View of Marian Kałuski, Wypełniali przykazanie miłosierdzia. Polski Kościół i katolicy wobec Holocaustu

M arian К a ł u s к i, W y p e łn ia li p r z y k a z a n ie m iło s ie r d z ia . P o ls k i K o ś c ió ł

i k a to lic y w o b e c H o lo c a u s tu , W y d a w n ictw o von B o r o w ie c k y , W arszaw a 2 0 0 0 ,

ss. 178.

W p ły w o w e k o ła ż y d o w sk ie, z w ła sz c z a w A m e ry c e , p rz e z o sta tn ie d z ie s ią tk i la t

u cz y n iły w iele, aby z n ie sła w ić n aró d p o lsk i w o cz ac h św ia ta i o b a rc z y ć go w sp ó ł-

w in ą za tra g e d ię H o lo c a u stu . N a p a stliw a i o sz c z e rc z a p ro p a g a n d a a n ty p o ls k a nie

sp rzy ja rze czo w e j d y sk u sji, a tym b a rd z ie j p o ro z u m ie n iu , do k tó re g o d ą ż ą P o la c y i

k ato lic y , a ta k że cz ęść Ż y d ó w . T y m b a rd z ie j n a le ż y się c ie sz y ć , iż u k a z a ła się na

ry n k u n o w a p o z y c ja o d n o sz ą c a się do sto su n k ó w p o lsk o - i k a to lic k o -ż y d o w s k ic h

p ió ra d z ie n n ik a rz a i p isa rz a p o lsk ie g o z A u stra lii - dr. M a ria n a K a łu s k ie g o .

W p o sz c z e g ó ln y c h ro z d z ia ła c h p rac y k re śli on h isto rię Ż y d ó w od c z a s ó w p a tria r ­

chów do w sp ó łc z e sn o śc i. W sk az u je m .in . n a ró ż n ic ę z n a c z e n io w ą m ię d z y p o ję c ia m i

„a n ty se m ity z m ” a „ ju d e o fo b ia ” , p rzy cz y m p rz y c h y la się do o sta tn ie j n a z w y , ja k o

w łaściw e j d la o k re śle n ia p o sta w y w ro g o śc i w o b ec Ż y d ó w . Z w ra c a ta k ż e u w a g ę

C z y te ln ik ó w n a fak t, iż n a jd ra sty c z n ie jsz e p rz e ja w y ju d e o fo b ii m ia ły m ie jsc e nie ty le

w P o lsc e , ile p rze d e w szy stk im w in n y c h k ra ja c h E u ro p y o ra z w R o s ji, a ta k ż e - co

w ażne - sam i Ż y d zi p rz e śla d o w a li b ez sk ru p u łó w sw o ic h w sp ó łz io m k ó w . W ię k sz o ść

ro zd z ia łó w A u to r p o św ię c ił je d n a k o b e c n o śc i Ż y d ó w n a z iem iac h p o lsk ic h . I ta k

p rzy p o m in a , że Ż y d zi p o ja w ia li się w X i X I w . n a n asz y c h te re n a c h g łó w n ie tym

w celu , aby p o ry w a ć ta m te jsz y c h m ie sz k a ń c ó w i o b ra c a ć ich w n ie w o ln ik ó w (s. 18-

19). P o lac y n a to m ia st ju ż od 1096 r. u d z ie la li sc h ro n ie n ia Ż y d o m p rz e śla d o w a n y m

w p o z o stały ch k raja ch i n ad a w ali im sp e cja ł le p raw a. S zero k o o p isa n a je s t ró w n ie ż

o tw arto ść p a ń stw a p o lsk ie g o w obec Ż y d ó w , k tó ra sz ła tak d a le k o , że n a sz k raj stał

się d la nich niem al n o w ą „ z ie m ią o b ie c a n ą ” .

