Sprawozdania z podróży naukowych
Biuletyn Polonistyczny 23/4 (78), 127-136 1980
- 127
-S P R A W O Z D A N I A Z P O D R O Ż Y N A U K O W Y C H
Sprawozdanie z pobytu naukowego w Paryżu (2 października — 22 grudnia 1978)
W wymienionym o k r e sie przebywałam w Paryżu pod op iek ą École des Hautes Études en S c ie n c e s S o c i a l e s . Celem pobytu b y ło zbiera n ie m ateriałów do przygotowywanego k o lejn eg o tomu "Kroniki życie i tw ó r c z o śc i Adama M ickiew icza", obejmującego la t a 1829-1832. Pracowała przede w szystkim w B ib lio t e c e P o ls k ie j i w B ib lio t h è que N a tio n a le .
W B ib lio t e c e P o ls k ie j przeglądałam głów nie zb io ry r ę k o p iś mienne Muzeum M ickiew icza, in te r e s u ją c s i ę korespondencją, pa m iętnikam i i sztambuchami, a także książkam i będącymi n iegd yś w ła s n o ś c ią p o e ty . N i e s t e t y , dswny k się g o z b ió r M ickiew icza j e s t prawie zu p ełn ie zn iszc zo n y - udało mi s i ę o b ejrzeć zaledw ie jego s z c z ą t k i . Badając d ostępne sztambuchy, u sta liła m m .in . ad resa ta o d n alezion ego przedtem w J e n ie n ie znanego dotąd l i ś c i k u M ickie w ic z a , a także o k o lic z n o ś c i, w ja k ic h z o s t a ł on n a p isa n y . Była
to kartka do Fryderyka Chopina z 1834 r . , d otycząca wypożyczone go p rzez Chopina sztambucha muzycznego M arii Szymanowskiej. Wy j a ś n i ł y s i ę t e ż o k o lic z n o ś c i pow stania skomponowanego w 1834 r .
-i
"Mazurka" Chopina d la C elin y M ickiewiczowej .
Kierownictwo B ib lio t e k i P o ls k ie j u m ożliw iło mi sporządze n ie ok. 200 o d b itek k se ro g ra ficzn y ch in te r e su ją c y c h mnie ręk op i sów, głów nie lis t ó w do M ickiew icza, zapisków Odyńca, paszportu M ickiew icza z 1831 r . i i n .
Jednym z głównych celów moich poszukiwań archiw alnych b yło o d n a le z ie n ie śladów k ró tk ieg o pobytu M ickiew icza w Paryżu latam 1831 r . Jestem pewna, że w a r c h iw a lia c h B ib lio t e k i P o ls k ie j po
winny s i ę znajdować m a te r ia ły d otyczące ów czesnej d z ia la n o ś c i Leonarda Chodźki, p o ls k ie j L e g a c ji i t d . , brak jednak s z c z e g ó ło wo opracowanegp in w en tarza, przewodnika po częściow o n ie ska talogow anych je s z c z e z b io r a c h , u tr u d n ił mi t ę p ra cę, k tó ra wy magać b ęd zie ponownego wyjazdu do Paryża.
Drugą in s t y t u c j ą , w k tó r e j prowadziłam badania, b y ła B i b lio th è q u e N a tio n a le . Usiłowałam tam p r z e jr z e ć czasopism a fra n c u sk ie z okresu pow stania listo p a d o w eg o , przede w szystkim '!L* A venir". Z czasopism tych można, n i e s t e t y , k o rzy sta ć w yłącz n ie p rzy pomocy m ikrofilm ów, co przy te g o rodzaju poszukiwa n ia ch j e s t ogromnie tru d n e. Z częściow o wyszukanych m ateriałów sporząd ziłam o d b itk i k s e r o g r a fic z n e .
