a s o w e j . Z o t o c z e n i e m ł ą c z y ł y j e d a w n ie j i ł ą c z ą r ó w n i e ż d z is ia j r o z m a i t e p u n k t y s t y c z n o ś c i , c a ł a g a m a w z a j e m n y c h o c z e k iw a ń , o b o ­ w i ą z k ó w i u s ł u g . Z a t e m b l i ż s z e p o z n a n i e z g r o m a d z e ń z a k o n n y c h , i c h c h a r y ­ z m a t u i d z i a ł a l n o ś c i z e w n ę t r z n e j , p o z w a l a w w i e l u w y p a d k a c h le p ie j z r o z u ­ m i e ć k u l t u r ę m a s o w ą d a n e j e p o k i. S t u d i a n a d r o l ą z a k o n ó w w d z i e j a c h K o ­ ś c i o ł a , E u r o p y i P o l s k i , n a d i c h r o l ą w b u d o w a n i u k u l t u r y d u c h o w e j , i n t e l e k ­ t u a ln e j i a r t y s t y c z n e j s ą w s t a d i u m b a r d z o z a a w a n s o w a n y m , a l e p o t r z e b a j e s z c z e w i e l e w y t ę ż o n e j p r a c y n a u k o w e j , b y u k a z a ć j ą w c a łe j p e łn i . K s . T o ­ m a s z B ł a s z c z y k w s w o je j k s i ą ż c e p o s t a n o w i ł o p i s a ć z a k o n y m ę s k i e i ż e ń s k i e d z ia ł a j ą c e n a Ś l ą s k u w d o b ie k u l t u r k a m p f u , a z a t e m i c h ż y c i e i w i e l o p ł a s z c z y ­ z n o w ą s ł u ż b ę K o ś c io ł o w i o r a z s p o ł e c z e ń s t w u w t y m ż e o k r e s i e , i c h z m a g a n i a z s u r o w y m u s t a w o d a w s t w e m a n t y k o ś c i e l n y m t e g o ż o k r e s u , i c h w a l k ę o p r z e ­ t r w a n i e i w i e l e i n n y c h k w e s t i i , c o w y ł u s z c z y ł s z c z e g ó ło w o w e w s t ę p i e . T e m a t n i e w ą t p l i w i e w a ż n y i d o t ą d , w m o im p r z e k o n a n i u , n i e w y s t a r c z a j ą c o r o z p o z n a ­ n y w t a k i m w ł a ś n i e z a k r e s i e w h i s t o r io g r a f ii p o l s k ie j . S t ą d t e ż k s i ą ż k ę c h ę t n i e w z i ą ł e m d o r ą k i z p e ł n ą c ie k a w o ś c i u w a g ą o d d a łe m s i ę j e j l e k t u r z e . L e k t u r a p r z y n i o s ł a s p o r y p o ż y t e k , a l e t e ż n i e m a ł y d y s k o m f o r t . P u b l i k a ­ c j a z a w i e r a b o w i e m z b y t d u ż o b r a k ó w m e t o d o l o g i c z n y c h i m e r y t o r y c z n y c h , k t ó r y c h p r e z e n t a c j ę z a c z n ę o d s a m e g o t y t u ł u . D l a h i s t o r y k ó w i b i e g ł y c h w n a u k a c h h i s t o r y c z n y c h t a k s f o r m u ł o w a n y t y t u ł p u b l ik a c j i j e s t j a s n y i n i e w y m a g a s p e c j a l n y c h d o p o w ie d z e ń . W ia d o m o b o w i e m , ż e c h o d z i t u o l a t a 1 8 7 0 - 1 8 8 7 i n i e m i e c k ą w a l k ę o n o w o c z e s n ą k u l t u r ę c z y l i a n t y k o ś c i e l n e i n i ­ c j a t y w y ś r o d o w i s k l i b e r a l n y c h z b i e ż n e z p r ó b a m i p o d p o r z ą d k o w a n i a K o ś c io ł a k a t o l i c k i e g o w ł a d z y p a ń s t w o w e j z a r ó w n o w s f e r z e p r a w n e j , j a k i o p e r a t y w ­ n e j . P r o b l e m j e d n a k w t y m , ż e k s i ą ż k i h i s t o r y c z n e b i o r ą d o r ę k i t a k ż e c z y t e l ­ n i c y n i e h i s t o r y c y , k t ó r z y n i e z a w s z e m u s z ą k o j a r z y ć z j a w i s k o z e p o k ą . Z m y ś l ą o n i c h w ł a ś n i e n a l e ż a ł o , m o i m z d a n i e m , d o d a ć p r z y n a j m n i e j w n a ­ w i a s i e , o j a k i e l a t a c h o d z i. P a r ę i s t o t n y c h z a s t r z e ż e ń m o ż n a w y s u n ą ć p o d a d r e s e m b a z y ź r ó d ło w e j i k o n s t r u k c j i w s t ę p u , a l e p o m i n ę j e n a k o r z y ś ć o p i s u k o r p u s u z a s a d n i c z e g o . A u t o r p o d z i e l i ł g o n a p i ę ć r o z d z i a ł ó w w e d ł u g u k ł a d u w t y m p r z y p a d k u n a j p r o s t s z e g o z m o ż l i w y c h d o p r z y j ę c ia , t z n . n a j p i e r w k u l t u r k a m p f s a m w s o b i e , a n a s t ę p n i e k u l t u r k a m p f w o b e c z a k o n ó w - t r z e c h m ę s k i c h i d w u n a s t u ż e ń s k i c h . J e ś l i c h o d z i o t y t u ł y p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a ­ łó w , t o j e d n o t y l k o m o ż n a p o w i e d z i e ć , a m i a n o w i c i e , ż e a u t o r n i e w ł o ż y ł w i e l e

