A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA L ITTER A R IA POLONICA 9, 2007
M ie c z y s ła w G a jo s
Z KART HISTORII KATEDRY FILOLOGII ROMAŃSKIEJ
UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
W podaniu z czerwca 1945 r., przesłanym do R ady W ydziału Hum anistycz-nego P aństw ow ego U niw ersytetu w Łodzi, Bolesław K ielski, będący wówczas w ykładow cą U niw ersytetu Jagielońskiego w K rakow ie, napisał: „[...] M am zaszczyt prosić o pow ołanie m ię n a stanow isko profeso ra filologii rom ańskiej i przedstaw ienie M inistrow i Oświaty odpowiedniego w niosku o zatwierdzenie, z rów noczesnym zw olnieniem m ię ( - z uwagi n a m ój d o ro b e k naukow y i długoletnią p ra k ty k ę uniw ersytecką - ) od form alności habilitacyjnych.
0 ileby pow ołanie m ię n a stanow isko profeso ra zwyczajnego przedstaw iało jakieś trudności, proszę o zaangażow anie m ię w charakterze p ro -fesora k o n trak to w e g o ” .
1 p aździernika 1945 r. Bolesław Kielski rozpoczął pracę w Uniwersytecie Ł ódzkim n a stanow isku profesora k ontraktow ego języ k a i literatury fran -cuskiej n a W ydziale H um anistycznym . Z chw ilą m ian o w an ia Bolesława K ielskiego na to stanow isko, działalność n au k o w o-dydaktyczną zainaugu-row ało Studium Języka i L iteratury Francuskiej. D ziałalność tę należało zorganizow ać od podstaw , bowiem w przedw ojennej Ł odzi nie było żadnych tradycji rom anistycznych. B rak odpow iedniego zaplecza kadrow ego, lokalo-wego, b ra k jakichkolw iek zasobów bibliotecznych i pom ocy dydaktycznych nie zrażały je d n a k pierw szych pracow ników studium : prof. Bolesława K iel-skiego, d r Stanisław y Lazarow ej oraz A d am a K o tu li. Pierwszą siedzibą łódzkiej rom anistyki był niewielki pokój w budynku przy ul. Lindleya, a na jego w yposażenie składały się stary stół kuchenny i dw a kuchenne krzesła.
W ro k u akadem ickim 1945/1946 stu d ia rom anistyczne rozpoczęła grupa czternastu studentów . D w unastu z nich otrzym ało w 1950 r. dyplom m agis-tra. Pierw szą m ag istran tk ą była Jadw iga K ow alska (z do m u Boleska), k tó ra z dużym zaangażow aniem i poświęceniem p racow ała później w K atedrze Filologii R om ańskiej. D o chwili przejścia n a em eryturę w 1983 r. w ykładała g ram atykę opisow ą języka francuskiego i p row adziła zajęcia z P N JF .
Pierwsze lata działalności łódzkiej rom anistyki to przede wszystkim intensyfikacja rozw oju naukow ego Bolesława K ielskiego: przeprow adzenie
przew odów d oktorskiego (czerwiec 1946) i habilitacyjnego (listopad 1946) n a W ydziale H um anistycznym U niw ersytetu M ikołaja K o p e rn ik a w T oruniu. W latach 1946-1948 ukazały się drukiem pierwsze prace prof. B. K ielskiego, pośw ięcone zagadnieniom językoznaw czym , k tóre były rozw ijane w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych i zostały uwieńczone publikacjam i z zakresu k o m paratystyki.
System atyczne grom adzenie księgozbioru, pozyskiw anego z różnych źró-deł, spraw iło, że w końcu pierwszego roku działalności naukow o-dydaktycz-nej S tudium w bibliotece było ju ż 1198 książek, co znacznie ułatw iało przygotow yw anie i prow adzenie zajęć, zarów no z historii literatu ry francus-kiej, ja k i z gram atyki opisowej i historycznej.
