Nowe stanowisko interglacjału mazowieckiego w Gajcu — Pojezierze Łagowskie (zachodnia Polska)

Nowe stanowisko interglacja³u mazowieckiego w Gajcu

— Pojezierze £agowskie (zachodnia Polska)

Hanna Winter*, Krzysztof Urbañski**

New Mazovian Interglacial site at Gajec — £agowskie Lakeland (western Poland). Prz.

Geol., 55: 330–335.

S u m m a r y . Gajec (Rze-1) borehole was drilled for needs of detailed geological mapping of Poland at the scale 1 : 50 000 (sheet Rzepin ). A deep tunnel valley was recognized in this bore-hole. It was eroded to 120 m below a see level in the Lower Miocene sediments. The tunnel was filled with 85 m thick series of sands, mud and dusty till deposited during the San Glaciation (the Elsterian Glaciation).The sediments from the depth interval of 67,9 m - 57,1 m have been exam-ined by palinological analysis. The data obtaexam-ined indicate that the pollen succession from the Gajec section has features characteristic of the Mazovian (Holsteinian) pollen succession. These features are the high proportion of coniferous trees (Pinus, Picea, Taxus, Abies), and the association of Alnus with Picea and Carpinus with Abies, Quercus and Corylus as well the most abundant thermophilous elements. Warmth-demanding taxa are represented by pollen of Pterocarya, Celtis, Juglans, Buxus, Ilex aquifolium and Vitis.

Key words: pollen analysis, Mazovian Interglacial, litostratigraphy, £agowskie Lakeland

W ramach badañ geologicznych, prowadzo-nych w celu wykonania arkusza Rzepin Szcze-gó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000 (Urbañski, 2005), w otworze kartograficznym Rze-1 Gajec na Pojezierzu £agowskim nawierco-no osady czwartorzêdowe o mi¹¿szoœci 139,4 m. Otwór zosta³ zlokalizowany na powierzchni sandru Ilianki, 4 km na zachód od Rzepina i 14 km na zachód od znanego ju¿ stanowiska intergla-cja³u mazowieckiego w Boczowie (ryc. 1), opracowanego przez Skompskiego (1980).

Czêœæ osadów czwartorzêdowych profilu Rze-1 Gajec, o ³¹cznej mi¹¿szoœci85m, zosta³a zdeponowana w rynnie subglacjalnej (o maksy-malnej g³êbokoœci 120 mp.p.m.),wyerodowanej w osadach miocenu dolnego. Rynna ta rozci¹ga siê z NE na SE i na po³udnie od Œwiecka prze-chodzi na obszar Niemiec (ryc. 2). Forma ta jest wype³niona piaskami, mu³kami i glinami pylas-tymi zlodowacenia san 2.

Ponad utworami akumulowanymi w rynnie subglacjalnej le¿¹ osady interglacja³u mazo-wieckiego i stadia³u odry, które na g³êbokoœci

57,10–67,70m p.p.t.zosta³y udokumentowane

metod¹ analizy py³kowej.

Sytuacja geologiczna

i litostratygrafia osadów czwartorzêdowych

Podstaw¹ opracowania litostratygrafii Pojezierza £agow-skiego by³y badania litopetrograficzne glin zwa³owych i keno-zoicznych osadów klastyczych, które zosta³y wykonane wed³ug metodyki stosowanej podczas realizacji

Szcze-gó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000

(Czer-wonka, 1998; Rzechowski, 1971; Trembaczowski, 1961).

Rynna subglacjalna w rejonie Gajca (ryc. 2, 3) jest wype³niona seri¹ piasków, glin lodowcowych oraz mu³ków i i³ów o ³¹cznej mi¹¿szoœci 85 m. W sp¹gu rynny wystêpuje warstwa ¿wirów kwarcowo-skaleniowych z piaskami ró¿-noziarnistymi i g³azikami o mi¹¿szoœci 2 m. Nad ¿wirami le¿¹ piaski z domieszk¹ ¿wirów, zawieraj¹ce namyte okru-chy wêgla brunatnego. W górnej czêœci serii piaszczystej wystêpuj¹ przewarstwienia silnie piaszczystych glin. Frak-cja minera³ów ciê¿kich serii piaszczystej sk³ada siê g³ównie z amfiboli (31%) i granatów (32%) z domieszk¹ dystenu (9%) i staurolitu (7%). Wœród nieprzezroczystych minera³ów ciê¿kich dominuj¹ siarczki. Wêglanowoœæ tej serii dochodzi do 10%. W œrodkowej czêœci profilu rynny wystêpuj¹ i³y oraz mu³ki py³owate o mi¹¿szoœci dochodz¹cej