(4)

w y s i ł k u , b y j e s f o r m u ł o w a ć . R o z p o c z y n a j ą s i ę b o w i e m , p o z a p i e r w s z y m , o d s f o r m u ł o w a n i a : K u l t u r k a m p f w obec..., a l b o K u l t u r k a m p f w s to s u n k u do... P o d r o z d z i a ł y o d p o w i a d a j ą n a z w o m p o s z c z e g ó l n y c h z a k o n ó w . W t e n s p o s ó b p r z y p i e r w s z y m i p o b i e ż n y m k o n t a k c i e z k s i ą ż k ą , z w ł a s z c z a p o p r z e j r z e n i u s p i s u t r e ś c i , o d n o s i s i ę w r a ż e n i e , j a k b y s i ę m i a ł o d o c z y n i e n i a z p e w n e g o r o d z a j u l e k s y k o n e m , n i e z a ś z e s t u d i u m p r o b l e m o w y m . Z a b r a k ło n a d t o w k s i ą ż c e r o z d z i a ł u z w n i o s k a m i o g ó ln y m i . S a m a u t o r w y r a z i ł z r e s z t ą p r z e ­ k o n a n i e , n i e p r e c y z u j ą c d o k ł a d n i e s w o j e j m y ś l i , ż e k u l t u r k a m p f , w y p o w i a d a ­ j ą c w a l k ę z a k o n o m , u m o c n i ł j e o d w e w n ą t r z . T o p r z e k o n a n i e w a r t e b y ło , m o i m z d a n i e m , j e s z c z e j e d n e g o r o z d z i a ł u , p o d o b n ie j a k t e z a , ż e z a k o n y w p ł y ­ n ę ł y n a p o d n i e s i e n i e p o z i o m u ż y c i a m o r a l n e g o l u d n o ś c i ś l ą s k i e j , a z a k o n n i c y t w o r z y l i ś l ą s k ą e l i t ę r e l i g i j n ą i i n t e l e k t u a l n ą . J e s t p r a w d ą , ż e p a r ę t y c h w n i o s k ó w z n a l a z ł o s i ę w z a k o ń c z e n i u , a l e t o z a m a ł o , b y s t a n o w i ć z w i e ń c z e ­ n i e k w e r e n d y i s t u d i u m w a r t y c h p r o m o c j i n a u k o w e j . N i e d o s t a t k i w z a k r e s i e m e t o d o l o g i i n a u k h i s t o r y c z n y c h , a t a k ż e n i e k o ­ r z y s t n e w t y m p r z y p a d k u s k r z y ż o w a n i e m e t o d o l o g i i n a u k h i s t o r y c z n y c h i m e t o d o l o g i i n a u k t e o l o g i c z n y c h u d e r z a j ą j u ż p r z y p o w i e r z c h o w n y m k o n t a k ­ c ie z t e k s t e m p u b l ik a c j i . J e d n o i d r u g ie u w i d a c z n i a s i ę p r z e d e w s z y s t k i m w s t o s o w a n e j t e r m i n o l o g i i o r a z p o d e j ś c i u d o m a t e r i a ł ó w ź r ó d ł o w y c h , z w ł a s z ­ c z a r ę k o p i ś m i e n n y c h , a z a t e m w d o ś ć s k r o m n y m s p o s o b i e , s t o p n i u i m o ż l i w o ­ ś c i a c h i n t e r p r e t a c j i p o z y s k a n y c h z n i c h i n f o r m a c j i i w y k o r z y s t a n i a i c h w t e k ś c i e . P y t a n i a s t a w i a n e ź r ó d ł o m d o c i e k l i w i e i w p e ł n y m k o n t e k ś c i e h i ­ s t o r y c z n y m s ą w r o z p r a w i e r a c z e j r z a d k i e , p o d o b n ie j a k w ł a s n e t e z y . W t o k u n a r r a c j i , t u i ó w d z i e , w y s t ę p u j e z j a w i s k o n a g ł e g o p r z e c h o d z e n i a o d t e m a t u d o t e m a t u , c o r z u c a c i e ń n a p r z e j r z y s t o ś ć t e k s t u , a c z a s e m n a w e t i r y t u j e . J ę z y k p u b l i k a c j i p r e z e n t u j e p o z io m ś r e d n i . T r a k t u j ą c p o s z c z e g ó l n e z a g a d n i e ­ n i a , a u t o r n i e n a d u ż y w a w p r a w d z i e t e r m i n o l o g i i ś c i ś l e s p e c j a l i s t y c z n e j c z y p s e u d o n a u k o w e j , a l e t e ż n i e w y s t r z e g a s i ę z a w i ł o ś c i s t y l i s t y c z n y c h , n i e s w o ­ i s t e j i n n o w a c j i j ę z y k o w e j o r a z s f o r m u ł o w a ń i w y r a ż e ń n i e a d e k w a t n y c h , w ł a ­ ś c i w y c h p u b l i c y s t y c e o r a z s z t u c e o r a t o r s k o - k a z n o d z i e j s k i e j , c z a s e m p r z e s t a ­ r z a ł y c h i p r z e s a d n y c h . D l a p r z y k ł a d u p r z y t o c z ę t u t y l k o j e d n o z n i c h , a m i a n o w i c i e w y r a ż e n i e n a w a łn ic a p r o te s ta n c k a - u ż y t e n a o k r e ś l e n i e r u c h u r e f o r m a c j i n a Ś l ą s k u w X V I w . P r z y z n a m , ż e w y r a ż e n i e t o k o j a r z y m i s i ę b a r d z ie j z j ę z y k i e m p r z e b r z m i a ł y c h j u ż s e r m o n a r z y i p o s t y l l i o k r e s u n a p i ę ć k a t o l i c k o - p r o t e s t a n c k i c h , n i ż z e w s p ó ł c z e s n ą m e n t a l n o ś c i ą r e l i g i j n ą i c h r z e ­ ś c i j a ń s k ą t e o l o g i ą d i a l o g u e k u m e n i c z n e g o . H i s t o r y k w s p ó ł c z e s n y n i e m o ż e r e f o r m a c j i n a z w a ć n a w a łn ic ą , w s z a k w i e d o s k o n a l e , ż e b y ł a o n a z w y c z a j n ą r e a k c j ą n a b o l ą c z k i i n i e m o c t r a p i ą c e K o ś c ió ł k a t o l i c k i , k t ó r e r z u t o w a ły , n i e ­ s t e t y , n a o g ó l n ą a t m o s f e r ę ż y c i a s p o ł e c z n e g o w e w s z y s t k i c h p a ń s t w a c h ó w ­ c z e s n e j E u r o p y . W ie n a d t o , ż e t o n i e i n n e s iły , l e c z r e f o r m a c j a w y m u s i ł a w K o ś c i e l e k a t o l i c k i m z b a w i e n n ą r e f o r m ę . N i e u l e g a n a j m n i e j s z e j w ą t p l i w o ­ ś c i , ż e g d y b y n i e r e f o r m a c j a , t o w d z i e j a c h K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o n i e m ó w i l i ­ b y ś m y o s o b o r z e t r y d e n c k i m , a w g r u n c i e r z e c z y o n o w o ż y t n y m o b l ic z u z a ­ c h o d n i e g o c h r z e ś c i j a ń s t w a .