N a la ta 1947-1949 przypadł okres dynam icznego rozw oju dydaktycznego zakładu. Było to m ożliwe dzięki pozyskaniu nowych wykładow ców, reprezen-tujących różne specjalności, k tó re znalazły się w p rogram ie kształcenia filologów rom anistów . W ykłady z zakresu językoznaw stw a prow adził prof. В. K ielski, w ykłady z zakresu literatury francuskiej prow adziły d r S. b a -zarow a o raz doc. L. Ł op aty ń sk a, historię literatury hiszpańskiej i innych lite ra tu r rom ańskich w ykładała doc. S. C iesielska-B orkow ska z U J, a lek-torem języka francuskiego był M . G ustin z In sty tu tu F rancuskiego w W ar-szawie. B iorąc pod uwagę realizow any program studiów i profil badawczy zak ład u , kom isja w ydziałow a w składzie prof. C hałasiński i prof. Z. Stieber pozytyw nie zaopiniow ała w niosek o zm ianę nazwy jedn o stk i na Z akład Filologii R om ańskiej.
Sytuacja polityczna w k raju na początku lat pięćdziesiątych była pow o-dem zawieszenia działalności dydaktycznej wielu jed n o stek uniwersyteckich kształcących neofilologów, w tym także Z akładu Filologii R om ańskiej w U ni-wersytecie Ł ódzkim . D ziałalność dydaktyczna Z ak ła d u została decyzją ów-czesnego M inisterstw a Oświaty zakończona w ro k u akadem ickim 1951/1952. M im o wysiłków i starań prof. В. Kielskiego nie zezw olono na wznowienie rekrutacji n a filologię rom ańską, pozw olono jed n ak na kontynuow anie badań naukow ych realizow anych w Zakładzie. P otrzeba będzie aż dw udziestu lat, aby reaktyw ow ać działalność dydaktyczną łódzkiej rom anistyki. D o chwili przejścia n a em eryturę, co nastąpiło w ro k u 1960, kierow nikiem Z akładu p ozostał prof. В. K ielski, którem u w pracach organizacyjnych i w pracach badaw czych pom agał jego jedyny asystent, m gr K azim ierz K upisz, za-tru d n io n y od 1 w rześnia 1956 r. Po odejściu z U niw ersy tetu Ł ó d z-kiego prof. В. K ielsz-kiego, re k to r uczelni, prof. A dam S zpunar, m ianow ał prof. Stefanię Skw arczyńską kuratorem zakładu rom anistyki.
L a ta sześćdziesiąte to przede wszystkim dynam iczny rozw ój naukow y asystenta zakładu, m gr. K azim ierza K upisza, któ ry n a podstaw ie rozpraw y doktorskiej L uiza Labé na tle swojej epoki uzyskał w Uniwersytecie Łódzkim , w 1962 r., stopień d o k to ra n au k hum anistycznych. Sześć la t później, na
Z kart historii Katedry Filologii Romańskiej.. 349
U niw ersytecie im. A. M ickiewicza w Poznaniu, odbyło się kolokw ium ha-bilitacyjne d r. K azim ierza K upisza na podstaw ie rozpraw y W kręgu m yśli i sztu k i M ałgorzaty z Navarry. U zyskanie stopnia d o k to ra habilitow anego pozwoliło n a aw ans n a stanow isko docenta. W związku z tym dotychczasow a k u ra to r łódzkiej rom anistyki, prof. S. Skw arczyńska, zgłosiła swą rezygnację z pełnionej funkcji.
W ro k u 1970 doc. d r hab. K azim ierz K upisz został pow ołany przez re k to ra U Ł n a kierow nika Z akładu Filologii R om ańskiej. Prof. К . K upisz pozostanie na tym stanow isku przez ponad dw adzieścia lat, aż do chwili odejścia n a em eryturę w 1991 r.
Jeszcze w fazie przygotow yw ania rozpraw y habilitacyjnej przez dr. K . K upisza, k u ra to r Z akładu, prof. S. Skw arczyńska, podjęła starania 0 reaktyw ow anie działalności dydaktycznej łódzkiej rom anistyki. Jej usilne zabiegi o m ożliw ość kształcenia przyszłych rom anistów zostały uwieńczone zgodą m inisterstw a na wznowienie n ab o ru na I ro k studiów na filologii rom ańskiej w Uniw ersytecie Łódzkim , począwszy od 1 października 1971 r. W chwili w znow ienia działalności dydaktycznej Z akład Filologii R om ańskiej wchodził w skład In stytutu Filologii Obcych, a po jego rozw iązaniu w 1973 r. uzyskał status sam odzielnej jednostki adm inistracyjnej i funkcjonuje odtąd ja k o K a te d ra Filologii R om ańskiej.
