ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOW OŚCI, to m 58 (114), W a rsz a w a 2010
Z a g a d n i e n i e w y z n a c z a n i a s t o p y d y s k o n t a
p r z y u s t a l a n i u w a r t o ś c i r e z e r w y
n a l i k w i d a c j ę z a k ł a d u g ó r n i c z e g o
R o b e r t U b e rm a n *W s t ę p
J e d n y m z p o z y ty w n y c h p rz e ja w ó w z w ię k sz a ją c e j się św ia d o m o śc i s p o łecznej j e s t r o s n ą c e p r z e k o n a n ie o k o n iec z n o śc i n a d a n i a d z ia ła ln o ś c i e k o lo gicznej p r z e d s ię b io r s tw w y m ia r u e k o n o m iczn eg o . W k o n s e k w e n c ji p r o b le m a t y k a o c h ro n y ś ro d o w is k a m u s i a ła z o s ta ć d o s tr z e ż o n a t a k ż e p rz e z i n s t y tu c je z a jm u ją c e się s p ra w o z d a w c z o ś c ią f in a n s o w ą (G ray , B e b b in g to n , 2001, s. 7 5 -8 2 ; S tę p ie ń , 2001). J e d n ą z is to tn y c h k a te g o rii, k t ó r a z o s ta ła o b ję ta o b o w ią z k ie m r a p o r t o w a n ia , s ą k o s z ty lik w id a c ji z a k ła d ó w g ó rn ic z y c h i r e k u lty w a c ji te r e n ó w pog ó rn iczy ch.Z a k o ń c z e n ie d z ia ła ln o ś c i w ydobyw czej i lik w id a c ja jej s k u tk ó w j e s t k o ń cow ym e ta p e m fu n k c jo n o w a n ia k o p a ln i. L ik w id a c ja k o p a ln i n a s tę p u j e b ą d ź to z p rz y c z y n te c h n ic z n y c h (n ajczęściej w y c z e rp a n ia zaso b ó w złoża), b ą d ź też, co j e s t dość c z ę s ty m p r z y p a d k ie m w w a r u n k a c h g o s p o d a rk i ry n k o w e j, z p rz y c z y n e k o n o m ic z n y c h (np. n a s k u t e k u t r a t y r e n to w n o ś c i w ydobycia). W w a r u n k a c h p o lsk ic h lik w id a c ja k o p a lń s t a ł a się z a g a d n ie n ie m b a rd z o is to tn y m z k ilk u powodów : - lik w id o w an e k o p a ln ie s ą o b ie k ta m i d u żym i, o is to tn y m z n a cz e n iu d la ś r o d o w is k a g e og raficzn ego , z a jm u ją c y m i w p r z y p a d k u k o p a lń o d k r y w k o w ych w ę g la b r u n a t n e g o p o w ie rz c h n ie n a w e t do k ilk u ty się c y h e k ta r ó w , - w o s ta t n im o k re s ie n a s t ą p i ł a k u m u la c ja liczby k o p a lń o b jęty c h lik w id a
c j ą s ą z a m y k a n e n ie k ie d y c a łe z a g łę b ia (np. t a r n o b r z e s k i e z a g łę b ie s i a r kow e, w a łb rz y s k ie z a g łę b ie w ęglow e, lic z n e k o p a ln ie w g ó rn o ś lą s k im z a g łęb iu w ęglow ym ),
* Dr Robert Uberman, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie, Katedra H andlu Zagranicznego, docent, robertuberman@poczta.onet.pl.
do 1 sty czn ia 2002 r. b rak o w a ło ro zw ią z a ń p ra w n y c h obligujących do gro m a d z e n ia śro d k ó w f in a n s o w y c h n a p o trz e b y lik w id a c ji z a k ła d u g ó rn ic z e go, co było pow o dem , że p ra c e lik w id a c y jn e p r z e b ie g a ły w o g ran ic z o n y m z a k re s ie , a k o s z ty ich r e a liz a c ji m u s ia ł p rz e ją ć w d u żej części S k a r b P a ń stw a .
P ow yższe okoliczności spow od o w ały, że p r o b le m a ty k a lik w id a c ji k o p a lń n a b r a ł a b a rd z o is to tn e g o z n a c z e n ia e k o n o m iczn eg o , k tó r e n ie m ogło być dalej p o m ija n e w s p r a w o z d a n ia c h f irm górniczych.
O bow iązek u w z g lę d n ia n ia zobow iązań z ty tu łu likw idacji k o p a ln i w s p ra w o z d a n iac h f in a n s o w y c h p r z e d s ię b io r s tw g ó rn ic z y c h o z n a c z a w p ra k ty c e k o n iec z n o ść u tw o r z e n ia re z e r w ju ż w m o m e n c ie ro zpo częcia e k s p lo a ta c ji, co w y m u s z a d y sk o n to w a n ie p rze w id y w an y c h w y d a tk ó w w dług ich o k resa c h cza sowych. P rz e w id y w a n e o k re s y e k s p lo a ta c ji k o p a lń m o g ą s ię g a ć b o w iem n a w e t 100 i w ięcej la t. W ty m k o n te k ś c ie szczeg ólneg o z n a c z e n ia n a b ie r a pro b le m u s t a l a n i a w łaściw ej s to p y d y s k o n ta , gdyż o n a w ła ś n ie s ta je się często p o d s ta w o w y m p a r a m e t r e m k s z ta łtu ją c y m w a r to ś ć r e z e rw y , a ty m s a m y m w y n ik p rz e d się b io rstw a górniczego. P rz e s z k o d ą w sto s o w a n iu d y s k o n ta przy w y c e n ie o m a w ia n e j k a te g o r ii r e z e r w nie m oże być b r a k ta k ie g o w ym o gu w U s ta w ie o ra c h u n k o w o śc i, gdyż m o ż n a go b ez p r o b le m u w y w ieść z z a sa d y r z e te ln e g o i ja s n e g o o b ra z u . B io rąc pod u w a g ę n o m in a ln e w a r to ś c i rezerw , pom inięcie d y s k o n ta spow odow ałoby w y k a z a n ie przez w iele firm górniczych, w m o m e n c ie ro z p o c z y n a n ia b u d o w y k o p a ln i, o g ro m n y c h k w o t re z e rw , po w o d u ją c y ch z je d n e j s tr o n y ich u p a d ło ść , z d ru g ie j - n ie z n a jd u ją c y c h ż a d n e go u z a s a d n i e n ia ek o n o m iczn eg o . L i t e r a t u r a p r z e d m io tu j e s t b a rd z o b o g a ta , je ż e li chodzi o p r o b le m a ty k ę t w o r z e n ia i ro z w ią z y w a n ia re z e rw , a jej prze g ląd w y k raczałb y poza r a m y niniejszej publikacji. O specyficznym problem ie u s t a l a n i a sto p y d y s k o n ta n a p o trz e b y ich tw o r z e n ia t r a k t u j e j e d n a k b a rd z o niew iele prac. W Polsce u k a z a ł się ciek aw y a rty k u ł w czaso piśm ie „R ach un kowość” (Ig n a to w s k i, 2009) t r a k t u j ą c y w s z a k ż e n ie ty le o m e to d a c h u s t a l a n i a s to p y d y s k o n ta , ile o k o n iec z n o śc i jej s to s o w a n ia ze w z g lę d u n a wym ogi r ó ż n y c h re g u la c ji. M e to d y u s t a l a n i a sto p y d y s k o n ta d la p o trz e b a k tu a liz a c ji p rz y s z ły c h p rz e p ły w ó w p ie n ię ż n y c h by ły p r z e d m io te m niezliczo n ej ilości p r a c w o b rę b ie n a u k i f in a n s ó w i ty lk o n ie k tó r e pozycje, s i ł ą rzeczy , mogły być w y k o r z y s ta n e w n in ie js z y m a r t y k u l e - z o s ta ły o n e u w z g lę d n io n e w sp i sie l i t e r a t u r y ( D a m o d a r a n , 2002, S a łu g a , 2006). P r e z e n to w a n e w n ic h po dejście, d o m y śln ie lu b o tw a rc ie , m a n a u w a d z e p rz e d e w s z y s tk im w ycenę ak ty w ó w , is tn ie je d la te g o w y s tę p u je p o trz e b a d y s k u s ji n a d m e to d a m i wy z n a c z a n ia stop y d y s k o n ta p rzy a k tu a liz a c ji w arto ści rez e rw , t a k ab y nie były one p o w ie le n ie m s to s o w a n y c h p r z y w y c e n ie a k ty w ó w lecz o d z w ie rc ia d la ły sp ecy fikę o m a w ia n e j k a te g o r ii e k o n o m iczn ej.