(5)

W r o z d z i a l e p i e r w s z y m a u t o r o p i s a ł s y t u a c j ę s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n ą w d r u ­ g ie j p o ł o w i e X I X w . w N i e m c z e c h o r a z p r z e b i e g k u l t u r k a m p f u , c z y l i w a l k i o n o w o c z e s n ą k u l t u r ę n a Ś l ą s k u . N i e u l e g a w ą t p l i w o ś c i , ż e r o z d z i a ł t e n b y ł p o t r z e b n y j a k o w p r o w a d z a j ą c y w s p e c y f i k ę , j e d n a k ż e , w m o i m p r z e k o n a n i u , j e s t z b y t o b s z e r n y . N i e k t ó r e z z a w a r t y c h w n i m w ą t k ó w ś w i a d c z ą d o b r z e o e r u d y c j i a u t o r a , a l e m e r y t o r y c z n i e s ą m a ł o z a s a d n e i u ż y t e c z n e . S p r a w ę W io sn y L u d ó w c z y k w e s t i ę K o śc io ła s ta r o k a to lic k ie g o w N i e m c z e c h m o ż n a b y ło p o t r a k t o w a ć k r ó c e j , j a k o m n ie j i s t o t n e d l a z a s a d n i c z e g o t e m a t u , n a t o ­ m i a s t s z e r z e j o m ó w i ć u s t a w y p a ń s t w o w e z 4 l i p c a 1 8 7 2 i z 3 1 m a j a 1 8 7 5 r., b e z k t ó r y c h n i e b y ł o b y t e g o ż t e m a t u , a k t ó r e z o s t a ł y p o t r a k t o w a n e z d a w k o ­ w o . S p r a w z a k o n n y c h n i e z n a j d z i e m y t e ż w o b s z e r n y m o p i s i e r e a k c j i K o ś c io ­ ł a k a t o l i c k i e g o w N i e m c z e c h , c z y l i e p i s k o p a t u n i e m i e c k i e g o , n a u s t a w y k u l - t u r k a m p f u . R o z d z i a ł d r u g i r o z p a t r u j e s t o s u n e k k u l t u r k a m p f u d o t r z e c h z a ­ k o n ó w m ę s k i c h d z i a ł a j ą c y c h w t y m c z a s i e n a Ś l ą s k u , a w i ę c j e z u i t ó w , b o n i ­ f r a t r ó w i f r a n c i s z k a n ó w . R o z d z i a ł t r z e c i o m a w i a k u l t u r k a m p f w o b e c t r z e c h z a k o n ó w ż e ń s k i c h o d d a w n a o s i a d ł y c h n a Ś l ą s k u , c z y l i s i ó s t r m a g d a l e n e k , u r s z u l a n e k s z a r y c h i e l ż b i e t a n e k c z a r n y c h . W r o z d z i a l e c z w a r t y m u k a z a n o p o s t ę p o w a n i e k u l t u r k a m p f u w o b e c s z e ś c i u z a k o n ó w ż e ń s k i c h , o s i a d ł y c h n a Ś l ą s k u w p i e r w s z e j p o ł o w i e X I X w ., tj. s i ó s t r b o r o m e u s z e k , s i ó s t r s z k o l n y c h d e N o t r e - D a m e , f r a n c i s z k a n e k s z p i t a l n y c h , s z a r y t e k , p a s t e r e k i s ł u ż e b n i c z e k ś l ą s k i c h . R o z d z i a ł p i ą t y i o s t a t n i p r z y b l i ż a d z i a ł a n i a k u l t u r k a m p f u w o d n i e ­ s i e n i u d o t r z e c h z a k o n ó w ż e ń s k i c h , p o w s t a ł y c h w X I X w . n a Ś l ą