Z chw ilą reaktyw ow ania działalności dydaktycznej rom anistyki, studia n a I ro k u rozpoczęło 30 osób. O bok doc. K . K u p isza zajęcia dydaktyczne prow adzili: dwaj wykładow cy z F rancji, Jean-P aul F erry i Lucien Lasnier, asystentki m gr Ew a Janiszew ska-K ozłow ska o raz m g r A gnieszka Geiger, a także prof. S. Skw arczyńska oraz m gr J. K ow alska.
D w udziestoletni okres działalności K a te d ry pod kierow nictw em prof. К . K u p isza to okres wzmożonej w spółpracy i wym iany naukow ej z ośrodkam i uniwersyteckim i we Francji, W łoszech i Niemczech. W spółpraca naukow a rozw ija się głównie w zakresie literatury X V I w., co ściśle wiąże się z profilem bad ań naukow ych, realizow anych przez kierow nika K atedry 1 jego asystentów . R ozw ija się także w spółpraca w zakresie m etodyki n a u -czania języka francuskiego jak o obcego, zwłaszcza dzięki zaangażow aniu i k o n tak to m d r W. Roszczynowej.
R ok 1979 jest ważny w historii naukow ej K ated ry , bowiem m gr Ewa K ozłow ska-Janiszew ska jak o pierwsza d o k to ra n tk a doc. K . K upisza uzyskała stopień naukow y d o k to ra nau k hum anistycznych, n adany jej uchw ałą R ady W ydziału Filologicznego U Ł na podstaw ie przedłożonej rozpraw y Stefan de L a Boétie na tle epoki i jej publicznej obrony. K olejne d o k to ra ty pracow -ników K a ted ry zostały sfinalizowane w latach osiem dziesiątych: 1982 d r Jan K o rta s (językoznaw stw o), 1984 d r K rystyna A n tkow iak (literatu ra XVI w.), 1985 d r Alicja Sobczak (m etodyka nauczania języka francuskiego), 1987
d r A licja K a cp rza k (językoznaw stw o), 1988 d r M ieczysław G ajos (języko-znaw stw o stosow ane).
P o d o k to rac ie w Uniwersytecie W arszaw skim w 1982 r., została z a tru d -n io -n a -n a sta-now isku a d iu -n k ta d r T eresa Jaroszew ska, której pow ierzo-no zajęcia z gram atyki historycznej języka francuskiego.
N iestety, w dw udziestoletniej h istorii K a te d ry , kierow anej przez prof. K . K upisza, nie było żadnej habilitacji. B rak odpow iedniej liczby sam odzielnych pracow ników naukow ych spow odow ał w strzym anie rekrutacji n a I ro k studiów w ro k u akadem ickim 1983/1984. P odjęte p róby i wysiłki kierow nika K ated ry o pozyskanie samodzielnych pracow ników zostały uwieńczone zatrudnieniem dw óch docentów : A leksandra M ileckiego lite ratu ro -znawcy z zakresu współczesnej literatury francuskiej i R ościsław a P azuchina - językoznaw cy hispanisty. T o posunięcie kadrow e pozw oliło n a wznownienie rekrutacji w ro k u akadem ickim 1984/1985. D oc. R. P azuchin pracow ał w K ated rze d o 1986 r., nato m iast doc. A. M ilecki d o 1994 r. Przez kilka lat łód zk ą rom anistykę w spierał także doc. d r hab. M arek G aw ełko, który prow adził sem inarium m agisterskie z językoznaw stw a o ra z w ykłady i ćwi-czenia z gram atyki historycznej.
W ro k u 1989/1990 został zatrudniony dr W iaczesław N ow ikow , dzięki k tó rem u rozw inęła się półspecjalizacja hispanistyczna.
Siedzibą łódzkiej rom anistyki w latach 1971-1991 był budynek mieszczący się przy ul. Piram ow icza 6.
R ok 1991 przyniósł nie tylko zm ianę siedziby K a te d ry Filologii R o m ań -skiej, k tó ra została przeniesiona do budynku przy ul. Sienkiewicza 21, lecz tak że zm ianę n a stanow isku kierow nika. P o odejściu n a em eryturę prof. К . K u p isza władze uczelni powierzyły obow iązki kierow nika K ated ry prof. Józefow i Sypnickiem u - językoznaw cy z U niw ersytetu im. A. M ic-kiewicza w P oznaniu.