1. W y z n a c z a n i e s t o p y d y s k o n t a p r z y r o z p o z n a w a n i u
w s p r a w o z d a n i a c h f i n a n s o w y c h w a r t o ś c i r e z e r w y
n a l i k w i d a c j ę k o p a l ń n a g r u n c i e z a s a d
e u r o p e j s k i c h i a m e r y k a ń s k i c h
P r o b le m y u w z g lę d n ie n ia w a r to ś c i p ie n ią d z a w c z asie o ra z ry z y k a b łę d u s z a c u n k u , czyli w p r a k ty c e s to p y d y s k o n ta , j e s t p r z y w y c e n ie w a rto ś c i p r a c rek u lty w a c y jn y c h z a g a d n ie n ie m tr u d n y m i złożonym. Jeg o w łaściw e z a a d r e sow anie w y m a g a bow iem :a) o d n ie s ie n ia p la n o w a n y c h n a k ła d ó w n a r e k u lty w a c ję n a d z ie ń ro zp o c z ę cia lik w id a c ji k o p a ln i — n ie k ie d y b o w ie m p ro ce s lik w id a c ji (i w y d a tk o w a n ia ś ro d k ó w z n im z w ią z a n y c h ) m oże być ro z c ią g n ię ty n a o k re s p o ró w n y w a ln y z o k r e s e m e k s p lo a ta c ji k o p a ln i,
b) o d n ie s ie n ia w y z n a c z o n y c h w yżej n a k ła d ó w n a d z ie ń w yceny.
U s t a w a o r a c h u n k o w o ś c i n ie n a k a z u j e w p r o s t s to s o w a n ia d y s k o n ta , c h o ciaż w y m ie n ia je p r z y u m o w a c h le a sin g o w y c h . N a t o m i a s t s p r a w a t a w y s tę p u je w r o z p o r z ą d z e n ia c h w y k o n a w c z y c h w o d n ie s ie n iu do i n s t r u m e n t ó w fin a n s o w y c h o ra z w e k s li (Ig n a to w s k i, 2010). W r a m a c h M ię d z y n a ro d o w y c h S ta n d a r d ó w S p ra w o z d a w c z o śc i F in a n s o w e j (M S SF) sposób u s t a l a n i a sto p y d y s k o n ta d la o b lic z e n ia b ieżącej w a r to ś c i z o b o w ią z a ń z t y t u ł u p rz y s z ły c h w y d a tk ó w n a lik w id a c ję z a k ła d u gó rn iczeg o o k r e ś la M S R 37, § 4 7 1. P r e z e n tu je on k la s y c z n e p o d e jśc ie w t y m z a k re s ie , z a k ła d a ją c e u w z g lę d n ia n ie z a ró w n o s to p y w olnej od ry z y k a , j a k i ry zy k o , z t y m j e d n a k z a s tr z e ż e n ie m , że je ś li do o ceny w a r to ś c i r e z e r w y z a s to s o w a n o m e to d ę s c e n a r iu s z o w ą to te e le m e n ty r y z y k a , k t ó r e z o s ta ły u w z g lę d n io n e p rz y u s t a l a n i u s z ac u n k o w ej w ielk o ści w y d a tk ó w , n ie p o w in n y być ju ż p o w tó rn ie u w z g lę d n ia n e w sto p ie d y s k o n ta (M S SF, s. 1140).
J e ś l i ch o dzi o re g u la c je k się g o w e, w p rz e d m io to w y m z a k r e s ie z n a c z n ie b a rd z ie j z a a w a n s o w a n e s ą A m e r y k a ń s k ie S t a n d a r d y R a c h u n k o w o ś c i (US GAAP). K luczo w e z n a c z e n ie m a j ą t u d w a z nich: SF A S 143 „R a c h u n k o w o ść z o b o w ią z a ń z t y t u ł u w y c o fa n ia a k ty w ó w z u ż y t k u ”2 o ra z S F A S 144 „U jm o w a n ie a k ty w ó w o d łu g im o k r e s ie u ż y tk o w a n ia ” (W rig h t, G a llu n , 2008, s. 3 1 2 -3 1 3 ). Co p r a w d a , 24 lip c a 200 3 r. R a d a M ię d z y n a ro d o w y c h S t a n d a r
1 Międzynarodowe S tan d ard y Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) m ają doce lowo zastąpić Międzynarodowe S ta n d ard y Rachunkowości (MSR). Odbywa się to poprzez stopniowe wycofywanie MSR i wprowadzanie w ich miejsce MSSF. Na chwilę obecną proces te n trw a, a więc funkcjonują obok siebie nowe M SSF i nie wycofane jeszcze MSR.
2 SFAS 143 posługuje się pojęciem ARO (asset retirem ent obligations) dla okre
ślenia zobowiązań z ty tu łu likwidacji aktywów i przywrócenia środowiska do sta n u naturalnego.
dów R a c h u n k o w o ś c i (M RSB) o p u b lik o w a ła , w r a m a c h d z ia ła ń r e a liz o w a n y c h w e w s p ó łp ra c y z a m e r y k a ń s k ą R a d ą S ta n d a r d ó w R a c h u n k o w o ś c i F i n a n s o w e j (FASB ), p r o je k t s t a n d a r d u ED 4 pt. „ S p rz e d a ż a k ty w ó w trw a ły c h i p re z e n ta c ja działalności w tra k c ie z a n ie c h a n ia ”, (który m a z a stą p ić M S R 35 „ D z iała ln o ść w tr a k c ie z a n ie c h a n ia ”), a le j e s t on w z o ro w a n y n a r o z w ią z a n ia c h a m e r y k a ń s k i c h ( E r n s t & Y oung, 2004).
W o d n ie s ie n iu do o k r e ś la n ia sto p y d y s k o n ta obie re g u la c je o d w o łu ją się do SFA S 7. W tej reg u lacji dopuszcza się d w a podejścia do w y z n a c z a n ia stopy d y s k o n ta :
- tra d y c y jn e ,
- o p a r t e n a a n a liz ie s c e n a riu s z o w e j.
W p ie rw s z y m p r z y p a d k u p rz y jm u je się j e d n ą w a r to ś ć s t r u m i e n i a w y d a t k ów z w ią z a n y c h z lik w id a c ją a k ty w ó w o ra z j e d n ą sto p ę d y s k o n ta z a w i e r a j ą c ą sto p ę ry z y k a . W d r u g im j e s t w y m a g a n a a n a li z a s c e n a r iu s z o w a p l a n o w a n y c h w y d a tk ó w w r a z z o k r e ś le n ie m p ra w d o p o d o b ie ń s tw a ich w y s tą p ie n ia . S to p a d y s k o n ta n a t o m i a s t j e s t d e fin io w a n a ja k o d o s to s o w a n a do ceny
k re d y tu sto p a w o ln a od ry z y k a (c r e d it- a d ju s te d risk-free rate). SFA S 143 pozo
s ta je b a rd z o e n ig m a ty c z n y , je śli cho d zi o d efinicję teg o pojęcia. O p ie ra ją c się n a l i t e r a t u r z e fin a n s ó w n a le ż a ło b y p rzy jąć, że ch od zi t u o m a r g i n a l n y k o sz t f in a n s o w a n ia , j a k i m u s ia ła b y p o n ieść f ir m a g ó rn ic z a z a c ią g a ją c k r e d y t n a s fin a n s o w a n ie p rz e d m io to w y c h w y d a tk ó w .