s k u , a t y m i z a k o n a m i b y ł y s i o s t r y e l ż b i e t a n k i s z a r e , s i o s t r y j a d w i ż a n k i i s i o s t r y m a r i a n - k i. P r o b le m p o l e g a j e d n a k n a t y m , ż e p o ł o w a t e k s t u p r a k t y c z n i e n i e m i e ś c i s i ę w z a k r e s i e c h r o n o l o g i c z n y m i p r o b le m o w y m r o z p r a w y . I s t o t n y d l a r o z p r a ­ w y w ą t e k p r z e r a s t a j ą h i s t o r y c z n e w p r o w a d z e n i a . A b y n i e b y ć g o ł o s ł o w n y m p r z y t o c z ę o d p o w i e d n i e z e s t a w i e n i a . W r o z d z i a l e d r u g im o z a k o n a c h m ę s k i c h o p i s j e z u i t ó w z a c z y n a s i ę n p . o d z a ł o ż e n i a z a k o n u w 1 5 3 4 r. i k o ń c z y s i ę n a r o k u 1 8 7 2 a l b o w i e m , j a k s a m A u t o r p i s z e , u s ta w y k u l t u r k a p f m u u n ie m o ż li­ w iły je z u ito m d a ls z y p o b y t n a te re n ie R z e s z y N ie m ie c k ie j ( s . 1 5 3 ) . T e g o z a t e m , c o o b w i e s z c z a n a m t y t u ł , w k s i ą ż c e p r a k t y c z n i e n i e m a . W p r z y p a d k u b o n i ­ f r a t r ó w n a p i ę c i u s t r o n a c h m a m y h i s t o r i ę z a k o n u p o p r z e d z a j ą c ą d o b ę k u l t u r - k a m p f u i t y l k o n a p i ę c i u s t r o n a c h m n ie j w i ę c e j w ł a ś c i w e t e m a t o w i i n f o r m a ­ c je , p r z y c z y m b a r d z o o g ó ln e . W p r z y p a d k u f r a n c i s z k a n ó w p i ę ć s t r o n t e k s t u t o w s t ę p h i s t o r y c z n y , a t y l k o o s i e m t o w i a d o m o ś c i w ł a ś c i w e t e m a t o w i , a c z k o l ­ w i e k z w y r a ź n y m i t e n d e n c j a m i d o u o g ó l n i a n i a . Z a t e m r o z d z i a ł d r u g i n a o g ó ł e m 4 1 s t r o n t y l k o n i e p e ł n e 1 3 p o ś w i ę c a p r o b l e m a t y c e z a p o w i e d z i a n e j w t y t u l e r o z p r a w y . N i e i n a c z e j m a s i ę s p r a w a w p o z o s t a ł y c h r o z d z i a ł a c h . Z o s t a w i a m j e d n a k b e z d a l s z e g o k o m e n t a r z a t e n w ą t e k , b y s k u p i ć s i ę n a t y m , c o w k s i ą ż c e o d p o w i a d a z a p o w i e d z i a n e m u n a o k ł a d c e i p i e r w s z e j s t r o n i e t y t u ł o w i . W i e l o k r o t n a i u w a ż n a l e k t u r a t e k s t u s k ł a n i a m n i e d o w y r a ż e n i a o p i n i i , ż e a u t o r z e b r a ł s p o r o i n f o r m a c j i o k u l t u r k a m p f i e o r a z r ó ż n y c h z a k o ­ n a c h m ę s k i c h i ż e ń s k i c h n a Ś l ą s k u o d ś r e d n i o w i e c z a d o k o ń c a X I X w ., n a t o ­ m i a s t w n i e w i e l k i m s t o p n i u o d p o w i e d z i a ł n a p y t a n i a z w i ą z a n e z i c h l o s e m

