Stanis³aw Wybraniec urodzi³ siê 23 paŸdziernika 1936 r. w Kisielowie w powiecie cieszyñskim, w wielodzietnej rodzinie nauczyciela wiejskiego. W latach powojennych uczêszcza³ do szko³y podstawowej w Kisielowie i Skoczo-wie, a od 1950 r. do liceum ogólnokszta³c¹cego w Cieszy-nie, gdzie zda³ maturê w 1954 r. Rozpocz¹³ studia na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym AGH w Krako-wie i w 1960 r., po zdaniu egzaminu dyplomowego, otrzy-ma³ tytu³ magistra in¿yniera geologii ze specjalnoœci¹ geologii z³ó¿ kruszcowych.
W lutym 1960 r. rozpocz¹³ pracê w Przedsiêbiorstwie Poszukiwañ Geofizycznych w Warszawie, najpierw jako sta¿ysta, a nastêpnie jako starszy in¿ynier interpretator.
Od lipca 1963 r. do przejœcia na emeryturê pracowa³ w Pañstwowym Instytucie Geologicznym. W Zak³adzie Geo-fizyki PIG zajmowa³ siê badaniami geoelektrycznymi, pra-cuj¹c na stanowisku starszego asystenta (1964), a nastêpnie adiunkta naukowo-badawczego (1973). W 1967 r. otrzy-ma³ uprawnienia CUG do kierowania badaniami geofi-zycznymi (wraz z projektowaniem i dokumentowaniem tych badañ) z wy³¹czeniem badañ sejsmicznych i geofizyki wiertniczej. W styczniu 1977 r. zosta³ kierownikiem Pra-cowni Geoelektryki PIG.
Po obronie pracy doktorskiej pt. Obraz geoelektryczny rejonu Strzegom-Sobótka i jego interpretacja geologiczna przy wykorzystaniu metod statystyki matematycznej uzy-ska³ stopieñ doktora nauk przyrodniczych (1980). W maju 1985 r. zosta³ kierownikiem Zak³adu Geofizyki PIG, kie-ruj¹c jednoczeœnie zorganizowan¹ przez siebie Pracowni¹ Metod Interpretacji. Po kilku latach zrezygnowa³ z kiero-wania zak³adem, koncentruj¹c siê na rozwijaniu metod interpretacji, bêd¹cych g³ówn¹ pasj¹ Jego ¿ycia. W pra-cowni pozosta³ a¿ do jej rozwi¹zania, które nast¹pi³o przy reorganizacji Zak³adu Geofizyki w 1992 r. Swoim zainte-resowaniom naukowym pozosta³ wierny równie¿ po prze-jœciu na emeryturê, a o¿ywion¹ i wysoko cenion¹ na forum miêdzynarodowym dzia³alnoœæ prowadzi³ do ostatnich dni swojego ¿ycia.
Od najm³odszych lat by³ „po¿eraczem” ksi¹¿ek i czaso-pism — zarówno beletrystyki, jak i wydawnictw popular-nonaukowych. W póŸniejszej pracy zawodowej, dziêki niez³ej znajomoœci angielskiego, francuskiego i rosyjskie-go, co w owym czasie wcale nie by³o takie powszechne, móg³ w pe³ni korzystaæ z dostêpnej literatury zachodniej i rosyjskiej, zarówno geofizycznej, jak i odnosz¹cej siê do pokrewnych nauk przyrodniczych.
Na pocz¹tku pracy w Pañstwowym Instytucie Geo-logicznym nadzorowa³ prace geoelektryczne, prowadzone przez Przedsiêbiorstwo Poszukiwañ Geofizycznych na zle-cenie PIG. Szybko jednak zainteresowa³ siê stosowanymi ju¿ na Zachodzie technikami komputerowymi, co w zasad-niczy sposób ukierunkowa³o Jego dalsz¹ dzia³alnoœæ naukow¹. Z pewnoœci¹ by³ jedn¹ z pierwszych osób w instytucie, doceniaj¹cych mo¿liwoœci i znaczenie
techno-logii informatycznej dla nauk o Ziemi. Swoje prace prowa-dzi³ w dwóch kierunkach: zastosowania metod kompu-terowych do transformacji danych geofizycznych (pól potencjalnych, w szczególnoœci pola grawitacyjnego i magnetycznego) dla potrzeb interpretacji geologicznych oraz nowych sposobów prezentacji wyników w postaci rzeŸby cieniowanej. Wiele uwagi poœwiêca³ udoskonala-niu sposobów wizualizacji. W tej dziedzinie osi¹gn¹³ poziom œwiatowy. Stan by³ mistrzem — powiedzial o nim prof. Hans Thybo z Uniwersytetu w Kopenhadze, a Jego mapy mog¹ uchodziæ za dzie³a sztuki. Przydatnoœæ trans-formacji i wizualizacji map pól potencjalnych w roz-wi¹zywaniu problemów czysto geologicznych wykaza³ w swojej rozprawie habilitacyjnej zatytu³ownej Transforma-tions and visualization of potential field data (Special Papers, vol. 1, 1999), któr¹ przedstawi³ w kwietniu 2001 r. w Instytucie Geofizyki PAN.