T ru d n o , a n a liz u ją c w yżej z a p r e z e n to w a n e re g u la c je , n ie o d n ieść w r a ż e n ia , że w re g u la c ja c h k się g o w y ch p ro b le m d y s k o n to w a n ia p rz e p ły w ó w w y n ik ają c y ch ze zobow iązań j e s t tra k to w a n y m echanicznie, poprzez an alo g ię do d y s k o n to w a n ia p rz e p ły w ó w o p e ra c y jn y ch . T y m c z a s e m n a t u r a o m a w ia n y c h p rz e p ły w ó w j e s t z u p e łn ie o d m ie n n a . T y p o w y m s t a n e m f a k ty c z n y m d la m o delow y ch r o z w a ż a ń te o r ii fin a n s ó w o d n o ś n ie do s to p y r y z y k a j e s t s y tu a c ja in w e sto ra , k tó ry m a z a in w esto w ać o k re ś lo n ą k w o tę p i e n i ę ż n ą a b y o trzym ać s tr u m ie n i e p ie n ię ż n e g e n e ro w a n e w p rzy szło ści, k tó ry c h on s a m n ie je s t w ż a d e n sposób g w a r a n te m . W k o n s e k w e n c ji k la s y c z n e podejście do i d e n t y fik o w a n ia s to p y d y s k o n ta d la e fe k ty w n o śc i p ro je k tó w in w e s ty c y jn y c h o p ie r a się n a d w u p o d s ta w o w y c h fila ra c h :
- p rz e p ły w y p ie n ię ż n e o b jęte m o d e le m s ą a k tu a liz o w a n e z a p o m o c ą jed n e j s to p y d y s k o n ta 3,
3 M atem atycznie poprawne wyliczenie stopy dyskonta polega na przemnożeniu właściwych współczynników: ra = (1 + rf) x (1+r) - 1; n atom iast w praktyce, biorąc pod uwagę, że przyjmowane wartości procentowe s ą relatyw nie niskie, rzędu raczej kilku niż kilkudziesięciu procent, oraz że i ta k s ą wyznaczane przez szacunki, czę
sto stosuje się uproszczony wzór: rd = rf + r (r<i - stopa dyskonta, r f - stopa w olna od
- s to p a d y s k o n ta j e s t z ło ż e n ie m (najczęściej s u m ą ) s to p y w olnej od ry z y k a i s to p y ry z y k a o d z w ie rc ied la ją c e j ry zy k o a n a liz o w a n y c h p rzep ły w ó w , p r z y czy m obie t e w ie lk o śc i p r a w ie z a w s z e s ą w ię k s z e od z e r a 4.
P r z y w y d a t k a c h z a ś k w e s t ia r e z e r w y n a lik w id a c ję k o p a lń j e s t b a rd z ie j s k o m p lik o w a n a i w is to tn y c h a s p e k t a c h o d m ie n n a od p rz e d s ta w io n e j p o w y żej. Po p ie rw s z e , n ie m o ż n a z a k ła d a ć r y z y k a n ie w y w ią z a n ia się ze z o b o w ią z a ń w ła s n y c h p o d m io tu sp o rz ą d z a ją c e g o s p ra w o z d a n ie fin a n s o w e . J e d y n y m i c z y n n ik a m i r y z y k a s ą w ięc z m ia n y k o sz tó w lu b z a k r e s u p r a c z w ią z a n y c h z lik w id a c ją z a k ła d u górniczego. J e d n a k ż e , zgodnie ze s to s o w n y m i d y sp o zy cjam i, p rz y jm u je się do s p r a w o z d a n ia z a k r e s p r a c i w a r to ś ć k o sz tó w w e d łu g s t a n u n a d z ie ń jeg o s p o rz ą d z e n ia . W y s tę p u je w ięc z a s a d n ic z a r ó ż n i ca m ię d z y k la s y c z n y m i p r z e s ł a n k a m i w y z n a c z a n ia s to p y ry z y k a p rz y w y c e nie a k ty w ó w a ź ró d ła m i i o d d z ia ły w a n ie m cz y n n ik ó w ry z y k a w p r z y p a d k u a k tu a liz a c ji p rz y s z ły c h w y d a tk ó w n a lik w id a c ję k o p a ln i. N a s u w a się p y t a n ie o m ożliw ość z a s to s o w a n ia teg o s a m e g o n a r z ę d z ia w p o d o b n y sposób w o b u a n a liz o w a n y c h p r z y p a d k a c h .
P o d s t a w o w ą c e c h ą re la c ji m ię d z y s t o p ą d y s k o n ta a t e r a ź n i e j s z ą w a r t o ś c ią p rz y s z ły c h p rz e p ły w ó w j e s t to, że w y ż sz a s to p a d y s k o n ta w a r to ś c i te o b n iża . J e s t to j a k n a jb a r d z ie j zgo d n e z i n t u i c j ą i o g ro m n y m d o ro b k ie m l i t e r a t u r y p r z e d m io tu . P o p r o s tu , z p u n k t u w id z e n ia in w e s to r a , im w ię k s z e j e s t ry z y k o z w ią z a n e z d a n y m p rz y s z ły m p rz e p ły w e m , t y m m n ie js z a j e s t jego t e r a ź n ie j s z a w a rto ś ć . P o p a t r z m y j e d n a k n a t e n p ro b le m z p u n k t u w i d z e n ia z o b o w ią za ń . Po p ie rw s z e , o w ie le częściej niż p rz y s z łe p rz e p ły w y z in w e sty c ji, j e s t o k r e ś lo n a w a r to ś ć z o b o w ią za ń . I n w e s to r n ie w ie z a z w y czaj, ile z a ro b i n a in w e s ty c ji w złoże, a le n a ogół dość do b rze wie, ile go b ę d zie k o s z to w a ł z a c ią g n ię ty n a t e n cel k r e d y t. S to p ie ń n ie p e w n o śc i c h a r a k te r y s ty c z n y d la k o s z tó w lik w id a c ji k o p a ln i j e s t w ty m k o n te k ś c ie rac z e j w y ją tk o w o w ysoki.
P o w s ta je p y ta n ie , j a k w ty m m o m e n c ie m ia łb y d z ia ła ć m e c h a n iz m a k t u aliz a cji zo b o w ią za ń . I n tu i c ja z d a je się p o d p o w ia d a ć, że a k t u a l n a w a r to ś ć z o b o w ią z a n ia p o w in n a być t y m w y ższa, im w ię k s z e j e s t ry zy k o z w ią z a n e z jego w y s tą p ie n ie m . M u s im y się b o w ie m zabezpieczy ć n a w y p a d e k z m ia n y w a r to ś c i z o b o w ią z a n ia . J e d n a k k la s y c z n y m e c h a n iz m u s t a l a n i a s to p y d y s k o n t a d z ia ła w ty m p r z y p a d k u p rze c iw n ie. I m w y ższy b ę d z ie po zio m r y z y k a , ty m w y ż s z a m u s i być s to p a ry z y k a , a w ięc i s to p a d y s k o n ta , czyli ty m n iż s z a (a n ie w y ż sz a ) b ę d z ie w a r to ś ć re z e rw y . W p r a k ty c e p rz e d s ię b io rs tw o p ro w a d z ąc e e k sp lo a tac ję k o p a ln i mogłoby zm inim alizow ać w a rto ść pasy w ó w
4 Twierdzenie to jest ta k powszechnie uznawane, że nie wymaga uzasadnienia. Dla wielu zaskoczeniem może być użycie słowa „prawie”, ale m a ono uzasadnienie. Występowały bowiem przypadki, dla których np. przyjęcie ujemnej stopy wolnej od ryzyka mogło być uzasadnione. N a przykład w latach 70. XX w. Bank Szwajcarii przez pewien okres wprowadził ujemne, krótkoterminowe, stopy podstawowe, aby zahamować napływ aktywów konwertowanych z dolarów USA n a franki szw ajcar skie.
z teg o ty tu ł u , w y k o n u ją c d z ia ła n ia leżące w sp rz e c z n o śc i z w ła s n y m i n t e r e se m , np . o d w le k a ją c u z g o d n ie n ie k i e r u n k u r e k u lty w a c ji te r e n ó w p o g órni- czych z w ła ś c iw y m i o r g a n a m i a d m in is tr a c ji. U s ta le n ie ty c h k ie r u n k ó w j e s t bow iem p o d s ta w ą do szaco w an ia w y d a tk ó w zw iązan y ch z r e k u lty w a c ją a jego b r a k z n a cz ą c o p o d n o si poziom r y z y k a b łę d u p r z y u s t a l a n i u rez e rw y .