*Pañstwowy Instytut Geologiczny, Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; hanna.winter@pgi.gov.pl

**Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Dolnoœl¹ski, al. Jaworowa 19, 53-122 Wroc³aw; krzysztof.urbanski@pgi.gov.pl

H. Winter K. Urbañski S³ubice Górzyca Radówek Oœno Lubuskie 5km

Pojezierze £agowskie

£agowskie Lakeland

The Eemian Interglacial site in Radówek

stanowisko interglacja³u mazowieckiego w Gajcu The Mazovian interglacial site in Gajec

stanowisko interglacja³u mazowieckiego w Boczowie The Mazovian Interglacial site in Boczów

krawêdŸ doliny Odry edge of Odra valley granica pañstwowa state border

przebieg przekroju geologicznego course of geological cross-section

Drzeñsko

Ryc. 1. Lokalizacja stanowiska Rze-1 Gajec Fig. 1. Location of Rze-1 Gajec site

Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 4, 2007

Gajec

Drzeñsko

S

N

Utwory plejstocenu zaburzone glacitektonicznie Pleistocene deposits glacitectonically disturbed

gliny zwa³owe tills

Utwory w obrêbie starszej rynny subglacjalnej Deposits in the oldest subglacial tunell-valley

Interglacjalne utwory fluwialne i limniczne Fluvial and limnical interglacial sediments

piaski i mu³ki sands and silts

interglacja³ mazowiecki Mazovian

Utwory fluwioglacjalne i glacjalne Fluvioglacial and glacial deposits

piaski, ¿wiry sands and gravels

zlodowacenie œrodkowopolskie -zlodowacenie wis³y Saalian - Vistulian

SYMBOLE JEDNOSTEK STRATYGRAFICZNYCH SYMBOLS OF STRATIGRAPHICAL UNITS

Cr –KREDA CRETACEOUS Ol –OLIGOCEN OLIGOCENE M –MIOCEN MIOCENE

S1,2–ZLODOWACENIE SANU 1 i SANU 2_{SANIAN 1 and SANIAN 2 GLACIATION}

Maz –INTERGLACJA£ MAZOWIECKI MAZOVIAN INTERGLACIAL

O –ZLODOWACENIE ŒRODKOWOPOLSKIE (STADIA£ ODRY) SAALIAN GLACIATION (ODRANIAN)

W –ZLODOWACENIE ŒRODKOWOPOLSKIE (STADIA£ WARTY) SAALIAN GLACIATION (WARTANIAN)

N –ZLODOWACENIE WIS£Y VISTULIAN GLACIATION otwory wiertnicze boreholes

LITOSTRATYGRAFIA

LITHOSTRATIGRAPHY

Utwory w obrêbie m³odszej rynny subglacjalnej Deposits in the youngest subglacial tunell-valley

zlodowacenie œrodkowopolskie (stadia³ odry) Saalian Glaciation (Odranian) zlodowacenie sanu 1 Sanian 1 Glaciation piaski sands i³y clays mu³ki silts piaski sands gliny tills zlodowacenie sanu 2 Sanian 2 Glaciation piaski sands gliny tills i³y clays gliny zwa³owe tills mu³ki silts piaski sands

Rze-1

Ryc. 2. Przekrój geologiczny przez utwory plejstoceñskie Fig. 2. Geological section of Pleistocene sediments

INTERGLACJA£ MAZOWIECKI MAZOVIAN INTERGLACIAL ZLODOWACENIA ŒRODKOWOPOLSKIE STADIA£ ODRY ? SAALIAN GLACIATION (ODRANIAN) ZLODOWACENIE SAN 2 SANIAN 2 GLACIATION ZLODOWACENIA ŒRODKOWOPOLSKIE STADIA£ WARTY ? SAALIAN GLACIATION (WARTANIAN) ZLODOWACENIE WIS£Y VISTULIAN GLACIATION 5,8 O/K K/W A/B 1,0 2,0 0 m 11,6 16,7 25,8 35,4 37,1 50,8 52,5 68,1 89,2 107,8 123,6 139,4