P rzejrzałam t e ż fr a n c u sk ie b i b l i o g r a f i e l i t e r a c k i e , w szys t k ie wydania k oresp on d en cji Lamennais*go i M ontalemberta, a tak że najnowsze m onografie d o ty czą ce obu ty ch p o s t a c i . Starałam s i ę nadto d o tr z e ć do n ie publikowanych dzienników Montalemberta z okresu jeg o p ierw szych kontaktów z M ickiewiczem , n ie zdołałam jednakże uzyskać in fo r m a c ji, g d z ie te a r c h iw a lia ob ecnie s i ę zn a jd u ją . Nie udało mi s i ę t e ż ze w zględu na brak czasu d o tr z e ć do archiwum rodzinnego Montalemberta w La Sochę en B r e n il.
W c z a s ie pobytu w Paryżu u czestn iczy ła m t e ż w dwudniowej s e s j i p o ls k o -fr a n c u s k ie j na tem at: "La th é o r ie de la l i t t é r a t u re e t l a méthode de la recherche l i t t é r a i r e " , zorganizow anej p rzez I n s t i t u t N a tio n a l d ’Études S la v e s w d n iach 1 -2 grudnia 1978.
Λ
Wyniki ty ch badań opublikowałam w "^rciu Literaokim " 1978, nr z 1 3 grudnia.
- 128 _
- 129
Sprawozdanie z pobytu stypendialnego w Paryżu 20 października 1979 — 20 marca 1980
Stypendium rządu fra n cu sk ieg o b y ło związane z r e a l iz a c j ą programu badawczego ważnego d la ukończenia mojej pracy d ok tor s k ie j p t . "Z problem atyki snu w l i t e r a t u r z e p o lsk ie g o romanty zmu". M iejsce pobytu, F rancja,u zasad n ion e b yło tym, że zagadnie n ie snu w lit e r a t u r z e i k u ltu rze n a j p e łn ie j i n a jsz c z e g ó ło w ie j opracowane j e s t w języku francuskim , a tra d y cja badawcza krytyki l i t e r a c k i e j tego kraju obejmuje lic z n e s tu d ia z teg o zakresu, różnorodne pod względem m etodologicznym . Dostępne są tu także wydewnictwa z zakresu in te r e su ją c y c h mnie zagadnień, publikow a ne w innych język ach .
Pobyt p ośw ięciłam przede wszystkim na pracę w B ib lio th èq u e N a tio n a le . Zapoznałam s i ę z m etodologią badań snu w różnych l i te r a tu r a c h oraz u różnyoh autorów. Do t e j k o n fr o n ta c ji metodjolo- g iczn yoh postaw p o słu ż y ły mi, m .in ·, n a stęp u ją ce d z i e ł a t J .- P . B o r e i, "Quelques a s p e c ts du songe dans la l i t t é r a t u r e espagno l e ” , J . J . Cope, "The T heater.and the Dream: from Metaphor to Form in B enaissanoe Drama", A.H.M. K e s s e le , " S tu d ies on the Dream in Greek L itté r a tu r e " , W.J. Smeed, "Jean P a u l’ s Dreams", S . A leksandrian, "Le su rréa lism e e t l e rêv e" .
M a teria ły d otyczące pojmowania snu w lit e r a t u r z e i kulturze św iatow ej znalazłam , m .in ., w k siążk ach : M. Pongracz, J . Santner "Les r ê v e s a tr a v e r s l e s â g e s . 4000 ans d ’ oniromanoie moderne"; D. Coxhead, S . H i l l e r , "Les r ê v e s . V isio n de la n u it" ; J . Bera— dou, "L’U nivers du sommeil"; H. de S a in t-D en y s, "Les r ê v e s e t l e s moyens de l e s d ir ig e r " ,. "P u issan ces du r ê v e . T ex tes an cien s e t modernes réu n is e t p r é se n te s par B. C a il l o i s " .