Stanis³aw Wybraniec mia³ znacz¹cy udzia³ w progra-mach perspektywicznych, takich jak Podstawowe proble-my g³êbokich badañ geofizycznych i geologicznych obszaru Polski czy Program geologicznych badañ regio-nalnych w Polsce — Paleozoiczna Akrecja Polski. By³ wspó³wykonawc¹ opracowania pt. Kompleksowa interpre-tacja grawimetryczno-magnetyczna Polski zachodniej (1998), za które zespó³ pod kierownictwem El¿biety Cieœli otrzy-ma³ nagrodê specjaln¹ dyrektora Pañstwowego Instytutu 294
Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 4, 2010
295 Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 4, 2010
Ryc. 2. Jedno ze spotkañ miêdzynarodowej grupy geologów opracowuj¹cej za³o¿enia do geologicznej mapy prekambru pogranicza polsko-litewsko-bia³oruskiego w 2000 r. Doc. Stanis³aw Wybraniec objaœnia mapy anomalii geofizycznych. Fot. B. Bagiñski Ryc. 1. Doc. Stanis³aw Wybraniec i doc. Andrzej Ber w czasie konferencji terenowej EUROBRIDGE, maj 1999 r. Magazyn rdzeni wiertniczych w Szurpi³ach na SuwalszczyŸnie. Fot. J. Wiszniewska
Geologicznego. By³ inicjatorem rozpoczêcia pó³szcze-gó³owego zdjêcia magnetycznego Polski oraz za³o¿enia banku danych magnetycznych. Dziêki wspó³pracy z firm¹ GETECH z Leeds przyczyni³ siê do ujednolicenia danych magnetycznych z obszaru Polski i w³¹czenia instytutu do Wschodnioeuropejskiego Projektu Magnetycznego (Eastern Europe Magnetic Project).
Wieloletnie doœwiadczenie S. Wybrañca w kartowaniu pól potencjalnych w Polsce (Królikowski & Wybraniec, 1996) sprawi³o, ¿e by³ niekwestionowanym liderem tej specjalnoœci. Jako odpowiedzialny za pola potencjalne wspó³tworzy³ podstawy nowoczesnego programu g³êbo-kich badañ geofizycznych i geologicznych obszaru Polski (Guterch i in., 1996). Jego znacz¹cym osi¹gniêciem, docenionym przez miêdzynarodowe œrodowisko geofizy-ków, by³y kompilacja i opracowanie nowej cyfrowej mapy grawimetrycznej Europy (Wybraniec i in., 1998), a doœwiadczenie S. Wybrañca w wizualizacji danych zaowocowa³o kolejn¹ map¹ naszego kontynentu — pierwsz¹ map¹ strumienia cieplnego Europy, uwzglêd-niaj¹c¹ poprawki paleoklimatyczne (Majorowicz & Wy-braniec, 2010).
Po przejœciu na emeryturê w grudniu 2006 r. Stanis³aw Wybraniec w³¹czy³ siê czynnie w prace badawcze nad
modelowaniami grawimetrycznymi w³asnoœci skorupy i p³aszcza Ziemi na obszarze Europy Centralnej (Krysiñski i in., 2009). Rozwinê³a siê Jego wspó³praca z Instytutem Geofizyki PAN i Instytutem Geofizyki UW, która zaowo-cowa³a wieloma wa¿nymi publikacjami. W zwi¹zku z opu-blikowaniem nowej mapy g³êbokoœci Moho pod Europ¹ zainicjowa³ studia nad powi¹zaniem kszta³tu geoidy z regio-naln¹ topografi¹ i kszta³tem powierzchni Moho p³yty euro-pejskiej. Odszed³ nagle, gdy prace te wchodzi³y w fazê redagowania wyników.