Rze-1

Odcinek rdzenia wiertniczego udokumentowany palinologicznie The section of drill core palinologically documented

piaski sands

piaski z detrytusem roœlinnym sands with floral detritus

piaski pylaste dusty sands mu³ki ilaste clayey silts gliny zwa³owe tills Wspó³czynniki petrograficzne glin zwa³owych

Petrographic coefficients of tills

INTERGLACJA£ MAZOWIECKI MAZOVIAN INTERGLACIAL O= Wp+Dp+Qp+Lp K=Wp+Dp A=Wp+Dp+Lp B=K+Qp Wp –wapienie paleozoiczne Palaeozoic limestones Dp –dolomity paleozoiczne Palaeozoic dolomites

Qp –piaskowce i kwarcyty paleozoiczne

Palaeozoic sandstone and quartzite

Lp –³upki paleozoiczne Palaeozoic shales K –ska³y krystaliczne crystalline rocks O/K K/W A/B 1,0 2,0 O/K K/W A/B 1,0 2,0 O/K K/W A/B 1,0 2,0

Ryc. 3. Profil litologiczny i stratygrafia badanych osadów

do 16 m, laminowane piaskami py³owatymi z warstwami popielatoszarych glin mu³kowatych. Sedymentacjê w ryn-nie koñcz¹ mu³ki py³owate z laminami piasków oraz ciem-noszare i³y twardoplastyczne.

Le¿¹ce wy¿ej piaski rzeczne, o mi¹¿szoœci oko³o 8 m, zaliczono do interglacja³u mazowieckiego. Frakcja mine-ra³ów ciê¿kich tych utworów jest z³o¿ona g³ównie z grana-tów (28,9%), epidotu (19%), amfiboli (13%), dystenu (13%), staurolitu (9%) i glaukonitu (7%). Obni¿ona zawar-toœæ amfiboli i du¿y udzia³ minera³ów odpornych na znisz-czenie (granatów, dystenu i staurolitu) s¹ charakterystyczne dla osadów rzecznych.

Powy¿ej piasków rzecznych wystêpuj¹ osady jeziorne (brudnoszare piaski z rozproszon¹ substancj¹ organiczn¹), wyraŸnie ró¿ni¹ce siê sk³adem mineralnym. Wœród mine-ra³ów ciê¿kich dominuj¹ bowiem amfibole i granaty z ma³¹ domieszk¹ dystenu, epidotu i staurolitu. Utwory te osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 12 m. Seria interglacjalna jest zakoñczona 15-metrow¹ warstw¹ szaropopielatych mu³ków i i³ów jezior-nych, datowanych palinologicznie na interglacja³ mazo-wiecki.

W okresie zlodowacenia œrodkowopolskiego (stadia³ odry) w osadach rynny wyerodowanej podczas zlodowace-nia sanu 2 i zbiornika jeziornego funkcjonuj¹cego w inter-glacjale mazowieckim dosz³o do utworzenia kolejnej rynny subglacjalnej (ryc. 2). W m³odszej rynnie osadzi³y siê piaski kwarcowo-skaleniowe z warstwami glin piasz-czystych. Wystêpuj¹ w nich równie¿ przewarstwienia sza-rych i zielonoszasza-rych mu³ków i i³ów py³owatych. Mi¹¿szoœæ tych utworów wynosi 60 m.

Wy¿ej wystêpuj¹ dwa poziomy glin zwa³owych zlodo-wacenia œrodkowopolskiego (stadia³ odry i warty), a w górnej czêœci profilu osady zlodowacenia wis³y (ryc. 2 i 3).

Analiza py³kowa

Laboratoryjne przygotowanie próbek polega³o na roz-puszczeniu wêglanu wapnia w HCl. Nastêpnie osad by³ gotowany w 7% KOH, a frakcjê mineraln¹ oddzielono od organicznej stosuj¹c wodny roztwór jodku kadmu i potasu o gêstoœci ok. 2,1 g/cm3. W³aœciw¹ maceracjê przeprowa-dzono zmodyfikowan¹ metod¹ acetolizy wg. Erdtmana.