Z a s to s o w a n ie , zg odn ie z d y sp o z y cja m i S F A S 143 s to p y d o sto so w a n e j do
c e n y k r e d y t u (c r e d i t - a d j u s t e d r isk -fre e ra te) ro z w ią z u je w y m ie n io n y p r o
b lem , a le w p r o w a d z a w jeg o m ie jsc e in n y , o zbliżonej n a tu r z e . E lim in u je b o w ie m w p ły w ry z y k a b łę d u s z a c u n k u , lecz w to m iejsce w p r o w a d z a c z y n n i k oceny r y z y k a całego p r z e d s ię b io r s tw a górniczego, ch o ciaż n ie is tn ie je ż a d e n specyficzn y pow ód, d la k tó re g o w a rto ś ć s to p y d y s k o n ta s to s o w a n ą do przepływ ów z d ziałalności operacyjnej n ależy ró w nież odnosić do przepływ ów z w ią z a n y c h z lik w id a c ją k o p a ln i. Te p ie rw s z e z a le ż ą g łów nie od s y tu a c ji n a r y n k u su ro w c ó w m in e r a ln y c h , k tó r e m a j ą być w y d o b y w a n e z w y c e n ia n e g o złoża. N a te d ru g ie decydujący w pływ w y w ie ra ogólna k o n iu n k tu r a , w szcze gólności w u s łu g a c h z w ią z a n y c h z i n f r a s t r u k t u r ą i b u d o w n ic tw e m . P o n a d to c z y n n ik z w ię k sz o n e g o ry z y k a , t y m r a z e m d z ia ła ln o ś c i p r z e d s ię b io r s tw a w ogóle, p o m n ie js z a w a r to ś ć re z e rw y . N a p ro b le m t e n z w r a c a j ą u w a g ę np. sp e cja liśc i E r n s t & Y o u n g w s k a z u ją c , że d y s k o n to w a n ie w y d a tk ó w n a zo b o w ią z a n ie s to p ą u w z g lę d n ia ją c ą ry zy k o p ro w a d z i do sy tu acji, w k tó re j firm y o złym s ta n d i n g u fin a n s o w y m w y k a ż ą d z ię k i t e m u w i ę k s z ą w a rto ś ć k a p i t a łów w ła s n y c h n iż c h a r a k te r y z u ją c e się d o b ry m s ta n d i n g ie m ( B o n h a m i in., 2005, s. 8 6 -8 7 ).
K o n ty n u u ją c po w yższe r o z w a ż a n ia i o p ie ra ją c się n a ogóln ych z a s a d a c h w y z n a c z a n ia stó p d y s k o n ta n a le ż a ło b y z id e n ty fik o w a ć , ja k ie g o r o d z a ju i n s t r u m e n t fin an so w y lu b ich p o rtfel stan ow iłby p o d sta w ę do oceny stopy d y s k o n ta w p rz y p a d k u a k tu a liz o w a n ia w y d a tk ó w n a likw idację k o p a ln i5. W p rz y p a d k u in w e sto ra , u z n a n y za u n iw e rs a ln y sposób ro z u m o w a n ia s p ro w a d z a się do n a stęp u jąceg o : in w e s to r poró w nu je k a ż d ą inw estycję do najbezpieczniejszej ze sw ojego p u n k t u w id z e n ia , tj. do in w e s ty c ji w obligacje s k a rb o w e , a p o tem d o d a je p r e m ię za ry zy k o z w ią z a n e z t ą k o n k r e t n ą in w e s ty c ją . P r z y s to s u jm y to ro z u m o w a n ie do p rz e d s ię b io rc y górniczego. J e ś l i w ie on, że m u s i po nieść k o s z ty lik w id a c ji k o p a ln i, u lo k u je k o n iec z n e ś ro d k i n a jb e z p ie c z n ie j j a k b ę dzie m ógł, czyli z a k u p i w s p o m n ia n e o b lig acje6.
P rz e d s ię b io r c a w ie j e d n a k , że n ie m a p e w n o śc i co do o s ta te c z n e j w ie lk o ści ty c h ż e w y d a tk ó w , b ę d z ie się w ięc s t a r a ł za b ez p ie cz y ć n a w y p a d e k ich w z r o s tu . N a le ż y p rz y p u s z c z a ć , że n a jc h ę tn ie j w y k u p iłb y po lisę u b e z p ie c z e
5 Należy podkreślić, że powszechna p rak tyka wyceny przedm iotu o nieznanej wartości sprowadza się do zidentyfikowania kombinacji takich instrum entów , które z jednej strony odzwierciedlają wszystkie istotne jego cechy, a z drugiej, których wartość jest znana, tzn. s ą przedmiotem regularnego obrotu.
6 Oczywiście, może to być proces rozciągnięty w długim czasie, a nie wydarzenie jednorazowe.
n i o w ą od r y z y k a w t y m z a k re s ie . P ro b le m w ty m , że ż a d n e to w a rz y s tw o u b e z p ie c z e n io w e , w e d łu g w ie d z y a u to r a , n ie m a w ofercie o d p o w ie d n ie g o p r o d u k tu . J e d n a k je ś li, h ip o te ty c z n ie rzecz u jm u ją c , t a k i e p o lisy b yły b y o fero w a n e , to p r z e d s ię b io rc a m u s ia łb y liczyć się z e x tr a w y d a tk ie m , p o n o s z o n y m ró w n o le g le do e k s p lo a ta c ji. N a le ż y zw rócić p r z y ty m u w a g ę , że s z e roko s to s o w a n y sp osób o d z w ie rc ie d la n ia r y z y k a w p o s ta c i s to p y r y z y k a d o d a w a n e j do s to p y w olnej od ry z y k a , w p r z y p a d k u a k tu a l iz o w a n i a w a r to ś c i r e z e r w p ro w a d z i do w n io sk ó w p rz e c iw n y c h od z a m ie rz o n y c h . I m w ię k s z a bo w iem j e s t s to p a d y s k o n ta (w p ra k ty c e ry zy k a , gdyż s to p a w o ln a od ry z y k a j e s t w y z n a c z a n a n a ogół dość zgodnie), ty m m n ie js z a b ę d z ie w a r to ś ć w y m a g a n e j r e z e rw y . Z a s to s o w a n ie pow yższego m e c h a n iz m u do w y c e n y w a r to ś c i p o lisy p ro w a d z iło b y do p a ra d o k s a ln e g o w n io sk u , że to w a r z y s tw a u b e z p ie c zeniow e m u s ia ły b y płacić p rz e d s ię b io rc y za w y k u p ie n ie u n ic h polisy.
P o z o s ta je jesz c z e p ro b le m w ycen y o c z ek iw a n e j w a r to ś c i e w e n tu a ln y c h oszczędn o ści, n a w y p a d e k s p a d k u p o z io m u k o sz tó w p r a c lu b w y n ik a ją c y c h z wyższej w a rto śc i środków zgro m ad zo ny ch w obligatoryjnie tw o rzo n y m f u n d u s z u n a t e n cel7. D la o d zw ierciedlenia tej w a rto śc i najw łaściw szy m i n s t r u m e n te m fin a n so w y m b y łab y teorety cznie opcja, gdyż to o n a w ła ś n ie o d z w ie r ciedla b i e ż ą c ą w a r to ś ć p rz y s z ły c h p rzep ły w ó w , k tó ry c h w a r to ś ć j e s t o b a r c z o n a ry z y k ie m . P o d s ta w o w y m p ro b le m e m , t a k s a m o j a k w p r z y p a d k u p o li sy u b e z p ie c z en io w e j, j e s t f a k t b r a k u w y s tę p o w a n ia n a r y n k u ja k ic h k o lw ie k opcji, k t ó r e do ty czy ły b y teg o ro d z a ju a k ty w ó w .