***
Pierwsze kontakty miêdzynarodowe Stanis³awa Wyb-rañca to pobyt w 1968 r. we Francji, gdzie zapozna³ siê z aparatur¹ i metodami interpretacji sondowañ magnetotel-lurycznych. Zastosowanie metod geofizycznych do poszu-kiwañ surowców sta³ych by³y przedmiotem Jego zainteresowania w czasie pobytu w Finlandii (1971), Bu³garii (1974) i Czechos³owacji (1976).
W 1981 r., wraz z grup¹ polskich ekspertów uczestni-czy³ w projekcie Study on the industrial exploitation of black sands along the Mauritanian Littoral (kontrakt z UNIDO). Umiejêtnoœci zawodowe ca³ej grupy zosta³y
bar-296
Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 4, 2010
80° 100° 120 ° 20° 140° 0° 160 ° 180 ° 160 ° 140° 40° 40° 120° 100° 80° 60° 40° 40 ° 20 ° 0° 20° 20° 40° 60°
Ryc. 3. Mapa ziemskiego strumienia cieplnego czêœci pó³nocnej pó³kuli pokazuj¹ca obszary gor¹ce (odcienie czerwone i fioletowe) i ch³odne (odcienie zielone i niebieskie); przygotowywana przez S. Wybrañca i nieukoñczona
dzo wysoko ocenione w liœcie pochwalnym wystosowa-nym przez kierownictwo Programu Rozwoju ONZ m.in. do ambasady polskiej w Dakarze.
W latach 80. i 90. XX w. bardzo o¿ywiona wspó³praca z Amerykañsk¹ S³u¿b¹ Geologiczn¹ (g³ównie z prof. Lindri-them Cordellem) zaowocowa³a artyku³em w Pracach PIG (vol. 144) zatytu³owanym Geophysical Mapping of the E³k Syenite Massiv. O wysokich kompetencjach S. Wybrañca œwiadczy Jego udzia³ w opracowanym przez Jeffrey’a D. Phillipsa oprogramowaniu do przetwarzania danych pól potencjalnych (Potential-Field Geophysical Software for the PC, version 2.2), udostêpnionym przez USGS (United States Geological Survey) do u¿ytku publicznego w 1997 r. Stanis³aw Wybraniec bra³ udzia³ w licznych projektach miêdzynarodowych, takich jak EUROPROBE-TESZ, PANCARDI, GEORIFT, EUROBRIDGE, CELEBRA-TION 2000, Atlas Po³udniowego Basenu Permskiego oraz, we wspó³pracy polsko-litewsko-bia³oruskiej, w badaniach kratonu wschodnioeuropejskiego. Wyniki tych badañ uka¿¹ siê w formie mapy i publikacji tekstowej.
Uczestniczy³ w licznych konferencjach i zgromadzeniach naukowych, zarówno krajowych, jak i miêdzynarodowych, a referaty i prezentacje, których by³ autorem lub wspó³auto-rem, spotyka³y siê z du¿ym uznaniem uczestników.
***
Jego wa¿niejsze publikacje to:
KRÓLIKOWSKI Cz. & WYBRANIEC S. 1996 — Mapy grawimetryczne i magnetyczne Polski. Publ. Inst. Geoph. Pol. Acad. Sc.: 82–92.
WYBRANIEC S. 1997 — Obrazy wektorowe — nowy sposób przedstawiania danych. Pos. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 53: 42.
GUTERCH A., LEWANDOWSKI M., DADLEZ R., POKORSKI J., WYBRANIEC S., ¯YTKO K., GRAD M., KUTEK J., SZULCZEWSKI M. & ¯ELANIEWICZ A. 1996 — Podstawowe proble-my g³êbokich badañ geofizycznych i geologicznych obszaru Polski, Publ. Inst. Geoph. Pol. Acad. Sc. WYBRANIEC S., ZHOU S., THYBO H.,
FORS-BERG R., PERCHUÆ E., LEE M. & DEMIANOV G.D. 1998 — New compiled of Europe’s gravity field. Eos, 79: 437–439.
WYBRANIEC S., JANKOWSKI J., ERNST T., PECOVA J. & PRAUS O. 1999 — A new method for presentation of induction vector distribution in Europe. Acta Geoph. Pol., 47: 323–334.