Opracowania problem atyki snu w e u r o p e jsk ie j li t e r a t u r z e e - poki romantyzmu znalazłam w ta k ic h d z ie ła c h , jak: J . P ie r r o t,
"Le sè v e de M ilton eux Surr e e l l s t e s " , J . B ousquet, "Les thèmes du rêve dans la l i t t é r a t u r e rom antique", "Le romantisme euro péen - Les p o r te s de l ’au - d e là (docum entation th ém atiq u e)" . I s to tn e b y ło d la amie także poznanie w sp ółczesn ych badań zjaw isk a snu w nauce, zw łaszcza w n e u r o b io lo g ii, oraz prób stwo r z e n ia nowych t e o r i i snu, co u m o żliw iły mi p race: E, Hartmanna, " B io lo g ie du reve"; G. Roheima, "Les p o r te s du reve"; R. Dadou- n a, "Au-delà d es p o r te s du rêve"; S . Lupsaco, "Du r ê v e , de la mathématique e t de la mort".
Jeden z is t o t n y c h kontekstów światopoglądow ych d la p ro b le mu snu stanow i d z ie d z in a w ied zy e z o te r y c z n e j. Tu przewodnikami moimi b y ły m .in . wydawnictwa n a stę p u ją c e : A. F e s tu g ie r e , "La r é v é la t io n d*Hermes T r ism e g iste " , M. E lia d e , "Mythes, r ê v e s e t m ystères" , C.G. Jung, " P sych ologie e t a lc h im ie " .
Przeglądałam t e ż s e n n ik i z różnych epok, sporządzane we d łu g rozm aitych k lu czy in te r p r e ta c y jn y c h , które p o z w o liły mi b ezp ośred n io zorientow ać s i ę w h i s t o r i i tłum aczenia snów, two r z ą c e j tr a d y c ję d la pojmowania snu w romantyzmie, za ś lic z n e albumy z zakresu malarstwa ukazały mi bogactwo tem atyki snu w p la s t y c e .
Stud ia przeprowadzone w B ib lio th è q u e N a tio n a le , niezbędne d la nadania o sta te c z n e g o k s z t a łt u p o d ję te j p racy, w zb o g a ciły ją m ateriałow o i in te r p r e ta c y j n ie ; pomocne b y ły zw łaszcza przy sform ułowaniu p ierw szych j e j r o z d z ia łó w . K ontekst l i t e r a t u r y i k u ltu ry e u r o p e js k ie j zw iązanej z problem atyką on iryczn ą pozwo l i ł d o str z e c podobne zagad n ien ia w p o ls k ie j li t e r a t u r z e romanty cz n e j na istotn ym t l e porównawczym.
Prócz pracy b ib lio t e c z n e j i rów n oległego p isa n ia rozprawy zwiedzałem w Paryżu i poza Paryżem m iejsca h isto r y c z n e ważne d la k u ltu r y p o l s k i e j , związane zw łaszcza z okresem W ie lk ie j Emi g r a c j i . W miarę m ożliw ości włączałam s i ę tak że w ż y c ie k u ltu ra l
-no-naukowe Paryża, słu ch a ją c m .in· wykładów organizowanych przez C o lleg e de France oraz p rzez Ośrodek P o ls k i na S o rb o n ie. I n t e r e - su ją o e programy związane z tematyką mojej pracy znalazłam we francuskim radiu i t e l e w i z j i - m .in . c y k lic z n e audycje na temat snu w muzyce okresu romantyzmu.
Mgr Karia P iaseck a
Sprawozdanie z wyjazdu służbow ego do ZSRR 23 października — 18 listopada 1979
W c z a s ie pobytu na stypendium naukowym w Związku Radzieckim pracowałam głów nie w c z y te ln ia c h d z ia łu in fo rm a cji naukowej i b i b l i o l o g i i B ib lio t e k i im. Lenina oraz w I n s ty tu c ie L ite r a tu r y R o s y js k ie j im. Gorkiego w Moskwie. Zapoznawałam s i ę tam z waż n ie jsz y m i pracami - dswnymi i prowadzonymi obecnie .- nad m isty fik a c ja m i l it e r a c k im i. Z b o g a tej l i t e r e t u r y r e d z ie c k ie j d otyczą c e j t e o r i i i h i s t o r i i m is t y f ik a c j i opracowałam k s ią ż k i i artyku ł y Łotmana, Bierkowa, Winogradowa, B iełou sow a, D rjubina. Z za gadnień szczegółow ych - zajmowałam s i ę m isty fik a cja m i związanymi z tw ó r c z o śc ią Maksyma Gorkiego (p ra ce Ł. A zadow skiej) oraz f a l sy fik a ta m i rękopisów G ogola.