P o m im o tak d o b ry ch w aru n k ó w ro z w o ju k u ltu ry n a ro d o w e j i z a m o ż n o śc i, a n a w e t

p o m y słó w u tw o rz e n ia p a ń s tw a ż y d o w sk ie g o w R z e c z p o sp o lite j, w ielu Ż y d ó w d o d n ia

d z isie jsz e g o p o m a w ia P o la k ó w o „ a n ty s e m ity z m ” i ja w n ą w sp ó łp ra c ę z N ie m c a m i

w ek ste rm in a c ji sp o łe c z n o śc i ży d o w sk ie j p o d c z a s II w o jn y św ia to w e j. D la te g o te ż

M. K ału sk i rz e c z o w o w y ja śn ia , ja k rz e c z y w iś c ie u k ła d a ły się sto su n k i n ie m ie c k o -

-p o lsk ie w tym m o m e n cie d ziejo w y m : b y ła to w y łą c z n ie re la c ja o k u p a n t-p rz e ś la d o -

w any, a e k ste rm in a c ja n aro d u p o lsk ie g o trw a ła nie ty lk o ró w n o le g le z H o lo c a u s te m ,

ale i go p o p rz e d z a ła . P o d o b n ie w iny są sie d n ic h n aro d ó w - Ł o ty sz ó w , U k ra iń c ó w lub

L itw in ó w - nie m o g ą być p rz e rz u c a n e n a P o la k ó w . W n a stę p n y c h c z ę ś c ia c h p rac y

A u to r w sk az u je n a a n ty p o lsk ie p o sta w y Ż y d ó w p o d c z a s w o jn y , n ie rz a d k ą k o la b o ra c ję

z o k u p an tem n ie m ie c k im i so w ie ck im p rz e c iw k o P o la k o m , a ta k ż e i sa m y m Ż y d o m .

P rz y p o m in a - z w ła sz c z a p ro p a g a n d y sto m im p u tu ją c y m k a to lik o m n ie n a w iść do

Ż y d ó w - iż h itle ry z m b y ł id e o lo g ią isto to w o a n ty c h rz e ś c ija ń s k ą i o b c ią ż a n ie k a to li­

ków zb ro d n ia m i n az iz m u je s t ta k ty k ą w p ro s t p rz e w ro tn ą . P o d o b n ie o s k a rż a n ie P o la-

k ó w -k a to lik ó w o ce lo w e z a n ie d b a n ia i u su w a n ie się od p o m o c y Ż y d o m j e s t w y ją tk o ­

w o p erfid n y m k ła m stw e m . N a p o tw ie rd z e n ie z a słu g P o la k ó w -k a to lik ó w , w ty m d u ­

c h o w ie ń stw a i za k o n ó w , p rz y ta c z a se tk i n a z w isk , k tó re u k ła d a w d łu g ie w y k az y .

P o za p o d ję cie m b ard z o a k tu a ln e g o i k o n tro w e rsy jn e g o te m atu , a tu te m re c e n z o w a ­

nej pracy je s t b o g a ta d o k u m e n ta c ja , n a k tó re j o p a rł się A u to r. W w y b o rz e lite ra tu ry

nie b rak u je ta k że p isa rz y ż y d o w sk ic h , p o c h o d z ą c y c h z ró ż n y c h k ra jó w i o k re só w

d ziejó w . N ie m niej w ażne są w y k az y w y b ra n y c h b o h a te ró w p o lsk ic h , k tó rzy n a ra ż a li

życie ratu jąc Ż y d ó w w im ię m iło śc i c h rz e śc ija ń sk ie j. W y ją tk o w o w s trz ą s a ją c a je s t

z w ła sz cza lis ta p o lsk ich k o b ie t i m a tek z a m o rd o w a n y c h za u k ry w a n ie Ż y d ó w . T ak

d o b rze u d o k u m e n to w an e o p ra c o w a n ie p o w in n o z a in te re so w a ć sz e ro k ie g ro n o o d b io r­

ców , z w ła sz c z a że ję z y k p u b lik a c ji je s t b a rd z o k o m u n ik a ty w n y i p rz y stę p n y n aw e t

d la m n iej w p ra w n y ch C z y te ln ik ó w . P o z n a n ie p raw d y h is to ry c z n e j o s to s u n k a c h p o l­

sk o -ży d o w sk ic h w y d aje się o b o w ią z k ie m k a ż d e g o P o la k a , ta k aby nie d al się z w ie ść