Frekwencja py³ku w badanych próbkach by³a wysoka. Stan zachowania by³ ró¿ny. Wystêpowa³ równie¿ py³ek zniszczony.

Wyniki analizy py³kowej zosta³y przedstawione na diagramie procentowym. W obliczeniach jako sumê podsta-wow¹ 100% przyjêto sumê py³ku drzew, krzewów i krze-winek (AP) oraz l¹dowych roœlin zielnych (NAP). Procent py³ku roœlin wodnych, zarodników, py³ku zniszczonego, nieoznaczonego i planktonu by³ liczony w stosunku do sumy podstawowej.

Wyniki analizy py³kowej

W diagramie py³kowym z Gajca (ryc. 4) wyró¿niono 8 lokalnych poziomów py³kowych L PAZ.

Historiê roœlinnoœci wokó³ zbiornika w Gajcu rozpo-czyna panowanie lasów brzozowo-sosnowo-œwierkowych z wyraŸn¹ domieszk¹ lipy (Tilia) — poziom Ga 1

Pinus-Betula-Picea. Tereny bardziej wilgotne porasta³y

lasy olchowe z domieszk¹ œwierka oraz ³êgi jesionowe, których wa¿nym sk³adnikiem mog³a byæ olsza (Alnus).

Malej¹cy udzia³ py³ku sosny (Betula) i œwierka (Pinus)

py³ku cisa (Taxus) oraz leszczyny (Corylus) w poziomie Ga 2 Picea-Alnus-Quercus wskazuj¹ na przeobra¿enia w zbiorowiskach leœnych. W podpoziomie Ga 2a

Picea-Al-nus-Taxus uformowa³y siê lasy mieszane ze œwierkiem (Picea)

i dêbem (Quercus). WyraŸny udzia³ cisa (Taxus) dowodzi, ¿e drzewo to mog³o tworzyæ ni¿sz¹ warstwê drzew w lasach dêbowo-œwierkowo-sosnowych (Mamakowa, 1989; Pidek, 2003) albo tworzyæ warstwê poszycia. W podpoziomie Ga 2bPicea-Alnus-Corylus wzrasta³ udzia³ leszczyny (Cory-lus), która wypiera³a cis, o czym œwiadczy spadek iloœci jego py³ku. Miejsca o wiêkszej wilgotnoœci porasta³y ³êgi jesionowo-wi¹zowe z olsz¹. W poszyciu ró¿nych zbioro-wisk lasów liœciastych rós³ bluszcz (Hedera).

Dalsze zmiany w lasach dokumentuj¹ rosn¹ce iloœci py³ku graba (Carpinus) i jod³y (Abies) w poziomie Ga 3

Carpinus-Abies-Quercus. Ekspansja graba i jod³y odby³a

siê kosztem œwierka i cisa oraz leszczyny, o czym œwiadczy spadek udzia³u py³ku tych taksonów. Pojawi³ siê bukszpan (Buxus) i ligustr (Ligustrum). Œwierk straci³ na znaczeniu w zbiorowiskach leœnych. £êgi jesionowo-wi¹zowe wzbo-gaci³y siê o nowy sk³adnik — skrzyd³orzech (Pterocarya) (Pidek, 2003), który prawdopodobnie wypar³ jesion. Z tych lasów pochodzi py³ek winoroœli (Vitis) (Granoszewski, 2003). Pojawia siê py³ek wi¹zowca (Celtis) i orzecha (Juglans). Zbiornik wodny zasiedla³y takie roœliny, jak kotewka (Trapa) i paproæ wodna (Azolla filiculoides).

Poziom Ga 4Pinus-Betula charakteryzuje ekspansja sosny (Pinus sylvestris) i wzrost udzia³u brzozy. Maksi-mum wystêpowania brzozy nast¹pi³o w poziomie Ga 5

Betula, w którym panowa³y luŸne lasy brzozowe. W górnej

czêœci tego poziomu wa¿nym sk³adnikiem lasów brzozo-wych sta³ siê modrzew (Larix), który wraz z sosn¹ wkro-czy³ na tereny zajmowane uprzednio przez brzozê. Wzrost udzia³u NAP wskazuje, ¿e nast¹pi³ rozwój zbiorowisk zwi¹-zanych siedliskami otwartymi, maj¹cymi cechy zbioro-wisk turzycowo-trawiastych, w suchych miejscach poroœ-niêtych przez bylice (Artemisia) oraz ja³owiec (Juniperus).