Rozpoczęłam także pracę nad badaniami dotyczącym i "Słowa o wyprawie pułku Igora". S z c z e g ó ln ie zajęłam s i ę wynikami badań M .I. S p iera n sk ieg o nad f a ls y fik a ta m i Bardina i Sułakadzewa z po
czątków XIX w.
- 131
S p r a w o z d a n ie z p o b y t u n a u k o w e g o w e Francji 13— 27 marca 1980
W c z a s ie pobytu we F r a n c ji na uniw ersytetach. Sorbonne Nou v e l l e ( P e r i s I I I ) , Clermont-Ferrand I I i L i l l e I I I w ygłosiłem c y k l wykłedów na temat związków p o lsk o -fr a n c u sk ic h w d z ie d z in ie te a tr u w XVIII w ieku. M iały one na c e lu przygotow anie konferen c j i p o ls k o - fr a n c u s k ie j, planowanej na p a ź d z ie r n ik 1981 r . w Kar paczu, s organizowanej p rzez I n s ty tu t Badań L ite r a c k ic h PAN, U- n iw e r s y te t Wrocławski i Sorbonę ( P a r is I I I ) . Głównym problemem k o n fe r e n c ji b ę d z ie a n a liz a dwu gatunków te a tra ln y ch ? dramy i kom edii XVIII w. w P o ls c e .
P r o f. dr M ieczysław Klimowicz - 132
-Sprawozdanie z pobytu naukowego w M oskwie 7— 12 kw ietnia 1980
W c z a s ie pobytu w Moskwie u c z e stn ic z y łe m w n arad zie robo c z e j grupy literatu rozn aw ców zajmujących s i ę tematem "Walka id e o lo g ic z n a i ak tualn e problemy w sp ółczesn ego litera tu ro zn a w stw a i e s t e t y k i" , która odbyła s i ę w I n s t y tu c ie L ite r a tu r y Światowej Akademii Nauk ZSHR. Zgodnie z w cześn iejszy m i u sta le n ia m i, funk c je koordynatora p e ł n i ł p r o f. A. Natew z B u łg a r sk ie j Akademii Nauk. U d zia ł w k o n fe r e n c ji w z i ę l i p r z e d s ta w ic ie le Akademii Nauk
z siedm iu państw s o c ja lis t y c z n y c h ; B u łg a r ii, C zech o sło w a cji, NKD, M on g o lii, P o la k i, Węgier i Związku R a d zieck ieg o .
Spotkanie m iało c e le przede w szystkim o rg a n iza cy jn e: u cze n i r a d z ie c c y (P.W. P a łn iew sk i i kand. nauk f i l . N .F. Rżewska) p o d j ę li próbę a n a liz y pola zain teresow ań naukowych grupy robo
c z e j i w y o d ręb n ili problemy, wokół k tórych me s i ę w p r z y s z ło ś c i sku p iać w y s iłe k badawczy p o szczególn ych in sty tu tó w . Poruszono tu m .in . sprawy m e to d o lo g ii badań l i t e r a c k i c h , zagadnienia ak s j o l o g i i , p sy c h o a n a liz y , se m io ty k i, stru k tu ra lizm u , h i s t o r i i l i t e r a t u r y , k w estie rea lizm u , r e w o lu c ji sp o łe c z n e j i a r ty s ty c z n e j . Wypowiedzi referen tów zm ierzały do stw orzen ia konturowej mapy, na k tó r e j zaznaczano p ozycje wymagające s z c z e g ó ln e j ak tyw n ości naukowej i kolektyw nych p r z e d się w z ię ć org a n iza cy jn y ch . Propozycje t e , u ję te o s ta t e c z n ie w form ie kanonu n ajw a żn iejszy ch problemów w sp ółczesn ego lite r a tu r o z n a w stw a , s t a ł y s i ę przedmio tem żywej d y s k u s ji, w k tó r e j r e z u lt a c ie p r z y ję to program badań r e sp ek tu ją cy za in tereso w a n ia i kompetencje p o szczeg ó ln y ch in stytu tów i zespołów naukowych. I n s ty tu to w i Badań L ite r a c k ic h PAN przypadła rola koordynatora tematu "Społeczna komunikacja i l it e r a t u r a " .