p o k rętn e j p ro p ag a n d zie . P rz y g lą d a ją c się b u rz liw y m k o le jo m d ia lo g u k a to lic k o -ż y -

d o w sk ie g o i p o lsk o -ż y d o w sk ie g o , n a s u w a się p y ta n ie: czy k ie d y k o lw ie k n a d e jd z ie

taki czas, że w sposób o b ie k ty w n y i sp o k o jn y b ę d z ie m o ż n a m ó w ić o w sz y stk ic h

k arta ch , tych ja śn ie jsz y c h i zu p e łn ie c ie m n y c h , ze w sp ó ln e j h is to rii i n ie b ę d z ie się

o sk a rż o n y m o an ty se m ity z m ? M ie jm y n a d z ie ję , że p u b lik a c ja M . K a łu s k ie g o p rz y ­

b liż y ten m o m e n t, a za raze m w y jaśn i w iele w ą tp liw o śc i z w ią z a n y c h z d z ie ja m i w z a ­

je m n y c h sto su n k ó w .

M a łg o rza ta S to p ik o w sk a

Marian К a 1 u s к i, C ie n ie , k tó r e d z ie lą . Z a r y s s to s u n k ó w p o ls k o - ż y d o w ­

sk ic h na Z ie m i D r o h o b y c k ie j, W y d a w n ic tw o v on B o r o w ie c k y , W arszaw a

2 0 0 0 , ss. 168.

D zię k i W y d a w n ictw u vo n B o ro w ie c k y d o rąk p o lsk ie g o c z y te ln ik a tra fiła k o le jn a

k sią ż k a M a ria n a K ału sk ieg o , d z ie n n ik a rz a i p is a rz a p o lsk ie g o , od 1964 r. z a m ie s z k a ­

łe g o w A u stralii. C ienie, k tó re d zie lą to sw o isty szk ic h isto ry c z n y . T y tu ło w a te m a ty ­

ka - d zieje sto su n k ó w p o lsk o -ż y d o w sk ic h n a Z ie m i D ro h o b y c k ie j - z o s ta ła tu z a ry ­

so w an a w k ilk u k ró tk ic h o d sło n a c h . N ie m n ie j je s t to z a ry s rz e te ln y , z m ie rz a ją c y ku

h isto ry c z n e j p raw d zie o P o la k a c h i Ż y d ac h w sp ó ln ie z a m ie sz k u ją c y c h te n re g io n

p rze z b lisk o sz e ść se t lat.

N ie je s t to p ie rw sz a k sią ż k a p o św ię c o n a tem u te m a to w i i p o w o d e m je j n a p isa n ia

nie b y ła je d y n ie p a sja b a d a w c z a A u to ra. C ien ie , k tó re d zie lą to p o le m ic z n a o d p o ­

w ied ź M a ria n a K ału sk ie g o na p a ra d o k u m e n ta ln ą p ro zę H e n ry k a G ry n b e rg a (D r o h o ­

b y c z ,. D r o h o b y c z, W a rsz a w a 1997) - p is a rz a , k tó re g o k sią ż k i, o b o k n asz y c h k la sy k ó w

i n o b listó w , re p re z e n to w a ły P o lsk ę n a n ie d a w n y c h (p a ź d z ie rn ik 2 0 0 0 ) M ię d z y n a ro d o ­

w ych T arg ac h K siążk i w e F ra n k fu rc ie .

G ry n b e rg , cy to w a n y p rze z K a łu s k ie g o , u jm u je sieb ie i sw o je p isa rs tw o z a p o m o c ą

m e tafo r o „ p isa rz u z m a rły c h ” i „ s tra ż n ik u w ie lk ie g o c m e n ta rz a ” (s. 2 1 ), p o św ię c ił

się b o w iem u trw a la n iu w lite ra c k ie j fo rm ie tra g ic z n e g o lo su Ż y d ó w w o k u p o w a n e j

p rze z N iem có w P o lsce . K ału sk i o je g o k sią ż c e D ro h o b y c z, D r o h o b y c z p isz e n a to ­