H ip o te ty c z n y p o rtfe l in s t r u m e n t ó w fin a n s o w y c h o d z w ie rc ie d la ją c y w a r to ść r e z e r w y n a lik w id a c ję z a k ła d u górniczego s k ła d a łb y się w ięc z:
- oblig acji s k a rb o w y c h , k tó ry c h o c z e k iw a n a w a rto ś ć w o k r e s ie p o n o s z e n ia w y d a tk ó w n a lik w id a c ję k o p a ln i i r e k u lty w a c ję te r e n ó w g ó rn ic z y c h b y ł a b y r ó w n a p rz e w id y w a n e j w a rto ś c i ty c h w y d a tk ó w ,
- p o lisy u b e z p ie c z en io w e j n a w y p a d e k w z r o s tu k o sz tó w p rz e d m io to w y c h p ra c ,
- opcji n a e w e n t u a l n ą w a r to ś ć r e z y d u a l n ą w p r z y p a d k u gd yb y z g r o m a d z o n e ś ro d k i n a lik w id a c ję k o p a ln i o k a z a ły się w ię k s z e od rzeczy w iście p o n ie s io n y c h w y d a tk ó w .
P o d s ta w o w y p ro b le m , p r z e d k tó ry m sto i w y c e n iają c y , to b r a k o d n ie s ie n ia d la d w u z trz e c h w ym ien io n y ch in stru m e n tó w , tj. polisy ubezpieczeniow ej od w z r o s tu w y d a tk ó w o ra z opcji n a e w e n t u a l n ą n a d w y ż k ę śro d k ó w z g ro m a dzon ych n a p o trz e b y re k u lty w a c ji. P ro b le m t e n n ie dotyczy b y n a jm n ie j ty lk o P o lsk i, a le te ż p o z o s ta ły c h k ra jó w , w ty m ró w n ie ż U S A (W rig h t, G a llu n , 2008, s. 318). D la te g o w p r a k ty c e p ow yższe e le m e n ty s ą najczęściej po p r o s t u p o m ija n e p r z y u s t a l a n i u w a rto ś c i re z e r w y n a lik w id a c ję k o p a lń . W to
7 Na przykład w Polsce wartość środków obligatoryjnie gromadzonych w ram ach Funduszu Likwidacji Zakładu Górniczego nie jest w żaden sposób warunkowana w ar tością przyszłych wydatków na ten cel, lecz określona innymi param etram i (Uberman, 2 0 0 2 ).
m iejsce często u w z g lę d n ia się c z y n n ik i ry z y k a n ie m a ją c e nic w sp ó ln e g o z c e le m tw o r z e n ia re z e rw y .
P o n iż ej p rz e d s ta w io n o d w a s k r a j n e p r z y p a d k i i n te r p r e t a c j i o m a w ia n y c h r e g u la c ji p rz e z r e n o m o w a n e k o n c e rn y gó rn icze, k tó ry c h s p r a w o z d a n ia fi n a n s o w e b yły a u d y to w a n e p rz e z u z n a n e firm y b ieg ły c h r e w id e n tó w - B P (2010) i F r e e p o r t (2010):
a) B P s to s u je r e a l n ą ( s k o r y g o w a n ą o inflację) s to p ę d y s k o n ta d ł u g o te r m i n o w y c h b o n ó w s k a rb o w y c h d la w s z y s tk ic h sw oich z o b o w ią z a ń z teg o t y t u łu , w la ta c h 2 0 0 6 - 2 0 0 9 w a h a ł a się o n a m ię d z y 2 % a 1,75 %;
b) F re e p o rt, m niej z n a n y , ale liczący się a m e r y k a ń s k i k o n c e rn górniczy, s to sow ał sto p ę n o m i n a l n ą w o ln ą od ry z y k a , a le d o s to s o w a n ą do s to p y k r e dy tów , ró ż n ic u ją c s to s o w a n e s to p y w z a le ż n o ści od k r a ju . P r z y ję te p rz e z
nieg o w a rto ś c i m ie s z c z ą sie w p r z e d z ia le 9 ,4 - 1 2 ,6 %. J a k w ięc w idać, do
s to s o w a n ie do s to p y k r e d y tó w było b a rd z o d a le k o id ące. N a s tę p n ie z ró ż nico w a ł też , co w y d a je się n a t u r a l n e , p ro jek cje inflacji, szczególn ie t r a k tu ją c I n d o n e z ję 8, ja k o z je d n e j s tr o n y b a rd z o w a ż n y , a le z d ru g ie j raczej n i e s t a b il n y p o lity c zn ie i g o sp o d a rc z o k ra j.
N a p r z y k ła d z ie w y m ie n io n y c h f irm w idać, że u s t a l a n i e s to p y d y s k o n ta w pisuje się w g e n e r a ln ą politykę u s ta l a n ia rezerw . W p r z y p a d k u B P w arto ść re z e r w b y ła p r z e z n a c z o n a n a lik w id a c ję a k ty w ó w w ogóle, a le m o ż n a d o m n ie m y w a ć , że z n a c z n a jej część d o ty czy ła d z ia ła ln o ś c i górniczej, i w y n io s ła n a k o n iec 2009 r. 9.020 m in U S D . C ałość z o b o w ią z a ń z te g o ty tu ł u , w ujęciu n o m in a ln y m w y n io s ła 13.261 m in U SD , z czego aż 86 % dotyczyło o k r e s u po 2014 r., czyli zaczynającego się 5 l a t po d n iu bilan so w y m . Rów nolegle p ro w a dzono b a rd z o o s tr o ż n ą w y cen ę p rzy sz ły ch w y d a tk ó w n a t e n cel, co s k u tk o w a ło tym , że w la ta c h 2 0 0 3 -2 0 0 9 9, p rzy w y k o rz y sta n iu 1.597 m in U S D rez e rw , ro z w ią z a n o b ez w y k o r z y s ta n ia n ie w ie le m n ie j s z ą k w o tę, bo 1.462 m in U SD . M o ż n a w ięc sfo rm u ło w a ć h ip o te z ę o n a d m i e r n i e o s tro ż n y m p o d e jśc iu tego k o n c e r n u w a n a liz o w a n y m z a k re s ie .
D ru g a z om aw ianych firm , F reep o rt, stosow ała a g re s y w n ą politykę nie tylko w z a k r e s ie s to p y d y s k o n ta , a le te ż s z a c u n k ó w w y d a tk ó w n a lik w id a c ję a k tyw ów . R e z u l ta t e m tej p o lity k i b y ła s y tu a c ja w 2007 r., gdy k o n c e rn t e n w y k a z a ł n a p o c z ą tk u r o k u 30 m in U S D r e z e r w y n a o m a w ia n y cel, a z t y t u łu z m ia n y s z a c u n k u w y d a tk ó w m u s ia ł p ow iększyć j ą a ż o 179 m in U S D , czyli sz e śc io k ro tn ie .