(6)

w d o b ie k u l t u r k a m p f u . W e w s t ę p i e d o s w o j e g o o p r a c o w a n i a n a p i s a ł , ż e d o t y c h ­ c z a s o w a l i t e r a t u r a , b ą d ź c o b ą d ź o b f it a , d o ty c zą c a p o szc ze g ó ln y c h ko n g re g a cji z a k o n n y c h często p o b ie żn ie tr a k tu je p r o b le m k u ltu r k a m p fu (s . 4 9 ) , a w n i e k t ó ­ r y c h p r z y p a d k a c h n a w e t c a łk o w ic ie z d a w k o w o (s . 4 9 ) . S z k o d a , ż e z a p o m n i a ł 0 t y m n a e t a p i e r e d a k c j i w ł a s n e j p u b l ik a c j i i d o p u ś c i ł d o t a k n i e p r o p o r c j o n a l ­ n e g o p r z e r o s t u i n f o r m a c j i w p r o w a d z a j ą c y c h n a d t r e ś c i ą z a s a d n i c z ą , c z y l i d z ie j ó w w c z e ś n i e j s z y c h z a k o n ó w , a w k i l k u p r z y p a d k a c h t a k ż e p ó ź n i e j s z y c h , n i ż d o b a k u l t u r k a m p f u . O p i s y t e g o , c o d z i a ł o s i ę w d o b ie k u l t u r k a m p f u z z a k o n a m i i w z a k o n a c h n a Ś l ą s k u , w p o s z c z e g ó l n y c h i c h k l a s z t o r a c h , d o ­ m a c h i r e z y d e n c j a c h , o p i s y i c h a k t y w n o ś c i w e w n ę t r z n e j i z e w n ę t r z n e j , s ą z b y t o g ó ln e ; u k a z a n y w i z e r u n e k j e d n y c h j e s t z a m a ł o c z y t e l n y , z a ś i n n y c h , j a k s i ę w y d a j e , n i e c o w y i d e a l i z o w a n y . U w a ż a m , ż e z n a c z n i e w i ę c e j m o ż n a b y ło n a p i s a ć o d z i a ł a n i a c h l o k a l n y c h w ł a d z p a ń s t w o w y c h , s z c z e b l a n i ż s z e g o 1 w y ż s z e g o , w o b e c z a k o n ó w , i c h p o s z c z e g ó l n y c h k o n w e n t ó w i z a k o n n i k ó w . W ię c e j t e ż m o ż n a b y ł o n a p i s a ć o r e a k c j i b i s k u p a w r o c ł a w s k i e g o i j e g o k u r ii , 0 r e a k c j i n u n c j u s z a a p o s t o l s k i e g o , o r e a k c j i l u d n o ś c i n a z a m y k a n i e k l a s z t o ­ r ó w , s e k u l a r y z o w a n i e i r o z p r a s z a n i e z a k o n n i k ó w , a n a d t o , j a k n a t r u d n ą s y t u a c j ę s w o i c h b r a c i i s i ó s t r n a Ś l ą s k u r e a g o w a ł y g e n e r a l a t y i w s p ó l n o t y t y c h ż e z a k o n ó w , d z i a ł a j ą c e w i n n y c h p a ń s t w a c h . W o p i s i e z a k o n ó w i i c h p o s z c z e g ó l n y c h p l a c ó w e k w i ę c e j u w a g i n a l e ż a ł o p o ś w i ę c i ć s p r a w o m o r g a n i z a ­ c y j n y m z g r o m a d z e ń , i c h r z e c z y w i s t o ś c i w e w n ą t r z k l a s z t o r n e j , s p r a w o m p e r s o ­ n a l n y m i m a t e r i a l n y m , d a le j i c h ż y c i u c o d z i e n n e m u , k u l t u r z e d u c h o w e j , k u l ­ t u r z