Nowy kierow nik zaproponow ał istotne zm iany struk tu raln e i program ow e w K atedrze. W celu spraw nego i efektywnego kierow ania działalnością naukow obadaw czą i zapew nienia właściwego, dynam icznego rozw oju m ło d -szej k ad ry naukow ej, jej now y kierow nik uznał za celowe w yodrębnienie w strukturze katedry trzech zakładów , odpow iadających m erytorycznie trzem podstaw ow ym specjalnościom . T a k a reorganizacja K a te d ry m iała także sprzyjać podniesieniu poziom u działalności dydaktycznej. W tej sprawie złożony został odpow iedni wniosek i decyzją w ładz uczelni w yodrębniono w K atedrze Filologii R om ańskiej U niw ersytetu Łódzkiego: Z ak ład L iteratur R om ańskich, którego kierow nikiem został prof, d r hab. A. M ilecki, Z akład Języków R om ańskich, którym kierow ał doc. d r hab. M . G aw ełko oraz Z ak ła d D ydaktyki Języków R om ańskich, kierow any przez prof. dr. hab. Józefa Sypnickiego. P o tragicznej śmierci prof. A. M ileckiego w 1994 r., kierow nictw o Z ak ład u L iteratu r R om ańskich objął prof, d r hab. Zbigniew
N aliw ajek z U niw erystetu W arszaw skiego. Prof. Z. N aliw ajek nie tylko w zm ocnił k ad ro w o łód zk ą rom anistykę, lecz także przyczynił się znacząco d o rozw oju naukow ego pracow ników podległego m u zakładu. Realizow ane program y badawcze, liczne konferencje naukow e o zasięgu m iędzynarodow ym daw ały m łodszym pracow nikom m ożliwość prezentacji swych osiągnięć n au kow ych w k ra ju i w zagranicznych ośrodkach uniw ersyteckich. M im o og ro -m u pracy, włożonej przez prof. Z. N aliw ajka w efektyw ne funkcjonow anie Z ak ład u i jego rozw ój, kształcenie d o k to ran tó w , a także d y d aktykę pro w a-dzo n ą ze studentam i, podjęto decyzję rozw iązującą z nim um ow ę o pracę z początkiem roku akadem ickiego 2004/2005. Przyczyną zw olnienia była p olityka k ad ro w a pro w ad zo n a w uczelni wobec profesorów zatrudnionych w U Ł n a drugim etacie.
K o lejn a reorganizacja struktury K ated ry m iała miejsce w 1995 r. N a w niosek prof. dr. hab. Józefa Sypnickiego pow ołano Z ak ład Języków i Li-te ra tu r Ib erorom ańskich. P otrzeba pow ołania now ego zakładu w yniknęła z rosnącego zainteresow ania językiem, k u ltu rą i cywilizacją iberorom ańskiego obszaru językow ego. N a takie rozw iązanie pozw alała ów czesna sytuacja k ad ro w a K ated ry . W 1993 r. habilitow ał się d r W. N ow ikow , który jak o pierwszy w Polsce uzyskał stopień d o k to ra habilitow anego z zakresu języko-znaw stw a hiszpańskiego. W składzie tw orzonego zakładu znaleźli się również d r B ogusław R yczko, iberysta prow adzący zajęcia z k u ltu ry i cywilizacji H iszpanii, lektor hiszpański m gr Susana G ra n d e o ra z m gr E w a Swenderska, zatru d n io n a n a stanow isku asystenta. Pow ołanie Z akładu Języków i L iteratur Ib erorom ańskich przyczyniło się w dużym stopniu d o udoskonalenia procesu dydaktycznego n a istniejącej specjalizacji hispanistycznej.