P o w y ższ e d w a p r z y k ła d y p o k a z u j ą że n ie u s t a l i ł a się jesz c z e w m ia r ę je d n o lita i u n i w e r s a l n ie r o z p o z n a w a ln a m eto d o lo g ia w y z n a c z a n ia w a rto ś c i re z e r w n a lik w id a c ję k o p a lń i r e k u lty w a c ję te r e n ó w pogórn iczy ch . P ro b le m a d e k w a tn o ś c i p rz y ję ty c h r o z w ią z a ń d la tw o r z e n ia o m a w ia n y c h r e z e r w j e s t
8 W 2008 r. zmienił politykę, przyjmując jednolita stopę rów n ą 7,8 % (w 2009 r.),
7,4 % oraz dodając 10 % szacunek wartości prem ii za ryzyko, jakie pobierałaby
ew entualnie stro na trzecia.
b a rd z o t r u d n y do z a n a liz o w a n ia ze w z g lę d u n a f a k t, że p i e r w o tn y m k r y t e r i u m ta k ie j oceny j e s t r e la c ja m ię d z y w a r to ś c i ą z a w ią z a n e j r e z e r w y a f a k t y c z n ą w a r to ś c i ą z o b o w ią z a n ia (czy in n e j pozycji e k o n o m ic z n ej), do k tó re g o się odnosi. A t a z a le ż y n ie ty le od p rz y ję te j s to p y d y s k o n ta , ile od p o p r a w ności s z a c u n k u n a k ła d ó w . S to p a d y s k o n ta o d g ry w a i s t o t n ą ro lę w te d y , gdy p r z e d s ię b io r s tw o gó rn ic z e k o ń czy d z ia ła ln o ś ć z a n im w y s tą p i k o n iec z n o ść r e k u lty w a c ji k o p a ln i, w w y n ik u np . p r z e ję c ia czy lik w id a c ji. W ty m p i e r w sz y m p r z y p a d k u ró ż n ic a m ię d z y k s ię g o w ą w a r to ś c i ą r e z e r w y a r y n k o w ą w a r to ś c i ą a n a liz o w a n e g o r o z w ią z a n ia j e s t o d z w ie rc ie d lo n a w ró ż n ic y m ię dzy c e n ą a k c ji a ich w a r to ś c i ą k się g o w ą. P ro b le m o d p o w ie d z ia ln o śc i z a l i k w id a c ję k o p a ln i sch o dzi w ięc n a ogół, n ie s te ty , n a d a ls z y p la n .
2. W y z n a c z a n i e s t o p y d y s k o n t a d l a u s t a l a n i a
w a r t o ś c i r e z e r w y n a w y d a t k i z w i ą z a n e
z l i k w i d a c j ę z a k ł a d u g ó r n i c z e g o
w w a r u n k a c h p o l s k i c h
W w a r u n k a c h p o lsk ich , z d a n ie m a u to r a , n a jb a r d z ie j p o p r a w n y m p o d e j ściem do u s t a l a n i a s to p y d y s k o n ta p r z y w y z n a c z a n iu w a r to ś c i r e z e r w n a lik w id a c ję k o p a lń b ę d z ie p r z e d e w s z y s tk im s to s o w a n ie s to p y d y s k o n ta n ie w ię k sze j n iż s to p a c h a r a k t e r y s ty c z n a d la p rz e p ły w ó w w o ln y c h od ry z y k a . S to p a t a m oże być n iż s z a , je ś li w y c e n ia ją c y u z n a , że z ja k ic h ś pow odów i n w e s ty c ja w obligacje s k a rb o w e n ie j e s t d o s tę p n a d la p rz e d s ię b io rc y g ó r n i czego. J e ś l i p rz e p is y w ty m z a k re s ie n ie u l e g n ą z m ia n ie , ś ro d k i fin a n s o w e F u n d u s z u L ik w id a c ji Z a k ła d u G ó rniczego m a j ą być g ro m a d z o n e n a w y o d rę b n io n y m r a c h u n k u b a n k o w y m , co w p r a k ty c e o g r a n ic z a m ożliw ości i n w e s to w a n ia ty lk o i w y łą c zn ie do lo k a t b a n k o w y c h , a w y k lu c z a in w e s to w a n ie w o b lig acje s k a rb o w e .M im o że p ra w id ło w e w y z n a c z e n ie w łaściw ej w a r to ś c i s to p y w olnej od r y z y k a j e s t z a d a n ie m o w iele m n ie j s k o m p lik o w a n y m i s u b ie k ty w n y m od w y z n a c z a n ia s to p y ry z y k a , w y m a g a j e d n a k z a c h o w a n ia k i lk u p o d s ta w o w y c h , niżej w y m ie n io n y c h z a sa d .
a. N a le ż y d ok on ać, j a k ju ż w s p o m n ia n o u p rz e d n io , w y b o ru u ję c ia p r z e w i d y w a n y c h z m ia n cen. S a m w y b ó r cen r e a ln y c h czy n o m in a ln y c h m oże być d o k o n a n y dość a r b i t r a l n ie , j e d n a k m a o n im p lik a c je d la s p o so b u p r o w a d z e n ia w s z y s tk ic h obliczeń.
b. N a le ż y d o k o n a ć ta k ie g o d o b o ru w a lu ty , a b y do n ie z b ę d n e g o m in im u m o g ran ic z y ć liczbę k o n w e rs ji z je d n e j w a lu ty n a d r u g ą . W p r a k t y c e n a j p r o s ts z y m w y jściem w y d a je się s to s o w a n ie w a l u ty o b o w ią z u ją c e j w k r a j u p ro w a d z e n ia eksploatacji. W yznaczając stopę w o ln ą od r y z y k a n a le ż y w ziąć pod u w a g ę o p ro c e n to w a n ie obligacji s k a rb o w y c h te g o w ła ś n ie k r a ju .
c. N a le ż y d o k o n a ć w y b o ru i n s t r u m e n t u fin a n s o w e g o lu b g r u p y i n s t r u m e n tów , k tó ry c h re n to w n o ś ć w y z n a c z a sto p ę w o l n ą od ry z y k a .
W p r a k ty c e swojej d z ia ła ln o ś c i a u t o r s to s u je m e to d o lo g ię o p a r t ą o cen y r e a ln e , w y ch odząc z n a s tę p u ją c y c h p r z e s ła n e k :
• P ro g n o z o w a n ie in fla cji i stó p n o m in a ln y c h n ie w n o s i ż a d n e j is to tn e j w a r to ści p o zn aw czej, z w ła sz c z a d la o dległy ch h o ry z o n tó w czasow ych. O czy w iście, m o ż n a a rg u m e n to w a ć , że sto p y ogólnej inflacji, k tó re najczęściej s ą w y k o rz y s ty w a n e do w y z n a c z a n ia r e a ln e g o k o s z tu p ie n ią d z a , r ó ż n i ą się od p rz e w id y w a n y c h z m ia n cz y n n ik ó w k s z ta łtu ją c y c h w ysokość w y d a tk ó w n a likw idację k o p a lń i re k u lty w a c ję te re n ó w górniczych, zw łaszcza je ś li p rz y jm ie m y , że t e d r u g ie s p r o w a d z a j ą się do cen m a te r ia łó w o ra z p ra c ziem nych i bu d o w lan y ch , ale ta k ie różnice, w w ia ryg od ny ch źródłach, z a n i k a j ą po o k re s ie p o c z ą tk o w y c h k ilk u la t.
• P a r a d o k s a ln ie , o w iele łatw ie j j e s t w yznaczyć r e a l n ą niż n o m in a l n ą stopę d y s k o n ta , gdyż w s ta b iln y c h g o s p o d a rk a c h t a p ie r w s z a m a te n d e n c ję do w y k a z y w a n ia dość w ą s k ie g o p r z e d z ia łu w a rto ś c i (najczęściej w z a k re s ie
1,5 % - 3 %).
• W p rz y p a d k u ob liczania o m a w ia n y c h re z e rw nie m a j ą z n a cz e n ia n o rm a ln ie w s k a z y w a n e w a d y m e to d o lo g ii o p a rty c h n a c e n a c h re a ln y c h , tj. n ie w ła ściw e o d z w ie rc ie d le n ie w p ły w u p o d a tk ó w i a m o rty z a c ji.
D z ię k i s ta b iln e j p o lity c e m o n e ta r n e j n a s z e g o k r a j u w y b ó r w a lu ty j e s t obecnie dość oczywisty. J e ś li n ie z a c h o d z ą ja k ie ś szczególne p rze słan k i, p o d s ta w o w ą w a l u t ą obliczeń p o w in n a być złotów k a.