e i n t e l e k t u a l n e j , k u l t u r z e m o r a l n e j , p r o c e s o w i f o r m a c j i i n d y w i d u a l n e j 1 w s p ó l n o t o w e j , c z y i n a i l e s k u t e c z n i e w ł a d z e p a ń s t w o w e i n g e r o w a ł y w p r o c e s f o r m a c j i , z d e c y d o w a n i e w i ę c e j u w a g i n a l e ż a ł o p o ś w i ę c i ć p o d e j m o w a ­ n y m p r z e z z a k o n y i i c h p o s z c z e g ó ln e d o m y d z ie ło m , z w ł a s z c z a t y m d z ie ło m , k t ó r y c h p r a w o p a ń s t w o w e s z c z e g ó l n i e z a b r a n ia ło , u m i e j ę t n o ś c i p o r u s z a n i a s i ę z a k o n ó w w ś r ó d p r z e p i s ó w w r o g i e g o s o b i e p r a w a p a ń s t w o w e g o , g o d z e n i a p e w ­ n y c h r o z w i ą z a ń z p r a w e m k o ś c i e l n y m , c z y l i i c h w a l c e o p r a w o d o i s t n i e n i a i d z i a ł a l n o ś c i , z j a w i s k o m d e s t r u k c y j n y m w z g r o m a d z e n i a c h , e w e n t u a l n e j w s p ó ł p r a c y z a k o n n i k ó w z w ł a d z a m i , r o li p r z e ł o ż o n y c h , p o s t a c i o m z a s ł u ż o ­ n y m i b o h a t e r s k i m . T e i i n n e n i e u w z g l ę d n i o n e a lb o m a r g i n a l n i e p o t r a k t o w a ­ n e s p r a w y s u g e r u j ą , ż e a u t o r p r z y s t ę p u j ą c d o k w e r e n d y a r c h i w a l n e j , a p ó ź ­ n ie j d o r e d a k c j i r o z p r a w y n i e p o s i a d ł w y s t a r c z a j ą c e j w i e d z y z z a k r e s u m o n a - s t e r i o l o g i i o g ó ln e j o r a z w y s t a r c z a j ą c e g o z o r i e n t o w a n i a w t e m a t y c e o g ó l n o z a ­ k o n n e j . I j e s z c z e j e d n o t r z e b a p o d n i e ś ć o c e n i a j ą c w a r s t w ę m e r y t o r y c z n ą , a m i a n o w i c i e , ż e j e s t o n a m a ł o u d o k u m e n t o w a n a ź r ó d ło w o . O w s z e m , n i e j e s t d o b r z e , g d y o d n o ś n i k i z t e k s t a m i ź r ó d ł o w y m i w r o z p r a w i e p r z y t ł a c z a j ą t e k s t z a s a d n i c z y , g d y c y t a t y ź r ó d ł o w e p r z e r a s t a j ą w y p r o w a d z o n e z n i c h w n i o s k i p i s z ą c e g o , a l e t e ż n i e j e s t d o b r z e , g d y w o d n o ś n i k a c h i w t e k ś c i e n i e z n a j d z i e ­ m y n a w e t f r a g m e n t u t e k s t u ź r ó d ł o w e g o , k t ó r y p o t w i e r d z a ł b y w i a r y g o d n o ś ć w y w o d ó w a u t o r a . W r o z d z i a l e p i e r w s z y m n a 4 5 4 p r z y p i s y 5 2 o d n o s z ą s i ę d o m a t e r i a ł ó w ź r ó d ł o w y c h , w r o z d z i a l e d r u g i m n a 2 3 3 p r z y p i s ó w 7 4 s ą ź r ó d ł o ­ w e , a l e z a w i e r a j ą j e d y n i e t y t u ł j e d n o s t k i i j e j s y g n a t u r ę . P o d o b n ie m a s i ę