Powrót lasów mieszanych z sosn¹ jako przewa¿aj¹cym drzewem i domieszk¹ brzozy, œwierka i jod³y, a tak¿e z udzia³em drzew o wy¿szych wymaganiach termicznych: dêbu, graba, cisa, klonu i skrzyd³orzecha oraz bukszpanu, cechuje poziom Ga 6Pinus-Abies-Carpinus.

W poziomie Ga 7 Pinus-Betula-Larix zanika py³ek graba i jod³y oraz ciep³olubnych drzew liœciastych. Rosn¹cy udzia³ py³ku Betula i doœæ du¿y udzia³ py³ku modrzewia (Larix) œwiadcz¹ o rozprzestrzenianiu siê tych drzew w zbiorowiskach leœnych. Znaczny udzia³ py³ku roœlin zielnych dowodzi, ¿e lasy luŸno porasta³y ten obszar. W m³odszej czêœci poziomu rosn¹cy udzia³ NAP i pojawie-nie siê py³ku ja³owca wskazuje na postêpuj¹cy proces odle-siania.

Koñcz¹cy sukcesjê py³kow¹ poziom Ga 8

Betu-la-Juniperus-NAP charakteryzuje spadaj¹cy udzia³ py³ku

Pinus sylvestris t. oraz wzrastaj¹cy udzia³ py³ku roœlin ziel-nych i ja³owca (Juniperus). P³atowo wystêpowa³y lasy brzozowe z domieszk¹ modrzewia. Tereny otwarte pora-sta³y zbiorowiska tundry krzewiastej z ja³owcem, wrzosem (Calunna vulgaris) i innymi wrzosowatymi (Ericaceae) oraz brzoz¹ kar³owat¹ (Betula nana).

Rosn¹cy udzia³ py³ku traw (Poaceae) i turzycowatych (Cyperaceae) œwiadczy o wystêpowaniu zbiorowisk tra-wiasto-turzycowych z bylicami (Artemisia), roœlinami kosmowatymi (Chenopodiaceae) i widliczk¹ ostrozêbn¹ Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 4, 2007

noœæ tego poziomu nale¿y wi¹zaæ ze sta-dia³em odry zlodowacenia œrodkowopol-skiego.

Korelacje stratygraficzne W diagramie py³kowym ze stanowis-ka Gajec (ryc. 4) zosta³a zapisana inter-glacjalna sukcesja py³kowa o cechach charakterystycznych dla interglacja³u mazowieckiego (Biñka & Nitychoruk, 1995, 1996; Janczyk-Kopikowa, 1981, 1991; Krupiñski, 1995; Nita, 1999; Pidek, 2003; Winter, 2003). Sukcesjê tê cechuje wspó³wystêpowanie py³ku olszy (Alnus) i œwierka (Picea) oraz graba (Car-pinus) i jod³y (Abies). Bardzo du¿y jest udzia³ Carpinus, przekraczaj¹cy 35%, z kulminacj¹ przy ma³ym udziale py³ku Abies. Udzia³ Abies jest znacz¹cy i do-chodzi do 23%. Do cech charakterystycz-nych nale¿y równie¿ obecnoœæ py³ku cisa (Taxus) i skrzyd³orzecha (Pterocarya) — taksonów wyró¿niaj¹cych interglacja³ mazowiecki (Biñka & Nitychoruk, 1995, 1996; Janczyk-Kopikowa, 1981, 1991; Krupiñski, 1995; Nita, 1999; Pidek, 2003). Py³ek Taxus, osi¹gaj¹cy maksymalny udzia³ 12,9%, pojawia siê w poziomie jednoczeœnie z maksimum Alnus i Picea. Znamienne jest wystêpowanie py³ku wi¹-zowca (Celtis) i orzecha (Juglans) oraz pojawianie siê py³ku ostrokrzewu kol-czastego (Ilex aquifolium), bukszpanu (Buxus), winoroœli (Vitis) i bluszczu (Hedera).