W polskiej rzeczyw istości (ale te ż w w ielu in n y ch k raja c h ) najw ięcej tr u d n o ści p r z y s p a r z a u z g o d n ie n ie te r m in ó w z a p a d a ln o ś c i in s t r u m e n t ó w f in a n s o w ych u ż y w a n y c h do w y z n a c z a n ia s to p y w olnej od ry z y k a z p rz e w id y w a n y m t e r m in e m w y k o n a n ia p ra c re k u lty w a c y jn y c h . P o n ie w a ż w 2008 r. n a jd łu ż s z y t e r m i n z a p a d a ln o ś c i p o lsk ic h obligacji s k a rb o w y c h w y n o sił 10 la t, a o k re s y e k s p lo a ta c ji złóż m o g ą p r z e k r a c z a ć n a w e t 40 l a t i więcej, is tn ie je k o n ie c z ność o d p o w ie d n ie g o z a a d r e s o w a n ia teg o p ro b le m u . I s t n i e j ą w ty m z a k re s ie d w a w yjścia: - e k s tr a p o lu ją c t r e n d p r z y u ż y c iu obligacji o ró ż n y c h t e r m i n a c h z a p a d a l ności, ja k o d a n y c h w ejściow ych,
- w y z n a c z a ją c p r e m ię ry z y k a d la P o ls k i n a p o d s ta w ie p o r ó w n a n ia o d p o w ia d a ją c y c h sobie o k r e s e m z a p a d a ln o ś c i obligacji U S A i P o ls k i o ra z d o k o n u ją c o d p o w ie d n ie j k o r e k ty o p r o c e n to w a n ia obligacji s k a rb o w y c h U S A o t e r m in i e z a p a d a ln o ś c i r ó w n y m te r m in o w i a m o r ty z a c ji złoża.
N ie j e s t te ż d u ż y m b łę d e m p rzy ję c ie w p r o s t o p ro c e n to w a n ia obligacji 1 0 -le tn ic h d la o k re só w a m o rty z a c ji d łu ż sz y c h n iż 10 la t, b ez ż a d n e g o d o s to s o w a n ia - i to ro z w ią z a n ie w p r a k ty c e p r e f e ru je a u t o r (zob. też L e w a n d o w s k i M. i in., 2001, s. 176.)
Ryzyko w z ro s tu w y d a tk ó w n a likw idację należy, wobec b r a k u stosow nych i n s t r u m e n t ó w fin a n s o w y c h , od z w ie rc ied lić w fo rm ie d o d a tk o w e j p r e m ii do s z a c o w a n e g o p o z io m u ty c h w y d a tk ó w . T a k ie ro z w ią z a n ie j e s t w p e łn i zgo d n e z:
- S F A S 143, k tó r y w y m a g a , a b y w o cenie w y d a tk ó w n a p r a c e lik w id a c y jn e
i re k u lty w a c y jn e z o s ta ła u w z g lę d n io n a tzw . „m a r k e t r is k p r e m i u m ”,
- ogólnie sto so w an y m i z a s a d a m i k o szto ry so w an ia, k tó re p rz e w id u ją u w z g lę d n ia n ie r e z e r w y n a n ie p r z e w id z ia n e w y d a tk i lu b w z r o s t k o s z tó w 10.
K w e s tia ry z y k a b łę d u s z a c u n k u w a r to ś c i p r a c r e k u lty w a c y jn y c h j e s t c z ę sto p o m ija n a w p r a k ty c e księg o w ej, gdyż w a r to ś ć r e z e rw y , ja k o z d efinicji o p artej n a sz ac u n k u , z a w ie ra w sobie ryzyko b łędu. P odobne podejście w s p ie r a j ą sto so w n e dyspozycje § 47 M S R 3 7 11. Z p u n k t u w id z e n ia w y c e n iają c eg o , w a rto ś ć złoża, po w y ższe ro z w ią z a n ie j e s t t r u d n e do z a a k c e p to w a n ia , je ś li m a być w y z n a c z o n a jego w a r to ś ć ry n k o w a .
W y c e n ia ją c y w a r to ś ć złoża m u s i te ż o d n ie ś ć się do p ro b le m u z w r o tu c a ło ści lu b części w y d a tk ó w n a r e k u lty w a c ję t e r e n ó w górniczych. W p o lsk ic h w a r u n k a c h chodzi t u p rze d e w s z y s tk im o m ożliwość w y k o rz y s ta n ia środków F u n d u s z u L ik w id a c ji Z a k ła d u G órniczego. N ajczęściej m o ż n a założyć, że śro d k i teg o f u n d u s z u b ę d ą p ie r w s z y m w k o lejn o śc i ź ró d łe m f in a n s o w a n i a o m a w ia n y c h p ra c . W tej s y tu a c ji z a d a n i e m w y c e n ia ją c e g o j e s t sp ó jn e z m o d e le m z a p ro je k to w a n ie p rz e p ły w ó w f u n d u s z u , z u w z g lę d n ie n ie m w pływ ów z lo k a t śro d k ó w f u n d u s z u . N a m a r g in e s ie ty c h r o z w a ż a ń n a le ż y z a u w a ż y ć, że j e s t te ż m o żliw a (i w y s tę p u je w p r a k ty c e ) s y tu a c ja , w k tó re j a k ty w a f u n d u s z u lik w id a c ji m a j ą w a r to ś ć w y ż s z ą od k o n ie c z n y c h n a k ła d ó w n a t e n cel.
O s t a t n i ą z o m a w ia n y c h t u k w e s tii j e s t z a g a d n ie n ie w a r to ś c i a k ty w ó w p o w s ta ły c h w w y n ik u lik w id a c ji. S ą n im i b o w ie m p r z e d e w s z y s tk im z r e k u l ty w o w a n e te r e n y , k tó r e m o g ą m ieć z n a c z n ą w a r to ś ć r y n k o w ą . Ic h w y c e n a , i to w p e rs p e k ty w ie k ilk u d z ie s ię c iu la t, j e s t z a g a d n ie n ie m b a rd z o s k o m p li k o w a n y m i w p r a k ty c e u z a le ż n io n y m od k o n k r e t n y c h u w a r u n k o w a ń . W y c e n ia ją c y złoże m u s i k a ż d o ra z o w o o d n ieść się do is to tn o ś c i te g o z a g a d n ie n ia d la p o trz e b k o n k r e tn e j w yceny. P o n a d to w y c e n ia ją c y w a r to ś ć p r a c r e k u l t y w a c y jn y ch n a p o d s ta w ie s p r a w o z d a ń fin a n s o w y c h m u s i p a m ię ta ć , że M S R 37 w § 51 i 52 z a b r a n i a u jm o w a n ia zy sk ó w z o c z ek iw a n e g o zb y cia a k ty w ó w ja k o p o m n ie jsz a ją c y c h w a r to ś ć re z e rw y , n a w e t je ś li zbycie ty c h a k ty w ó w
j e s t i m m a n e n t n ą c z ę ś c ią p l a n u lik w id a c ji z a k ła d u gó rniczego (M i ę d z y n a r o
d o w e S t a n d a r d y , t. II, s. 325).
10 J e st to praktyka ta k powszechna, że trudno tu znaleźć a k t praw ny j ą sankcjo nujący. Niemniej każdy wyceniający dysponuje znaczną liczbą przykładów potwier dzających istnienie ww. praktyki.