LEE M.K., WYBRANIEC S., THYBO H., WILLIAMSON J., BANKA D. & WONIK T. 1999 — Regional tectonic framework of the
Trans-Euro-pean Suture Zone from gravity and magnetic data. Rom. J. Tect. Reg. Geol., 77: 52.
WYBRANIEC S., PERCHUÆ E., THYBO H., JANKOWSKI J., ERNST T., PRAUS O. & PECOVA J. 2006 — New views of selected European geophysi-cal fields. Rom. J. Tect. Reg. Geol., 77: 76–77. Bielik M., Kloska K., Meurers B., Svancara J.,
Wybraniec S., Francsik T., Grad M., Grand T., Guterch A., Katona M., Królikowski Cz., Mikuska J., Pasteka R., Petecki Z., Polechoñska O., Ruess D., Szalaiova V., Sefara J. & Vozar J. 2006 — Gravity anomaly map of the CELEBRATION 2000 region. Geologica Carpathica, 57: 145–156.
KRYSIÑSKI L., GRAD M. & WYBRANIEC S. 2009 — Searching for Regional Crustal Velocity--Density Relations with the Use of 2-D Gravity Model-ling — Central Europe Case. Pure appl. geophys. MAJOROWICZ J. & WYBRANIEC S. 2009 —
Zmiany strumienia cieplnego Europy w skali regio-nalnej i g³êbokoœciowej i ich wp³yw na szacowanie zasobów energii geotermicznej g³êbokich zamkniê-tych systemów typu EGS (Enhanced Geothermal Systems). Prz. Geol., 57: 644.
MAJOROWICZ J. & WYBRANIEC S. 2010 — New terrestrial heat flow map of Europe after regio-nal paleoclimatic correction application. Internatio-nal JourInternatio-nal of Earth Sciences 97, przyjêto do druku styczeñ 2010.
***
Stanis³aw Wybraniec by³ czlowiekiem rzadkiej uczciwoœci i skromnoœci, oddanym bez reszty nauce, otwartym na nowe pomys³y i metody badawcze, nieprze-ciêtnie oczytanym w œwiatowej literaturze, nie tylko z dzie-dziny nauk o Ziemi, ale te¿ i pokrewnych nauk przyrodniczych. Zafascynowany mo¿liwoœciami technik komputerowych, sta³ siê od najdawniejszych lat ich nad-zwyczaj kompetentnym orêdownikiem. Chêtnie, ca³ym sercem wspiera³ poczynania m³odszych kolegów i wspó³pracowników.
Kocha³ przyrodê, a przede wszystkim ptaki. Karmi³ je zim¹, nagrywal ich g³osy, cieszy³ siê z ka¿dego niecodzien-nego ptasiego goœcia w karmniku na balkonie. Obserwo-wa³ je w drodze do pracy i entuzjazmoObserwo-wa³ siê ka¿dym zidentyfikowanym gatunkiem. „Ptasie” dyskusje prowa-dzi³ te¿ czasem z kolegami i przyjació³mi. Równie¿ w tej dziedzinie uchodzi³ za eksperta — powiedzia³ jeden z nich.
Zmar³ w dniu 7 czerwca 2009 r. i spocz¹³ w katolickiej czêœci cmentarza prawos³awnego na warszawskiej Woli.
Gra¿yna Burchart, Marek Grad & Lech Krysiñski
Kilka wspomnieñ o Staszku...
Pamiêtam, jak w paŸdzierniku 1970 r. po skoñczeniustudiów geofizycznych na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, dr Adam D¹browski, ówczesny kierownik Zak³adu Geofizyki PIG, przyjmowa³ mnie do pracy i po krótkiej rozmowie przydzieli³ mnie do pracowni kierowa-nej przez specjalistê od grawimetrii, Henryka Kurbiela.
Zaprowadzi³ mnie do pokoju, gdzie m.in. siedzia³ Staszek Wybraniec, któremu zosta³em przedstawiony jako nowy sta¿ysta. Staszek zajmowa³ siê wtedy geoelektryk¹. Od samego pocz¹tku, nastawiony do mnie bardzo ¿yczliwie, s³u¿y³ mi rad¹ jako starszy kolega, doœwiadczony w zasto-sowaniach metod geofizycznych w rozwi¹zywaniu
proble-297 Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 4, 2010