U sta lo n o , że każdy i n s t y t u t b ęd zie kierow ał jednym tematem (d o k ła d n y wykaz tematów zawiera p ro to k ó ł n arad y). W ysunięto pro p o z y c ję , aby k o le jn e sp o tk a n ia , organizowane przez p o szczeg ó ln e z e s p o ły , poświęcone b y ły p r e z e n ta c ji o s ią g n ię ć w z a k r e s ie badań konkretnego problemu. C ałość dorobku przedstaw iona z o s ta n ie w 1984 r . na spotkaniu w S o f i i i otrzyma formę ob szern ej zbiorowej p u b lik a c j i. N a jb liż s z e kolokwium odbędzie s i ę w I98I r . w B e r li n i e . Prócz d y s k u s ji nad szczegółow ym i programami i konspektami badań u c z e s tn ic y teg o kolokwium zajmą s i ę sprawami odbioru l i t e r a tu r y , e s te ty k ą r e c e p c j i i m arksistowską t e o r ią h i s t o r i i l i t e r a tu r y . D alsze plan y przew idują sp o tk a n ia : w 1982 r . - w Warsza w ie , w 1983 r . - w Pradze i B udapeszcie, oraz w 1984 r . - w So f i i .
- 135
Sprawozdanie z pobytu stypendialnego w W iedniu 13— 26 kw ietnia 1980
Zgodnie z programem pobytu, kontynuowałem w Wiedniu poszu kiw ania i prace z b ie r a c k ie do m onografii "Lwów fo lk lo r y s ty c z n y w p ie r w sz e j połow ie XIX wieku". Prace te wykonywałem w B ib lio
te c e Narodowej, g d z ie skoncentrowałem uwagę na p r z e śle d z e n iu n ied o stęp n y ch w P o lsce tytu łów bądź nawet pojedynczych numerów czasopism lwowskich z p ie r w sz e j połowy XIX w ., almanachów l i t e r a c k ich - p o ls k ic h i n iem iec k ich - z tego okresu oraz wypowie d z i na temat p o lsk ic h prac fo lk lo r y s ty c z n y c h w p r o z ie n iem iec k i e j t e j e p o k i. W ten sposób poważnie u zupełniłem posiadane da ne na temat lwowskiego ruchu fo lk lo r y s ty c z n e g o do r . 1 850.
Równocześnie miałem ok azję zapoznać s i ę z c z ę s to trudnymi do o s ią g n ię c ia w kraju niem ieokim i p u b lik acjam i f o lk lo r y s t y c z nymi z p ie r w sz e j połowy XIX w. oraz wypowiedziami prasowymi na ic h tem at.
Doc. dr hab. Ryszard Górski
Sprawozdanie z wyjazdu naukowego do ZSRR 20 maja — 2 czerwca 1980
W o k r e s ie objętym sprawozdaniem przebywałyśmy w Leningra d z i e , na za p ro szen ie I n s ty tu tu L ite r a tu r y R o sy jsk ie j Akademii Nauk ZSRR. Pobyt m iał na c e lu zapoznanie s i ę z za w a r to śc ią od n a le z io n e j w zb io ra ch B i b l i o t e k i I n s ty tu tu c z ę ś c i k o le k c j i Igna- oego żeg o ty Onaoewioza. V c z a s ie pracy nad k o le k c ją konsultow a łyśm y s i ę z wicedyrektorem I n s t y tu t u , W. Baskakowem, i z pracow nikiem teg o ż I n s ty tu tu S . Nikołajewem.