(7)

r z e c z z p r z y p i s a m i ź r ó d ł o w y m i w p o z o s t a ł y c h r o z d z i a ł a c h . A p r z e c i e ż m o ż n a b y ło p r z y t o c z y ć j e ś l i n i e w t e k ś c i e , t o w ł a ś n i e w p r z y p i s i e f r a g m e n t y ź r ó d e ł o s z c z e g ó l n e j w a r t o ś c i p o z n a w c z e j , j a k w i z y t a c j i , h o s p i t a c j i , s p r a w o z d a ń , k o ­ r e s p o n d e n c j i , k r o n ik , a k t p o l ic y j n y c h , a k t p r o c e s o w y c h , p r o t e s t ó w , s u p l i k , o d w o ła ń , o p i n i i u r z ę d n i k ó w i i n n y c h . T o s p r a w ił o b y , ż e t e k s t b y ł b y ż y w s z y , b a r d z ie j o s a d z o n y w o p i s y w a n e j r z e c z y w i s t o ś c i , a p r z e z t o w i a r y g o d n i e j s z y . L i t e r a t u r a h i s t o r y c z n a i h i s t o r y c z n o - t e o l o g i c z n a n a t e m a t z a k o n ó w n a S l ą s k u , z a r ó w n o n i e m i e c k a j a k i p o l s k a , j e s t w c a l e n i e m a ł a . N i e k t ó r e z z a k o ­ n ó w , j a k z r e s z t ą s a m a u t o r z a u w a ż y ł , m i a ł y w y b i t n y c h m o n o g r a f ó w , k t ó r z y o p i s a l i i c h d z ie j e , u w z g l ę d n i a j ą c p o c z ę ś c i t a k ż e o k r e s k u l t u r k a m p f u ( s . 5 1 ) . D l a t e g o b i o r ą c d o r ę k i j e g o w y r ó ż n i o n ą p r z e z P a p i e s k i W y d z ia ł T e o l o g i c z n y w e W r o c ła w iu p u b l ik a c j ę s p o d z i e w a ł e m s i ę z n a l e ź ć w n ie j w m i a r ę p e ł n y o b r a z d z ie j ó w ż y c i a z a k o n n e g o n a S l ą s k u w d o b ie k u l t u r k a m p f u ; m i a ł e m n a d z i e j ę , ż e b ę d z i e t o d z i e ł o n a p i s a n e z e z n a w s t w e m z a g a d n i e n i a ; d z ie ło , w k t ó r y m c a ł o ś ć b ę d z i e w y p e ł n i o n a u w a ż n ą i c i e k a w ą i n t e r p r e t a c j ą , w y p r o ­ w a d z o n ą z s o l id n e j a n a l i z y r ó ż n o r o d n y c h ź r ó d e ł i d o s t ę p n e j l i t e r a t u r y p r z e d ­ m i o t u . T y m c z a s e m z n a l a z ł e m w n i e j s p o r o i n f o r m a c j i o g ó ln y c h , p r o b le m ó w p o t r a k t o w a n y c h s k r ó t o w o , p o w i e r z c h o w n i e , a c z a s e m j e d y n i e z a s y g n a l i z o w a ­ n y c h ; z n a l a z ł e m o b r a z z a k o n ó w r a z z a m a ł o c z y t e l n y , a i n n y m r a z e m n i e c o w y i d e a l i z o w a n y . S u g e r u j e t o , ż e a u t o r n i e d o k o n a ł s o l i d n e g o i w n i k l i w e g o w y s i ł k u b a d a w c z e g o , p r z e d e w s z y s t k i m w w a r s t w i e ź r ó d ło w e j . P o z w a l a m s o b i e z a t e m w y r a z i ć p r z e k o n a n i e , ż e o p u b li k o w a n e j w c y k l u r o z p r a w n a u k o ­ w y c h k s i ą ż k i k s . T o m a s z a B ł a s z c z y k a n i e m o ż n a z a l i c z y ć d o m o n o g r a f i i n o ­ w a t o r s k i c h i z n a c z ą c y c h , p u b l ik a c j i w s p o s ó b i s t o t n y u z u p e ł n i a j ą c y c h l u k ę w p o l s k i c h b a d a n i a c h n a d d z ie j a m i z a k o n ó w n a S l ą s k u w d o b ie k u l t u r k a m p f u , l e c z d o g r u p y o b s z e r n i e j s z y c h p r z y c z y n k ó w d o