Sukcesja Gajca jest sukcesj¹ niepe³n¹. Rozpoczyna siê wprawdzie du¿ym udzia³em brzozy w poziomie Ga 1, cha-rakterystycznym dla pocz¹tku sukcesji interglacjalnej, ale pojawienie siê py³ku graba i jod³y w poziomie Ga 3 wskazuje, ¿e poziom Ga 1 nale¿a³oby korelowaæ z och³odzeniem w interglacjale mazowiec-kim. Müller (1974) jako pierwszy zwró-ci³ uwagê na mo¿liwoœæ wyst¹pienia och³odzenia w interglacjale holsztyñskim na terenie Niemiec. Podobn¹ interpretacjê podpoziomu C Pinus-Larix w profilu Woskrzenice przedstawili Biñka i Nity-choruk (1995). Zjawisko zaniku py³ku tak-sonów ciep³olubnych i wzrost udzia³u Betula, Pinus i Larix w poziomie z cisem znane jest z innych diagramów z terenu Polski (Janczyk-Kopikowa, 1996; Nita, 1999). Janczyk-Kopikowa (1996) t³uma-czy je raczej osuszeniem ni¿ oziêbieniem klimatu. 6780 6730 6730 6770 6650 6600 6540 6480 6420 6360 6300 6240 6190 6140 6100 6060 6010 5970 5900 5800 5710 6660 6640 6192 6165 50% AP NAP G³êbokoœæ [cm] Depth [cm] Litologia Lithology

Gajec

Local pollen assemblage zones L PAZ Ga 1 Ga 2 Ga 2a Ga 2b _Ga 3 Ga 4 Ga 5 Ga 6 Ga 7 Ga 8

INTERGLACJA£ MAZOWIECKI MAZOVIAN INTERGLACIAL

mu³ek piaszczysty sandy silt mu³ek ilasty loamy silt mu³ek silt gytia gyttja detr ytus roœlinny plant detritus skorupki ma³¿y shells of molluscs 50% Pinus sylvestris t. Betula Larix Artemisia Juniperus Alnus Abies Carpinus Picea Tilia cordate Taxus Salix Ulmus Acer Corylus Quercus Fraxinus Cyperaceae Poaceae Polypodiaceae Sphagnum Tilia platyphyllos t. Tilia tomentosa Thalictrum Filipendula Typha latifolia Hedera Humulus Ranunculus flammula t. Typha/Sparganium Myriophyllum verticillatum Myriophyllum spicatum Myriophyllum alternifolium Potamogeton Ranunculus sceleratus Ilex aquifolium t. Pterocarya Fagus Juglans Celtis Ligustrum vulgare Buxus Sambucus ebulus t. Vitis Betula nana t. Ephedra Cichorioideae Polygonum amphibius t. Ranunculus acris t. Lythrum Geranium Galium t. Adonis annua t. Cerastium Bupleurum falcatum t. Rumex acetosa t. Mentha t. Menyanthes trifoliata Polygonum persicaria t. Chenopodiaceae Plantago major Lamiaceae Euphorbia Aster t. Helianthus t. Potentilla t. Cirsium Anthemis t. Equisetum Osmunda regalis/clayt. Pteridium aquilinum Osmunda cinnamomea t. Calluna vulgaris Ericaceae Bruckenthalia Apiaceae Brassicaceae

→

Ryc. 4. Gajec — diagram palinologiczny Fig. 4. Gajec — palinological diagram

Przyjmuj¹c przedstawion¹ intrepretacjê poziomu Ga 1 stwierdza siê, ¿e sukcesja py³kowa z Gajca stanowi frag-ment mazowieckiej sukcesji py³kowej.

Obraz py³kowy zarejestrowany w profilu Gajec wyka-zuje cechy wspólne z diagramem z profilu Boczów (Jan-czyk-Kopikowa & Skompski, 1977), charakteryzuj¹cym mazowieck¹ sukcesjê py³kow¹. W obu stanowiskach du¿y udzia³ maj¹ py³ki Picea, Alnus, Carpinus i Abies, chocia¿ wyraŸnie rysuj¹ siê ró¿nice w wartoœciach procentowych. W Boczowie wiêkszy udzia³ ma Picea (maks. 34,5%) i Alnus (maks. 32%), a tak¿e Abies (z maksymalnym udzia³em przekraczaj¹cym 52,5%), przy zdecydowanie mniejszym udziale drzew liœciastych o wy¿szych wymaga-niach termicznych (Abies — maks. 10%, a Quercus — 10,5%). Nisk¹ frekwencj¹ cechuje siê leszczyna (Corylus) — maksimum udzia³u to 8,5%. Ró¿nice dotycz¹ tak¿e ma³ego udzia³u Taxus i braku py³ku Pterocarya.