11 „Stopy dyskontowej (stóp dyskontowych) nie obciąża ryzyko, o które skorygo
wano szacunki przyszłych przepływów pieniężnych”, M iędzyn arodow e S ta n d a rd y
P o d s u m o w a n i e
N ie b u d z i w ą tp liw o śc i, że w ła ściw e ujęcie r e z e r w y n a w y d a tk i z w ią z a n e z lik w id a c ją z a k ła d u górn iczeg o m a i s to tn y w p ły w n a w ielk ość k lu czo w y ch pozycji u j a w n ia n y c h w s p r a w o z d a n ia c h f in a n s o w y c h f ir m gó rniczych: z y s k u i w a rto śc i k a p ita łó w w łasn y ch . P o n iew aż m o m e n ty tw o rz e n ia rez e rw y i pono sz en ia w y d a tk ó w s ą b a rd z o często o d leg łe w czasie, k w e s t ia u s t a l a n i a sto p y d y s k o n ta m a p o w a ż n y w p ły w n a p o p ra w n o ś ć u s ta l a n e j w a rto ś c i tej r e z e r wy. A n a liz a p rz e p is ó w ra c h u n k o w o ś c i w ty m z a k r e s ie o ra z d o ro b k u n a u k i fin a n s ó w w s k a z u je n a b r a k u n iw e r s a ln e j, u z n a w a n e j w is to tn y c h a s p e k t a c h z a p o p r a w n ą m eto d o lo g ii w ty m z a k re s ie . K a ż d e z p r e z e n to w a n y c h w n i n ie js z y m a r t y k u l e p o d ejść s p o ty k a się z u z a s a d n i o n ą k r y ty k ą . P r e f e r o w a n a i s to s o w a n a p rz e z a u t o r a m e to d y k a o p a r t a n a s to p ie w olnej od ry z y k a j e s t w k o n s e k w e n c ji w y b o re m „ n a jm n ie js z e g o z ła ”, w y n i k a ją c ą z n a s tę p u ją c y c h p rz e s ła n e k : a) w s k a z a n a p rze z SFA S 143 m e to d a w y z n a c z a n ia s to p y d y s k o n ta n a k a z u je uw zg lędn iać te czy n nik i ry zy k a, k tó re n ie m a j ą z w ią zk u z u s ta la n ie m r e zerw y, a le z r y z y k ie m d z ia ła ln o ś c i p r z e d s ię b io r s tw a gó rniczego w ogóle, b) p rz y jm o w a n ie sto p y w o ln ej od r y z y k a j e s t a d e k w a tn e do m ożliw ości u z y
s k a n e g o z w r o tu n a ś r o d k a c h s ta n o w ią c y c h i m ogący ch s ta n o w ić z a b e z p ie c z e n ie w y k o n a n ia o b o w ią z k u lik w id a c ji k o p a ln i.
W y ra ż a ją c p r z e k o n a n ie , że j e s t to w o b ecn y ch w a r u n k a c h p o lsk ic h w ybó r w łaściw y , a u t o r n in ie jsz e g o a r t y k u ł u c h c ia łb y p r z e d e w s z y s tk im u ś w ia d o m ić k się g o w y m i b ie g ły m r e w id e n to m w a g ę i s to p ie ń s k o m p lik o w a n ia r o z p a tr y w a n e g o t u z a g a d n i e n ia o ra z p o d k re ś lić k o n iec z n o ść d a ls z y c h b a d a ń w ty m z a k re s ie .
L ite r a tu r a
Adamczyk R., Walkowiak-Kamińska A., Syryczyński P. (2005), Ochrona środowiska
a księgowość spółek publicznych. „Problemy Ocen Środowiskowych”, n r 1 (28).
Bonham M. i in. (2005), International GAAP, 2005, Ernst& Young, W arszawa.
BP (2010), A nn u al Report and, Accounts 2009, Londyn http://www.bp.com/assets/bp
_internet/globalbp/globalbp_uk_english/set_branch/STAGING/common_assets/do wnloads/pdf/BP_Annual_Report_and_Accounts_2009.pdf.
E rn st & Young (2004), Z m ia n y w M iędzynarodow ych S ta n d a rd a ch S p r a w o zd a w
czości Finansowej (M SSF) M S S F ED 4: S p rze d a ż aktyw ów trw ałych i p re ze n ta
cja działaln ości w trakcie zaniechania. „Przegląd Księgowy”, Styczeń.
D am odaran A. (2002), Investm ent Valuation. Tools an d Techniques for Determining
Dobija M., Dobija D. (2003), O n aturze kapitału , „Zeszyty Teoretyczne Rachunko wości”, tom 17 (73), W arszawa.
Freeport (2010), Freeport-McMoRan Copper & Gold Inc., A nn u al Report 2009,
http://www.fcx.com/ir/AR/2009/FCX_AR_2009.pdf.
Gray R., Bebbington J. (2001), A ccounting for the Environment, ACCA, Paul
C hapm an Publ. Ltd, Londyn.
Ignatowski R. (2009), Dyskonto a polska rachunkowość, „Rachunkowość”, n r 3, s. 11-16.
International F inancial R eporting S ta n d a r d 6 „Exploration for an d E valu ation of
M ineral Resources” (2004), IASCF, Londyn.
Lewandowski M. i in. (2001), Fuzje i przejęcia w Polsce na tle tendencji św iatow ych,
WIG-Press, W arszawa.
Luehrm an Timothy A. (1998), Investm ent O pportunities as Real Options: Getting
S ta rte d w ith Numbers. H a rv a rd Business Review, Jul.-Aug., Boston.
M iędzynarodow e S ta n d a r d y S praw ozdaw czości Finansowej (MSSF) (2005), Stowa
rzyszenie Księgowych w Polsce, W arszawa.
Owen D. (1992), Green Reporting, C h apm an & Hall, London.
Rudenno Victor (2006), The M inin g Valuation H andbook, Wrightbooks, Singapore.
Saługa P. (2006), Wycena górniczych projektów inwestycyjnych w aspekcie doboru
stopy dyskon tow ej, IGSMiE PAN, Kraków.
Saługa P., Jaro sz J., Kicki J. (2008), F u n du sz likw idacji kopalń - czy w szystkim
w ysta rczy? „Gospodarka Surowcami M ineralnym i”, t. 24, Zeszyt 2/4.
Stępień M. (2001), Idea społecznej odpow iedzialn ości przed sięb io rstw i je j w p ływ na
ewolucję rachunkowości, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 4 (60), W ar
szawa.
Uberm an Ryszard, U berm an Robert, L ikw idacja kopalń i rekultywacja terenów po-
górniczych w górnictwie odkrywkowym . Zagadnienia techniczne i ekonomiczne,
praca w druku.
U berm an Robert (2008), S ta n d a rd iz e d M easure of Discounted Future N et Cash
Flows R elated to P roved Oil a n d Gas Reserves a n d C apitalised Costs of E xplora tion a n d Developm ent as tw o w ays to include oil a n d g a s a ss e ts’ valuation in f i
nancial statem ent., Balkem a -Taylor & Francis Group, Londyn.
U berm an Robert (2006), Wpływ obow iązku reku ltyw acji gru ntu na wartość złoża
(przedsiębiorstw a górniczego), „Gospodarka Surowcami M ineralnym i”, t. 22/2,
IGSMiE PAN, Kraków.
U berm an Ryszard (2002), F u n du sz likw idacji za k ła d u górniczego, „Kopaliny” n r 6,
Wrocław.
W right Ch.J., G allun R.A. (2008), F u n dam en tals of Oil & Gas Accounting, Penn-
S tre s z c z e n ie
Prezentow any arty kuł dotyczy u s ta la n ia stopy dyskonta przy tw orzeniu rezerw na w ydatki związane z likw idacją zakładów górniczych. Przedsiębiorstw a górnicze, z mocy praw a, m uszą tworzyć wymienione rezerwy, a ich wartość m a często istotny wpływ na wynik finansowy. Z kolei, ze względu na zazwyczaj długi okres czasu między m om entem ich tw orzenia a m om entem poniesienia wydatków stopa dyskonta jest bardzo istotnym param etrem określającym wartość rezerwy. Niniejszy artykuł w ska zuje na zagrożenia związane ze stosowaniem najbardziej rozpowszechnionych metod u sta la n ia stopy dyskonta bez uw zględniania szczególnych uw arunkow ań zachodzą cych w omawianym przypadku, oraz wskazuje możliwe sposoby uniknięcia tych zagro żeń.
S u m m a r y
D e t e r m i n i n g a d i s c o u n t r a t e a p p l i e d for c a l c u l a t i o n o f p r o v i s i o n s fo r d e c o m m i s s i o n i n g o f m i n i n g f a c i l i t i e s
This article deals w ith identification of a discount ra te used for calculation of provisions for decommissioning of m ining facilities. M ining companies are required by law to create such reserves which in tu rn have a significant im pact on th eir financial results. Giving often a long tim e-span in betw een creation of such r e serves and commencement of decommissioning activities th e discount ra te becomes a decisive factor in determ ining th eir final value. The article identifies major chal lenges resultin g from application of m ost commonly used methodologies w ithout taking into consideration c ertain unique properties of the liabilities in discussion and recom mends some m easures to address them .