z a g a d n i e n i a . O w s z e m , k s i ą ż k a t a , w m o i m r o z e z n a n i u , p o w i ę k s z a p o l s k ą b i b l i o g r a f i ę n a t e m a t z a k o n ó w n a S l ą s k u i w j a k i m ś s t o p n i u w z b o g a c a w i e d z ę o ż y c i u r e l i g i j n o - k o ś c i e l n y m w d a w n y c h P o l s c e i N i e m c z e c h , n a t o m i a s t w n i e w i e l k i m s t o p n i u o d p o w i a d a n a z a s a d n i c z e p y t a n i a , p o s t a w i o n e j u ż w t y t u l e . U w a g i a u t o r a z a w a r t e j w z a k o ń c z e n i u , ż e j e g o o p r a c o w a n i e n i e r o ś c i s o b i e p r e t e n s j i d o w y c z e r p a n i a t e m a t u , a r a c z e j w s k a z u j e p o t r z e b ę d a l s z y c h b a d a ń n a d d z i e j a m i z a k o n ó w w d o b ie k u l t u r k a m p f u p o d r ó ż n y m k ą t e m w i d z e n i a i ż e o g r o m n ie c e n n e b ę d ą t e p r a c e , k t ó r e o p i e r a ć s i ę b ę d ą o a r c h i w a l i a d o t y c h c z a s j e s z c z e n i e w p e ł n i o d k r y t e ( s . 3 3 0 ) , n i e m o ż n a z e s p o k o j e m p r z y j ą ć d o w i a d o m o ś c i . W s z a k to w ł a ś n i e a u t o r p o d e j m u j ą c t e n t e m a t m i a ł w p e ł n i o d k r y ć i p r z e s t u d i o w a ć ź r ó d ł a , w m i a r ę w y c z e r p a ć g o b a d a w c z o t a k , a b y t o j e g o r o z p r a w a b y ł a p e ł n ą s y n t e z ą ż y c i a z a k o n n e g o n a S l ą s k u w d o b ie k u l t u k a m p f u , m o n o g r a f i ą n o w o ­ c z e s n ą , o p a r t ą n a p r a c a c h p o p r z e d n i k ó w , a z a r a z e m p o d b u d o w a n a s o l i d n ą k w e r e n d ą ź r ó d ł o w ą i a b y m i a ł a o d p o w i e d n i ą w a r t o ś ć p o z n a w c z ą . S p r z y j a ł t e m u a ż w n a d m i a r z e s t o s u n k o w o n i e w i e l k i z a k r e s c h r o n o lo g ic z n y . K a z im ie r z Ł a ta k ( W a r s z a w a - O l s z t y n )

Cytaty

Powiązane dokumenty

W prezentowanej pracy analizujemy powiązania pomiędzy zmiennymi za­ stępczymi dla procesu informacji: wolumenem obrotu, zmiennością i czasem trwania ceny i, przede

In this study we combined two non-destructive techniques (x-ray computed micro- tomography and electrochemical impedance spectroscopy) to try to unravel the

Podoficerow ie nasi pod w zględem in telig en cji są dość niejednolici... Pęczkow skiego, Szefa

Based on numerical simulations of the 3D incompressible Euler equations with generic large-scale initial conditions, we show that the exponential growth of vorticity developing in

Omdat de parameters en constanten dezelfde zijn als in het SAWES-model wordt voor meer detail verwezen naar het SAWES rapport, SAWES functies zoals temperatuur,

Guidelines to determine a far field source flux of suspended sediments from a TSHD while dredging are given and the large set of dredging plume simulation results are translated

The linear waves of these severe sea states contain more energy around the wave peak frequency and around the pitch eigenfrequency, resulting in more energy around these

Niemniej je d n a k b ru talizacja życia społecznego współcze­ snej doby skłoniła ich do określenia m ianem wojny tego, co kiedyś było ledwie kontrow ersją