R ok 1995 przyniósł także zm ianę na stanow isku kierow nika Z akładu N auczania Języków R om ańskich. Obowiązki te przejął po prof. J. Sypnickim, d r hab. M ieczysław G ajos, który, n a podstaw ie rozpraw y Reprezentacje graficzne w dydaktyce ję zy k a obcego, uzyskał stopień d o k to ra habilitow anego w U niw ersytecie im. A . M ickiewicza w P oznaniu. R ok później d r hab. Mieczysław G ajos został nowym kierownikiem K a ted ry Filologii Rom ańskiej. F u n k q 'ę tę pełni ju ż trzecią kadencję. N a w niosek kierow nika K atedry, będącego specjalistą z zakresu glottodydaktyki, został zatw ierdzony nowy p ro g ram studiów , w którym obok istniejących ju ż wcześniej specjalizacji literaturoznaw czej, językoznawczej i glottodydaktycznej d an o studentom IV i V ro k u m ożliw ość specjalizow ania się w zakresie trad u k to lo g ii. W 1998 r. w strukturze K atedry Filologii R om ańskiej rozpoczyna działalność naukow o-dydaktyczną Z akład T raduktologii, kierow any przez prof. Józefa Sypnickiego.
W latach 1990-2004 nastąpiła w yraźna intensyfikacja p rac badawczych, k tó re zaow ocow ały w yprom ow aniem kilku d o k to ró w habilitow anych i kilku d o k to ró w . Stopień d o k to ra habilitow anego otrzym ali: W iaczesław N ow ikow
z językoznaw stw a hiszpańskiego (1993), M ieczysław G ajos z zakresu językoznaw stw a stosow anego (1995), T eresa Jaroszew ska z językojęzykoznaw stw a fra n -cuskiego (1999), A licja K acp rzak z językoznaw stw a fran-cuskiego (2000) oraz M agdalena Lipińska także z językoznaw stw a francuskiego (2004). D o k to ra ty z zakresu literaturoznaw stw a otrzym ali: Izabella G utew icz (1990), W itold Pietrzak (1993), A gnieszka K łosińska (1999), T om asz K aczm arek (1999), A n ita S taroń (2003). W zakresie językoznaw stw a przew ody dokto rsk ie prze-prow adzili pom yślnie: D ariusz Bralewski (1994), Jacek F lorczak (1997), M agdalena Szeflińska (1998), M arek B aran (2000) o raz A rtu r G ałkow ski (2002).
W 2005 r. K a te d ra Filologii R om ańskiej U niw ersytetu Łódzkiego jest now oczesnym centrum badań rom ańskich, prow adzonych w trzech językach: francuskim , hiszpańskim i włoskim oraz w czterech podstaw ow ych dziedzi-nach: literaturoznaw stw o, językoznaw stw o, g lo tto d y d ak ty k a i traduktologia. Prace badaw cze i zajęcia dydaktyczne ze studentam i rom anistyki są prow a-dzone przez sześciu sam odzielnych pracow ników naukow ych: trzech profe-sorów ty tularnych i trzech d o k to ró w habilitow anych, dziewięciu adiunktów , trzech w ykładow ców , pięciu asystentów i d o k to ran tó w o raz pięciu lektorów i w ykładow ców , będących obcokrajow cam i. A bsolw enci K ated ry Filologii R om ańskiej U Ł kończą studia m agisterskie ze znajom ością dw óch języków rom ańskich i p osiadają odpow iednie przygotow anie teoretyczne i praktyczne, um ożliw iające im podjęcie pracy w różnych sektorach, w tym także w szkol-nictwie n a wszystkich poziom ach nauczania.
W sześćdziesięcioletniej historii łódzkiej rom anistyki były «les hau ts et les bas». Przez jej m u ry przewinęło się wielu pracow ników i setki studentów . R o m an isty k a łódzka, k tó ra rozpoczynała swoją działalność w 1945 r. bez wcześniejszych tradycji naukow ych i dydaktycznych, stała się w ciągu tych kilkudziesięciu lat liczącym się ośrodkiem studiów rom ańskich nie tylko w kraju, ale i p o za jego granicam i. W ym iernym dow odem u znania dla K a te d ry było przyznanie jej w 2003 r. przez K om isarza U nii Europejskiej ds. E dukacji i K u ltu ry o raz m inistra edukacji narodow ej prestiżow ego E uropejskiego C ertyfikatu Jakości European L abel 2003.
Bibliografia
K i e l s k i В., K o w a l s k a J. (1973), Z dziejów Katedry Filologii Romańskiej UŁ, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego” , N auki humanistyczno-społeczne, Ser. I, z. 98, s. 3-16. K u p i s z K. (1979), Z kroniki katedry, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego” , Nauki
humanistyczno-społeczne, Ser. I, z. 64, s. 3-16.