-Sporządziłyśm y m ożliw ie dokładny o p is zaohowanyoh m ateria łów k o le k c j i Onacewicza, ze szczególnym uwzględnieniem l i t e r a - rió w , co p ozw oli na wytypowanie p o z y c ji in te r e su ją c y c h I n s ty tu t Badań L ite r a c k ic h i um ożliw i p o d p isa n ie umowy w spraw ie sporzą d zen ia o d b itek k se r o g r a fic z n y c h .
Mgr Katarzyna Mroczek Mgr Maria Zachara
Sprawozdanie z pobytu naukowego w Czechosłowacji 9— 23 czerwca 1980
Przedmiotem badań, ja k ie przeprowadziłam w C zech o sło w a cji, b y ł problem r e c e p c j i p isa r stw a Aleksandra Św iętochow skiego na tam tejszym t e r e n i e . Pracę rozpoczęłam od w ykorzystania w In s ty t u c ie L ite r a tu r y C zesk iej i św iatow ej (Ü sta v pro Ôeskou a S v ê - tovou L ite r a tu r u ) CSAV, k tórego byłam g o ściem , k a r to te k i s la w is t y c z n e j, za w ie r a ją c e j bogate m a teria ły d otyczące p is a r z y p o l sk ic h : rozprawy, a r ty k u ły , inform acje i p rzek ład y o g ła sza n e w
czasopism ach wychodzących na t e r e n ie Czech, Moraw i S ło w a c ji w XIX i XX w.
N astęp n ie przeprowadziłam a u to p sję zebranych p o z y c j i b ib lio g r a fic z n y c h w b ib lio te k a c h : S t a tn i knihovna CSE, Slovanska k n i- hovna w Pradze oraz S t a t n i vedecka knihovna w B r n ie . Spośród 106 p o z y c j i udało mi s i ę spraw dzić 91· Ten рощу61пу r e z u lt a t w k r ó t kim o k r e s ie pobytu mogłam o sią g n ą ć d z ię k i sprawnej i ż y o z liw e j pomocy pracowników I n s ty tu tu i b i b l i o t e k .
Ostatnim etapem badań b y ła kwerenda rękopiśm ienna d o ty czą ca k o resp on d en cji Ś w iętochow skiego, przeprowadzona w archiwaoh: L ite r a r n i Archiv fnp i Archiv Üstavu Marxismu-Leninismu p r i ÙV
-KSC w Predze (w związku z inform acjam i prasowymi o lis t a c h . Św iętochow skiego do T.G. M asaryka). Poszukiwania n ie p r z y n io s ły pozytywnego r e z u lt a tu - oprócz znanej mi k oresp on d en cji p isa r z a
z Edwardem J e lin k ie m .
Dr Maria Brykalska
Sprawozdanie z pobytu służbow ego w Budapeszcie 3— 8 lipca 1980
Kój pobyt w Budapeszcie związany b y ł z pracami redakcyjny mi nad tomem szkiców p t . "Les Lumières en Pologne e t en Hon g r ie " , który I n s t y tu t Badań L ite r a c k ic h PAN wydaje w sp ó ln ie z In sty tu tem Badań L ite r a c k ic h WAM. ( Druku w języku francuskim p o d ję ła s i ę stro n a w ę g ie r s k a .) Ponieważ prace nad wymienionym tomem w e sz ły już w f a z ę końcową, konieczne b y ło b ezp ośred n ie skontaktow anie s i ę redaktorów p u b lik a c ji i omówienie merytory cznych oraz tech n ic zn y ch problemów związanych z tek sta m i p o l skim i i w ęg ie r sk im i, z których w ięk szo ść z o s ta ła ju ż p rzełożon a na języ k fr a n c u sk i.
Odbyłam w ięc rozmowy z redaktoram i tomu ze s tr o n y w ęg ier s k ie j Lajosem Hoppem i Ferencem B ir o , p rzeczytałam około 200 s t r . maszynopisu ( t e k s t y autorów w ę g ie r s k ic h ) oraz omówiłam problemy związane z przekładem tych artykułów na język fran cu s k i ( u s t a l e n ia te r m in o lo g ic z n e ).
- 136