Diagram py³kowy z Gajca dokumentuje pooptymalne ocieplenie, zapisane w spektrum próbki nr 6 z g³. 61,2 m (Ga 6 L PAZ). Zjawisko to jest wyra¿one ponownym poja-wieniem siê graba, jod³y, œwierka i olszy oraz niewielkim udzia³em drzew o wy¿szych wymaganiach termicznych: dêbu, wi¹zu i lipy, a tak¿e bukszpanu i leszczyny. Na dia-gramach py³kowych prezentuj¹cych mazowieck¹ sukcesjê py³kow¹ w schy³kowej czêœci interglacja³u rzadko jest notowany taki przebieg sukcesji py³kowej. Na terenie Pol-ski pe³na sukcesja interglacja³u mazowieckiego zosta³a zapisana w osadach z Adamówki (Biñka i in., 1987). Schy³ek interglacja³u mazowieckiego w profilu Gajec, pomimo stosunkowo du¿ej odleg³oœci pomiêdzy badanymi profilami, wyraŸnie nawi¹zuje do sukcesji z Adamówki.

Uwagi koñcowe

W czasie zlodowacenia san 1 dosz³o do zaburzeñ glaci-tektonicznych. Po okresie g³ównych deformacji glacitekto-nicznych, prawdopodobnie podczas zlodowacenia san 2, powsta³y g³êbokie rozmycia subglacjalne. Zosta³y one wype³nione mi¹¿szymi seriami zastoiskowymi. W miarê ocieplania siê klimatu zbiornik subglacjalny w rejonie Gaj-ca przekszta³Gaj-ca³ siê w jezioro rynnowe. Jeszcze w stosun-kowo ch³odnym okresie, który nast¹pi³ po zlodowaceniu san 2, dochodzi³o do sedymentacji serii piasków z detrytu-sem roœlinnym. W czasie najwiêkszego ocieplenia klima-tycznego w interglacjale mazowieckim by³y akumulowane g³ównie osady mu³kowe. W stropie profilu wystêpuje glina zlodowaceñ œrodkowopolskich. Nastêpowa³o równie¿, opisywane w literaturze niemieckiej, zjawisko erozji sub-glacjalnej w strefie starszych rynien.

Analiza palinologiczna serii jeziornej wykaza³a brak poziomów py³kowych reprezentuj¹cych pocz¹tkow¹ czêœæ interglacja³u mazowieckiego. Byæ mo¿e pocz¹tek sukcesji jest zapisany w piaskach i mu³kach ilastych z g³. 68,1–107,8 m. Potwierdzenie tej hipotezy wymaga dalszych badañ pali-nologicznych. Wa¿nym problemem do rozstrzygniêcia jest wyst¹pienie w poziomie z grabem (Carpinus) i jod³¹ (Abies) œródinterglacjalnego och³odzenia, widocznego na nielicz-nych diagramach z Polski. Podobna, ch³odna fluktuacja kli-matyczna, jest zarejestrowana równie¿ w poziomie CP

(Carpinus-Picea) interglacja³u eemskiego (Cheddadi i in., 1998; Klotz i in., 2003; Rioul i in., 2001; Field i in., 1994).

Literatura

BIÑKA K. & NITYCHORUK J. 1995 — Mazovian (Holesteinian) lake sediments at Woskrzenice near Bia³a Podlaska. Geol. Quart., 39: 109–120. BIÑKA K. & NITYCHORUK J. 1996 — Geological and paleobotani-cal setting of interglacial sediments at Kali³ów site in southern Podla-sie. Geol. Quart., 40: 269–282.

BIÑKA K., MARCINIAK B. & ZIEMBIÑSKA-TWORZYD£O M. 1987 — Analiza palinologiczna i diatomologiczna osadów interglacja³u mazowieckiego w Adamówce (Kotlina Sandomierska). Kwart. Geol., 31: 453–474.

CHEDDADI R., MAMAKOWA K., GUIOT J., de BEAULIEU J.L., REILLE M., ANDRIEU V., GRANOSZEWSKI W. & PEYRON O. 1998 — Was the climate of the Eemian stable? A quantitative climate reconstruction from seven European pollen records. Palaeogeogr., Pala-eoclimatol., Palaeoecol., 143: 73–85.

CZERWONKA J. 1998 — Litostratygrafia glin lodowcowych: uwagi metodyczne. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 385: 113–125.

FIELD M.H., HUNTLEY B. & MULLER H. 1994 — Eemian climate fluctuations observed in a European pollen record. Nature, 371: 779–783.

GRANOSZEWSKI W. 2003 — Late Pleistocene vegetation history and climatic changes at Horoszki Du¿e, eastern Poland: a paleobota-nical study. Acta Paleobot. Supp., 4.

JANCZYK-KOPIKOWA Z. 1981 — Analiza py³kowa plejstoceñskich osadów z Kaznowa i Krêpca. Biul. Inst. Geol., 321: 249–258. JANCZYK-KOPIKOWA Z. 1991— Problemy palinostratygrafii gla-cjalnego plejstocenu Polski z uwzglêdnieniem wyników analizy py³kowej osadów interglacjalnych z Besiekierza (œrodkowa Polska). Ann. UMCS, B, 46: 1–26.

JANCZYK-KOPIKOWA Z. 1996 — Ciep³e okresy py³kowe w mezo-plejstocenie pó³nocno-wschodniej Polski. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 373: 49–66.

JANCZYK-KOPIKOWA Z. & SKOMPSKI S. 1977 — Osady intergla-cjalne w Boczowie ko³o Rzepina (Polska zachodnia). Kwart. Geol., 21: 789–801.

KLOTZ S., GUIOT J. & MOSBRUGGER V. 2003 — Continental European Eemian and early Würmian climate evolution: comparing signals using different quantitative reconstruction approaches based on pollen. Global and Planetary Change, 36: 277–294.

KRUPIÑSKI K.M. 1995 — Stratygrafia py³kowa i sukcesja roœlinnoœci intreglacja³u mazowieckiego. Acta Geogr. Lodz., 90: 1–200.

MAMAKOWA K. 1989 — Late Middle Polish Glaciation, Eemian and Early Vistulian vegetation at Imbramowice near Wroc³aw and the pol-len stratigraphy of this part of the Pleistocene of Poland. Acta Palae-obot., 29: 11–176.

MÜLLER H. 1974 — Pollenanalytische Untersuchungen und Jahress-chichtenzählungen an der Holstein-zeitlichen Kieselgur von

Munster-Breloch. Geol. Jahrb., A, 21: 107–140.

NITA M. 1999 — Mazovian Interglacial at Konieczki near K³obuck (Silesian-Cracovian Upland). Acta Palaeobot., 39: 89–135. PIDEK I.A. 2003 — Mesopleistocene vegetation history in the Nor-thern Foreland of the Lublin Upland based palaeobotanical studies of the profiles from Zdany and Brus sites. Wyd. UMCS, Lublin.

RIOUL P., ANDRIEU-PONEL V., RIETTI-SHATI M, BATTARBEE R.W., de BEAULIEU J.L., CHEDDADI R., REILLE M., SVOBODA H. & SHEMESH A. 2001 — High resolution record of climate stability in France during the last interglacial period. Nature, 413: 293–296.

RZECHOWSKI J. 1971 — Granulometryczno-petrograficzne w³asno-œci glin zwa³owych w dorzeczu górnej Widawki. Biul. Instyt. Geol., 254: 111–156.

SKOMPSKI S. 1980 — Nowe stanowiska miêczaków z osadów inter-glacjalnych w zachodniej Polsce. Biul. Inst. Geol., 322: 5–29. TREMBACZOWSKI 1961 — Przyczynki do metodyki badañ granulo-metryczno-petrograficznych utworów morenowych. Ann. UMCS, B, 16: 63–94.

URBAÑSKI K. 2005 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, arkusz Rzepin (463). Arch. Pañstw. Inst. Geol.

WINTER H. 2003 — Opracowanie dotycz¹ce wyników analizy py³kowej próbek z profilu Gajec (ark. Rzepin SMGP) poz. pl. 1.02.0463.00.2. Arch. Pañstw. Inst. Geol.

Praca wp³ynê³a do redakcji 3.10.2006 r. Akceptowano do druku 22.01.2007 r.